Współwystępowanie zachowań ryzykownych w grupie młodzieży akademickiej tendencje zmian w latach Badania prospektywne

Transkrypt

1 PRACE YGINALNE Izabela SAŁACIŃSKA 1 Monika BINKOWSKA-BURY 1 Paweł WIĘCH 1 Paweł JANUSZEWICZ 1, 2 Wsółwystęowa zachowań ryzykownych w gruie młodzieży akademickiej tendencje zmian w latach Badania rosektywne Coexistence of risky behaviors amongst grou of students. Tendencies of changes between Prosective studies 1 Instytut Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu, Wydział Medyczny, Uniwersytet Rzeszowski Kierownik: Prof. dr hab. n. med. Paweł Januszewicz 2 Narodowy Instytut Leków w Warszawie Dyrektor: Prof. dr hab. n. med. Piotr Fiedor Dodatkowe słowa kluczowe: zachowania ryzykowne wsółwystęowa studenci Additional key words: risky behaviors coexistence students Adres do koresondencji: Mgr Izabela Sałacińska Instytut Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu, Wydział Medyczny, Uniwersytet Rzeszowski ul. Koisto 2A, Rzeszów Tel. / fax (0 17) izabela.salacinska@w.l Cel racy: Celem odjętych badań była ocena zmian w czasie i wsółwystęowania wzorów rawidłowych zachowań wśród studentów w roku 2009 i Materiał i metody: Badaniami objęto ogółem 905 studentów Uniwersytetu Rzeszowskiego i Politechniki Rzeszowskiej, studiujących na kierunkach: medycznym, humanistycznym i ścisłym. Badania rzerowadzono metodą sondażu diagnostycznego z wykorzystam techniki ankiety. W oracowaniu statystycznym wykorzystano test zależności chi-kwadrat oraz model regresji logistycznej. Badania rzerowadzono w okresie od aździernika do grudnia 2009 (bada T1). Nastę badania owtórzono w 2012 roku, wśród tej samej gruy studentów (bada T2). Wyniki: Badania rzerowadzone w 2009 i 2012 roku wykazały, iż onad ołowa ankietowanych studentów aliła aierosów (T1 67,8%; T2 66,5%), zaś codzienne ale deklarowało tylko 11,5% (T1) i 10,9% (T2) resondentów. Większość badanej młodzieży akademickiej sożywało alkohol raz w miesiącu (T1 30,7%; T2 32,1%), abstynenci stanowili tylko 4,7% (T1) i 6,3% (T2) ankietowanych. W badaniach zaobserwowano znaczący wzrost systematycznego stosowania narkotyków (T1 0,4%; T2 1,7%). Zdecydowana większość badanej młodzieży stosowała doalaczy ani w badaniu ierwszym (89,3%) ani w badaniu owtórzonym (91,5%). Nie stwierdzono różnic na oziomie istotności statystycznej w żadnej kategorii (ale tytoniu, sożywa alkoholu, stosowa narkotyków i doalaczy). Studenci, którzy alą aierosy mają większą szansę na uzależ od alkoholu, doalaczy i narkotyków w stosunku do studentów alących. Wnioski: Nijsza raca ukazuje, iż ale tytoniu jest redyktorem zachowań ryzykownych. Studenci alący aierosy w stosunku do alących są bardziej narażeni na uzależ od alkoholu, narkotyków i doalaczy. Aim of study: Aim of conducted studies was to asses changes in time and coexistence of imroer behavior atterns among students in year 2009 and Materials and methods: The study included 905 students of the University of Rzeszów and Rzeszów University of Technology who have studied on medical, humanistic and science fields. Research was conducted by diagnostic sounding with usage of survey technique. In statistical elaboration squaredchi test and logical regression models were used. The study was conducted between October and December 2009 (study T1). It was reeated in 2012 among the same grou of students (T2). Results: Conducted in year 2009 and 2012 studies indicated that over half of surveyed students did not smoke cigarettes (T1 67.8%; T2 66.5%) and that daily smoking was declared only by 11.5% (T1) and 10.9% (T2) of asked youths. Majority of examined youth academic eole drank alcohol once a month (T1 30.7%; T2 32.1%). Only 4.7% (T1) i 6.3% (T2) declared themselves as abstainers. Research ointed on significant increase of systematic drugs use (T1 0.4%; T2 1.7%). Vast majority of surveyed youths did not use legal highs in both research eriods (89.3% - T2 and 91.5% - T2). There were no differences shown on the level of statistical significance in neither category (tobacco smoking, alcohol drinking, usage of drugs and legal highs). Students who smokes have bigger chance to addict themselves to alcohol, legal highs and drugs then the ones who do not smoke cigarettes. Conclusions: Conducted studies shows that tobacco smoking is a redictor of risky behaviors. Students who smoke are more exosed to addiction to alcohol, drugs and legal highs then those who reject tobacco. 553

2 Wstę Młodzież akademicka zalicza się do gruy osób odlegających socjalizacji edukacyjnej. Czas studiów wiąże się ze secyficznymi warunkami życia sołecznego: tygodniowy i semestralny rytm racy, zaliczenia, kolokwia, egzaminy, relacje z racownikami uczelni i rówieśnikami. Sytuacje te srawiają, że młodzież akademicka odejmuje zachowania ryzykowne. Wiele badań wskazuje na wzrost korzystnych zjawisk zdrowotnych właś w tej gruie młodzieży akademickiej [1-7]. Szczegól rozowszechnione są: icie alkoholu, ale tytoniu i zażywa narkotyków [8]. Średnio młoda osoba wyija jednorazowo onad 60 g czystego alkoholu (2 litry iwa) a ierwsza inicjacja alkoholowa zaczyna, się w wieku 11,9 lat u chłoców i 12,8 lat u dziewcząt [9]. Do alenia tytoniu rzyznaje się aż 25% ankietowanej młodzieży w wieku 15 lat, w tym 12,5% ali codzienne; częściej alą chłocy niż dziewczęta. Najczęściej ekserymentującą gruą z doalaczami są osoby w wieku lat lub studenci. Doalacze zażywało 23% resondentów, a 40,6% uczestniczyło w imrezie na której dostęne były nowe narkotyki syntetyczne [10]. W 2014 roku aż 14,6 mln młodych Euroejczyków omiędzy 15 a 34 rokiem życia używało konoii indyjskich. Aż 8,8 mln to osoby w wieku lata [2]. Z analizy literatury wynika, że wielu autorów badało rozowszech czy zmiany zachowań zdrowotnych wiedzę studentów na temat różnych zachowań związanych ze zdrowiem oraz wływ różnych czynników sychosołecznych na zdrowie i styl życia ludzi młodych [11,12]. Natomiast wiele jest badań, które ukazywałyby wsółwystęowa zachowań ryzykownych w gruie młodzieży akademickiej. Celem odjętych badań była ocena zmian w czasie i wsółwystęowania wzorów zachowań rawidłowych wśród studentów w roku 2009 i Materiał i metodyka Badania rzerowadzono wśród 905 studentów ierwszego roku studiów (18 19 lat), kierunków medycznych i medycznych Uniwersytetu Rzeszowskiego i Politechniki Rzeszowskiej. Badania zostały rzerowadzone w 2009 roku, a nastę owtórzone w 2012 roku. Ocena wsółwystęowania zachowań ryzykownych wśród studentów została rzerowadzona zgod z oniższym harmonogramem: aździernik 2009 styczeń 2010 (określony jako T1), aździernik 2011 styczeń 2012 (określony jako T2). Udział w badaniach był dobrowolny i anonimowy, a materiał badawczy był oufny. Narzędziem badawczym był autorski kwestionariusz ankiety, składający się z otwartych i zamkniętych ytań. Ankiety zostały wręczone osobiście rzez rzeszkolonych ankieterów. Przed badam indywidual każdy z resondentów został ust i isem oinformowany o celu badań, a że oinstruowany na temat sosoby wyełniania kwestionariusza ankiety. Zwrot oraw wyełnionego kwestionariusza ankiety był równoznaczny ze zgodą na udział w badaniach. W celu srawdzenia narzędzia od kątem zrozumienia ytań, badania właściwe zostały orzedzone badam ilotażowym w gruie 50 studentów Uniwersytetu Rzeszowskiego w okresie od listoada do grudnia 2008 roku. Projekt badań uzyskał ozytywną oinię Komisji Bioetycznej działającej rzy Uniwersytecie Rzeszowskim (Uchwała Nr 7/12/2010 z dnia 15 grudnia 2010 roku). Prace badawczą rzerowadzono w ramach Grantu uczelnianego, zgodnego z Zarządzem nr 100/2009 Rektora UR z dnia r. w srawie: rzyznawania indywidualnych grantów wsomagających uczelniane rojekty badawcze DN-062/1/Gr. U/2010. Zgromadzone dane zostały oracowane statystycz rzy omocy akietu statystycznego STATISTICA W oracowaniu statystycznym wykorzystano: test chi-kwadrat i modele regresji. Wyniki analizy regresji rzedstawiono w ostaci tabeli istotnych efektów, dla których odano wartości odowiednich wsółczynników regresji (B) wraz z dokładną oceną ich istotności statystycznej (). Wyniki W obydwu badaniach (T1 i T2) onad ołowę ankietowanych stanowiły kobiety (59,2% vs. 61,1%). Zdecydowaną większość stanowiły osoby zamężne/żonate (98,7% vs. 94,8%). Badaną gruę w większości rerezentowali studenci Uniwersytetu Rzeszowskiego (73,1% vs. 77,8%), zaś resztę studenci Politechniki Rzeszowskiej (26,6% vs. 2,2%). W badaniu ierwszym (T1) studenci rerezentowali nastęujące kierunki: ścisłe 37,3%; humanistyczne 31,1%; medyczne 31,6%, natomiast w badaniu owtórzonym (T2): medyczne 43,7%; humanistyczne 28,4%; ścisłe 27,9%. Ponad ołowa młodzieży ochodziła ze środowiska wiejskiego ( 56,7% vs. 52,1%). W obydwu badaniach (T1 i T2) rawie ołowa ankietowanych zamieszkiwała w okresie studiów na stancji (49,1% vs. 44,8%). Studenci w obydwu badaniach oceniali swoją sytuacje materialną najczęściej jako dobrą (47,7% vs. 50,1%). Wśród analizowanych kategorii do gruy zachowań beziecznych zaliczono: liczbę osób którzy zażywali doalacze czy narkotyki kiedyś lub obec rzyjmują je w sosób systematyczny lub okazjonalny; liczbę osób alących codzien, kilka razy w tygodniu, raz na tydzień, raz na miesiąc, okazjonal; liczbę osób sożywających alkohol: częściej niż raz tygodniu, raz w tygodniu, raz w miesiącu, rzadziej niż raz w miesiącu. Zdecydowana większość studentów nigdy w życiu zażywała doalaczy (roorcjonal 89,3%; 91,5%). Systematyczne stosowa wskazało tylko 0,2% (bada T1) 0,7% ankietowanych (bada T2). Z kolei okazjonalne stosowa doalaczy wskazało odowiednio 2,8% i 2,7% badanych studentów. W badaniach zaobserwowano znaczący wzrost systematycznego zażywania narkotyków (odowiednio 0,4%; 1,7%). Zdecydowana większość ankietowanych studentów deklarowała sożywa alkoholu raz w miesiącu (T1 30,7%; T2 32,1%), raz w tygodniu (T1 28,0%; T2 25,3%), rzadziej niż raz w miesiącu (21,0% i 19,3%). Z kolei do sożywania alkoholu częściej niż raz w tygodniu rzyznaje się 15,6% (T1) i 16,9% (T2). Abstynenci stanowili w obu badaniach tylko 4,7% i 6,3%. W badaniach zaobserwowano, iż onad ołowa ankietowanych aliła aierosów, zarówno w badaniu wstęnym jak rówż w badaniu owtórzonym (T1 67,8%; T2 66,5%). Największa gruy alącej młodzieży deklarowała ale okazjonalne (odowiednio 15,3%; 15,0%). Do codziennego alenia rzyznawało się w badaniu T1 11,5% a w badaniu T2 10,9%. Szczegółowa analiza badań własnych wskazała, że studenci różnili się na oziomie istotności statystycznej w zakresie wybranych zachowań srzyjających zdrowiu omiędzy badam wykonanym w 2009 roku i 2012 roku w żadnej kategorii: ale aierosów (=0,605); sożywa alkoholu (=0,495); używa narkotyków (=0,296); używa doalaczy (=0,658); (Tab. I). Z uwagi na obszerny zakres odjętego zagadnia analizę deklarowanych rzez studentów zachowań zdrowotnych rzerowadzono w odsieniu do wybranych kategorii zachowań ryzykownych jak: stosowa,,doalaczy, narkotyków, sożywa alkoholu oraz ale aierosów oraz ich wzajemne wsółwystęowa. Interesujące wydaje się rozważe, jak uzależ od nałogu alenia aierosów wływa na ryzyko wystąienia innych uzależń. W tabeli II odano informacje o liczbie osób nadużywających alkoholu mających kont z doalaczami czy narkotykami (Tab. II). Ryzyko wystąienia tych uzależń w gruie osób alących w stosunku do alących określono za omocą ilorazu szans. Jak widać, zarówno szansa na uzależ od alkoholu, jak i doalaczy czy narkotyków jest kilkukrot większa Tabela I Porówna struktury wystęowania zachowań ryzykownych wśród studentów w latach 2009 i Comaring the structure of revalence risk behaviors among students between 2009 and * < 0,05 Zachowania antyzdrowotne 2009 (T1) 2012 (T2) n % n % Używa doalaczy 27 3,0 20 3,4 0,658 Używa narkotyków 96 10, ,4 0,296 Sożywa alkoholu Pale tytoniu ,6 32, ,9 33,5 0,495 0, I. Sałacińska i ws.

3 Tabela II Pale aierosów a uzależ od oszczególnych substancji (alkohol, narkotyki, doalacze). Smoking and survey s year deending on deendant variables (alcohol, drugs, legal high). od oszczególnych substancji wśród osób alących niż w stosunku do osób alących. Powyższą analizę rzerowadzono że odręb dla badań rzerowadzonych wśród studentów I oraz III roku. Wśród badanej gruy są odobne zależności omiędzy faktem alenia aierosów a uzależm od alkoholu, kontem z narkotykami czy doalaczami (Tab. III, IV). Aby zbadać istotność statystyczną różnic omiędzy I a III rokiem studiów w sile zależności omiędzy alem aierosów Pale aierosów (T1 i T2) n % n % alkohol , ,0 3,10 (2,32-4,14) <0,001* doalacze 11 1,1 33 7,0 6,54 (3,27-13,06) <0,000* narkotyki 42 4, ,6 7,56 (5,21-10,97) <0,001* wartość rawdoodobieństwa testowego obliczona za omocą testu zależności chi-kwadrat, * < 0,05 iloraz szans (wraz z 95% rzedziałem ufności). Tabela III Pale aierosów a uzależ od oszczególnych substancji bada 2009 rok. Smoking deending on addiction to articular substances 2009 research. od oszczególnych substancji Pale aierosów 2009 (T1) N % N % alkohol 58 10, ,8 3,28 (2,24-4,79) <0,001* doalacze 8 1,4 16 5,8 4,41 (1,86-10,43) <0,001* narkotyki 22 3, ,7 8,32 (5,01-13,80) <0,001* wartość rawdoodobieństwa testowego obliczona za omocą testu zależności chi-kwadrat, * < 0,05 iloraz szans (wraz z 95% rzedziałem ufności). Tabela IV Pale aierosów a uzależ od oszczególnych substancji bada 2012 rok. Smoking deending on addiction to articular substances 2012 research. od oszczególnych substancji Pale aierosów 2012 (T2) N % N % alkohol 44 11, ,3 2,87 (1,84-4,48) <0,001* doalacze 3 0,8 17 8,8 12,13 (3,51-41,94) <0,001* narkotyki 20 5, ,9 6,71 (3,87-11,65) <0,001* wartość rawdoodobieństwa testowego obliczona za omocą testu zależności chi-kwadrat, * < 0,05 iloraz szans (wraz z 95% rzedziałem ufności). Tabela V Pale aierosów i rok badania a zmienne zależne. Smoking deending on addiction to articular substances (alcohol, drugs, legal high). Czynnik zależny od alkoholu Zmienna zależna Kont z doalaczami a uzależm od ozostałych substancji, skonstruowano modele regresji logistycznej. W modelach tych, zmienną zależną było kolejno: uzależ od alkoholu, doalaczy i narkotyków, zaś zmiennymi zależnymi były: rok badania, ale aierosów oraz interakcja omiędzy tymi czynnikami. O różnicy w sile zależności omiędzy alem aierosów uzależm od ozostałych substancji świadczyłby istotny statystycz efekt interakcji roku badania z alem aierosów. Kont z narkotykami Ocena istotności danego efektu wartość rawdoodobieństwa testowego Rok badania 0,537 0,866 0,243 Pale aierosów <0,001* <0,001* <0,001* Rok badania Pale aierosów 0,656 0,188 0,574 * < 0.05 Wyniki regresji logistycznej ozwalają na wysnucie nastęujących wniosków: ale aierosów jest czynnikiem ryzyka wystąienia uzależnia od innych substancji sychoaktywnych; ma odstaw do stwierdzenia interakcji alenia z rokiem studiów więc wływ alenia aierosów na uzależ od ozostałych substancji jest odobny na I oraz na III roku studiów (Tab. V). Omówie Wsółcześ na całym świecie, a szczegól w krajach rozwiniętych można zaobiec znacznej ilości zgonów i zachorowań. Wływ na rzyszłe ryzyko wystąienia chorób, a nawet wczesnych zgonów mają głów zachowania zdrowotne ukształtowa na oczątku dorosłego życia i rowadzony styl życia. Podając za Euroejskim Raortem Zdrowia Światowej Organizacji Zdrowia 2012, głównymi determinantami zdrowia są czynniki sołeczno-ekonomiczne, styl życia i środowisko. Niezdrowe odżywa, brak fizycznej aktywności, ale aierosów, sożywa alkoholu i stosowa narkotyków uznaje się natomiast za najistotjsze czynniki ryzyka związane ze stylem życia [13]. Przegląd literatury dotyczącej obszaru zachowań związanych ze zdrowiem wśród studentów wskazuje na wystęowa ewnego stereotyu ostrzegania studentów. Młodzież akademicka jest szczegól odatna na szereg zjawisk będących w różnym stoniu zagrożem dla zdrowia. Środowisko akademickie oddziałuje zarówno ozytyw, jak i negatyw na tę gruę sołeczną, która u rogu dorosłości inicjuje i utrwala wiele zachowań [14]. Analiza badań własnych wykazała, iż osoby które deklarowały icie alkoholu, najczęściej sożywały go raz w miesiącu (T1 30,7%; T2 32,1%) lub raz w tygodniu (T1 28,0%; T2 25,3%), Podobne sostrzeżenia oisują inni autorzy z Polski i zagranicy [15-19]. Dodatkowo w badaniach rowadzonych na całym świecie można zaobserwować wzrost sożycia alkoholu, a co za tym idzie wzrost częstości wystęowania zachowań ryzykownych związanych z: łamam rawa, stosowam substancji sychoaktywnych, rowadzem ojazdów od wływem alkoholu i owodowam kolizji czy wyadków, ryzykownymi zachowaniami seksualnymi czy rzemocą domową (zarówno jako srawca jak i ofiara) [18-22]. W badaniach O Briena (2008) rawie 40% ankietowanych studentów łączyło icie alkoholu z naojami energetycznymi w ciągu ostatgo miesiąca [23]. Liczne grono autorów rówż wskazuje w swoich badaniach na to bardzo bezieczne zjawisko [24-26]. Systematyczne stosowa doalaczy w badaniach własnych wskazało tylko 0,2% (T1) ankietowanych oraz 0,7% studentów (T2). Zauważono że znaczący wzrost systematycznego zażywania narkotyków (odowiednio 0,4%; 1,7%). Nieco wyższe wartości w swoich badaniach wskazują inni autorzy [27-30]. Badania naukowe dowodzą, że studenci, którzy osiągają lesze oceny na studiach 555

4 zgłaszają mjsze stosowa substancji sychoaktywnych [31-33]. Liczni autorzy wskazują rówż na owiąza aktywności seksualnej ze stosowam substancji sychoaktywnych studenci którzy wsółżyją częściej stosują narkotyki [34-36]. Także stan zdrowia sychicznego i fizycznego wływa na stosowa narkotyków; im słabsze zdrowie tym większa możliwość stosowania substancji sychoaktywnych [10,37]. Wiele badań wskazuje rówż, że uija się i stosowa marihuany jest skorelowane z zażywam innych narkotyków [33,38-41]. Do okazjonalnego alenia tytoniu w badaniach własnych rzyznało się (T1) 15,3% i (T2) 15% ankietowanych, zaś do codziennego alenia tylko (T1) 11,5% i (T2) 10,9% studentów. Badania rzerowadzone rzez innych autorów wskazują na większą liczbę alącej młodzieży akademickiej [8,42-44]. Badania własne jednoznacz wskazują, iż osoby alące aierosy mają większą szansę na uzależ od alkoholu, narkotyków i doalaczy niż osoby alące. Podobne wyniki uzyskała Dzielska i ws. (2014) gdzie ale tytoniu owiązane jest z nadużywam alkoholu. Wcześjsza inicjacja aierosowa wiąże się rówż z nadużywam substancji sychoaktywnych, oraz roagowam zachowań związanych z rzemocą. Osoby, które aliły tytoniu są chronione rzed óźjszymi roblemowymi zachowaniami [45]. Analogiczne wyniki oisują inni autorzy [46-48]. Nie tylko młodzież akademicka rezentuje zachowania ryzykowne, oraz ich wsółwystęowa. Z badań rzerowadzonych rzez Mazur (2004), wynika, iż rzez okres 10 lat badań ( ) wśród badanej młodzieży gimnazjalnej utrzymywał się wzrastający trend równoczesnego sożywania alkoholu i alenia tytoniu. Autorka wskazuje, iż wsółwystęowa obu zachowań ryzykownych wielokrot zwiększa ryzyko stosowania innych substancji sychoaktywnych oraz leków w celu odurzania się czy wczesnej inicjacji seksualnej [49]. Analogiczne wyniki wskazują rówż inni autorzy zarówno z Polski jak i zagranicy [50-52]. Szczegółowa analiza badań własnych wykazała, że zaobserwowano wływu alenia tytoniu na uzależ od ozostałych substancji a rokiem studiów. Analizując badania własne z wynikami innych autorów można wywnioskować, iż ale tytoniu w środowisku młodzieży akademickiej jest skorelowane z innymi zachowaniami ryzykownymi (stosowa alkoholu, doalaczy i narkotyków). Obserwowa zachowań ryzykownych wśród młodych dorosłych ma istotne znacze dla całego sołeczeństwa. Młodzież akademicka stanowi główny segment oulacji osób młodych i zasadnym zdaje się skuia uwagi na tej gruie. Pozawala to tylko na odejmowa odowiednich wysiłków zmierzających do zmjszania zachowań antyzdrowotnych, ale że oracowania skutecznych działań rewencyjnych i romujących zdrowy styl życia. Uzyskaną w toku badań wiedzę można wykorzystać tylko w teorii, ale rówż w działalności raktycznej w asekcie usrawniania rocesu odejmowania decyzji w ramach olityki zdrowotnej w Polsce; zarówno w trakcie nauczania, jak i w ostaci wskazówek, dotyczących realizacji działań w dziedzi romocji zdrowia i edukacji zdrowotnej, a że w kształtowaniu rozdrowotnego stylu życia wśród studentów. Wnioski Zdecydowana większość ankietowanej młodzieży stosowała nigdy w życiu doalaczy oraz aliła aierosów. Pale tytoniu rzez studentów jest czynnikiem ryzyka zachowań ich jak: sożywa alkoholu, używa narkotyków i doalaczy. Wływ alenia aierosów na uzależ od ozostałych substancji zależy od roku studiów Piśmiennictwo 1. Shumaker SA, Ockene JK, Riekert KA: The handbook of health behavior change, third edition. Sringer Publishing Comany, LLC New York, Euroejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (EMCDDA), Euroejski Raort Narkotykowy. Tendencje i Osiągnięcia TDAT15001PLN.df - dostę z dnia Soomet A, Ferrieres N, Jaoul V, Cadieux L, Soulat JM. et al: Use of drugs, tobacco, alcohol and illicit substances in a French student oulation. Theraie 2012; 67: von Bothmer MK, Fridlund B: Gender differences in heath habits and in motivation for a healthy lifestyle among Swedish university students. Nurs Health Sci. 2005; 7: Global Status Reort on Alcohol and Health 2011 htt:// - dostę z dnia Globalny sondaż dotyczący używania tytoniu rzez osoby dorosłe (GATS) Polska Ministerstwo Zdrowia, Warszawa Mikolajczyk RT, Brzoska P, Maier C, Ottova V, Meier S. et al: Factors associated with self-rated health status in university students: a cross-sectional study in three Euroean countries. BMC Public Health 2008; 18: Bielska D, Kuras D, Ołtarzewska A, Piotrowska Deta M, Gomółka E. i ws: Wzorce icia alkoholu i ale tytoniu wśród studentów VI roku Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku. Przegl Lek. 2014; 71: Nazarko K, Bielska DE: Picie alkoholu częste zachowa ryzykowne młodzieży szkół onadgimnazjalnych. Przegl Lek. 2012; 69: Stańczak A: Doalacze roblem zdrowia jednostki i zdrowia ublicznego. Przesłanki działań rofilaktycznych. Probl Hig Eidemiol. 2015; 96: Carlson P: Self-erceived health in East and West Euroe: another euroean health divide. Soc Sci Med. 1998; 46: Stetoe A, Wardle J, Cui W, Bellisle F, Zotti AM. et al: Trends in smoking, diet, hysical exercise, and attitudes toward health in Euroean university students from 13 countries Prev Med. 2002; 35, Euroejski Raort Zdrowia WHO 2012; The Euroean Health Reort 2012 htt:// data/ assets/df_file/0003/184161/the-euroean-health- Reort-2012,-FULL-REPT-w-cover.df - dostę z dnia Kawczyńska-Butrym Z. (red.): Uczelnia romująca zdrowie. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie- Skłodowskiej, Lublin Andersson A, Wiréhn AB, Ölvander C, Ekman DS, Bendtsen P: Alcohol use among university students in Sweden measured by an electronic screening instrument. BMC Public Health 2009; 9: Bustamante IV, Carvalho AMP, Oliveira EB: University students erceived norms of eers and drug use: a multicentric study in five latin american countries. Rev Latino-am Enfermagem. 2009; 17: Kuras D, Mroczek B, Bielska D, Wojtal M, Seń M. i ws: Sożycie alkoholu i ale tytoniu wśród studentów wyższych uczelni medycznych. Przegl Lek. 2012; 69: Gmel G, Kuntsche E, Wicki M: Measuring alcohol related consequences in school surveys: alcohol-attributable consequences or consequences with students alcohol attribution. Am J Eidemiol. 2010; 171: Gunby C, Carline A, Bellis MA, Beynon C: Gender differences in alcohol-related nonconsensual sex; cross-sectional analysis of a student oulation. BMC Public Health 2012; 12: Karama E, Kyrid K, Salamounc M: Alcohol use among college students: an international ersective. Curr Oin Psychiatry 2007; 20: Mundt MP, Zakletskaia LI, Brown DD, Fleming MF: Alcohol-induced memory blackouts as an indicator of injury risk among college drinkers. Inj Prev. 2012; 18: Hallett J, Howat PM, Maycock BR, McManus A, Kyri K. et al: Undergraduate student drinking and related harms at an Australian university: web-based survey of a large random samle. BMC Public Health 2012; 12: O Brien MC, McCoy TP, Rhodes SD, Wagoner A, Wolfson M: Caffeinated cocktails: energy drink consumtion, high-risk drinking, and alcohol-related consequences among college students. Acad Emerg Med. 2008; 15: Oteri A, Salvo F, Cauti AP, Calaai G: Ine of energy drinks in association with alcoholic beverages in a cohort of students of the School of Medicine of the University of Messina. Alcohol. Clin Ex Res. 2007; 31: Malinauskas BM, Aeby VG, Overton RF, Carenter- Aeby T, Barber-Heidal K: A survey of energy drink consumtion atterns among college students. Nutr. 2007; 6: Marczinski CA, Fillmore MT, Bardgett ME, Howard MA: Effects of energy drinks mixed with alcohol on behavioral control: risks for college students consuming trendy cocktails. Alcohol. Clin Ex Res. 2011; 35: Biliński P, Kaka-Skrzyczak L, Jabłoński P: Determining the scale of designer drugs (DD) abuse and risk to ublic health in Poland through an eidemiological study in adolescents. Ann Agric Environ Med. 2012; 19: Garus Pakowska A, Moczulski R, Drozdowska M: Stosowa doalaczy rzez studentów wybranych łódzkich uczelni. Cz. I. Probl Hig Eidemiol. 2012, 93: Mazurkiewicz MR, Głogowski M, Mrowińska D, Pakulski M, Matyjaszczyk M. i ws: Ocena rozowszechnia, owodów i form użycia zwanych doalaczy rzez uczestników ankiety internetowej. Psychiatr Pol. 2013; 47: Eickenhorst P, Vitzthum K, Kla BF, Groneberg D, Mache S: Neuroenhancement among German university students: motives, exectations, and relationshi with sychoactive lifestyle drugs. J Psychoactive Drugs 2012; 44: Graham N: The influence of redictors on adolescent drug use: an examination of individual effects. Youth Soc. 1996; 28: Hallfors D, Cho H, Brodish PH, Flewelling R, Khataoush S: Identifying high school students at risk for substance use and other behavioral roblems: imlications for revention. Subst Use Misuse. 2008; 41: Mustaine EE, Twsksbury R: Profiling the druggie lifestyle: characteristics related to southern college students use of illicit drugs. Sociol Sectr. 2004; 24: Bell R, Wechler H, Johnston LD: Correlates of college students marihuana use. Results from a U.S national survey. Addiction 1997; 92: Ford JA, Jasinski JL: Sexual orientation and substance abuse among college students. Addict Behav. 2006; 31: Guo L, Chung IJ, Hill KG, Hawkins JD, Catalano RF. et al: Develomental relationshis between adolescent substance use and risky sexual behaviors in young adulthood. J Adolesc Health 2002; 31: I. Sałacińska i ws.

5 37. Hser YI, Hoffman V, Grella CE, Anglin MD: A 33-year follow-u of narcotics addicts. Arch Gen Psychiatry 2001; 58: Lar CA, Nicholson T, Duncan D: Drug use and mental well being among a samle of undergraduate and graduate college students. J Drug Educ. 2011; 31: Barnes GM, Welte JW, Hoffman JH: Relationshi of alcohol use to delinquency and illicit drug use in adolescents: gender, age, and racial/ethnic differences. J Drug Educ Issues. 2002; 32: Fergusson DM, Boden JM, Horwood LJ: Cannabis use and other illicit drug use: testing the cannabis gateway hyothesis. Addiction 2006; 101: Bennett ME, Walters ST, Miller JH, Woodall WG: Relationshi of early inhalant use to substance use in college students. J Subst Abuse 2000; 12: Wójtowicz Chomicz K, Kowal M, Kowalska M, Nieradko Iwanicka B, Borzęcki A: Analiza uzależnia od nikotyny, motywacji do zarzestania alenia i naraże na ale bierne wśród studentów Akademii Medycznej w Lubli. Probl Hig Eidemiol. 2008; 89: Sejr H, Osler M: Do smoking and health education influence student nurses knowledge, attitudes and rofessional behavior? Prev Med. 2002; 34: Gromysz Kałkowska K, Unkiewicz Winiarczyk A, Szubartowska E: Problem alenia tytoniu wśród studentów w świetle badań ankietowych. Zdrowie Publiczne 2011; 121: Dzielska A: Motywy icia alkoholu w zależności od używania tytoniu i marihuany rzez młodzież. Przegl Lek. 2014; 71: Mazur J, Dzielska A, Małkowska Szkutnik A: Związek alenia tytoniu z zesołem zachowań ryzykownych u młodzieży 15 letj w Polsce i innych krajach euroejskich. Przegl Lek. 2009; 66: htt://m.akmedcentrum.eu/gfx/ub/roblem_uzywania.df - dostę z dnia Kuras D, Mroczek B, Bielska D, Wojtal M, Grata-Borkowska U. i ws: Poziom sożycia alkoholu i alenia tytoniu wśród studentów Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu. Probl Hig Eidemiol. 2013; 94: Mazur J, Woynarowska B: Wsółwystęowa alenia tytoniu i icia alkoholu w zesole zachowań ryzykownych u młodzieży szkolnej; tendencje zmian w latach Alkoholizm i Narkomania 2004; 17: Suwala M, Gersternkorn A: Analiza uwarunkowań alenia aierosów rzez młodzież gimnazjalną. Przegl Lek. 2007; 64: Pickett W, Schmid H, Boyce WF, Simson K, Scheidts PC. et al: Multile risk behavior and injury. An international analysis of young eole. Arch Pediatr Adolesc Med. 2002; 156: Mazur J, Dzielska A, Małkowska Szkutnik A: Związek alenia tytoniu z zesołem zachowań ryzykownych u młodzieży 15 letj w Polsce i innych krajach euroejskich. Przegl Lek. 2009; 66: