Korporacje transnarodowe w Polsce u progu XXI wieku

Transkrypt

1 Zeszyty Naukowe nr 751 Akademii Ekonomicznej w Krakowie 2007 Katedra Handlu Zagranicznego Korporacje transnarodowe w Polsce u progu XXI wieku 1. Wprowadzenie Transformacja systemu politycznego i gospodarczego w Polsce na przełomie lat 80. i 90. XX w. usunęła bariery i stworzyła warunki do działalności zagranicznych przedsiębiorstw. Przyjęcie Polski do Paktu Północnoatlantyckiego (NATO) i Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) oraz postępujący proces integracji z Unią Europejską przyczyniły się do zwiększenia dostępu zagranicznych inwestorów do polskiego rynku oraz wzrostu ich zaufania do trwałości zachodzących procesów transformacji. Celem artykułu jest przedstawienie i ocena działalności korporacji transnarodowych na obszarze Polski. Analizą zostały objęte bezpośrednie inwestycje zagraniczne oraz fuzje i przejęcia jako forma wchodzenia korporacji transnarodowych na rynki zagraniczne. 2. Przesłanki i uwarunkowania organizacyjno-prawne funkcjonowania korporacji transnarodowych w Polsce Zmieniająca się intensywność procesu transformacji, stabilizacja gospodarki oraz integracja z Unią Europejską w latach 90. przyczyniły się do pewnych przesunięć w motywach działalności korporacji transnarodowych. O podjęciu działalności przez zagraniczne firmy decydują przesłanki o różnym charakterze. Ich podział dokonany został w teorii zaproponowanej przez J.H. Dunninga. Zalicza się je do czterech grup: rynkowe, zasobowe, efektywnościowe, strategiczne. Szerzej na ten temat por. Korporacje transnarodowe w Polsce. Wyzwania w dobie globalizacji i regionalizacji, red. A. Zorska, Difin, Warszawa 2002, s. 48.

2 90 W Polsce działalność jest podejmowana przez korporacje transnarodowe głównie ze względu na dążenie do wykorzystania rynku zbytu, podstawowe zasoby i tradycyjne zdolności wytwórcze oraz oferty prywatyzacji krajowych przedsiębiorstw. W pierwszej połowie lat 90. o podjęciu działalności przez korporacje transnarodowe w Polsce decydowały motywy rynkowe (istniejąca luka podaży) oraz motywy zasobowe (relatywnie tania, liczna i dobrze wyszkolona siła robocza). Po 1995 r. sytuacja uległa zmianie i na znaczeniu zyskały przede wszystkim motywy zaopatrzenia rynku Unii Europejskiej oraz wykupywanie prywatyzowanych przedsiębiorstw, czyli działania o charakterze strategicznym 2. Korporacje transnarodowe mają olbrzymią przewagę konkurencyjną w porównaniu z przedsiębiorstwami krajowymi. Za pomocą niezbyt kosztownych dostosowań do rynków lokalnych są w stanie utrzymać swoją pozycję i oferować atrakcyjne produkty, wykorzystując do ich produkcji nowe technologie, doceniając rolę kapitału intelektualnego, stosując nowoczesne systemy informacyjne i posiadając rozległe sieci korporacyjne. Korporacje transnarodowe są organizacjami zróżnicowanymi i niejednorodnymi, co często znajduje swoje odzwierciedlenie w trudnościach w sformułowaniu powszechnie akceptowanej definicji 4. Szczegółowe uregulowania prawne, zawarte w aktach prawnych poszczególnych krajów, wyznaczają zasady i warunki prowadzenia działalności przez korporacje transnarodowe poza krajem macierzystym. Podejmowanie, wykonywanie i prowadzenie działalności gospodarczej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej reguluje ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. O swobodzie działalności gospodarczej 5. Zgodnie z jej postanowieniami strony umowy o europejskim obszarze gospodarczym (EOG) mogą podejmować i wykonywać działalność gospodarczą na takich samych zasadach jak przedsiębiorcy polscy. W ustawie możliwość podjęcia działalności gospodarczej (na takich samych zasadach jak przedsiębiorcy polscy) rozszerzono na osoby zagraniczne spoza EOG, które otrzymały zezwolenie na osiedlenie się na terytorium Polski, uzyskały 2 Ibidem, s. 49. Szerzej na temat przewagi konkurencyjnej korporacji transnarodowych por. W. Szymański, Interesy i sprzeczności globalizacji. Wprowadzenie do ekonomii ery globalizacji, Difin, Warszawa 2004, s Definicja korporacji transnarodowych została przedstawiona m.in. w artykule A. Hajdukiewicz i A. Michalika pt. Rola korporacji transnarodowych w gospodarce światowej i handlu międzynarodowym, opublikowanym w tym Zeszycie. Pojęcie korporacji można też znaleźć m.in. w: J. Rymarczyk, Internacjonalizacja i globalizacja przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 2004, s. 30; Współczesna gospodarka światowa, red. A.B. Kisiel-Łowczyc, Wydawnictwo UG, Gdańsk 1997, s ; W. Szymański, op. cit., s Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej z dnia 2 lipca 2004 r., Dz.U. 2004, nr 173, poz

3 Korporacje transnarodowe w Polsce 91 zgodę na pobyt lub nadano im status uchodźcy, albo też korzystają z czasowej ochrony w Rzeczypospolitej Polskiej. Pozostałe osoby zagraniczne mają prawo do podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej jedynie w formie wyznaczonych spółek: komandytowej, komandytowo-akcyjnej, z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjnej 6. Ponadto przedsiębiorcy zagraniczni mogą prowadzić działalność gospodarczą w formie oddziałów i przedstawicielstw. Przedmiot działalności oddziału może być węższy niż zakres działalności prowadzonej przez przedsiębiorcę zagranicznego za granicą. Oddział może podjąć działalność gospodarczą po uzyskaniu wpisu do rejestru przedsiębiorców. Przedsiębiorca zagraniczny jest zobowiązany do uzyskania wpisu oddziału do rejestru przedsiębiorców oraz ustanowienia osoby upoważnionej w oddziale do reprezentowania przedsiębiorcy zagranicznego. Oddział jest zobowiązany do używania oryginalnej nazwy przedsiębiorcy wraz z przetłumaczoną na język polski formą prawną przedsiębiorcy i dodaniem wyrazów oddział w Polsce, prowadzenia rachunkowości w języku polskim zgodnie z obowiązującymi przepisami, zgłaszania ministrowi właściwemu do spraw gospodarki wszelkich zmian stanu faktycznego i prawnego w zakresie wykonywanej działalności 7. Oprócz oddziałów przedsiębiorcy zagraniczni mogą tworzyć przedstawicielstwa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Przedstawicielstwo prowadzi działalność w imieniu przedsiębiorcy zagranicznego i stanowi element szerszej struktury organizacyjno-prawnej i funkcjonalnej. Przedstawicielstwo nie jest jednostką samodzielną z punktu widzenia prawa i majątku. Nie posiada osobowości prawnej w kraju jego usytuowania. Przedsiębiorstwo macierzyste ponosi całkowitą odpowiedzialność za zobowiązania przedstawicielstwa zagranicznego 8. Utworzenie przedstawicielstwa wymaga wpisu do ewidencji przedstawicielstw przedsiębiorców zagranicznych prowadzonej przez ministra właściwego do spraw gospodarki 9. Do likwidacji oddziału i przedstawicielstwa mają zastosowanie przepisy Kodeksu spółek handlowych o likwidacji spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Ze względu na pełną ochronę własnych technologii, często związane z nimi know-how, utrzymanie wysokiej jakości produkcji, skuteczne działania marketingowe, wykorzystanie zaopatrzenia wewnątrzkorporacyjnego, stosowanie cen transferowych korporacje transnarodowe najchętniej tworzą własne filie zagraniczne lub podejmują wspólne przedsięwzięcia. Często towarzyszą im przepływy kapitału w formie bezpośrednich inwestycji zagranicznych. 6 Ibidem. 7 Ibidem, art W. Karaszewski, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Polska na tle świata, Dom Organizatora, Toruń 2004, s Ustawa o swobodzie działalności, art

4 92 3. Wielkość i struktura bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce Wielkość i struktura bezpośrednich inwestycji zagranicznych ulegały znacznym zmianom na przełomie XX i XXI w. Analizując napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych do Polski (tabela 1), w ostatnich latach zauważa się wzrost strumieni kapitału do 1998 r. W latach wielkość kapitału zagranicznego, który napłynął do Polski, wzrosła ponad 5-krotnie w stosunku do 1994 r. Sytuacja ta poprawiła się jeszcze w 2000 r., który był rekordowy pod względem wielkości napływu kapitału. Zagraniczny kapitał zainwestowany w Polsce przekroczył wówczas 10 mld USD, co stanowiło ponad 7-krotny wzrost w stosunku do 1994 r. Od 2000 r. zauważa się jednak spadek wielkości inwestycji zagranicznych, chociaż w 2003 r. zanotowano nieznaczny ich wzrost (o 356 mln USD) w stosunku do 2002 r. Skumulowana wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce na koniec 2003 r., według danych Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych SA, przekroczyła 72,76 mld USD. Wartość inwestycji zagranicznych powyżej 1 mln USD wyniosła prawie 69,5 mld USD, a kapitał zainwestowany poniżej 1 mln USD oszacowano na 3,26 mld USD 10. Tabela 1. Napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych do Polski w latach (w mln USD) Rok Strumienie BIZ Źródło: opracowanie własne na podstawie danych zebranych przez PAIiIZ, grudzień The List of Major Foreign Investors in Poland, Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych, Warszawa 2004, s. 3.

5 Korporacje transnarodowe w Polsce 93 W strukturze formy napływu inwestycji zagranicznych do Polski w 2003 r. dominowały inwestycje greenfield, stanowiące ponad połowę inwestycji ogółem. Zachodzące procesy prywatyzacji i przejęcia stanowiły łącznie ponad 40%, odpowiednio: 22% i 20%. Najniższy udział miały wspólne przedsięwzięcia (7%) 11. Tabela 2. Skumulowana wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce z wybranych krajów i regionów świata na koniec 2003 r. ( w mln USD) Wyszczególnienie Kapitał zainwestowany Plany inwestycyjne Unia Europejska , ,1 EFTA 1 445,4 270,9 Stany Zjednoczone Ameryki Płn , ,4 Japonia ,4 Pozostałe kraje 7 565, ,5 Źródło: obliczenia własne na podstawie: The List of Major Foreign Investors, s. 5. Zagraniczny kapitał, który napłynął do Polski w formie bezpośrednich inwestycji zagranicznych, pochodził z 35 krajów. Prawie 75% skumulowanych bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce pochodzi z krajów Unii Europejskiej (tabela 2). Wśród tej grupy krajów największym inwestorem jest Francja (prawie 20% całkowitej wielkości kapitału zagranicznego). Na drugim miejscu znalazła się Holandia (ok. 14,2%), a na trzecim Niemcy (z udziałem powyżej 12%). Dość znaczne udziały wśród krajów Unii Europejskiej, chociaż znacznie niższe w stosunku do pierwszej trójki (w granicach ok. 5%), osiągnęły Włochy i Wielka Brytania. Warto również nadmienić, że znaczną rolę wśród inwestorów zagranicznych odgrywają również Stany Zjednoczone (ok. 12,5%). Łącznie na pozostałe 19 krajów przypada ok. 10% ogółu kapitału zagranicznego, który został zainwestowany w Polsce. Analizując inwestycje planowane w Polsce, warto zauważyć, że najwięcej kapitału będzie pochodzić z Unii Europejskiej i ze Stanów Zjednoczonych, a wśród krajów Unii Europejskiej z Francji, Holandii, Włoch i Niemiec. Dane zamieszczone w tabeli 3 pokazują, że największy udział ma napływ kapitału zagranicznego do sektora produkcji (40%). W sektorze tym zainteresowaniem cieszyła się przede wszystkim branża spożywcza i produkcja pojazdów mechanicznych (udział po ok. 9% każda). W sektorze usług znaczne zainteresowanie miało miejsce w przypadku: pośrednictwa finansowego (23,3%), handlu i usług (15,9%) oraz transportu, gospodarki magazynowej i łączności (13,9%). 11 Ibidem, s. 4.

6 94 Tabela 3. Skumulowana wartość i struktura kapitału zagranicznego napływającego do Polski na koniec grudnia 2003 r. ( według PKD) Wyszczególnienie Kapitał zainwestowany (w mln USD) Inwestycje zaplanowane (w mln USD) Udział (w %) Działalność produkcyjna, w tym: , ,5 40,0 produkcja żywności 6 247,0 377,8 9,0 produkcja pojazdów mechanicznych 6 581,3 775,0 9,5 produkcja wyrobów niemetalicznych z pozostałych surowców 3 936,1 567,5 5,7 produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych 2 503,1 706,5 3,6 produkcja drewna, masy celulozowej, działalność publikacyjna 3 455,0 672,2 5,0 i poligraficzna produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych 968,8 195,0 1,4 produkcja maszyn, urządzeń i aparatury elektrycznej 2 800,0 396,9 1,1 produkcja metali 770,5 757,7 4,0 pozostała działalność produkcyjna 515,6 198,7 0,7 Pośrednictwo finansowe , ,5 23,3 Handel i usługi , ,5 15,9 Obsługa nieruchomości, wynajem i działalność związana z prowadzeniem 1570, ,9 2,3 interesów Budownictwo 2938,7 325,1 4,2 Transport, gospodarka magazynowa i łączność 9 654, ,7 13,9 Dostawa prądu, gazu i wody 2 565, ,0 3,7 Pozostałe rodzaje działalności 274,1 37,1 0.4 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych PAIiIZ oraz The List of Major Foreign Investors, s. 8. Charakterystyka napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych pozwala na przeprowadzenie analizy odnośnie do największych inwestorów na polskim rynku. Na koniec 2003 r. zarejestrowano 996 firm zagranicznych, które dokonały inwestycji w Polsce Liczba inwestorów zagranicznych zwiększa się z roku na rok. Przykładowo w 1995 i 1996 r. wynosiła odpowiednio 362 i 492, w 1997 r. 585, 1998 r. 714, 1999 r. 799, 2000 r. 885, a w 2001 r. 906 firm.

7 Korporacje transnarodowe w Polsce 95 Tabela 4. Lista 25 największych korporacji transnarodowych działających w Polsce w 2003 r. Wyszczególnienie Wartość skumulowana kapitału zainwestowanego (w mln USD) Planowane inwestycje (w mln USD) Kraj rejestracji Kraj pochodzenia France Telecom 4020,3. Francja Francja Fiat 1768,7. Włochy Włochy HVB 1336,0. Niemcy Niemcy Citygroup 1300,0. USA USA KBC Bank N.V. 1290,0 254,0 Belgia Belgia OAO Gazprom 1283,8. Rosja Rosja Vivendi Universal 1243,4. Francja Francja United Pan-Europe Communications N.V. 1200,0 100,0 Holandia Holandia UniCredito Italiano SpA 1200,0. Włochy Włochy Metro Group AG 1156,0. Niemcy Niemcy Kronospan Holdings Ltd 1061,8 180,0 Cypr Cypr General Motors Corporation 1010,0. USA USA ING Group NV 990,0. Holandia Holandia Daewoo 936,38. Korea Płd. Korea Płd. Tesco Plc 850,0. Wielka Brytania Wielka Brytania Carrefour 814,7 169,4 Francja Francja Casino 801,0. Francja Francja BP International B.V. 800,0 27,0 Holandia Wielka Brytania Allied Irish Bank Plc 746,7. Irlandia Irlandia Credit Agricole 740,0. Francja Francja Enterprise Investors 737,0 360,0 USA USA Saint-Gobain 690,0 85,0 Francja Francja Lafarge 690,0. Francja Francja Auchan SA 672,2. Francja Francja Vattenfall 643,0. Szwecja Szwecja Źródło: opracowanie własne na podstawie danych PAIiIZ oraz The List of Major Foreign Investors, s. 8.

8 96 Pierwszych 25 inwestorów zagranicznych zainwestowało na rynku polskim ponad 40% kapitału zainwestowanego ogółem 13. Wśród korporacji transnarodowych dominują przedsiębiorstwa francuskie (8 przedsiębiorstw). Do znaczących inwestorów należy również zaliczyć Stany Zjednoczone i Holandię (po 3 przedsiębiorstwa), Włochy i Niemcy (po 2 przedsiębiorstwa). Mając na uwadze strukturę sektorową i liczbę przedsiębiorstw, należy dodać, że największym zainteresowaniem cieszyło się pośrednictwo finansowe (10 podmiotów), w dalszej kolejności uplasował się handel i usługi (6 firm), a następnie sektor: transport, gospodarka magazynowa i łączność (3 przedsiębiorstwa) oraz po 2 podmioty w produkcji pojazdów mechanicznych oraz produkcji wyrobów niemetalowych. 4. Fuzje i przejęcia jako forma ekspansji korporacji transnarodowych w Polsce Korporacje transnarodowe, wchodząc na rynki zagraniczne, często wykorzystują formę fuzji i przejęć. W tabeli 5 przedstawiono zmiany wartości fuzji i przejęć przedsiębiorstw Polski na tle regionu Europy Środkowowschodniej w latach Tabela 5. Fuzje i przejęcia międzynarodowe w Polsce w latach (w mln USD i w %) Wyszczególnienie Polska Sprzedaż Nabycie Udział fuzji i przejęć firm polskich na tle Europy Środkowowschodniej Sprzedaż Nabycie Źródło: World Investment Report 2004, Country Fact Sheet: Poland, UNCTAD, UN New York Geneva 2004, listopad Przedstawione zestawienie wskazuje, że sprzedaż udziałów przedsiębiorstw znacznie wahała się w analizowanym okresie. Transakcje o najwyższych wartościach przeprowadzane były w latach , przy czym rekordowym okazał się 2000 r. Nabycie udziałów firm zagranicznych kształtowało się na znacznie niższym poziomie. Transakcje o najwyższych wartościach przeprowadzono w la- 13 Wśród największych inwestorów na drugim miejscu znajduje się Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, który w tej analizie został pominięty.

9 Korporacje transnarodowe w Polsce 97 tach 1998 i Udział fuzji i przejęć firm polskich na tle regionu Europy Środkowowschodniej wahał się od 5% w 2003 r. do 54% w 2000 r. Na zdecydowanie niższym poziomie kształtowała się wartość nabycia udziałów. Rekordowy pod tym względem okazał się 1998 r. W pozostałych latach wartość przeprowadzonych transakcji kształtowała się na poziomie od kilku do kilkunastu procent (tabela 5). W Polsce, podobnie jak w całej gospodarce światowej, można zauważyć rosnącą falę fuzji i przejęć w latach W latach nastąpił przyrost wartości fuzji i przejęć o ponad 50% w stosunku do roku poprzedniego. 5. Filie i oddziały największych korporacji transnarodowych w Polsce Do analizy oddziałów i filii korporacji transnarodowych działających w Polsce wykorzystano ranking korporacji transnarodowych opracowany przez magazyn Business Week. Ranking ten jest opracowywany według wartości rynkowej korporacji. Analizę ograniczono do porównania 100 największych korporacji z listą 100 największych inwestorów zagranicznych w Polsce. Tabela 6. Filie i oddziały korporacji transnarodowych w Polsce a największe korporacje międzynarodowe GLOBAL 1000 według Business Week (zestawienie za 2003 r.) Korporacja transnarodowa General Electric Corporation Kraj pochodzenia USA Sektor produkcja maszyn i aparatury elektrycznej, pośrednictwo finansowe Citigroup USA pośrednictwo finansowe Uwagi General Electric Intl, Inc-Representative Office in Warsaw, GE Capital Bank (Gdańsk), GE Bank Mieszkaniowy (Warszawa), GE Power Controls (Bielsko-Biała, Kłodzko, Łódź), GE Medical Systems Polska Sp. z o.o. (Warszawa), GE Aircraft Engines (Warszawa), GE Power Systems (Warszawa), Bently Nevada Poland Sp. z o.o. (Poznań), GE Wind Energy (Warszawa), GE Oil and Gas (Warszawa), GE Transportation Systems (Rzeszów), EST Energy Sp. z o.o. (Otwock), GE Rail Services (Warszawa), GE TIP (Gądki), GE Capital Europe (Warszawa), GE Frankona Re (Warszawa), GE Consumer Products (Warszawa), GE Interlogix Polska (Gdańsk), GE Plastics (Warszawa), GE Multilin (Gliwice), GE Betz (Warszawa) Citibank Bank Handlowy

10 98 cd. tabeli 6 Korporacja transnarodowa BP International B.V. Glaxo SmithKline Procter & Gamble Co. Kraj pochodzenia Wielka Brytania Wielka Brytania USA Sektor sprzedaż hurtowa i detaliczna produkcja wyrobów chemicznych i chemikaliów produkcja wyrobów chemicznych i chemikaliów Toyota Japonia produkcja środków transportowych Nestle SA Szwajcaria produkcja wyrobów spożywczych, napojów i wyrobów tytoniowych PepsiCo USA produkcja wyrobów spożywczych, napojów i wyrobów tytoniowych France Telekom Francja transport, gospodarka magazynowa i łączność Deutsche Bank AG Niemcy pośrednictwo finansowe Uwagi BP Poland Sp. z o.o. (Kraków), BP Gas Poland Sp. z o.o. (Swarzędz), BP Express Sp. z o.o. (Kraków), Castrol Lubricants Sp. z o.o. (Warszawa), Aral Polska Sp. z o.o. (Kraków) Glaxo SmithKline Pharmaceuticals SA jest koncernem farmaceutycznym działającym na rynku globalnym. W Polsce Glaxo SmithKline Pharmaceuticals SA (fabryka w Poznaniu) produkuje farmaceutyki na rynki krajowy i zagraniczne Procter & Gamble Sp. z o.o., Procter & Gamble Operations Polska SA Toyota Motor Poland Co. Ltd (Warszawa), Toyota Motor Manufacturing Poland Sp. z o.o. (Wałbrzych), Toyota Motor Industries Poland Sp. z o.o. (Jelcz-Laskowice) Nestle Polska SA (Warszawa, Kalisz, Poznań), 50% udział w Cereal Partners Poland Toruń-Pacicfic Sp. z o.o. (Toruń), 50% udział w Nałęczowianka Sp. z o.o. (Nałęczów) zakłady butelkowania (Łódź, Białystok, Gdańsk, Kraków, Poznań, Szczecin, Wrocław, Żywiec, Leżajsk, Pniewy), paluszki słone (Grodzisk Mazowiecki) 33,9% udział w Telekomunikacji Polskiej SA, 34% udział w PTK Centertel Sp. z o.o., Equant Poland, France Telecom Polska, Sofrecom Warszawa Deutsche Bank Polska SA (Warszawa), Dil Polska Baumanagement Sp. z o.o. (Warszawa), Deutsche Bank 24h SA (Kraków), Dil Polska Real Estate Leasing Sp. z o.o. (Warszawa), DWS Polska TFI SA (Warszawa), DB Securities SA, DBG Eastern Europe (Polska) Sp. z o.o., Hypothenbank der Deutschen Bank, Deutsche Grundbesitz Sp. z o.o., Deutsche Bank Real Estate Sp. z o.o., 12,4% udział w Orbis SA Źródło: opracowanie własne na podstawie listy największych korporacji transnarodowych Lista Global 1000, Business Week, sierpień 2003, s. 62 i nast. oraz The List of Major Foreign Investors.

11 Korporacje transnarodowe w Polsce 99 Wśród 100 największych korporacji transnarodowych na świecie i z grupy 100 największych inwestorów zagranicznych tylko 10 dokonało inwestycji na obszarze Polski. Najwięcej, gdyż cztery firmy pochodzą ze Stanów Zjednoczonych, dwie z Wielkiej Brytanii oraz po jednej z Japonii, Szwajcarii, Francji i Niemiec (tabela 6). Największym zainteresowaniem cieszył się sektor pośrednictwa finansowego, produkcji wyrobów spożywczych, napojów i wyrobów tytoniowych oraz produkcja wyrobów chemicznych i chemikaliów (po 2 korporacje). Pozostałe branże były reprezentowane po jednej firmie (tabela 6). Jeśli jednak uwzględni się pełną listę największych inwestorów zagranicznych, to liczba korporacji ponadnarodowych działających w Polsce zwiększa się ponad 2-krotnie. Wśród największych korporacji transnarodowych znajdujących się w pierwszej dwudziestce tylko 2 znalazły się na liście najważniejszych 25 inwestorów w Polsce. Należą do nich: Citigroup oraz BP International B.V. Analizę aktywności korporacji transnarodowych w Polsce można też przeprowadzić uwzględniając wielkość przedsiębiorstw zależnych od jednostki macierzystej. Tabela 7. Największe filie korporacji zagranicznych w Polsce na tle krajów Europy Środkowowschodniej według wielkości sprzedaży (w mln USD w 2000 r.) Miejsce w rankingu Przedsiębiorstwo Kraj pochodzenia inwestycji zagranicznych Przemysł (usługi) Wartość sprzedaży (w mln USD) Sektor przemysłowy i usługi 1 Telekomunikacja Polska Francja telekomunikacja Fiat Auto Poland SA Włochy przemysł samochodowy Makro Cash and Carry Poland SA Centrum Daewoo Sp. z o.o. Volkswagen Poznań Sp. z o.o. Niemcy handel detaliczny i hurtowy, dystrybucja 1478 Republika Korei przemysł samochodowy 877 Niemcy przemysł samochodowy Reemtsma Polska SA Niemcy przemysł tytoniowy Thompson Polkolor Sp. z o.o. Francja sprzęt elektryczny General Motors Poland Sp. z o.o. USA przemysł samochodowy 394 Pośrednictwo finansowe i ubezpieczenia 8 Amplico Life USA ubezpieczenia 148 Źródło: World Investment Directory. Overview. Central and Eastern Europe 2003, UNCTAD, UN New York Geneva 2003, vol. VIII, s. 15 i 16.

12 100 Wśród 40 największych przedsiębiorstw kontrolowanych przez koncerny transnarodowe w krajach Europy Środkowowschodniej 8 miało swoje siedziby na obszarze Polski (tabela 7); w przypadku Węgier liczba ta wyniosła 12, Rosji 10, a Republiki Czeskiej 3 firmy zależne. O wiele gorzej przedstawiała się sytuacja w sektorze pośrednictwa finansowego i ubezpieczeń, gdzie na 20 największych firm tylko jedna miała swoją siedzibę na obszarze Polski; po 9 instytucji zostało ulokowanych na Węgrzech i w Chorwacji. Udział kraju w procesach globalizacji można też analizować pod kątem liczby przedsiębiorstw zaliczanych do największych w regionie Europy Środkowowschodniej. W 2003 r. wskaźnik wartości skumulowanych inwestycji zagranicznych stanowił prawie 25% PKB. Jego wielkość kształtowała się na poziomie zbliżonym do przeciętnego na świecie i dla regionu Europy Środkowowschodniej 14. W 2000 r. zarejestrowanych było w Polsce 4339 przedsiębiorstw zależnych od zagranicznych korporacji transnarodowych. Zatrudnienie w tych filiach wynosiło prawie 650 tys. osób (tabela 8). Tabela 8. Liczba przedsiębiorstw zależnych od zagranicznych korporacji transnarodowych według sekcji EKD i wielkość zatrudnienia w 2000 r. Sekcja Liczba przedsiębiorstw Wielkość zatrudnienia Rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo i rybołówstwo Górnictwo, kopalnictwo Przetwórstwo przemysłowe Wytwarzanie, zaopatrywanie w energię, gaz, wodę Budownictwo Handel i naprawy Hotele i restauracje Transport, gospodarka magazynowa i łączność Pośrednictwo finansowe Obsługa nieruchomości i firm Administracja publiczna Ochrona zdrowia i opieka społeczna Pozostała działalność Ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie: UNCTAD World Investment Directory. Country Profile: Poland, listopad Por. World Investment Report 2004, Country Fact Sheet: Poland; www. unctad.org/fdistatistics, listopad 2004.

13 Korporacje transnarodowe w Polsce 101 Dane zamieszczone w tabeli 8 zostały opracowane dla tych przedsiębiorstw, zależnych od korporacji transnarodowych, których udział w majątku firmy przekroczył 50% i które zatrudniały powyżej 9 pracowników. Analiza powyższych danych pozwala stwierdzić, że najwięcej firm działało w sektorze przemysłu przetwórczego i sektorze usług. W sektorze usług dominowały przedsiębiorstwa handlowe. Podobnie sytuacja kształtowała się w przypadku zatrudnienia. 6. Uwagi końcowe Analiza działalności korporacji transnarodowych w Polsce pozwala na sformułowanie wniosków odnośnie do ich wpływu na gospodarkę naszego kraju. Tworzenie nowych przedsiębiorstw przyczyniło się do powstania nowych miejsc pracy i likwidowania niewydajnych stanowisk w przejmowanych zakładach. Z jednej strony działalność korporacji transnarodowych z pewnością przyczyniła się do umiędzynarodowienia działalności gospodarczej oraz tworzenia konkunrecyjnego rynku. Z drugiej jednak korporacje transnarodowe stały się najsilniejszymi konkunrentami na polskim rynku. W niektórych gałęziach przemysłu zaczęły nawet ujawniać się tendencje oligopolistyczne. Korporacje transnarodowe wywarły również korzystny wpływ na przebieg procesów integracyjnych. Działalność na jednolitym rynku stwarza możliwości podejmowania różnorodnych form współpracy. Należy jednak podkreślić, że przepływom czynników wytwórczych, dokonywanej restrukturyzacji i modernizacji gospodarki towarzyszy często presja ze strony korporacji transnarodowych w zakresie odnoszonych korzyści. Wspomnieć w tym miejscu należy o lokowaniu brudnych technologii czy transferach zysków za granicę poprzez mechanizm cen stosowanych wewnątrz korporacji. Pojawia się obawa, że polskie przedsiębiorstwa zostaną dostawcami lub poddostawcami tradycyjnych wyrobów dla korporacji. Sytuacja taka może przyczynić się do oddalenia się szans na awans Polski w gospodarce światowej i Unii Europejskiej. Dlatego też państwo powinno podjąć działania na rzecz podnoszenia nowoczesności i konkurencyjności gospodarki poprzez lokowanie na jego terytorium naukochłonnych dziedzin wytwórczości. Działalność korporacji transnarodowych stanowi nowe wyzwanie dla polityki gospodarczej naszego kraju. Globalizacja działalności wpływa na osłabienie znaczenia państwa, zwiększa natomiast rolę korporacji transnarodowych. Z jednej strony należy zastanowić się nad ograniczaniem działalności regulacyjno-restrykcyjnej, z drugiej zaś nad formami współpracy z tymi firmami i przyciąganiem ich do Polski. Należy również dodać, że sam system obsługi inwestorów zagranicznych wymaga usprawnienia istniejących i wypracowania nowych metod postępowania. Obok działającej Polskiej Agencji Informacji i In-

14 102 westycji Zagranicznych (PAIiIZ) tworzona jest na szczeblu regionalnym sieć centrów obsługi inwestora. Placówki te będą ściśle współpracować w obsłudze dużych projektów oraz samodzielnie zajmować się mniejszymi. PAIiIZ w przyszłości zostanie przekształcona w Polską Agencję Promocji Gospodarczej. Do jej zadań będzie należeć negocjowanie i wpływanie na wysokość pomocy publicznej przyznawanej inwestorom zagranicznym w ramach ustawy o finansowym wspieraniu inwestycji o dużym znaczeniu dla gospodarki 15. Ponadto Agencja zajmować się będzie promocją Polski na arenie międzynarodowej. Brak wystarczającego systemu zachęt sprawił, że w ostatnim okresie korporacje transnarodowe kilkakrotnie zdecydowały się na lokalizację inwestycji o znaczących wartościach w innym kraju niż Polska. Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej, a także bardziej efektywny i racjonalnie funkcjonujący system wspierania napływu kapitału zagranicznego do Polski może przyczynić się do zmniejszenia luki technologicznej i rozwoju sfery badawczo-rozwojowej. Ważnym elementem polityki gospodarczej w stosunku do korporacji transnarodowych powinno stać się również wykorzystanie ich działalności w celu podnoszenia konkurencyjności towarów, usług, przedsiębiorstw oraz całej gospodarki. Literatura Karaszewski W., Bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Polska na tle świata, Dom Organizatora, Toruń Korporacje transnarodowe w Polsce. Wyzwania w dobie globalizacji i regionalizacji, red. A. Zorska, Difin, Warszawa Lista Global 1000, Business Week, sierpień 2003, PAIiIZ, grudzień The List of Major Foreign Investors in Poland, Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych, Warszawa Rymarczyk J., Internacjonalizacja i globalizacja przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa Szymański W., Interesy i sprzeczności globalizacji. Wprowadzenie do ekonomii ery globalizacji, Difin, Warszawa Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej z dnia 2 lipca 2004 r., Dz.U. 2004, nr 173, poz World Investment Report 2004, Country Fact Sheet, Poland, Unctad, UN New York Genewa 2004, www. unctad.org/fdistatistics, listopad World Investment Report 2004, Unctad, UN New York Genewa Zasady obsługi inwestorów zagranicznych, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, mgip.gov.pl, wrzesień 2004.

15 Korporacje transnarodowe w Polsce 103 Współczesna gospodarka światowa, red. A.B. Kisiel-Łowczyc, Wydawnictwo UG, Gdańsk Zasady obsługi inwestorów zagranicznych, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, mgip.gov.pl. Multinational Corporations in Poland at the Beginning of the 21st-Century Multinational corporations are diverse and heterogeneous organizations, which is reflected in the difficulty of formulating a commonly excepted definition of them. Their role in the world economy is increasing as globalization processes deepen. The aim of this article is to present and evaluate the activities of multinational corporations in Poland. The author analyzes foreign direct investment as well as mergers and takeovers as the method by which multinational corporations enter foreign markets. The author also conducts a comparative analysis of the hundred largest foreign investors in Poland and the hundred largest multinational corporations.