Palenie tytoniu w ujęciu psychologicznym oraz zdrowotnym.

Transkrypt

1 Palenie tytoniu w ujęciu psychologicznym oraz zdrowotnym. Magdalena Cedzyńska Szkolenie dla koordynatorów programów profilaktyki antynikotynowej, GIS 8 listopada 2011

2 Wprowadzenie na początku XX wieku do zwyczaju ludzkiego inhalacji dymu papierosowego ( palenia ) zmieniło obraz ludzkiego zdrowia.

3 Rak płuca, schorzenie występujące prawie wyłącznie u palaczy tytoniu, zdominowało w ostatnim stuleciu obraz nowotworów złośliwych w krajach rozwiniętych.

4 Umieralność z powodu nowotworów złośliwych u kobiet w USA PIERŚ JELITO GRUBE TRZUSTKA JAJNIK MACICA ŻOŁĄDEK PŁUCO

5 p=0,01 Zawały mięśnia sercowego (MI) a liczba wypalanych codziennie papierosów , ,0 6,2 5,4 3,9 3,1 2,1 1,0 1, liczba wypalanych dziennie papierosów INTERHEART Study: (52 kraje; MI przypadki = 15152, grupa kontrolna = 14800) 5

6 Wpływ palenia papierosów na wskaźnik FEV 1 FEV 1 % należnej Niepalący Palacze Inwalidztwo Śmierć Przestali palić w 45 roku życia Przestali palić w 65 roku życia Źródło: Fletcher i Peto Br Med. J Wiek (lat)

7 Dym tytoniowy prowadzi do powstania 14 lokalizacji nowotworowych Silny związek przyczynowo-skutkowy (40-90%) obserwuje się dla nowotworów złośliwych: Słabszy związek przyczynowoskutkowy (10-30%) obserwuje się dla nowotworów złośliwych: płuca krtani gardła przełyku jamy ustnej miedniczek nerkowych pęcherza moczowego trzustki żołądka nosa wargi wątroby miąższu nerki białaczki

8 Palenie tytoniu zwiększa również ryzyko zachorowania na inne schorzenia np.: chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy choroby oka (katarakta, tytoniowe niedowidzenie, zwyrodnienie plamki związane z wiekiem) paradontozę osteoporozę chorobę Crohna

9 Palenie tytoniu w okresie ciąży jest przyczyną wad rozwoju płodu np.: spowolnienia wzrostu płodu (dziecko mniejsze i gorzej rozwinięte) niedorozwój np. niedostateczny rozwój funkcji płuc oraz centralnego układu nerwowego (np. ADHD) Występują również zmiany epigenetyczne: astma, ADHD)

10 Palenie tytoniu przez rodziców (i innych dorosłych palaczy) w obecności małych dzieci zwiększa u nich ryzyko zdrowotne np.: wzrost ryzyka nagłego zgonu niemowlęcia częstsze występowanie chorób układu oddechowego ostre i przewlekłe choroby ucha środkowego astma i zaostrzenie jej przebiegu opóźnienie rozwoju psychofizycznego dziecka (np. ADHD)

11 KONSEKWENCJE PALENIA W CIĄŻY: Płód matki palącej rodzi się mniejszy, gorzej przygotowany do życia, gorzej rozwinięty (występują również zmiany epigenetyczne: astma, ADHD).

12 Toksykologia dymu tytoniowego

13 SKALA TOKSYCZNOŚCI DYMU TYTONIOWEGO Około 4000 pierwiastków i związków chemicznych; Około 40 substancji rakotwórczych (m.in. fenol, metale ciężkie, benzen, benzopiren, formaldehyd, Polon-210) Liczne substancje kardiotoksyczne (m.in. tlenek węgla, tlenki azotu, cyjanowodór, substancje smoliste, kadm, cynk) Liczne substancje pneumotoksyczne (cyjanowodór, lotne aldehydy, tlenki azotu, tlenek węgla, substancje smoliste)

14

15 Zawarty w dymie papierosowym kompleks ponad 4000 związków chemicznych, docierający do najgłębszych tkanek organizmu, upośledza wszystkie procesy życiowe i wszystkie narządy.

16 SYNERGISTYCZNE ODDZIAŁYWANIE TYTONIOWYCH SUBSTANCJI TOKSYCZNYCH NA ORGANIZM Toksyczność wielu substancji zawartych w tytoniu i dymie tytoniowym może być wzmocniona poprzez ich synergistyczne (połączone) oddziaływanie na organizm w powiązaniu z innymi toksycznymi substancjami obecnymi w środowisku osoby palącej.

17 Zespół uzależnienia od tytoniu charakterystyka i objawy

18

19 TYTOŃ - SUBSTANCJA UZALEŻNIAJĄCA * Palenie papierosów / innych rodzajów tytoniu prowadzi do uzależnienia Uzależnienie - postać farmakogenna i psychogenna Nikotyna - substancja uzależniająca farmakologicznie Mechanizmy farmakologiczne i behawioralne uzależnienia od tytoniu podobne do mechanizmów uzależnienia od alkoholu i narkotyków, np. heroiny czy kokainy * Raport Naczelnego Chirurga USA (1988)

20 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane paleniem tytoniu * Ostre zatrucie tytoniem F17.0 Następstwa szkodliwego używania tytoniu F17.1 Zespół uzależnienia od tytoniu F17.2 Zespół abstynencyjny F17.3 * Miedzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotych - X Rewizja.

21 Zespół uzależnienia od tytoniu: Rodzaje objawów * objawy BEHAWIORALNE objawy FIZJOLOGICZNE objawy zmian PROCESÓW POZNAWCZYCH *(np. myślenia, spostrzegania) które pojawiają się w toku wielokrotnego używania tytoniu. * Miedzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotych - X Rewizja.

22 Zespół uzależnienia od tytoniu: Główne objawy * zwiększająca się tolerancja na nikotynę silna potrzeba używania tytoniu, przedkładanie używania tytoniu ponad inne zajęcia, zobowiązania i stany biologiczne np. sen uporczywe używanie tytoniu wbrew szkodliwym następstwom, trudności w kontrolowaniu tego zachowania, występowanie objawów zespołu abstynencyjnego. * Miedzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotych - X Rewizja.

23 Zespół uzależnienia od tytoniu: Rodzaje objawów * objawy BEHAWIORALNE, objawy FIZJOLOGICZNE, zmiany PROCESÓW POZNAWCZYCH (np. myślenia, spostrzegania), zmiany W SFERZE EMOCJI, zniekształcenia AUTOPERCEPCJI które pojawiają się w toku wielokrotnego użycia tytoniu (nikotyny).. * Miedzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotych - X Rewizja.

24 Psychologiczne mechanizmy uzależnienia (wg koncepcji Jerzego Mellibrudy) Mechanizm nałogowej regulacji emocji efektem mechanizmu nałogowego regulowania uczuć jest głód nikotynowy, Mechanizm iluzji i zaprzeczania efektem mechanizmu iluzji i zaprzeczeń jest zaprzeczanie problemowi lub minimalizowanie konsekwencji palenia.

25 Działanie mechanizmu nałogowego regulowania uczuć palenie jako źródło uczuć, palenie wpływa na stany emocjonalne osoby, przed zapaleniem napięcie, po zapaleniu ulga, niemożność poradzenia sobie z napięciem wewnętrznym bez palenia, lęk przed niemożnością zapalenia większy, niż lęk przed konsekwencjami, złe znoszenie monotonii emocjonalnej.

26 Działanie systemu iluzji i zaprzeczeń palenie jako źródło przyjemności, nie branie odpowiedzialności za palenie Przykłady: Ci co nie palą też umierają na raka, Palę niewiele, to tak nie szkodzi. Mój dziadek palił i pił i dożył 80 lat itp

27 7 sekund minut nikotyna Przyjemność Ożywienie Pobudzenie

28 Efekt tolerancji

29 Warunki wystąpienia zespołu abstynencyjnego * Zespół abstynencyjny może wystąpić u osoby, która używała tytoń (nikotynę) codziennie przez co najmniej kilka tygodni i u której nagłe odstawienie tytoniu (nikotyny) albo zmniejszenie ilości nikotyny dostarczanej do organizmu spowoduje wystąpienie przynajmniej czterech objawów * Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders DSM - IV

30 OBJAWY ABSTYNENCYJNE * nastrój depresyjny lub dysforyczny bezsenność drażliwość, frustracja lub gniew stany lękowe trudności w koncentracji niepokój obniżenie częstości tętna wzmożony apetyt i wzrost masy ciała * Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders DSM - IV

31 Natężenie wybranych objawów ZESPOŁU ABSTYNENCKIEGO (1) * Objawy te mogą pojawić się już po kilku godzinach po zaprzestaniu palenia Ich największe natężenie występuje zazwyczaj po 1-4 dniach Natężenie większości z nich spada do normalnego poziomu po 3-4 tygodniach * Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders DSM - IV

32 Natężenie wybranych objawów ZESPOŁU ABSTYNENCKIEGO (2) * Najdłużej występują: Wzmożony apetyt i przyrost masy ciała (> 6 m-cy) Głód nikotynowy (u 50% byłych palaczy po 6 miesiącach abstynencji, w wielu przypadkach przy zaistnieniu czynników silnie stresujących może pojawić się nawet po wielu latach abstynencji) * Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders DSM - IV

33 Model zmiany postaw wobec palenia tytoniu

34 PROCES ZAPRZESTANIA PALENIA /ETAPY GOTOWOŚCI * Uzależnienie Krótkotrwała abstynencja Prekontemplacja Kontemplacja Działanie Długotrwała abstynencja * Prochaska J.O.,DiClemente C.C. (1983), J. Consult. Clin. Psychol. 51:

35 CHARAKTERYSTYKA PROCESU I JEGO IMPLIKACJE TERAPEUTYCZNE Zaprzestanie palenia - proces, a nie jednorazowa zmiana Proces cykliczny i wieloetapowy Wpływ wielu bardzo różnych czynników Zmiana nastawienia do tytoniu prowadzi do zmiany zachowania Uwzględnić potrzeby pacjenta w danej fazie zmiany postawy Skuteczna terapia polega na: - umotywowaniu pacjenta do próby zmiany zachowania - jak najdłuższym utrzymaniu go w abstynencji - wsparciu środowiskowym

36 Przerwanie palenia jest zawsze korzystne dla zdrowia

37 Badanie kohortowe brytyjskich lekarzy Każdy rok palenia skraca długość życia o około 3 miesiące Zaprzestanie palenia w wieku 60, 50, 40, 30 lat wydłuża średnią oczekiwaną długość życia odpowiednio o 3, 6, 9 i 10 lat

38 Leczenie

39 PALENIE JEST ULECZALNE Zespół uzależnienia od tytoniu charakterystyka, diagnostyka i leczenie Rola lekarza

40 Zmiana paradygmatu Palenie to nie styl życia to choroba (uzależnienie od tytoniu) o określonej etiologii oraz objawach.

41 Zmiana paradygmatu Następstwa zdrowotne nie wynikają z działania nikotyny, ale dymu tytoniowego (kompleksu ponad 4 tysięcy chemikaliów) (uzależnienie od tytoniu, a nie nikotynizm)

42 Medycyna oparta na dowodach w leczeniu uzależnienia od tytoniu

43 MEDYCYNA OPARTA NA DOWODACH (Evidence Based Medicine - EBM)

44 Badanie kliniczne Biblioteka Cochrane a (Cochrane library)

45 Obecnie dostępne formy pomocy palącym Farmakologiczne NTZ guma plastry pastylki spray do nosa inhalator pastylki podjęzykowe Bupropion (Zyban) Wareniklina (Champix) Cytyzyna (Tabex) Inne formy farmakologicznego leczenia Antydepresanty Leki przeciwlękowe Środki zmniejszające apetyt Niefarmakologiczne Wsparcie behawioralne Krótka porada lekarska Intensywne wsparcie Materiały edukacyjne Indywidualnie dopasowane wspomagające materiały edukacyjne Alternatywne formy leczenia Hipnoza Akupunktura

46 Leczenie z palenia / leki są: skuteczne bezpieczne ale prawie wcale nie stosowane Doc. P. Jankowski, Kraków 2009

47 Wprowadzenie: dlaczego wsparcie jest konieczne? Uzależnienie psychiczne/mechanizmy psychologiczne Objawy odstawienia Rola motywacji Skuteczność

48 Psychologiczne mechanizmy uzależnienia U osób uzależnionych od tytoniu zachodzą zmiany w obrębie funkcjonowania psychologicznego w obszarach: emocji (regulacja nastroju) intelektu (zmiany w myśleniu i spostrzeganiu) obrazu siebie (przekonanie o swojej skuteczności)

49 Wsparcie poznawczobehawioralne Poznawcze zmiana schematów myślowych Behawioralne zmiana zachowań

50 Co zrobić z Pacjentem, który nie chce rzucić? Pacjentem, który chce rzucić? Pacjentem, który właśnie rzucił? ROZPOZNANIE FAZY, W KTÓREJ ZNAJDUJE SIĘ PACJENT ORAZ WŁAŚCIWE DOSTOSOWANIE DO NIEJ INTERWENCJI DECYDUJE O SUKCESIE TEJ INTERWENCJI

51 Faza 1: PREKONTEMPLACJA (pacjent nie chce rzucić)

52 Dlaczego pacjent nie chce rzucić? 1. Niedostateczne informacje o szkodach wynikających z palenia i korzyściach zaprzestania 2. Obawy dotyczące rzucania palenia 3. Poprzednie porażki

53 Faza 1: PREKONTEMPLACJA (pacjent nie chce rzucić) Charakterystyka fazy: Brak myślenia o zmianie postawy/ niechęć do zmiany postawy. Charakterystyka pacjenta: Palę bo lubię, Nie zamierzam rzucać, To moja sprawa, że palę Interwencja: Bardzo ostrożnie nie naciskaj zbyt mocno. Rzucamy haczyk. Spróbuj wzbudzić motywację poprzez podkreślenie wagi zaprzestania palenia, zagrożeń płynących z palenia, korzyści. Dajemy materiały (dostosowane do charakterystyki osoby). Zapewniamy o swojej ewentualnej gotowości do pomocy.

54 Faza 2: KONTEMPLACJA Charakterystyka fazy: : Rozważanie zmiany postawy Charakterystyka pacjenta: Wiem, że powinienem rzucić palenie, ale mam za sobą tyle nieudanych prób, W zasadzie to chciałbym rzucić palenie itp. Palacz na tym etapie rozważa za i przeciw. Interwencja: Zapewniamy, że możemy i chcemy pomóc. Szukamy wewnętrznej motywacji, zachęcamy do podjęcia decyzji (przygotowań), rozwiewamy wątpliwości (podając fakty).

55 Faza 3: PRZYGOTOWANIE DO ZMIANY Charakterystyka fazy: : podjęcie działań zmierzających do efektywnego przygotowania do próby. Charakterystyka pacjenta: pacjent przekonany, że chce podjąć próbę w najbliższym czasie. Interwencja: obserwacja palenia, zmiana zachowań związanych z paleniem, przygotowanie strategii na sytuacje trudne, przygotowanie na to, co go czeka (objawy abstynencji, spadki motywacji)

56 Faza 4: PODJĘCIE DZIAŁANIA Charakterystyka fazy: podjęcie próby rzucenia palenia. Charakterystyka pacjenta: pacjent silnie zmotywowany i zaangażowany w próbę rzucania palenia, Interwencja: praktyczne rady jak sobie radzić z chęcią palenia, wspieranie, nagradzanie za sukces.

57 Faza 6: NAWRÓT DO PALENIA Charakterystyka fazy: : przerwanie abstynencji krótko lub długotrwałej Charakterystyka pacjenta: 1. pacjent może nie rozważać kolejnej próby 2. jest gotowy do kolejnej Interwencja: zapewnienie, że nawrót do palenia to nie porażka, odnalezienie pozytywnych stron nawrotu (większa szansa statystycznie na powodzenie następnej próby, bogatszy o doświadczenia).