ZDOLNOŒÆ KONKURENCYJNA GOSPODARSTW ZRÓWNOWA ONYCH 1 THE COMPETITIVE CAPACITY OF SUSTAINABLE PRIVATE FARMS. Wstêp

Transkrypt

1 Zdolnoœæ konkurenyjn gospodrstw zrównow onyh STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZN Rozniki Nukowe tom X zeszyt Wiolett Wrzszz Instytut Ekonomiki Rolnitw i Gospodrki ywnoœiowej Pñstwowy Instytut Bdwzy w Wrszwie ZDOLNOŒÆ KONKURENCYJNA GOSPODARSTW ZRÓWNOWA ONYCH THE COMPETITIVE CAPACITY OF SUSTAINABLE PRIVATE FARMS S³ow kluzowe: konkurenyjnoœæ, gospodrstwo, FADN, si³ ekonomizn gospodrstw () Key words: ompetitiveness, sustinle privte frm, Frm Aountny Dt Network (FADN), Europen Size Unit () Synopsis. W pry porównno wyniki dñ dotyz¹yh zdolnoœi konkurenyjnej gospodrstw zrównow onyh z gospodrstwmi rolnymi wyró nij¹ymi siê znz¹¹ produkj¹ towrow¹. Grupê gospodrstw zrównow onyh wyodrêniono spoœród wszystkih indywidulnyh gospodrstw rolnyh prowdz¹yh rhunkowoœæ. Z gospodrstw uznno te, które spe³ni³y jednozenie wszystkie wyrne kryteri œrodowiskowo-produkyjne. Koszty i wrtoœæ produkji rolnizej, dohody orz dop³ty pos³u y³y jko mierniki oeny zdolnoœi konkurenyjnej dnyh gospodrstw rolnyh. Wstêp Pojêie go gospodrowni w rolnitwie definiowne jest jko stosownie prktyk rolnizyh nie nruszj¹yh równowgi œrodowiskowej, zpewnij¹yh korzyœi ekonomizne orz sprzyjj¹e rozwojowi spo³eznemu. W rtykule wyodrênion grup gospodrstw zrównow onyh spe³ni³ okreœlone normy z zkresu œrodowiskowo-produkyjnego. K de z gospodrstw ehuj¹yh siê wskzn¹ struktur¹ uprw orz osd¹ zwierz¹t w gospodrstwie uznno z przyjzne œrodowisku. W pry przyjêto nstêpuj¹e kryteri œwidz¹e o przyjznoœi rolnizego gospodrowni wzglêdem œrodowisk nturlnego: () udzi³ zó w strukturze zsiewów gruntów ornyh mksymlnie 66%, (2) wskÿnik pokryi gruntów ornyh roœlinnoœi¹ w okresie zimy minimlnie 33%, (3) liz grup roœlin uprwinyh w gospodrstwie minimlnie 3 (4) osd zwierz¹t n hektr u ytków rolnyh mksymlnie 2 sztuki du e 2. Przyjête kryteri s¹ uznwne jko sttystyzne wyznzniki prwid³owej struktury uprw w gospodrstwie, zsd relizji progrmów rolnoœrodowiskowyh (dzi³nie PROW) orz przestrzegni wymogów Dyrektywy Azotnowej. Wrunkiem ogrnizj¹ym poszerzenie kryteriów gospodrstw go, y³ zkres dostêpnyh dnyh uwzglêdnionyh w ksi¹ kh Pr zost³ wykonn w rmh zdni dwzego Rolnitwo spo³eznie Progrmu Wieloletniego Ekonomizne i spo³ezne uwrunkowni rozwoju polskiej gospodrki ywnoœiowej po wst¹pieniu Polski do Unii Europejskiej. 2 Kryterium () oejmuje gtunki zó, tj. pszeni, yto, jêzmieñ, owies, pszen yto, miesznki zo owe, gryk, proso, kukurydz n zirno, pozost³e zo. Kryterium (2) oejmuje gtunki nstêpuj¹yh roœlin: zó ozimyh (tj. pszeni, yto, jêzmieñ, pszen yto, miesznki zo owe); miesznki str¹zkowyh z innymi roœlinmi ozimymi; wyk ozim; rzepk i rzepik ozimy; poplony n GO, trwy polowe n zielonkê; motylkowe drononsienne n zielonkê. Jko minownik przyjmujemy grunty orne pod zsiewmi. We wzeœniejszyh prh pos³ugiwno siê wskÿnikiem tzw. udzi³em roœlin ozimyh i poplonów. Oenie kryterium to zost³o poszerzone o trwy orz roœliny motylkowe. Kryterium (3) dotyzy lizy uprwinyh grup roœlin. Uprwy podzielono n 6 grup, tj. zo, tj. w kryterium (), motylkowte (tj. str¹zkowe n nsion: str¹zkowe jdlne, str¹zkowe pstewne; str¹zkowe n zielonkê, motylkowe drononsienne n zielonkê), okopowe (tj. ziemniki, urki ukrowe, okopowe pstewne), oleiste (przemys³owe) (tj. rzepk i rzepik, inne oleiste: s³oneznik, len), trwy w uprwie polowej n zielonkê, pozost³e uprwy n GO. Gospodrstw, w któryh uprwino o njmniej jedn¹ z roœlin, z o njmniej 3 grup roœlin spoœród 6 wymienionyh, uznno jko spe³nij¹e dne kryterium. Kryterium (4) ezpoœrednio odnosi siê do wymogów Dyrektywy Azotnowej (9/676/EEC) orz ZDPR. Dokumenty te uwzglêdnij¹ zsdy dotyz¹e stosowni i przehowywni nwozów, jk równie wskzuj¹ mksymln¹ dozwolon¹ dwkê zotu pohodzeni nturlnego w wysokoœi 70 kg n h u ytków rolnyh, o jest odpowiednikiem osdy zwierz¹t w gospodrstwie n poziomie 2 sztuk du yh n h u ytków rolnyh [Kopiñski J MRiRW 2003]. K dy krj indywidulnie y³ zoowi¹zny do okreœleni odpowiednik 70 kg wyr onego w sztukh du yh zwierz¹t. We wzeœniejszyh prh utor pos³ugiw³ siê równie wskÿnikiem osdy zwierz¹t, tj. konie, owe, kozy, yd³o n hektr g³ównej powierzhni pszowej (mksymlnie,5 sztuki du ej). W trkie pry uznno, e kryterium to mo e s³u yæ jko wskÿnik pomonizy, nie jko g³ówne kryterium klsyfikji gospodrstw.

2 576 Wiolett Wrzszz rhunkowyh FADN. Wiele istotnyh eh orgnizyjno-produkyjnyh œwidz¹yh o poziomie zrównow eni gospodrstw nie jest uwzglêdnion w dnih rhunkowoœi rolnej. Wprowdzenie zsd go gospodrowni mi³o g³ównie n elu posznownie œrodowisk nturlnego, dok³dniej ogrnizenie negtywnego oddzi³ywni produkji rolnej n stn œrodowisk. Jednk e, y rolniy yli zinteresowni prowdzeniem proœrodowiskowej produkji rolnej, musz¹ dostrzegæ korzyœi finnsowe wynikj¹e z prowdzonej dzi³lnoœi, o njmniej n poziomie tkim, jk z trdyyjnej produkji rolnej. Innymi s³owy, prktyki rolnize œwidz¹e o zrównow eniu produkji rolnej powinny wskzywæ n konkurenyjnoœæ prowdzonej dzi³lnoœi wzglêdem ogó³u gospodrstw towrowyh. Z konkurenyjnoœi¹ mmy do zynieni nie tylko wtedy, gdy przedsiêiorstw/gospodrstw rolne wlz¹ o jk njwiêkszy udzi³ w rynku (klsyzne podejœie do konkurenyjnoœi), le równie gdy wytwrzj¹ swoje produkty po ni szyh koszth wzglêdem pozost³yh produentów. Koszty produkji (konkurenyjnoœæ kosztow) przes¹dzj¹ o zdolnoœi konkurenyjnej wytwrznyh produktów, finlnie produentów. Jednk o zdolnoœi konkurenyjnej nie deyduje tylko poziom zu yi zynników wytwórzyh, lez równie ih en, zy te uzyskiwne dop³ty [Woœ 200]. Zdolnoœæ konkurenyjn indywidulnego gospodrstw rolnego determinown jest przez jego si³ê ekonomizn¹, rozumin¹ jko zdolnoœæ rolnik do pomn ni mj¹tku i rozwijni gospodrstw o w³snyh si³h, przystosowywni siê do zmiennyh wrunków otozeni orz utrzymywni siê n rynku [Woœ 2003]. Celem pulikji y³o rozpoznnie zdolnoœi konkurenyjnej gospodrstw zrównow onyh n tle wszystkih gospodrstw indywidulnyh prowdz¹yh rhunkowoœæ roln¹. Metodyk dñ Zkres dwzy oejmow³ wszystkie gospodrstw indywidulne prowdz¹e rhunkowoœæ roln¹ w rmh systemu FADN w 2006 roku. Dne FADN reprezentuj¹ wyniki produkyjnoekonomizne polskiego rolnitw towrowego. Bdni przeprowdzono n poziomie mikroekonomiznym. Olizeni wykonno n poziomie indywidulnego gospodrstw, nstêpnie zgregowne wzglêdem przyjêtyh kryteriów zrównow eni (przyjznoœi produkji rolnej dl œrodowisk nturlnego) orz ih si³y ekonomiznej. Uzyskne wyniki zprezentowno n tle ³ej ziorowoœi gospodrstw indywidulnyh FADN. Wielkoœæ (si³) ekonomizn¹ gospodrstw rolnyh wyr ono w europejskih jednostkh. Jest on okreœln z pomo¹ sumy stndrdowyh ndwy ek ezpoœrednih (SGM) 3 wszystkih dzi³lnoœi wystêpuj¹yh w gospodrstwie rolnym. K dy krj nle ¹y do Unii Europejskiej okreœl indywidulnie progi wielkoœi ekonomiznej odnosz¹e siê do minimlnej wielkoœi gospodrstw rolnyh, które uzestniz¹ w systemie FADN. Pole oserwji Polskiego FADN to gospodrstw o wielkoœi ekonomiznej o njmniej 2 wytwrzj¹e ³¹znie 90% SGM w Polse. W pry wyró niono nstêpuj¹e grupy gospodrstw rolnyh: rdzo m³e (do 4 ), m³e (4-8 ), œrednio m³e (8-6 ), œrednio du e (6-40 ), du e (40-00 ), rdzo du e (od 00 ) [Jsiñsk, Mihlk 2008]. W elu okreœleni zdolnoœi konkurenyjnej poszzególnyh grup gospodrstw, pos³u ono siê wyrnymi wskÿnikmi przedstwij¹ymi koszty i wrtoœæ produkji, dop³ty do prowdzonej dzi³lnoœi rolnizej orz dohody z rodzinnego gospodrstw rolnego. Njw niejszymi wskÿnikmi pozwlj¹ymi n oenê zdolnoœi konkurenyjnej gospodrstw y³y: jednostkowy koszt mterilny wrtoœi produkji koñowej rutto[z³], jednostkowy koszt mterilny wrtoœi produkji towrowej rutto [z³], udzi³ dop³t ogó³em w dohodzie z rodzinnego gospodrstw rolnego [%]. przeiêtny dohód z rodzinnego gospodrstw rolnego n pe³noztrudnionego z³onk rodziny [AWU] 4. Wyniki dñ W elu rozpoznni i porównni dnyh gospodrstw rolnyh, zprezentowno podstwowe ehy, tj. wielkoœæ i wrtoœæ poszzególnyh zynników produkji jkimi dysponuj¹ gospodrstw n tle ³ej ziorowoœi gospodrstw towrowyh (t.). Spoœród gospodrstw towrowyh, mniej ni jedn pi¹t ziorowoœi prowdzi³ produkjê rolniz¹ okreœln¹ jko 3 Stndrdow ndwy k ezpoœredni (SGM Stndrd Gross Mrgin), dotyz¹ dnej uprwy lu zwierzêi, to stndrdow (œredni z trzeh lt w okreœlonym regionie) wrtoœæ produkji uzyskiwn z hektr lu od zwierzêi pomniejszon o stndrdowe koszty ezpoœrednie niezêdne do wytworzeni tej produkji. 4 Jednostk przelizeniow pry AWU to odpowiednik osoy pe³noztrudnionej, pruj¹ej 2200 godzin roznie.

3 Zdolnoœæ konkurenyjn gospodrstw zrównow onyh 577 Tel. Czynniki produkji w gospodrstwh FADN: zrównow onyh orz ondywidulnyh (2006 r.) Wyszzególnienie Liz gospodrstw Udzi³ gospodrstw w ³ej ziorowoœi [%] U ytkownie ziemi: Powierzhni gospodrstw [h] u ytki rolne (UR) [%] lsy [%] pozost³e grunty [%] UR n gospodrstwo [h] grunty orne (GO) [%] trw³e u ytki zielone (TUZ) [%] sdy [%] WskŸnik onitji gley Czynnik ludzki: Wykszt³enie [%] rolnize [%] nierolnize [%] Poziom wykszt³eni podstwowe [%] zsdnize [%] œrednie [%] wy sze [%] Nk³dy pry (AWU) pr w³sn [%] zrz¹dzj¹ego gospodrstwem [%] n gospodrstwo Kpit³ Aktyw trw³e n gospodrstwo [z³] ziemi, uprwy trw³e, kwoty produkyjne [%] udynki [%] mszyny i urz¹dzeni [%] Aktyw ie ¹e n gospodrstwo [z³] d Kpit³ w³sny n gospodrstwo [z³] Si³ ekonomizn gospodrstw [] Gospodrstw indywidulne ,7 823 zrównow on¹ pod wzglêdem œrodowiskowym. Odsetek ten mo n uznæ z zdwlj¹y, gdy przyjête kryteri wyodrênieni ziorowoœi dotyz¹ g³ównie trdyyjnej produkji rolnej (w pry pomijne s¹ normy produkji spejlistyznej), ntomist gospodrstw te oeniono n tle ³ej ziorowoœi gospodrstw indywidulnyh FADN, niezle nie od ih profilu produkji. Gospodrstw y³y reltywnie wiêksze pod wzglêdem powierzhni ogólnej, dok³dniej dysponow³y wiêkszym re³em u ytków rolnyh (o pond jedn¹ zwrt¹), ntomist ih struktur, zy te jkoœæ gle nie odieg³ od przeiêtnego gospodrstw towrowego. Uwgê zwr znznie ni - szy odsetek powierzhni sdów w strukturze u ytków rolnyh, o jest wynikiem przyjêtyh kryteriów zrównow eni, ezpoœrednio odnosz¹yh siê do trdyyjnej gospodrki rolnej. Bdne gospodrstw nie ró ni³y siê pod wzglêdem poziomu nk³dów i struktury pry, jk równie spejlizji i poziomu wykszt³eni. Gospodrstw zsdnizo odró ni³y siê wy sz¹ wrtoœi¹ ktywów trw³yh i ie ¹yh, finlnie równie wrtoœi¹ kpit³u w³snego (w k dym przypdku ró ni kszt³tow³ siê n poziomie 5%) wzglêdem ziorowoœi FADN. Wielkoœæ ekonomizn przeiêtnego gospodrstw go y³ wy sz od przeiêtnego gospodrstw towrowego, o mog³o zsdnizo wynikæ z wiêkszej powierzhni u ytków rolnyh. Struktur ziorowoœi gospodrstw zrównow onyh y³ rdziej korzystn pod wzglêdem potenj³u produkyjnego, ni w przypdku gospodrstw towrowyh (rys.). Udzi³ gospodrstw du yh i rdzo du yh (powy ej 40 ) kszt³tow³ siê n tym smym poziomie w wyodrênionyh gruph dnyh gospodrstw, ró nie ntomist wyst¹pi³y w przypdku gospodrstw m³yh i œrednih, tzn. wœród gospodrstw zrównow onyh y³ znznie ni szy udzi³ gospodrstw m³yh, zyli do 8 (o 0 p. p.), 42,0 95,0 2,5 2,5 39,7 88,4, 0,5 0,9 59,8 40,2 8,6 42,0 40,8 8,6 2,2 83, ,2 37,3 34, , 94,6 3, 2,3 3,3 86, 2,3,6 0,8 57,4 42,6 7,4 43,2 40,5 8,9 2, 80, ,5 45,4 3, C³kowite nk³dy pry ludzkiej (w³snej i njemnej) w rmh dzi³lnoœi operyjnej gospodrstw rolnego wyr ono w jednostkh przelizeniowyh pry AWU. Aktyw trw³e oejmuj¹: ziemiê rolniz¹, udynki gospodrstw rolnego, nsdzeni leœne orz mszyny i urz¹dzeni, tk e zwierzêt std podstwowego. Aktyw ie ¹e oejmuj¹: zwierzêt d std orotowego orz kpit³ orotowy (zpsy produktów rolnyh i pozost³e ktyw orotowe. Kpit³ w³sny odzwieriedl wrtoœæ ktywów ogó³em pomniejszon¹ o wrtoœæ zoowi¹zñ ogó³em. ród³o: oprownie w³sne n podstwie dnyh rhunkowyh gospodrstw indywidulnyh FADN.

4 578 Wiolett Wrzszz 00% 80% 60% 40% 20% 0% Tel 2. Przeiêtne koszty, dop³ty, wyniki produkyjno-ekonomizne zrównow onyh orz ogó³em indywidulnyh (2006 r.) Wyszzególnienie K oszty n gospodrstwo [z³]: Koszty ogó³em koszty ezpoœrednie koszty ogólnogospodrze mortyzj koszty zynników zewnêtrznyh Zu yie poœrednie (6=2+3) Koszty mterilne (KM) (7=2+3+4) Zu yie n ele produkyjne gospodrstw D op³ty i podtki n gospodrstwo [z³]: Dop³ty do dzi³lnoœi operyjnej (DDO) Sldo dop³t i podtków dotyz¹yh dzi³lnoœi operyjnej Dop³ty do inwestyji (DDI) Sldo dop³t i podtków dotyz¹yh dzi³lnoœi inwestyyjnej W rtoœæ produkji n gospodrstwo [z³]: Wroœæ produkji ogó³em Wrtoœæ produkji koñowej rutto (PKB) (5=4-8) ) d W rtoœæ produkji towrowej rutto (PTB Wrtoœæ dodn rutto (7=4+0-6) Wrtoœæ dodn netto (8=7-4) Dohód z rodzinnego gospodrtw rolnego (DR) (9=8+3-5) DR/ AWU pry w³snej W skÿniki konkurenyjnoœi: KM wytworzeni jednostki PKB [z³] KM wytworzeni jednostki PTB [z³] Udzi³ DDO w DR [%] Udzi³ DDI w DR [%] Udzi³ dop³t ogó³em [DO] w DR [%] 2-4 (rdzo m³e) 4-8 (m³e) 8-6 (œrednio m³e) 6-40 (œrednio du e) (du e) od 00 (rdzo du e) Rysunek : Struktur dnyh gospodrstw wg ih si³y ekonomiznej [] w 2006 r. ród³o: oprownie w³sne n podstwie dnyh rhunkowyh gospodrstw indywidulnyh FADN. jednozeœnie wy szy (o 0 p. p.) gospodrstw kwlifikownyh do grupy œrednih (8-40 ) pod wzglêdem potenj³u produkyjnego w relji do ogó³u gospodrstw FADN. W elu rozpoznni zdolnoœi konkurenyjnej wyodrênionyh gospodrstw, pos³u- ono siê nliz¹ kosztów, wyników produkyjno-ekonomiznyh, jk równie wielkoœi¹ uzyskiwnyh dop³t 5 (t. 2). Przeiêtny poziom kosztów ogó³em, w tym równie kosztów mterilnyh, zy te wrtoœæ zu yi poœredniego kszt³tow³y siê n zli onym poziomie w dnyh gruph gospodrstw. Przeiêtne gospodrstwo pozyskiw³o wy szy poziom dop³t do dzi³l- w gospodrstwh FADN: Gozpodrstw indywidulne ,75 0,78 48,3 0,6 49, Dop³ty do dzi³lnoœi operyjnej uwzglêdnij¹: wszystkie dop³ty do produkji roœlinnej ³¹znie z p³tnoœimi wyrównwzymi (p³tnoœimi oszrowymi), dop³ty do zwierz¹t i do produktów pohodzeni zwierzêego, pozost³e dop³ty do dzi³lnoœi operyjnej gospodrstw, m.in. do produkji leœnej, groturystyki, progrmów rolnoœrodowiskowyh, zlesini i pomoy strukturlnej. Ujmowne s¹ w tej pozyji tk e grnty i dop³ty do szkód orz wyj¹tkowe dop³ty (gromonetrne refundje itp.), dop³ty do zu yi poœredniego, tj. wszelkie dop³ty do kosztów i nk³dów poniesionyh w rmh dzi³ln o œi operyjnej gospodrstw rolnego, dop³ty do wyngrodzeñ, zynszów i odsetek orz jednolit p³tnoœæ oszrow. Dop³ty do odsetek i p³tnoœi z zprzestnie dzi³lnoœi rolnizej nie s¹ ujmowne. FADN kwlifikuje tu dop³ ty n dostosowni e do stndrdów UE, dotje do inwestyji, tj.: do zkupu ziemi rolnizej, do z³o eni uprw trw³yh, do udowy/remontu kpitlnego: meliorji szzegó³owyh lu ogrodzeñ, udynków, pojzdów, mszyn, urz¹ dzeñ; dotje w rmh progrmu zwi êkszni lesistoœi krju. Wrtoœæ produkji ogó³em to sum wrtoœi produkji roœlinnej, zwierzêej i pozost³ej, oejmuje on sprzed, przekzni do gospodrstw domowego, zu yie n potrzey gospodrstw rolnego, zminê stnu zpsów, wzrost wrtoœi zwierz¹t wywo³ny zmin¹ en pomniejszon jest o zkup zwierz¹t. d Wrtoœæ produkji towrowej rutto to zêœæ produkji glolnej, któr¹ gospodrstwo przezn z n sprzed. Jest to wrto œæ fktyznie sprzednyh produktów z gospodrstw rolnego [Hrsim 2006]. ród³o: oprownie w³sne n podstwie dnyh rhunkowyh gospodrstw indywidulnyh FADN. 5 Ewidenj dnyh rhunkowyh odyw siê n podstwie przyznnyh nle noœi, nie uzysknyh p³tnoœi. M to n elu uzysknie spójnego wyniku dl okreœlonego roku orhunkowego, ior¹ pod uwgê produkjê, koszty i dop³ty. 0,80 0,8 47,6 0,5 48,

5 Zdolnoœæ konkurenyjn gospodrstw zrównow onyh 579 noœi operyjnej (o prwie 25% w relji do ziorowoœi FADN), ntomist udzi³ dop³t ogó³em w dohodzie z gospodrstw rolnego kszt³tow³ siê n tym smym poziomie. Dop³ty do dzi³lnoœi inwestyyjnej w oydwu przypdkh osi¹gnê³y rdzo niski poziom, o wynik³o z m³ej lizy gospodrstw, które otrzym³y wymienione dotje orz relji wielkoœi dop³t do lizy gospodrstw ziorowoœi FADN. Wrz z nliz¹ poszzególnyh ktegorii wynikowyh gospodrstw rolnego, pog³êi³ siê ró ni pomiêdzy gospodrstwmi zrównow onymi (n korzyœæ tej grupy), ³¹ ziorowoœi¹ gospodrstw indywidulnyh, poz¹wszy od wrtoœi produkji ogó³em (ró ni 5%), skoñzywszy n dohodzie z rodzinnego gospodrstw rolnego (ró ni 22%). Przeiêtn wrtoœæ uzysknego dohodu przez jednego pe³noztrudnionego z³onk rodziny wskzuje n rdziej op³ln¹ produkjê zrównow on¹ (wy- szy dohód o 6%) w relji do ziorowoœi FADN (jednozeœnie w gospodrstwh tyh ponoszono zli one nk³dy pry, odpowiednio,8 i,7 AWU). Gospodrstw równie ponosi³y ni sze koszty jednostkowe wytworzeni produkji koñowej rutto, jk równie produkji towrowej. N rysunkh 2 i 3 przedstwiono przeiêtne koszty mterilne wytworzeni jednostki produkji koñowej rutto (JKM/PKB) orz produkji towrowej rutto (JKM/PTB) w poszzególnyh gruph gospodrstw zrównow onyh, jk równie wszystkih gospodrstw indywidulnyh wg ih potenj³u produkyjnego. Jednostkowe koszty mterilne zmniejszj¹ siê wrz ze wzrostem potenj³u produkyjnego gospodrstw, o jest zjwiskiem ozywistym. Jednk e ró ni w poziomie kosztów jednostkowyh pomiêdzy gospodrstwmi zrównow onymi, ³¹ ziorowoœi¹ gospodrstw indywidulnyh kszt³tow³ siê n odmiennym poziomie w poszzególnyh gruph gospodrstw wg ih wielkoœi ekonomiznej. Pod wzglêdem JKM/PBK, jk równie JKM/PTB, njrdziej konkurenyjn jest produkj zrównow on gospodrstw indywidulnyh o wielkoœi ekonomiznej Kolejnymi wskÿnikmi informuj¹ym o zdolnoœi konkurenyjnej s¹ udzi³ dop³t w dohodzie z rodzinnego gospodrstw rolnego (rys. 3) orz przeiêtn wrtoœæ uzysknego dohodu przez jednego pe³noztrudnionego z³onk rodziny (rys. 3). W zwi¹zku z tym, i dop³ty do inwestyji stnowi³y niewielki udzi³ w porównniu do dop³t do dzi³lnoœi operyjnej, przedstwiono ³¹znie wrtoœæ tyh dop³t. W grupie gospodrstw indywidulnyh, udzi³ dop³t w dohodzie ml³ wrz ze wzrostem wielkoœi ekonomiznej gospodrstw. Podone zjwisko zoserwowno wœród gospodrstw zrównow onyh, jednk e tylko do wielkoœi 6 (tendenj spdkow), gospodrstw du e eho- 0,95 0,9 0,85 0,8 0,75 0, od 00 Rysunek 2. Przeiêtny koszt mterilny wytworzeni jednostki produkji koñowej rutto (A) orz produkji towrowej rutto (B) w gruph gospodrstw wg ih si³y ekonomiznej () w 2006 r. ród³o: oprownie w³sne n podstwie dnyh rhunkowyh gospodrstw indywidulnyh FADN. A B A,2, 0,9 0,8 0, B od od 00 Rysunek 3. Udzi³ dop³t ogó³em w dohodzie z rodzinnego gospodrstw (A) orz przeiêtn wrtoœæ uzysknego dohodu przez jednego pe³noztrudnionego z³onk rodziny (B) w gruph gospodrstw wg ih si³y ekonomiznej () w 2006 r. ród³o: oprownie w³sne n podstwie dnyh rhunkowyh gospodrstw indywidulnyh FADN od 00

6 580 Wiolett Wrzszz w³y siê wzrstj¹ym udzi³em dop³t w dohodzie. Du e gospodrstw wykz³y wiêksz¹ ktywnoœæ i skuteznoœæ w pozyskiwniu œrodków finnsowyh. Zjwisko to znlz³o odzwieriedlenie równie w poziomie uzysknego dohodu n jednego pe³noztrudnionego. O ile w gospodrstwh m³yh orz œrednih, zrówno zrównow onyh, jk i w ³ej ziorowoœi FADN, ró nie w poziomie dohodu jednego z³onk rodziny kszt³tow³y siê n poziomie kilku proent, tk ju w grupie gospodrstw zrównow onyh powy ej 6 ró ni t kszt³tow³ siê n znznie wy szym poziomie (od 3% do lisko 50% w grupie od 00 ). Op³t pry w³snej w gospodrstwh zrównow onyh znznie przewy sz³ przeiêtny poziom wyngrodzeni w gospodrstwh zrównow onyh. Podsumownie Ziorowoœæ gospodrstw zrównow onyh mo n uznæ z lizn¹. Jednk e nle y podkreœliæ, i kryteri wyodrênini tej grupy gospodrstw dotyz¹ tylko w zwê onym zkresie pojêi zrównow- eni. Przeiêtne gospodrstwo, pod wzglêdem u ytkownej ziemi orz nk³dów pry, nie odieg³o od przeiêtnego gospodrstw prowdz¹ego rhunkowoœæ, jednk e ehow³o siê znznie wiêkszym mj¹tkiem. Struktur wielkoœi ekonomiznej dnyh gospodrstw wskzyw³, e mniej gospodrstw klsyfikownyh jko m³e, spe³ni wymogi œrodowiskowo-produkyjne, jednozeœnie n korzyœæ gospodrstw œrednih. Przeiêtne gospodrstwo wyró ni³o siê nie tylko rdziej przyjzn¹ produkj¹ rolniz¹ dl œrodowisk, le jednozeœnie rolniy prowdz¹y te gospodrstw wykzywli wiêksz¹ ktywnoœæ i skuteznoœæ w pozyskiwniu œrodków finnsowyh, tj. dop³t, w szzególnoœi do dzi³lnoœi operyjnej. ¹znie koszty ogó³em nie ró niow³y dnyh grup gospodrstw. Zdeydownie wyniki produkyjno-ekonomizne wskzyw³y n zdolnoœæ konkurenyjn¹ gospodrstw zrównow onyh wzglêdem ³ej ziorowoœi gospodrstw towrowyh. Brdziej korzystne wyniki produkyjno-ekonomizne uzyskne w gospodrstwh zrównow onyh z tytu³u prowdzonej dzi³lnoœi rolnizej y³y efektem m.in. odmiennej struktury produkji, wy szego poziomu przyznnyh dop³t, jk równie rdziej korzystnej struktury gospodrstw pod wzglêdem ih potenj³u produkyjnego. Równie poziom kosztów mterilnyh (inzej zle nyh od produent rolnego i kszt³tuj¹yh siê w zle noœi od jego deyzji) w relji do wrtoœi produkji koñowej rutto (produkj, któr mog³ zostæ przeznzon n sprzed ) orz produkji towrowej (fktyzn wrtoœæ sprzed y produktów i produkji roœlinnej i zwierzêej), kszt³tow³ siê n ni szym poziomie ni w przeiêtnym gospodrstwie towrowym. Anliz poziomu jednostkowyh kosztów mterilnyh wrtoœi produkji wg wielkoœi ekonomiznej gospodrstw wskz³, e njrdziej konkurenyjne y³y gospodrstw œrednie i du e wzglêdem ogó³u indywidulnyh gospodrstw towrowyh. Kolejne zstosowne miry, tj. udzi³ dop³t w dohodzie orz przeiêtny dohód jednego z³onk rodziny, wyró ni³y grupê gospodrstw o potenjle produkyjnym powy ej 6. Resumuj¹, njrdziej konkurenyjn¹ grup¹ gospodrstw zrównow onyh wzglêdem produkji trdyyjnej w spekie kosztowym i pozyskni dop³t s¹ gospodrstw od wielkoœi powy ej 6, o jest odpowiednikiem wielkoœi stndrdowej ndwy ki ezpoœredniej n poziomie powy ej 75 tys. z³. Litertur Hrsim A. 2006: Przewodnik ekonomizno-rolnizy w zrysie. IUNG-PIB, Pu³wy, s. 23. Jsiñsk E., Mihlk P. 2008: Wyniki stndrdowe uzyskn przez indywidulne gospodrstw rolne uzestniz¹e w Polskim FADN w 2006 roku, Czêœæ I. Wyniki Stndrdowe, FADN. Wrszw, 2, Kopiñski J., Mdej A. 2006: Iloœæ zotu dostrznego w nwozh nturlnyh w zle noœi od osdy zwierz¹t. Nwozy i nwo enie, Nr 4 (29) Rok VIII, Fotymy M. (red.). IUNG-PIB, Pu³wy, Zeszyt 4, s. 47. Woœ A. 200: Konkurenyjnoœæ potenjln polskiego rolnitw. IERiG, Wrszw, 7, 8, 7. Woœ A. 2003: Konkurenyjnoœæ wewnêtrzn rolnitw. IERiG, Wrszw, 48. Summry The pper presents the ompetitive pity of sustinle privte frms in reltion to privte frms of FADN. Sustinle privte frms were single out ll privte frms of FADN. Sustinility of privte frms ws defined in environmentl nd prodution spet. The definition the ompetitive pity of nlyzed frms ws identified with osts nd vlue griulturl prodution, inomes nd susidizing i.e. investments, rurl development Adres do korespondenji: mgr Wrzszz Wiolett Instytut Ekonomiki Rolnitw i Gospodrki ywnoœiowej PIB, Zk³d Ogólnej Ekonomiki ul. Œwiêtokrzysk 20, Wrszw tel. (0 22) , e-mil: wrzszz@ierigz.ww.pl, wilk@ierigz.ww.pl