ORGANIZACJA I ZAKRES DZIAŁANIA SZTABU GŁÓWNEGO (GENERALNEGO) WP W LATACH

Transkrypt

1 Regina Czarnecka ORGANIZACJA I ZAKRES DZIAŁANIA SZTABU GŁÓWNEGO (GENERALNEGO) WP W LATACH Reorganizację najwyższych władz wojskowych i ich przejście na stopę pokojową zapoczątkowało wydanie 7 stycznia 1921 roku dekretu Naczelnego Wodza Józefa Piłsudskiego 1. Kompetencje naczelnych władz wojskowych zostały podzielone między Radę Wojenną, a Ministerstwo Spraw Wojskowych. Dekret nakazywał utworzenie Sztabu Generalnego WP 2 wchodzącego w skład MSWojsk. Głównym zadaniem Sztabu Generalnego WP było opracowywanie spraw dotyczących sprawowania dowództwa nad siłami zbrojnymi w czasie pokoju oraz przygotowania ich do wojny w dziedzinie organizacji wyszkolenia, mobilizacji, personaliów, ogólnego planu uzbrojenia i wyposażenia armii. Pracą Sztabu Generalnego WP miał kierować bezpośrednio generał noszący tytuł szefa Sztabu 1 Dziennik Rozkazów Tajnych nr 3, poz. 26 z roku października 1918 roku płk Włodzimierz Zagórski przystąpił do organizacji pierwszego Sztabu Generalnego WP w ramach Komisji Wojskowej (Dziennik Praw Państwa Polskiego nr 13, poz. 29). Wkrótce potem Sztab Generalny został podporządkowany bezpośrednio Radzie Regencyjnej Królestwa Polskiego i stał się najwyższą władzą wojskową w niepodległej Polsce. W okresie od roku do roku Sztab Generalny składał się z 10 oddziałów i przechodził w tym czasie liczne reorganizacje. Na mocy rozkazów nr 70 z roku i nr 100 z roku został przekształcony w Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego (dalej: NDWP). W listopadzie 1920 roku w związku z rozpoczęciem czynności demobilizacyjnych z NDWP wyodrębniono Oddział I i Oddział IV i włączono czasowo do Ekspozytury MSWojsk. ds. Demobilizacji. NDWP uległo likwidacji na mocy dekretu Józefa Piłsudskiego z roku i rozkazu z roku.

2 Generalnego 3, będący bezpośrednim współpracownikiem ministra spraw wojskowych w randze podsekretarza stanu i członkiem Rady Wojennej. Mógł on wydawać w imieniu ministra rozkazy oraz w swoim zakresie działania dyrektywy departamentom MSWojsk. Szef sztabu kierował pracami Sztabu Generalnego przy pomocy dwóch zastępców. Drugi zastępca był jednocześnie szefem Biura Ścisłej Rady Wojennej 4 Szefowi Sztabu Generalnego bezpośrednio podlegali szefowie oddziałów oraz Szkoła Sztabu Generalnego i Wojskowy Instytut Geograficzny. Pierwszym szefem Sztabu Generalnego WP na stopie pokojowej został mianowany generał Władysław Sikorski 5. W myśl dekretu Naczelnego Wodza Sztab Generalny zorganizowany został w pięć oddziałów, utworzonych na bazie zlikwidowanego Naczelnego Dowództwa WP i Sztabu MSWojsk. Całokształt spraw leżących w kompetencjach Sztabu Generalnego został rozdzielony między poszczególne oddziały w sposób następujący: Oddział I sprawy dotyczące organizacji sił zbrojnych włącznie z rezerwami, przygotowania mobilizacyjne i demobilizacyjne, ustalenie dyslokacji, sprawy uzbrojenia i wyposażenia wojska, ogólne wytyczne poboru ludzi i koni. Oddział II sprawy dotyczące informacji defensywnej, zaś w razie potrzeby według wytycznych Ścisłej Rady Wojennej sprawy informacji ofensywnej, sprawy organizacji i działalności wojskowych przedstawicielstw zagranicznych oraz studium armii obcych. Oddział III sprawy szkolenia wojsk i oficerów, głównie oficerów Sztabu Generalnego, opracowywanie ogólnych regulaminów i instrukcji służbowych, czynności wykonawcze związane z planami operacyjnymi i planami manewrów w myśl wytycznych Biura Ścisłej Rady Wojennej. Oddział IV plany materiałowego zaopatrzenia sil zbrojnych w czasie wojny i rozbudowy sieci komunikacyjnej według określonych wytycznych Ścisłej Rady 3 Urząd Szefa Sztabu Wojsk Polskich został ustanowiony na mocy dekretu Rady Regencyjnej Królestwa Polskiego z roku (Dziennik Rozporządzeń Komisji Wojskowej nr 1 z roku). Pierwszym szefem Sztabu Generalnego WP był gen. Tadeusz Jordan-Rozwadowski. 4 Zadaniem Ścisłej Rady Wojennej było kierowanie przygotowaniami wojennymi, układanie planów operacyjnych i obrony kraju oraz obsada personalna wyższych dowództw na czas wojny. Ścisła Rada Wojenna posiadała Biuro składające się z oddziałów IIa, IIIa i Va. 5 Funkcję szefa Sztabu Generalnego, a następnie Sztabu Głównego w latach kolejno pełnili: gen. Władysław Sikorski, marszałek Józef Piłsudski, gen. Stanisław Haller, p.o. gen. Edmund Kessier, gen. Stanisław Burhardt-Bukacki, gen. Tadeusz Piskor, gen. Janusz Gąsiorowski i gen. Wacław Stachiewicz.

3 Wojennej, ewidencja komunikacji kolejowej, drogowej i wodnej, przygotowanie ruchu transportów wojskowych, sprawy organizacji etapów i obszaru wojennego oraz opisu kraju i terenów państw obcych. Oddział V opracowywanie wytycznych dotyczących pragmatyki służbowej oficerów i szeregowych oraz prowadzenie spraw personalnych generałów i oficerów Sztabu Generalnego, z wyjątkiem tych, które były w kompetencji Ścisłej Rady Wojennej. Proces tworzenia się podstaw nowej struktury organizacyjnej Sztabu Generalnego został formalnie zatwierdzony rozkazem ministra spraw wojskowych /Org. z 10 sierpnia 1921 roku 6. W załącznikach do rozkazu zostały szczegółowo określone zakresy kompetencji i podział czynności, etaty oraz struktura organizacyjna Sztabu Generalnego. Przedstawiała się ona następująco: Oddział I Wydział Organizacyjny Wydział Mobilizacyjny Wydział Ordre de Bataille Oddział II Wydział Organizacyjny Wydział Ewidencyjny Wydział Wywiadowczy Ekspozytury Oddziału II Szt. Gen. Nr 1 6 w Wilnie, Warszawie, Krakowie, Poznaniu, Lwowie i Brześciu n/bugiem Wojskowe placówki dyplomatyczne zagranicą 7. Oddział III Wydział Regulaminów i Wyszkolenia Wydział Szkolnictwa Wojskowego 6 Statut organizacyjny MSWojsk., CAW, I Zakres działania i etat Oddziału II zostały określone odrębnie roku na mocy rozkazu szefa Sztabu Generalnego nr 24243/II.B.W.1. Na zakres prac składały się: organizacja służby informacyjnej, szkolenie personelu informacyjnego, zaopatrywanie w potrzebne informacje odnośne czynniki wojskowe, studium metod, środków i postępów służby informacyjnej oraz zastosowanie w niej najnowszej techniki, przygotowanie planów do sprawnego funkcjonowania aparatu służby informacyjnej przy przejściu ze stanu pokojowego na stan wojny, zabezpieczenie państwa przed wywiadem obcym.

4 Wydział Przysposobienia Rezerw Wydział Wychowania Fizycznego Wydział Oświaty i Kultury Oddział IV Wydział Komunikacyjny Wydział Etapowy Samodzielny Referat Materiałowego Zaopatrzenia Samodzielny Referat Opisu Kraju i Terenów Obcych Państw komisarze komunikacyjni (kolejowy, wodny, drogowy, łączności, pocztowy i lotniczy) 8 Oddział V Wydział Organizacyjny Wydział Osobowy Wydział Ewidencyjny Ta pierwsza organizacja Sztabu Generalnego WP ustalona we współpracy z Francuską Misją Wojskową w Polsce poza niewielkimi korektami przetrwała do końca 1926 roku. W połowie 1923 roku po odejściu Józefa Piłsudskiego z funkcji szefa Sztabu Generalnego i przewodniczącego Ścisłej Rady Wojennej biuro tej Rady traci samodzielność i zostaje podporządkowane organizacyjnie Sztabowi Generalnemu. W latach w strukturze Sztabu Generalnego znalazło się również Biuro Komitetu dla Spraw Uzbrojenia podlegające merytorycznie szefowi Sztabu Generalnemu, a organizacyjnie Zbrojowni Nr 2 w Warszawie 9. Po przewrocie majowym i powrocie marszałka Józefa Piłsudskiego do władzy nastąpiła całkowita reorganizacja naczelnych władz wojskowych w myśl jego koncepcji. Na mocy dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z 6 sierpnia 1926 roku O sprawowaniu dowództwa w czasie pokoju 10 Sztab Generalny stracił znaczenie 8 Zorganizowanie służby komunikacyjnej w Oddziale IV ze względu na jej specyfikę nastąpiło nieco później na mocy rozkazu dziennego MSWojsk. nr 6 z roku i Dodatku Tajnego nr 10 do Dziennika Rozkazów nr 71 z roku. 9 Komitet dla Spraw Uzbrojenia (KSU) powołano na mocy rozkazu Oddz. I Szt. Gen /Org/21 at. 19 w sprawie organizacji pokojowej służby uzbrojenia. 10 Dziennik Ustaw RP nr 79/26, poz

5 mózgu armii i stał się organem pracy Generalnego Inspektoratu Sil Zbrojnych w zakresie przygotowania wojska do obrony na wypadek konfliktu zbrojnego. Na mocy rozkazu Oddz. I Szt. Gen /Org. z 13 października 1926 roku i zarządzenia organizacyjnego z 8 marca 1927 roku 11 uległa w sposób zasadniczy zmianie struktura Sztabu Generalnego. W sztabie zlikwidowano: Oddział III, a jego kompetencje przejęło utworzone w MSWojsk. Biuro Ogólno- Organizacyjne; Oddział V, którego kompetencje przejęło Biuro Personalne MSWojsk.; Biuro Ścisłej Rady Wojennej w związku z likwidacją Rady Wojennej i stanowiska II zastępcy szefa sztabu; Biuro KSU, którego zadania przejął nowo utworzony Komitet ds. Uzbrojenia i Sprzętu, jako organ doradczy GISZ. Odrębnym rozkazem /Org. z 22 października 1926 roku zreorganizowano w Oddziale IV Szt. Gen. wojskową służbę komunikacyjną, ustawiając stanowisko Szefa Komunikacji Wojskowych 12. Na mocy zarządzenia z 8 marca 1927 roku utworzono nowy Oddział III Szt. Gen. na bazie zlikwidowanego Oddziału III a Biura Ścisłej Rady Wojennej o innym zakresie kompetencji niż istniejący poprzednio. Reorganizacja przeprowadzona w strukturze naczelnych władz wojskowych po przejęciu władzy przez Józefa Piłsudskiego, który osobiście objął stanowiska ministra spraw wojskowych i generalnego inspektora sił zbrojnych, wpłynęła zasadniczo na kompetencje Sztabu Generalnego. Zakres pracy Sztabu Generalnego został znacznie okrojony i obecnie obejmował: opracowywanie wytycznych do prac pokojowych w dziedzinie organizacji, dyslokacji, wyszkolenia, uzbrojenia i wyposażenia armii; przygotowanie planów mobilizacyjnych, operacyjnych, transportowych i zaopatrzenia; wszystkie inne sprawy związane z obroną państwa. Szef Sztabu Generalnego miał kierować w myśl wskazań generalnego inspektora sił zbrojnych pracami Sztabu Generalnego oraz wydawać rozkazy wykonawcze do zarządzeń GISZ. W sprawach związanych z przygotowaniem obrony państwa szef Sztabu Generalnego był zastępcą generalnego inspektora sił zbrojnych. Szefowi sztabu zostały bezpośrednio podporządkowane: Wyższa Szkoła Wojenna, Wyższa Szkołą Intendentury. Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy i Wojskowy 11 CAW, I Tamże.

6 Instytut Geograficzny. Szef sztabu miał do pomocy jednego zastępcę. W stosunku do podwładnego sobie personelu posiadał uprawnienia dowódcy korpusu. Struktura Sztabu Generalnego w wyniku zmian organizacyjnych, które nastąpiły w wojsku po 1926 roku przedstawiała się następująco: Szef Sztabu Generalnego zastępca szefa Szt. Gen. oficer sztabowy do zleceń szefa Szt. Gen. Referat ds. personalnych oficerów Szt. Gen. kancelaria Oddział I Wydział Ogólno-Organizacyjny Wydział Ogólno-Mobilizacyjny Wydział Mobilizacji Materiałowej Oddział II Wydział Organizacyjny Wydział Ewidencyjny Wydział Wywiadu Samodzielny Referat Ogólny Ekspozytury Oddz. II Szt. Gen. Nr 1 5 w Wilnie, Warszawie, Krakowie, Poznaniu i we Lwowie Wydział Wojskowy Komisarza Generalnego RP w wolnym mieście Gdańsku Wojskowe placówki dyplomatyczne zagranicą Oddział III Wydział Ogólny Wydział Wschód Wydział Zachód Samodzielny Referat Osłony Wydział Operacyjno-Fortyfikacyjny Wydział Wyszkolenia i Doświadczeń Samodzielny Referat Ligi Narodów Oddział IV

7 Wydział Zaopatrywania Wydział Etapowy Wydział Komunikacyjno-Transportowy. Poza tym Sztab Generalny posiadał organa pomocnicze służące do załatwiania funkcji administracyjnych, przekazywania korespondencji, łączności, tj. administrację gmachów Szt. Gen., drukarnię, centralę telefoniczną, stacje Hughesa i kasyno oficerskie. Zakres i podział czynności według rozkazu Oddz. I Szt. Gen /Org. z roku przedstawiał się następująco: Oddział I opracowywanie projektów planów dotyczących rozbudowy armii na stopie wojennej, wytyczne dla pokojowej organizacji wojska, zestawienia doświadczeń obcych i własnych w zakresie organizacji wojska i techniki wojennej, inicjatywa użycia środków pozawojskowych, opracowywanie planów mobilizacyjnych, opracowywanie instrukcji i tabel mobilizacyjnych, przygotowanie mobilizacji personalnej szeregowych i oficerów, opracowanie rozdzielników rekrutów i rezerwistów, mobilizacja koni, wozów i samochodów, przygotowanie mobilizacji państwa, kontrola przygotowań mobilizacyjnych i mobilizacje próbne, sprawy dyslokacji, opracowywanie części materiałowej planu mobilizacyjnego, dezyderaty w dziedzinie ustalenia nowego typu uzbrojenia i zaopatrzenia technicznego, ćwiczenia i próby doświadczalne z nowym sprzętem, określenie norm zużycia materiału, dyrektywy do przemysłu wojennego i mobilizacja tego przemysłu, świadczenia rzeczowe ludności na wypadek wojny. Oddział II organizacja wojskowej służby informacyjnej wewnątrz państwa i wojskowych placówek zagranicznych, inspekcja i kontrola działalności organów informacyjnych i wywiadu, mobilizacja Oddziału II i placówek zagranicznych, przygotowanie programów szkolenia służby wywiadowczej w wojsku, prowadzenie ewidencji i spraw osobowych oficerów Oddziału II i jego podległych organów oraz dossier agentów, zestawienie preliminarza budżetowego funduszu dyspozycyjnego Oddziału II, przygotowanie szyfrów na czas wojny, studium całości życia państw obcych z punktu widzenia wojskowego, przygotowanie wydawnictw w zakresie wiadomości o armiach obcych, informacje dla attaches wojskowych obcych i

8 własnych, sprawy wywiadu ofensywnego, radio-wywiad i rozwiązywanie szyfrów obcych, wywiad techniczny przy współpracy z Instytutem Gazowym, prowadzenie Biura Fotograficznego, zabezpieczenie wojska (kontrwywiad), opracowywanie wniosków i zarządzeń zabezpieczających tajemnicę, zwalczanie szpiegostwa i ewidencja szpiegostwa obcego, studium stosunków narodowościowych wewnątrz armii, sprawy zakupów zagranicznych. Oddział III sprawy operacyjne natury ogólnej, zagadnienia użycia lotnisk, środków OPL i OPGaz., sprawy operacyjnego użycia łączności, wytyczne w sprawach kartografii, przygotowanie operacyjne do wojny na wschodnich i zachodnich granicach Polski, osłona wszystkich granic Polski i użycie w niej elementów niewojskowych jak umocnienia, zalesienie, melioracja, rozbudowa fortyfikacji, wyszkolenie wojska w ramach wyższych związków, redakcja regulaminów wspólnych dla wszystkich broni, sprawy WSWoj., WSInt. i Centrum Wyższych Studiów Wojskowych oraz studia za granicą, a także sprawy związane z pracami Ligi Narodów i jej biura 13. Oddział IV opracowywanie planów zaopatrzenia i transportu, planów użycia służb i ich organizacja wojenna, rozbudowa magazynów zaopatrzenia, studium zaopatrzenia państw obcych, zaopatrzenie w mapy, plany etapowe, projekty ustaw i rozporządzeń wykonawczych związanych ze sprawami ochrony, wycofania i świadczeń rzeczowych na rzecz wojska, ewidencja sieci i urządzeń kolejowych oraz ich opis, rozbudowa sieci i obiektów kolejowych dla wojny, mobilizacja służby transportowo-kolejowej, instrukcje przewozowe, obrona przeciwlotnicza kolei, studium komunikacji państw obcych. Na mocy rozkazu szefa Szt. Gen. z 6 października 1928 roku ponownie utworzono stanowisko II zastępcy szefa Sztabu Generalnego 14. Zakres czynności zastępców szefa Sztabu został podzielony w ten sposób, że I zastępca objął sprawy natury ściśle wojskowej, zaś II zastępca sprawy współpracy z ministerstwami 13 Sprawy Ligi Narodów były prowadzone również w Oddziale II Szt. Gen. w Referacie Ligi Narodów, który przejął zadania po istniejącym od 1922 roku strukturach Sztabu Generalnego Wojskowym Biurze Ligi Narodów. 14 Zlikwidowane na mocy zarządzenia GISZ 1.767/32, CAW, I

9 cywilnymi, mobilizację gospodarczą oraz pozostałe sprawy dotyczące obrony państwa. Rozkazem Oddz. I Szt. Gen /Org. z dnia 22 grudnia 1928 roku zmieniona została nazwa Sztab Generalny na Sztab Główny 15. Jednocześnie tytuł oficera Sztabu Generalnego zmieniono na oficera dyplomowanego. Z dniem 1 kwietnia 1929 roku na mocy rozkazów Oddz. I Szt. Gł /Org. z roku i /Org./29 wprowadzona została nowa organizacja Sztabu Głównego 16. Rozkaz ten zatwierdzał wszystkie zmiany jakie zaszły w strukturze Sztabu Głównego w latach Organizacja sztabu ulegała w późniejszych latach licznym przeobrażeniom, ale zmiany te nie zostały wprowadzone formalnie przy pomocy rozkazów. Struktura organizacyjna Sztabu Głównego w 1929 roku przedstawiała się następująco: A. Szef Sztabu Głównego: I zastępca szefa Sztabu Głównego oficer sztabowy do zleceń szefa Szt. Gł. i adiutantura Referat spraw personalnych oficerów pracujących w Sztabie Głównym i oficerów dyplomowanych B. U zastępca szefa Sztabu Głównego (wydziały wojskowe w ministerstwach cywilnych) C. Oddział I Wydział Ogólno-Organizacyjny Wydział Ogólno-Mobilizacyjny Wydział Mobilizacji Materiałowej Oddział II Wydział Organizacyjny Wydział Wywiadu A Wydział Zabezpieczenia Tajemnicy (Kontrwywiadu) B Wydział Studiów 15 Dziennik Rozkazów MSWojsk. nr 36/28 poz CAW, I

10 Wydział Traktatowy Samodzielny Referat Ogólny Ekspozytury Nr 1 5 Oddz. II Szt. Gł. w Wilnie, Warszawie, Poznaniu (Bydgoszczy), Krakowie (Katowicach) i we Lwowie Wydział Wojskowy Komisarza Generalnego RP w Wolnym Mieście Gdańsku Wojskowe placówki dyplomatyczne zagranicą Oddział III Wydział Ogólny Wydział Wschód Wydział Zachód Wydział Wyszkolenia i Doświadczeń 17 Oddział IV Samodzielny Referat Ogólny Wydział Zaopatrywania i Etapów Wydział Komunikacyjny 18 Z dniem 1 kwietnia 1930 roku zostało utworzone w Sztabie Głównym Kierownictwo Fortyfikacji, które przejęło zadania po zlikwidowanym Wydziale Fortyfikacji w Departamencie Zaopatrzenia Inżynierii w Departamencie Zaopatrzenia Inżynierii MSWojsk. Szef Kierownictwa Fortyfikacji podlegał bezpośrednio szefowi Sztabu Głównego. W skład Kierownictwa Fortyfikacji wchodziły: Wydział Ogólny Wydział Studiów Wydział Nowych Budowli W dniu roku na mocy rozkazu Szef Komunikacji Wojskowych został wyodrębniony z Oddziału IV na prawach oddziału Sztabu Głównego. Oddział IV Szt. Gł. składał się tylko z Wydziału Zaopatrywania i Wydziału Etapów. W skład Wydziału Zaopatrywania wchodziły: Referat Ogólny, Referat Operacyjny i Referat 17 Na mocy rozkazu Oddz. I Szt. Gł /Org. z roku utworzone zostały w strukturze Oddz. III Szt. Gł. Samodzielny Referat Opisu Fortyfikacji i Samodzielny Referat OPL. 18 CAW, I

11 Studiów. Wydział Etapowy składał się z Referatu Organizacyjnego i Referatu Bezpieczeństwa. W latach Sztab Główny pracował w warunkach bardzo trudnych. Zmniejszyło się tempo i zakres wykonywanych prac ograniczając je w zasadzie do spraw mobilizacyjnych. Zmienił się zakres kompetencji Sztabu Głównego. Szereg instytucji wojskowych podległych szefowi sztabu zmieniło podległość, a mianowicie Wyższa Wojenna i Wyższa Szkoła Intendentury zostały podporządkowane I Wiceministrowi MSWojsk., natomiast Centralna Biblioteka Wojskowa podporządkowana została GISZ. Kierownictwo Fortyfikacji przeniesione zostało w 1932 roku 19 na prawach wydziału do Departamentu Budownictwa MSWojsk. W 1935 roku ponownie znalazło się w strukturach Sztabu Głównego (Wydział IIIa). Nastąpiły także zmiany i redukcje w składach osobowych (etatach) Sztabu Głównego i wojskowej służby komunikacyjnej. Ponownie uległo likwidacji stanowisko II zastępcy, a także stanowiska delegatów Sztabu Głównego przy Dyrekcji Robót Publicznych, Dyrekcji Dróg Wodnych, Dyrekcji Poczt i Telegrafów oraz przy Dyrekcji Kolejowej Stanisławów. W 1934 roku organizacja Sztabu Głównego została zmieniona w ten sposób, że zniesione zostały w oddziałach III i IV wydziały, a wprowadzono podział na referaty i samodzielne referaty. W związku z powyższym organizacja Sztabu Głównego w 1935 roku przedstawiała się następująco: Szef Sztabu Głównego zastępca szefa Szt. Gł. kancelaria Oddział I Wydział Ogólno-Organizacyjny Wydział Ogólno-Mobilizacyjny Wydział Mobilizacji Materiałowej 20 Oddział II Wydział I Organizacyjny Wydział II Wywiadowczy 19 Na mocy rozkazu II Wiceministra MSWojsk / W styczniu 1936 roku utworzono w Oddziale I Szt. Gł. nowy wydział Administracji Rezerw.

12 Wydział II A Wywiadu Wydział II B Kontrwywiadu Biuro Szyfrów Samodzielny Referat R Samodzielny Referat N Samodzielny Referat Studia Ogonie Samodzielny Referat Techniczny Ekspozytury Nr 1 5 Oddz. II Szt. Gł. w Wilnie, Warszawie, Bydgoszczy, Katowicach i we Lwowie Wydział Wojskowy Komisarza Generalnego RP w Wolnym Mieście Gdańsku Wojskowe przedstawicielstwa dyplomatyczne zagranicą Oddział III Ekipa Wschód (pięć samodzielnych referatów) Ekipa Zachód (dwa samodzielne referaty) Samodzielny Referat Fortyfikacyjno Wodny Samodzielny Referat Lotnictwa i OPL (OPGaz.) Samodzielny Referat Łączności Samodzielny Referat Terenowy i Geograficzny Samodzielny Referat Wyszkolenia. Wydział IIIa Referat Administracyjny Referat Studiów Referat Robót Szefostwa Fortyfikacji Oddział IV Ekipa Wschód (sześć samodzielnych referatów) Samodzielny Referat Operacyjno-Kwatermistrzowski

13 Samodzielny Referat Operacyjno-Mobilizacyjny. Szefostwo Komunikacji Wojskowej Samodzielny Referat Ogólno-Organizacyjny Samodzielny Referat Wyszkolenia Samodzielny Referat Operacyjno-Transportowy Samodzielny Referat Techniczno-Materiałowo-Budżetowy Grupa oficerów transportowych 21. W związku z podjęciem na początku 1936 roku prac nad nowym planem mobilizacyjnym W oraz planem rozbudowy sił zbrojnych znacznie wzrosła pozycja Sztabu Głównego. Nowym szefem sztabu został mianowany w czerwcu 1936 roku generał Wacław Stachiewicz. Pod jego kierownictwem Sztab Główny uzyskał należne mu miejsce w siłach zbrojnych. Miał on do pomocy zastępcę, którego obowiązki koncentrowały się na sprawach obrony kraju i współpracy z resortami cywilnymi. Zastępcą szefa Sztabu w latach był generał Tadeusz Malinowski. Jak wynika z projektu rozkazu z 8 maja 1936 roku 22 Sztab Główny był głównym organem pracy generalnego inspektora sił zbrojnych marszałka Edwarda Rydza Śmigłego w zakresie przygotowania sił zbrojnych do obrony państwa na wypadek wojny i bezpośrednio mu podlegał. Zakres pracy Sztabu Głównego w ostatnich latach poprzedzających wybuch wojny obejmował: postulały do prac pokojowych wojska w dziedzinie organizacji, wyszkolenia, uzbrojenia, wyposażenia i dyslokacji; przygotowanie planów operacyjnych, mobilizacyjnych, transportowych i zaopatrzenia; wszystkie sprawy związane z obroną państwa. Do zadań szefa sztabu należało kierowanie w myśl wytycznych GISZ pracą Sztabu Głównego i wydawanie rozkazów wykonawczych do zarządzeń GISZ. Był on zastępcą Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych w sprawach związanych z przygotowaniem obrony państwa. Współpracował w zakresie potrzeb resortu z 21 Opracowano wg schematu do 1.12/Tjn/Zast. Szt. Gł. z roku. 22 CAW, I

14 ministrem spraw wojskowych i ministrami resortów cywilnych. Był członkiem Komitetu Wyższej Szkoły Wojennej i członkiem Komitetu ds. Uzbrojenia i Sprzętu. Jako przełożony oficerów pracujących w Sztabie Głównym wydawał opinie i wnioskował przydziały oficerów dyplomowanych. Kierował pracą Wojskowego Instytutu Geograficznego i Inspektoratu Saperów 23, które mu bezpośrednio podlegały. Do zadań zastępcy należało zastępowanie z urzędu szefa sztabu i pomoc szefowi w zleconych mu sprawach dotyczących obrony państwa. Oddział I w latach zajmował się całokształtem spraw wojennych organizacji i mobilizacji oraz wyposażenia materiałowego formacji mobilizowanych. Jego bardziej szczegółowe zadania to m.in. opracowanie etatów wojennych, ustalenie Ordre de Bataille całości sił zbrojnych, opracowanie programu rozbudowy armii i planów mobilizacyjnych oraz instrukcji, wytycznych i tabel mobilizacyjnych, dyslokacja pokojowa, projektowanie mobilizacji koni i pojazdów, ćwiczenia próbnych mobilizacji, zestawienie zasobów rezerw, opracowywanie zagadnień mobilizacji materiałowej i pokrycia potrzeb armii, projektowanie wysokości rezerwy strategicznej, projektowanie i wykorzystanie ćwiczeń doświadczalnych z nowym sprzętem. Oddział II realizował w latach 30-tych następujące zadania: organizacja wojskowej służby informacyjno-wywiadowczej, szkolenie w tym zakresie, ewidencja i sprawy personalne oficerów Oddziału II oraz wywiadowców, sprawy budżetowe Oddziału II, wywiad ofensywny i radiowywiad, rozwiązywanie szyfrów obcych, zwalczanie dywersji i szpiegostwa, badanie stosunków w wojsku na tle narodowościowym, ochrona tajemnicy w wojsku i opracowywanie odpowiednich instrukcji, rozpracowywanie wywiadu obcego, analiza całości życia państw obcych z punktu widzenia wojskowego, szczegółowe studiowanie armii obcych, informacje dla attaches wojskowych polskich i państw obcych w zakresie organizacji WP, badanie prasy obcej, utrzymywanie kontaktu i wymiana informacji z MSZ, udział w pracach Ligi Narodów w zakresie rozbrojenia, sprawy traktatowe, tranzytowe i zakupów zagranicznych z punktu widzenia bezpieczeństwa państwa, opiniowanie handlu bronią, sprawy dotyczące interesów Polski na terenie wolnego miasta Gdańska, 23 W skład Wydziału Mobilizacyjno-Materiałowego wchodziły: Referat Lotniczy, Referat Uzbrojenia i Sprzętu Technicznego, Referat Budżetowy.

15 sprawy reprezentacyjne Sztabu Głównego w stosunku do przedstawicieli państw obcych, sprawy odznaczeń osób wojskowych państw obcych orderami polskimi, przyjmowanie do szkół wojskowych oficerów państw obcych, staże oficerów obcych w Polsce i oficerów polskich zagranicą 24. Zadaniem Oddziału III było kierowanie całokształtem spraw związanych z realizacją zamierzeń operacyjnych, współpraca w zakresie prac operacyjnych z Inspektoratem Saperów Sztabu Głównego, opracowywanie wytycznych prac Wojskowego Instytutu Geograficznego, kontrolowanie stanu sieci łączności, a także realizowanie zamierzeń operacyjnych poszczególnych inspektoratów armii w zakresie stanu zagrożenia państwa, osłony i organizacji terenu z punktu widzenia łączności oraz sieci komunikacyjnej dla celów operacyjnych. Do zadań samodzielnych referatów należały studia w dziedzinie fortyfikacji, zagadnienia użycia lotnictwa i środków OPL i OPGaz., sprawy operacyjne pod kątem potrzeb operacyjnych, współpraca z ministerstwami cywilnymi w zakresie leśnictwa, melioracji i organizacji sieci dróg, zadania dla służby geograficznej. Oddział IV kierował pracami związanymi z przygotowaniem zamierzeń operacyjnych pod względem kwatermistrzowskim oraz kontrolował stan rezerw strategicznych materiału kwatermistrzowskiego. Zajmował się również prowadzeniem studiów i realizowaniem zamierzeń operacyjnych poszczególnych inspektoratów armii pod względem kwatermistrzowskim, a także opracowywaniem planów zaopatrywania i ewakuacji, wycofania i etapów. Opracowywał postulaty do planów transportowych rozbudowy sieci komunikacyjnej i łączności. Zadania Szefa Komunikacji Wojskowej przedstawiały się następująco: kierował on całokształtem spraw związanych z przygotowaniem komunikacji dla celów obrony państwa (koleje, drogi kołowe i wodne) oraz całokształtem wyszkolenia wojska w zakresie służby komunikacyjnej; kontrolował z ramienia szefa Sztabu Głównego przygotowanie i warunki realizacji planów mobilizacyjnych i transportowych w Ministerstwie Komunikacji; uczestniczył w pracach Państwowej Rady Komunikacyjnej i Rady Technicznej przy Ministerstwie Komunikacji. 24 Opracowano na podstawie rozkazu Oddz. III. 7000/Org./30.

16 Projekt rozkazu organizacyjnego Sztabu Głównego z 8 maja 1936 roku przewidywał utworzenie Biura Studiów. Miało być ono organem pracy szefa Sztabu Głównego. 8 maja 1936 roku ukazał się dekret Prezydenta RP, który ustalił ostatecznie zasady pokojowej organizacji naczelnych władz wojskowych 25. Sztab Główny stał się koordynatorem całości prac związanych z obroną państwa. 9 maja 1936 roku na mocy niniejszego dekretu, ustanowiony został w składzie Sztabu Głównego Sekretariat Komitetu Obrony Rzeczypospolitej. Kierownikiem SeKOR-u został mianowany zastępca szefa Sztabu Głównego generał Tadeusz Malinowski. SeKOR stał się ośrodkiem planującym w sprawach obrony państwa, zwłaszcza związanych z rozbudową i rozmieszczeniem przemysłu, wykorzystaniem surowców i zasobów oraz przestawieniem resortów cywilnych na tory wojenne. Biuro Studiów posiadało wspólną z SeKOR-em kancelarię prawdopodobnie ze względu na pokrywające się zakresy działania obu komórek i wspólną podległość szefowi sztabu. Z dniem 15 listopada 1937 roku zorganizowany został związek Sztabu Lotniczego w Sztabie Głównym. Sztab Lotniczy zajmował się całokształtem zagadnień związanych z użyciem lotnictwa i wytycznymi dla organizacji OPL w czasie wojny. Sztab Lotniczy miał współpracować ze wszystkimi oddziałami Sztabu Głównego, Inspektorem Obrony Powietrznej Państwa i Dowództwem Lotnictwa. Dzielił się na działy. Dział I Mobilizacyjny miał opracowywać z Oddziałem I zasady i warunki mobilizacji lotnictwa wraz z lotnictwem przeznaczonym na OPL, opracowywać całokształt zarządzeń alarmowych dla lotnictwa oraz wypowiadać się o zamierzeniach kredytowych związanych z potrzebami lotnictwa. Dział II miał wykonywać zadania związane z zakresem prac Oddziału II m.in. dotyczące użycia własnego lotnictwa, a także studia lotnictwa nieprzyjaciela i jego obrony przeciwlotniczej. Współpracował również z Oddziałem II w dziedzinie kontrwywiadu lotniczego i ochrony obiektów lotniczych. Dział III operacyjny miał wykonywać zadania, które pokrywały się z pracami Oddziału III, w tym: planowanie operacyjne użycia lotnictwa, koordynacja ćwiczeń lotnictwa operacyjnego z lotnictwem państw 25 Dziennik Ustaw RP nr 38, poz. 286.

17 sprzymierzonych, plan ewentualnego desantu, zagadnienie lotnisk i łączności. Dział IV (kwatermistrzowski) wykonywał zadania związane z zakresem prac Oddziału IV, a zwłaszcza opracowywania planu zaopatrywania lotnictwa, rozmieszczenia pokojowego zasobów materiałowych, ewakuacji sprzętu tudzież organizacji zaopatrywania wojennego. Dział V współpracował z Inspektoratem Obrony Powietrznej Państwa. Wykonywał zadania wynikające z tej współpracy, a więc sprawy OPL oraz udziału lotnictwa w obronie przeciwlotniczej 26. Organizacja Sztabu Lotniczego podobnie jak organizacja całego Sztabu Głównego nie została formalnie zatwierdzona rozkazem. Trudno jest z powodu braku dokumentów ustalić organizację i zadania kolejnej komórki organizacyjnej powołanej w Sztabie Głównym w 1936 roku, tj. Szefostwa Łączności. Natomiast utworzony w 1936 roku na prawach wydziału Inspektorat Saperów spełnił funkcję organu doradczego szefa Sztabu Głównego w zakresie prac związanych z rozbudową fortyfikacji wojennych. Zadania Inspektoratu Saperów obejmowała także inspekcje oraz szkolenie wojsk saperskich. Na początku 1939 roku Sztab Główny stanął przed bardzo poważnymi zadaniami wobec realnego zagrożenia wojną. Dotyczyły one głównie przyspieszenia prac nad planem operacyjnym Z, dokonania zmian w dyslokacji wojska, kierowania mobilizacją oraz przygotowaniami związanymi z przekształceniem się w Sztab Naczelnego Wodza. Ostatnia struktura Sztabu Głównego na stopie pokojowej z sierpnia 1939 roku przedstawiała się następująco: Szef Sztabu Głównego Kancelaria Przyboczna I zastępca II zastępca Oddział I Wydział Organizacyjny Wydział Ogólno-Mobilizacyjny Wydział Administracji Rezerw 26 Ustalono na podstawie Spisu telefonów Sztabu Głównego, roku.

18 Wydział Materiałowy Oddział II Wydział I Organizacyjny Wydział II Wywiadowczy Wydział III Planowania Wywiadu Wojennego Wydział IV Ewidencji i Studiów Biuro Szyfrów Samodzielny Referat Ogólny Samodzielny Referat Niemcy N Samodzielny Referat Rosja R Samodzielny Referat Studia Ogólne Ekspozytury Nr 1 6 Oddz. II Szt. Gł. w Wilnie, Warszawie, Bydgoszczy, Katowicach i Łodzi Wydział Wojskowy Komisarza Generalnego RP w Wolnym Mieście Gdańsku Wojskowe przedstawicielstwa wojskowe zagranicą Oddział III (składał się z bliżej nierozpoznanej liczby samodzielnych referatów) Oddział IV (analogicznie jak Oddział III) Szefostwo Komunikacji Wojskowych Sekretariat Komitetu Obrony Rzeczypospolitej (SeKOR) Sztab Lotniczy Szefostwo Łączności Inspektorat Saperów. 1 września 1939 roku w dniu napaści hitlerowskich Niemiec na Polskę ogłoszony został dekret Prezydenta RP sprawach zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi, organizacji naczelnych władz wojskowych i o komisarzach cywilnych do chwili mianowania Naczelnego Wodza 27. W związku z ogłoszeniem powszechnej mobilizacji Sztab Główny jako organ pracy Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych 27 Dziennik Ustaw RP nr 86, poz. 543 z roku.

19 przestał istnieć. Poszczególne oddziały Sztabu Głównego wydzieliły ze swego składu elementy organizacyjne dla Sztabu Naczelnego Wodza, Sztabu MSWojsk. oraz dowództw poszczególnych armii. Szefem sztabu na czas wojny został mianowany gen. Wacław Stachiewicz. Bardzo rozbudowany organizacyjnie Sztab Naczelnego Wodza nie odegrał w kampanii wrześniowej poważniejszej roli z powodu słabej łączności z dowództwami armii. Szybkość działań wojennych na kilku frontach zmuszały Sztab Naczelnego Wodza do częstego zmieniania miejsc postoju. Rozbicie głównych sił polskich i wkroczenie Armii Czerwonej 17 września 1939 roku na ziemie polskie spowodowały ewakuację Naczelnego Dowództwa do Rumunii. Równolegle z utworzeniem Sztabu Naczelnego Wodza został utworzony Sztab MSWojsk. Sztab ten posiadał zbliżoną strukturę i zakres działania do analogicznego Sztabu MSWojsk. istniejącego w latach Grupa zespołów akt Sztabu Głównego (Generalnego) WP z lat w zasobie Centralnego Archiwum Wojskowego. Sygnatura Nazwa zespołu Daty Jednostki archiwalne I Szef Sztabu Głównego I II Zastępca Szefa Sztabu Głównego I Oddział I Sztabu Głównego I Oddział II Sztabu Głównego (1915) I Oddział III Sztabu Generalnego I Oddział III Sztabu Głównego I Oddział IV Sztabu Głównego I Szefostwo Komunikacji Wojskowej I Oddział V Sztabu Generalnego I Sztab Lotniczy I Kierownictwo Fortyfikacji

20 I Inspektorat Saperów I Sekretariat Komitetu Obrony Rzeczypospolitej (SeKOR) I Biuro Ścisłej Rady Wojennej I Biuro Komitetu dla spraw Uzbrojenia (KSU) I Biuro Wojskowe w Ministerstwie Komunikacji I Samodzielny Wydział Wojskowy w Ministerstwie Rolnictwa i Reform Rolnych