Nr 960. Informacja. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce w latach Kwiecień Zdzisław Wołodkiewicz-Donimirski

Transkrypt

1 KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ WYDZIAŁ ANALIZ EKONOMICZNYCH I SPOŁECZNYCH Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce w latach Kwiecień 2003 Zdzisław WołodkiewiczDonimirski Informacja Nr 960 W niniejszej informacji wykorzystano dane Narodowego Banku Polskiego o bezpośrednich inwestycjach zagranicznych. Instytucja ta stanowi najbardziej wiarygodne źródło informacji w tym zakresie. Napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych do Polski zwiększał się nieprzerwanie w latach W 2001 r. nastąpił dość wyraźny spadek napływu bezpośrednich inwestycji. Jak wynika z danych wstępnych, tendencja ta była kontynuowana i w 2002 r. Oprócz danych o wielkości bezpośrednich inwestycji zagranicznych, w opracowaniu przedstawiono strukturę tych inwestycji i dochody uzyskiwane przez zagranicznych inwestorów bezpośrednich. Oceniono także na podstawie danych GUS rolę podmiotów z kapitałem zagranicznym w gospodarce.

2 BSiE 1 1. Wprowadzenie Zbieranie danych dotyczących działalności kapitału zagranicznego w Polsce jest prowadzone w naszym kraju przez PAIZ, GUS i NBP. Metodologia, jaką posługują się te trzy instytucje przy opracowywaniu danych o inwestycjach zagranicznych, jest różna. Dane GUS określają pozycję spółek z udziałem kapitału zagranicznego w gospodarce naszego kraju. Dane te pozwalają np. na określenie pozycji tych spółek w takich kategoriach jak: liczba podmiotów, zatrudnienie, przychody, eksport, import, wydajność pracy, inwestycje, majątek produkcyjny, kapitał akcyjny lub zakładowy. Natomiast nie jest możliwe na podstawie danych zbieranych przez GUS określenie wielkości bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce. Wielkość napływu kapitału do Polski w formie bezpośrednich inwestycji zagranicznych podawana jest wyłącznie przez PAIZ i NBP. Podstawowym źródłem informacji dla PAIZ są dobrowolne deklaracje inwestorów zagranicznych (do inwestorów zagranicznych wysyłane są ankiety). Ponadto wykorzystuje się dane innych instytucji (Ministerstwo Skarbu Państwa, władze lokalne, przedstawicielstwa dyplomatyczne, izby inwestorów zagranicznych). W zasadzie PAIZ ograniczył swoje zainteresowanie do tych firm, które łącznie zainwestowały w swoje spółki w Polsce powyżej 1 mln USD. Jednak od 1997 r. PAIZ podaje także szacunkową wielkość inwestycji poniżej 1 mln USD. Należy pamiętać, że PAIZ nie ma żadnych podstaw prawnych, aby wymagać od spółek udzielania informacji. Agencja nie ma też żadnych instrumentów pozwalających weryfikować prawdziwość deklaracji inwestorów. Współpraca jest oparta na dobrej woli obu stron. Dane PAIZ mają więc szacunkowy charakter i nie ma pewności, że są do końca wiarygodne. Ponadto, dane PAIZ odnoszą się wyłącznie do napływu kapitału zagranicznego, a jego odpływ jest uwzględniany tylko w przypadku sprzedaży lub likwidacji firmy. Jednak zaletą danych PAIZ jest to, że są one dostarczane najszybciej (są ogłaszane dwa razy w roku). Sposób przekazywania danych o inwestycjach zagranicznych do NBP jest uregulowany prawnie. Zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 29 marca 1999 (Dz. U. Nr 27 z 1999 r. poz. 246) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółki akcyjne z udziałem kapitału zagranicznego są zobowiązane do przekazywania do NBP rocznych sprawozdań dotyczących posiadanego kapitału zagranicznego. W przeciwieństwie do PAIZ, dane NBP dotyczące inwestycji zagranicznych dotyczą zarówno napływu jak odpływu tych inwestycji, więc mają charakter kompleksowy. Dane te mają charakter danych oficjalnych i są wykorzystywane w międzynarodowych statystykach pokazujących wielkość bezpośrednich inwestycji zagranicznych w świecie (np. World Investment Report). Ostateczne dane NBP o bezpośrednich inwestycji zagranicznych 1 są podawane raz w roku, z dość z dużym opóźnieniem. Więcej szczegółów na temat metodologii badań stosowanych przez NBP, GUS i PAIZ znajduje się w informacji nr 779 pt. Inwestycje zagraniczne w Polsce w latach , wydanej przez Biuro Studiów i Ekspertyz w marcu 2001 r. 1 Chodzi tu o pełne dane o bezpośrednich inwestycjach zagranicznych w Polsce, uzyskiwane na podstawie bilansu płatniczego na bazie transakcji. Podawane są one dopiero w IV kwartale roku następnego (w stosunku do badanego roku). Natomiast wcześniej (w I kwartale) podaje się dane bezpośrednich inwestycjach zagranicznych w Polsce na podstawie bilansu płaniczego na bazie płatności. Jednak dane te są niekompletne i obejmują jedynie dwie pozycje: napływ kapitału gotówkowego na zakup udziałów i akcji oraz kredyty inwestorów.

3 2 BSiE 2. Rola spółek z kapitałem zagranicznym w gospodarce Jak już wspomniano, pozycję podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego w gospodarce Polski określają dane publikowane przez GUS. Ostatnie dostępne dane obejmują 2001 r. Na wstępie warto wyjaśnić, że niektóre dane dla firm zagranicznych podawane są wyłącznie dla podmiotów zatrudniających powyżej 9 osób. W 2001 r. na podmiotów zatrudniających powyżej 9 osób było 5924 spółek z kapitałem zagranicznym 2. Wszystkie te podmioty są objęte obowiązkiem składania rocznych statystycznych sprawozdań finansowych. Rola podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego w gospodarce Polski zwiększa się. Świadczy o tym m.in. ich rosnący z roku na rok udział w zatrudnieniu ogółem, czy przychodach ogółu podmiotów. W 2001 r. przychody spółek z kapitałem zagranicznym o liczbie pracujących powyżej 9 osób wyniosły 420,6 mld zł, co stanowiło 35,1% przychodów wszystkich podmiotów składających statystyczne sprawozdania finansowe. Analogiczny wskaźnik dla roku 1994 r. wynosił 12,4%, dla 1996 r. 20%, dla 1998 r. 26,8%, dla %. W omawianych spółkach z udziałem kapitału zagranicznego pracowało w 2001 r. 931,7 tys. osób, tj. 21% całego zatrudnienia, wykazywanego w podmiotach składających statystyczne sprawozdania finansowe. Dla porównania warto podać, że analogiczny odsetek dla 1994 r. wynosił 7%, w 1996 r. 10%, w 1998 r. 15,5%, a w 2000 r. 19,6%. W 2001 r. nastąpiło ogólne osłabienie aktywności inwestycyjnej. Wydatki inwestycyjne wszystkich spółek z udziałem kapitału zagranicznego wyniosły w tym roku 46,7 mld zł tj. o 10% mniej niż w 2000 r. W tym samym czasie nakłady inwestycyjne w całej gospodarce obniżyły się o 9,5%. Udział podmiotów z kapitałem zagranicznym w ogólnych nakładach inwestycyjnych zmniejszył się z 39% do 38,5% i nadal był znaczący. W ostatnich latach kondycja finansowa firm z kapitałem zagranicznym poprawiła się w stosunku do ogółu podmiotów. W latach spółki z udziałem kapitału zagranicznego wykazywały gorsze wyniki finansowe niż ogół badanych podmiotów. Od 1998 r. relacja ta była odwrotna: lepszą sytuacją finansową charakteryzowały się podmioty z kapitałem zagranicznym. W 2001 rentowność obrotu brutto spółek z udziałem kapitału zagranicznego wyniosła 1,2%, a ten sam wskaźnik dla ogółu podmiotów wynosił 0,6%. W zakresie rentowności obrotu netto było to odpowiednio 0% i 0,2%. Znaczna jest rola podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego w handlu zagranicznym, a zwłaszcza w imporcie. W 2001 r spółki z kapitałem zagranicznym importowały do Polski towary za 118 mld zł (ok. 28,9 mld USD), co stanowiło 57,2% całego importu. Działalność eksportową prowadziło 5158 spółek, a wartość tego eksportu wyniosła 73,1 mld zł (ok. 17,9 mld USD), tj. 49,4% całego eksportu naszego kraju. Deficyt, jaki osiągnęły spółki z udziałem kapitału zagranicznego w wymianie handlowej (44,9 mld zł) stanowił 77% całego ujemnego salda w obrotach handlu zagranicznego Polski. 3. Napływ kapitału w latach Jak już wspomniano, najbardziej wiarygodnym źródłem informacji o bezpośrednich inwestycjach zagranicznych są dane Narodowego Banku Polskiego. Ostatnie, pełne dane NBP o napływie kapitału zagranicznego w formie bezpośrednich inwestycji zagranicznych obejmują 2001 r. Są to informacje uzyskiwane na podstawie bilansu płatniczego na bazie transakcji, który jest publikowany z dość dużym opóźnieniem (patrz odnośnik 1). W 2001 r. napłynęło do naszego 2 Spółek z kapitałem zagranicznym zatrudniających do 9 osób było 8545.

4 BSiE 3 kraju 5.712,8 mln USD w postaci bezpośrednich inwestycji zagranicznych 3 (tablica 1). Było to aż o 38,8% mniej niż w 2000 r. Po raz pierwszy odnotowano spadek napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych w stosunku do roku poprzedniego. W latach napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych do naszego kraju według danych NBP zwiększał się systematycznie z roku na rok. Procentowo, największe przyrosty (w stosunku do poprzedniego roku) notowano w początkowym okresie transformacji polskiej gospodarki tj. w latach , a także w 1995 r. Natomiast biorąc pod uwagę wielkość bezwzględną tego przyrostu, można stwierdzić, że największy wzrost napływu inwestycji miał miejsce w 2000 r. (2,07 mld USD), a następnie w 1995 r. (1,78 mld USD). Główną przyczyną zmniejszenia napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych w 2001 r. było zahamowanie procesu prywatyzacji. Poziom inwestycji bezpośrednich będących skutkiem prywatyzacji zmniejszył się w tym roku o 2,3 mld USD tj. o 65% w porównaniu do 2000 r. Warto przypomnieć, że w 2000 r. na wysoki poziom bezpośrednich inwestycji zagranicznych miała wpływ przede wszystkim prywatyzacja Telekomunikacji Polskiej SA (w transakcji tej, w formie wpłaty gotówkowej wpłynęło na rzecz Skarbu Państwa 2,9 mld USD). Tablica 1. Napływ zagranicznych inwestycji bezpośrednich do Polski w latach (w mln USD) Rok Zakup udziałów lub akcji w gotówce Konwersje kredytów na udział Konwersje dywidend na udział Aporty rzeczowe Reinwestowane zyski netto Kredyty od inwestorów zagranicznych Napływ kapitału ogółem Źródło: Inwestycje zagraniczne w Polsce, raport jubileuszowy, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2000; s. 80; Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce w 1999 r., NBP, Warszawa 2000, s. 33. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce w 2001 r., NBP, Warszawa styczeń 2003, s Struktura lokowanego kapitału Podobnie jak w latach poprzednich, również i w 2001 r. największą część napływu inwestycji bezpośrednich stanowiły zakupy akcji i udziałów. Wynosiły one 4,59 mld USD. Drugą co do wielkości pozycją były kredyty od inwestorów zagranicznych (1,45 mld USD). Kolejnymi pozycjami były: konwersje kredytów na udział (364 mln USD), aporty rzeczowe (337 mln USD) i konwersje dywidend na udział (12 mln USD). Reinwestowane zyski, które są jedną z form bezpośrednich inwestycji zagranicznych, systematycznie zmniejszają się od 1996 r. (tablica 2). W 1998 r. były one po raz pierwszy ujemne 3 Kwota 5.712,8 mln USD jest napływem kapitału zagranicznego netto. Złożyły się na nią wzrost zobowiązań o 5.679,2 mln i spadek należności o 33,6 mln USD.

5 4 BSiE tzn. zmniejszyły one napływ kapitału do Polski. W kolejnych latach ujemne reinwestowane zyski netto wykazywały tendencję wzrostową. W 2001 r. wyniosły one 1040 mln USD. Na kwotę tę złożyły się reinwestowane zyski o wartości 2309 mln USD wykazywane przez jedne podmioty i straty bilansowe (ujemne zyski netto) o wartości 3349 mln USD wykazywane przez inne firmy 4 (szerzej piszemy o tym w dalszej części opracowania). W 2001 r. najwięcej ujemnych reinwestowanych zysków netto (straty bilansowe większe niż reinwestycje zysków) powstało w sekcji działalność produkcyjna ( 508,8 mln USD), a następnie sekcjach: transport i łączność ( 356 mln USD), handel i naprawy ( 267,6 mln USD), obsługa nieruchomości, wynajem ( 180,8 mln USD) oraz budownictwo ( 81,2 mln USD). Natomiast dodatnie per saldo reinwestowane zyski netto (reinwestycje zysków większe od strat bilansowych) wykazały takie sekcje jak: pośrednictwo finansowe (404,6 mln USD) i rolnictwo (3,2 mln USD). W działalności produkcyjnej (przemysł przetwórczy) do branż, w których reinwestowane zyski netto były w 2001 r. ujemne, a więc zmniejszyły napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych należały m.in.: produkcja pojazdów mechanicznych (wartość reinwestowanych zysków netto w 2001 r.: 196,4 mln USD), produkcja żywności ( 94,6 mln USD), produkcja drewna, masy celulozowej, działalność publikacyjna i poligraficzna ( 81,8 mln USD), produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych ( 67,6 mln USD), produkcja metali ( 36,1 mln USD). Wyjątkiem była branża produkcji sprzętu i aparatury radiowej, telewizyjnej i komunikacyjnej, w której reinwestowane zyski netto były w 2001 r. dodatnie (78,1 mln USD), tzn. zwiększyły wartość strumienia inwestycji zagranicznych. W sekcji transportu i łączności zdecydowana większość ujemnych reinwestownych zysków netto przypadła na telekomunikację ( 288,5 mln USD). Łączna wielkość ujemnych reinwestowanych zysków netto ( 1040 mln USD) pokrywa się mniej więcej z wielkością tego wskaźnika dla Unii Europejskiej ( 1055,5 mln USD). Największe reinwestowane ujemne zyski netto wykazywały firmy, w których udziałowcy zagraniczni pochodzili m.in. z: Holandii ( 425,7 mln USD), Francji ( 381,3 mln USD), Szwecji ( 241,8 mln USD), Korei Południowej ( 83,7 mln USD), Belgii i Luksemburga ( 46,5 mln USD), Hiszpanii ( 16 mln USD), Wielkiej Brytanii i Finlandii (po 14,4 mln USD). Natomiast dodatnie reinwestowane zyski netto miały podmioty pochodzące przede wszystkim z: USA (59,9 mln USD), Włoch (68,8 mln USD), Austrii (30,9 mln USD), Portugalii (9,4 mln USD) i Niemiec (6,9 mln USD). Podobnie jak w latach poprzednich, również i w 2001 r. wśród inwestorów dominowały firmy bezpośredno z krajów Unii Europejskiej. Udział inwestorów z Piętnastki w napływie kapitału zagranicznego wyniósł w tym roku 92,2% (tablica 2.). Najwięcej inwestycji napłynęło z Francji (1,83 mld USD, tj. 32% łącznego kapitału), Holandii (1,10 mld USD 19,3%), Niemiec (1,05 mld USD 18,4%), USA (585,5 mln USD 10,3%), Belgii i Luksemburga (400,9 mln USD 7%) oraz Danii (308,4 mln USD 5,4%). Niektóre kraje zmniejszyły swoje zaangażowanie kapitałowe w Polsce. W pierwszym rzędzie chodzi tu o takie kraje jak: Szwajcaria ( 127,4 mln USD), Hiszpania ( 96,2 mln USD), czy mln USD 3349 mln USD = 1040 mln USD.

6 BSiE 5 Korea Południowa ( 78,7 mln USD). Warto przypomnieć, że w 2000 r. kolejność pierwszej trójki w napływie bezpośrednich inwestycji zagranicznych była identyczna. Badając strukturę napływu kapitału do poszczególnych sektorów działalności gospodarczej w 2001 r. (tablica 3) można zauważyć, że dominowały inwestycje bezpośrednie w czterech sekcjach PKD 5 : pośrednictwo finansowe (36,4% całego zainwestowanego kapitału w 2001 r.), działalność produkcyjna (21%), transport i łączność (18,4%), handel i naprawy (14,4%). Na wyżej wymienione cztery sekcje przypadało 90,2% łącznych inwestycji bezpośrednich w 2001 r. Tablica 2. Napływ kapitału do Polski w 2001 r. z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich według kraju pochodzenia udziałowca zagranicznego (w mln USD) Kraje, strefy ekonomiczne Napływ kapitału z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich (w mln USD) Belgia i Luksemburg 400,9 Dania 308,4 Niemcy 1050,6 Hiszpania 96,2 Francja 1828,8 Irlandia 49,3 Włochy 135,3 Holandia 1103,8 Austria 223,4 Portugalia 166,0 Wielka Brytania 45,8 Unia Europejska 5267,3 Szwajcaria 127,4 Rosja 38,3 USA 585,5 Japonia 31,7 Korea Południowa 78,7 Ogółem świat 5712,8 Źródło: Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce w 2001 r., NBP, Warszawa styczeń 2003, s. 60. W sekcji obejmującej pośrednictwo finansowe dominowały inwestycje w sektorze bankowym. W 2001 r. wynosiły one 1647,7 mln USD (28,9% całości inwestycji bezpośrednich). Prawdopodobnie, znaczący udział w tych inwestycjach miał belgijski KBC bank (zakup akcji Kredyt Banku), niemiecka grupa HVB i francuski bank Credit Agricole (przejęcie kontroli nad Lukas Bank i zakup akcji w Europejskim Funduszu Leasingowym). Tablica 3. Napływ zagranicznych inwestycji bezpośrednich do Polski w 2001 r. według rodzajów działalności prowadzonej przez przedsiębiorstwa bezpośredniego inwestowania (w mln USD) 5 Polska Klasyfikacja Działalności (PKD) została opracowana na podstawie wydawnictwa Biura Statystycznego Wspólnot Europejskich EUROSTAT. Klasyfikacja ta w publikacjach GUS zastapiła Europejską Klasyfikację Działalności (EKD) od 1 stycznia 2000 r. W stosunku do EKD zmiany są stosunkowo niewielkie.

7 6 BSiE Sekcje PKD Napływ kapitału zagranicznego Rolnictwo i rybołóstwo (A) 9,2 Górnictwo i kopalnictwo (C) 1,3 Działalność produkcyjna (D) 1203,8 Zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz 291,4 i wodę (E) Budownictwo (F) 118,2 Handel i naprawy (G) 823,6 Hotele i restauracje (H) 28,7 Transport i łączność (I) 1047,2 Pośrednictwo finansowe (J) 2082,9 Obsługa nieruchomości, wynajem i działalność 99,9 związana z prowadzeniem interesów (K) Inne usługi 36,0 Ogółem 5712,8 Uwagi: W nawiasach podano symbole sekcji według klasyfikacji PKD. Źródło: Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce w 2001 r., NBP, Warszawa styczeń 2003, s. 63. W przemyśle przetwórczym (sekcja działalność produkcyjna) bezpośrednie inwestycje zagraniczne w 2001 r. wyniosły 1203,8 mln USD i koncentrowały się w następujących dziedzinach: produkcja sprzętu i aparatury radiowej, telewizyjnej i komunikacyjnej (wartość inwestycji w 2001 r. wyniosła 237,5 mln USD), produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych (178,1 mln USD), produkcja żywności (110,9 mln USD), produkcja drewna, celulozy oraz działalność publikacyjna i poligraficzna (89,9 mln USD), produkcja metali (66,8 mln USD), produkcja pojazdów mechanicznych (55,1 mln USD), produkcja maszyn biurowych i komputerów (53,9 mln USD). W sekcji transportu i łączności zagraniczne inwestycje bezpośrednie w 2001 r. napłynęły wyłącznie do telekomunikacji. W innych branżach tej sekcji (np. w transporcie powietrznym i transporcie lądowym) nastąpił odpływ kapitału zagranicznego. W 2001 r. 73,6% zagranicznych inwestycji bezpośrednich napłynęło do sfery usług, a tylko 21,1% do przemysłu przetwórczego. Dla porównania warto podać, że w 1996 r. udział przemysłu przetwórczego w napływie tych inwestycji wyniósł 53,3%, w 1998 r. 50,2%, a w 2000 r. 22,3%. Równolegle zwiększała się rola sektorów usługowych w napływie inwestycji bezpośrednich. W danych podawanych przez NBP skumulowaną wielkość inwestycji bezpośrednich odzwierciedla w pewnym stopniu kategoria obejmująca wartość zobowiązań z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich. Pod koniec 2001 r. wartość tych zobowiązań wynosiła mln USD, z czego 75,5% stanowiła wartość kapitału własnego przedsiębiorstw bezpośredniego inwestowania, przypadająca na zagranicznych inwestorów bezpośrednich, a 24,5% stanowiły zobowiązania z tytułu kredytów otrzymanych od wspólników zagranicznych. Ze skumulowanej kwoty zobowiązań przypadło: 35,3% na przemysł przetwórczy, 22% na pośrednictwo finansowe, 17,8% na handel i naprawy, 8,6% na transport i łączność,

8 BSiE 7 6,5% na obsługę nieruchomości, wynajem (sekcja K), 5,9% na budownictwo, 1,8% na zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę, 2,1% na pozostałe sekcje. W przemyśle przetwórczym największe zaangażowanie inwestorów zagranicznych wystąpiło w produkcji żywności i produkcji pojazdów mechanicznych. Warto przypomnieć, że były to branże najbardziej i najdłużej chronione w obrotach z zagranicą (w obrotach z UE cła na artykuły rolne nadal obowiązują, a cła na samochody zostały zniesione dopiero od początku 2002 r.). Na koniec 2001 r. zobowiązania z tytułu zagranicznych bezpośrednich inwestycji w tych dwóch sektorach wynosiły 5,04 mld USD, co stanowiło 34,8% łącznych zobowiązań z tego tytułu w przemyśle przetwórczym. Konsekwencją stosunkowo mniejszych napływów kapitału do przemysłu przetwórczego jest zmniejszający się od kilku lat udział tej sekcji w zobowiązaniach z tytułu zagranicznych bezpośrednich inwestycji. W 1996 r. udział sekcji D (działalność produkcyjna) w omawianych zobowiązaniach wyniósł 59,3%, w ,5%, w 2000 r. 43,2%, a 2001 r. już tylko 37,9%. W tym samym czasie zwiększał się udział sekcji usługowych w tych zobowiązaniach. Dla pośrednictwa finansowego wynosił on 14,6% w 1996 r., 19% w 1998 r., 23,5% w 2000 r. i 25,8% w 2001 r. Dla sekcji handel i naprawy wskaźnik ten wynosił 15,4% w 1996 r., 17,2% w 1998 r., 15,9% w 2000 r. i 18,1% w 2001 r. Pod koniec 2001 r. zobowiązania Polski z tytułu inwestycji bezpośrednich z krajów Unii Europejskiej wyniosły 33,6 mld USD, tj. 81,8% łącznych zobowiązań. Największe zobowiązania z tytułu bezpośrednich inwestycji zagranicznych zanotowano wobec inwestorów z Holandii (9,95 mld USD), Niemiec (7,7 mld USD) i Francji (6,34 mld USD). Warto zwrócić uwagę, że według danych PAIZ w końcu 2001 r. największym bezpośrednim inwestorem w Polsce (pod względem wartości skumulowanych inwestycji) była Francja, przed USA i Niemcami. 5. Dochody zagranicznych inwestorów bezpośrednich z tytułu zainwestowanego kapitału Dochody zagranicznych inwestorów z tytułu ulokowanego w polskich spółkach kapitału w postaci inwestycji bezpośrednich przedstawiono w tablicy 4. Dochody te można podzielić na dochody od kapitału i dochody od wierzytelności. Dochody od wierzytelności są to odsetki od kredytów udzielonych przez wspólników zagranicznych (zagranicznych inwestorów bezpośrednich) przedsiębiorstwom bezpośredniego inwestowania. Do dochodów z kapitału zaliczamy dywidendy i reinwestowane zyski. Część przedsiębiorstw bezpośredniego inwestowania nie reinwestuje zysków, gdyż wykazuje straty bilansowe (ujemne zyski netto). W skali kraju można więc obliczyć tzw. reinwestowane zyski netto tj. różnicę między reinwestycjami zysków wykazywanymi przez jedne podmioty a stratami bilansowymi wykazywanymi przez inne podmioty. Jak już wspomniano, od 1998 r. reinwestowane zyski netto są ujemne. Zwiększyły się one z 264 mln USD w 1998 r. do 1040 mln USD w 2001 r. Wykazywane przez przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego straty bilansowe (ujemne zyski netto) sprawiają, że często podnoszone są zarzuty o manipulowanie cenami transferowymi i wyprowadzanie zysków za granicę. Zarzuty dotyczą zawyżania opłat za zagraniczne usługi np. zarządzanie, knowhow itd. Zawyżając koszty i wykazując minimalne zyski netto lub straty netto spółki z udziałem kapitału zagra

9 8 BSiE nicznego unikają płacenia podatków w Polsce. Jest to możliwe zwłaszcza w tych spółkach, w których inwestor zagraniczny ma całkowitą kontrolę nad firmą. I tak np. o manipulowanie cenami transferowymi i nielegalne wyprowadzanie zysków za granicę podejrzewany był Stomil Olsztyn, kontrolowany przez francuską grupę Michelin. Według audytu firmy BDO Polska, przeprowadzonego na zlecenie sądu (na wniosek mniejszościowych akcjonariuszy), ceny sprzedaży produktów Stomilu dostarczane spółkom z grupy Michelin były niższe do 20% od cen sprzedaży dla innych, zewnętrznych kontrahentów. Również zgodnie z wyliczeniami BDO, w latach spółka Stomil zapłaciła grupie Michelin 222,6 mln zł dodatkowych opłat z tytułu umów o wsparciu eksportowym, technicznym i innych 6. Innym sposobem unikania płacenia podatków i transferowania zysków za granicę jest wypłacanie zagranicznym inwestorom bezpośrednim (zawyżonych) odsetek od kredytów, jakich udzielili spółkom córkom. Według danych NBP (tablica 4), odsetki od kredytów zaciągniętych przez przedsiębiorstwa bezpośredniego inwestowania i zapłacone wspólnikom zagranicznym (inwestorom bezpośrednim) wzrosły z 252 mln USD w 1997 r. do 419 mln USD w 1999 r., do 541 mln USD w 2000 r. i do 772 mln USD w 2001 r. Tablica 4. Dochody zagranicznych inwestorów bezpośrednich z tytułu ulokowanego w polskich spółkach kapitału w postaci inwestycji bezpośrednich (w mln USD) Rok dywidendy Dochody od kapitału reinwestowane zyski reiwestycje zysków straty bilansowe netto (3 4) razem (2+5) Dochody od wierzytelności (odsetki od kredytów) Dochody inwestorów bezpośredn. razem (6+7) Źródło: Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce w 2001 r., NBP, Warszawa styczeń 2003, s. 41. Legalnym sposobem transferowania zysków za granicę jest wypłacanie dywidend inwestorom zagranicznym. Są one płacone z zysku netto, a więc są opodatkowane (podatek dochodowy płaci się od zysku brutto). Według danych NBP, dywidendy te wzrosły z 362 mln USD w 1997 r. do 430 mln USD w 1999 r., do 557 mln USD w 2000 r. i do 982 mln USD w 2001 r. Dochody zagranicznych inwestorów z tytułu ulokowanego w polskich spółkach kapitału w postaci inwestycji bezpośrednich można także podzielić na te, które spodlegają transferowi do krajów macierzystych i te, które nie podlegają transferowi, a więc są inwestowane w Polsce. Do tych pierwszych zaliczamy dywidendy i odsetki od kredytów zaciągniętych przez przedsiębiorstwa bezpośredniego inwestowania u wspólników zagranicznych, a do tych drugich reinwestycje zysków netto. W ostatnich latach dochody zagranicznych inwestorów podlegające transferowi za granicę wykazywały wyraźny wzrost, natomiast dochody inwestowane (w kategoriach netto) w Polsce znacznie się zmniejszyły. W latach te pierwsze zwiększyły się z 614 mln USD do 1754 mln USD, a te drugie zmalały z 25 mln USD do 1040 mln USD. 6 Tomasz Świderek, Znamiona cen transferowych, Rzeczpospolita z dnia 10 grudnia 2001 r.

10 BSiE 9 6. Wstępna ocena napływu kapitału w 2002 r. Według NBP w 2002 r. nastąpił dalszy spadek napływu zagranicznych inwestycji bezpośrednich do Polski. Dysponujemy wstępnymi danymi na ten temat bilansu płatniczego na bazie płatności. Warto przypomnieć, że dane dotyczące wielkości zagranicznych inwestycji bezpośrednich do 2001 r, zamieszczone w tablicy 1 (a także z tablic 2 i 3) obejmowały dane z bilansu na bazie transakcji. Dane te ujmowały wszystkie elementy składające się na inwestycje bezpośrednie. Natomiast informacja o inwestycjach bezpośrednich, zawarta w bilansie płatniczym na bazie płatności obejmuje tylko napływ kapitału gotówkowego na zakup udziałów i akcji oraz kredyty inwestorów. Nie uwzględnia się tu aportów rzeczowych i reinwestowanych zysków. Otóż według wstępnych danych z bilansu płatniczego na bazie płatności, wielkość zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce w 2002 r. wyniosła 4082 mln USD. Porównywalna wielkość dla 2001 r. wyniosła 6995 mln USD. Oznacza to, że napływ inwestycji zmniejszył się w 2002 r. aż o 41,6%. Stosunkowo niewielki napływ kapitału do Polski w 2002 r. w postaci zagranicznych inwestycji bezpośrednich potwierdzają dane PAIZ. Na razie instytucja ta ogłosiła dane za pierwsze półrocze 2002 r. W okresie tym napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych wyniósł 3,23 mld USD tj. prawie identycznie jak w analogicznym okresie poprzedniego roku (3,26 mld USD). Dopływ kapitału w formie inwestycji bezpośrednich zapewniał Polsce w ostatnim okresie finansowanie deficytu na rachunku bieżącym bilansu płatniczego. Ta forma finansowania deficytu uznawana jest za bezpieczną. W ostatnich sześciu latach udział zagranicznych inwestycji 7 (rejestrowanych w bilansie na bazie płatności) w finansowaniu ujemnego salda na rachunku bieżącym bilansu płatniczego wynosił kolejno: w 1997 r. 70,6%, w 1998 r. 72,6%, w 1999 r. 55%, w 2000 r. 82,1%, w ,7% i w 2002 r. 56% (na podstawie danych wstępnych). Oznacza to, że w ostatnim roku zanotowano znaczne pogorszenie omawianego wskaźnika, do poziomu rejestrowanego w 1999 r. Wówczas o niskim poziomie tego wskaźnika zadecydował przede wszystkim znaczny deficyt na rachunku bieżącym bilansu płatniczego, natomiast w 2002 r. czynnikiem dominującym był stosunkowo niewielki napływ inwestycji bezpośrednich. 7. Wnioski 1. Rola podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego w gospodarce Polski jest duża i stale się zwiększa. W 2001 r. biorąc pod uwagę podmioty o liczbie pracujących powyżej 9 osób udział spółek z kapitałem zagranicznym w przychodach ogółem wyniósł 35,1%, a w ogólnej liczbie pracujących 21%. Na wszystkie podmioty z kapitałem zagranicznym (niezależnie od liczby pracujących) przypadało 38,5% łącznych nakładów inwestycyjnych w gospodarce. Jeszcze większa jest rola tych podmiotów w handlu zagranicznym. 2. W latach bezpośrednie inwestycje zagranicznych w Polsce według danych NBP zwiększały się systematycznie z roku na rok. W latach zanotowano istotne zmniejszenie napływu tych inwestycji, związane przede wszystkim z zahamowaniem procesów prywatyzacyjnych. 3. Od kilku lat zmniejsza się udział przemysłu przetwórczego i wzrasta rola sektorów usługowych w napływie bezpośrednich inwestycji zagranicznych. W 2001 r. na inwestycje ulokowane w pośrednictwie finansowym przypadło 36,4% całego napływu kapitału z zagranicy, na przemysł przetwórczy 21%, na transport i łączność 18,4%, na handel i naprawy 14,4%. Ponie 7 Bierze się tu pod uwagę saldo tych inwestycji tzn. różnicę między zagranicznymi inwestycjami bezpośrednimi w kraju a polskimi inwestycjami za granicą. Np. w 2002 r. te pierwsze wyniosły 4082 mln USD, a drugie 328 mln USD.

11 10 BSiE waż trzy wyżej wymienione dziedziny usług generują stosunkowo nieznaczny eksport, trudno oczekiwać, że inwestorzy zagraniczni przyczynią się w istotny sposób do zmniejszenia deficytu w bilansie handlowym w nadchodzących latach. 4. Pod koniec 2001 r. zobowiązania Polski z tytułu inwestycji bezpośrednich (odpowiada to w pewnym sensie kwocie skumulowanych inwestycji) wyniosły 41 mld USD, z czego 81,8% przypadło na zobowiązania wobec krajów Unii Europejskiej. Największe zobowiązania z tytułu bezpośrednich inwestycji zagranicznych zanotowano wobec inwestorów z Holandii (9,95 mld USD), Niemiec (7,7 mld USD) i Francji (6,34 mld USD). 5. Reinwestowane zyski, które są jedną z form napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych, zmniejszają się od 1996 r. Od 1998 r. są one ujemne tzn. zmniejszają napływ kapitału. W 2001 r. pomniejszyły one napływ kapitału o 1040 mln USD. W tym roku największe reinwestowane ujemne zyski netto wykazywały firmy, w których udziałowcy zagraniczni pochodzili z Holandii, Francji, Szwecji i Korei Południowej. 6. W ostatnich latach wyraźny wzrost wykazywały te dochody zagranicznych inwestorów bezpośrednich, które podlegają transferowi do krajów macierzystych, tj. dywidendy i odsetki od kredytów. Dochody te zwiększyły się z 614 mln USD w 1997 r. do 849 mln USD w 1999 r., do 1098 mln USD w 2000 r. i do 1754 mln USD w 2001 r. Źródła: 1. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce w 2001 r., NBP, Warszawa styczeń 2003,. 2. Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2001 roku, Warszawa, GUS, Handel Zagraniczny, styczeń grudzień 2001, Warszawa, GUS, Inwestycje zagraniczne w Polsce, raport roczny, redakcja naukowa i koordynacja dr Barbara Durka, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa, raporty wydane w latach: 1998, 1999, 2000, 2001, Strona internetowa NBP, Bilans płatniczy RP na bazie płatności za lata Artur Morka, Zagraniczni inwestorzy transferują zyski, Rzeczpospolita z dnia 17 maja 2001 r. 7. Anita Błaszczak, Danuta Frey, Pieniądze płyną za granicę, Rzeczpospolita z dnia 9 marca 2001 r. 8. Tomasz Świderek, Znamiona cen transferowych, Rzeczpospolita z dnia 10 grudnia 2001 r.