Komentarz do propozycji legislacyjnej Komisji Europejskiej w zakresie rynków rolnych po 2013 r.

Transkrypt

1 FUNDACJA PROGRAMÓW POMOCY DLA ROLNICTWA SEKCJA ANALIZ EKONOMICZNYCH POLITYKI ROLNEJ ul. Wspólna 30 Pokój Warszawa tel. (+48 22) fax. (+48 22) Komentarz do propozycji legislacyjnej Komisji Europejskiej w zakresie rynków rolnych po 2013 r. AUTOR: Radosław Lewandowski-Lepak WARSZAWA, LUTY 2012 R. 1

2 2

3 Wstęp W listopadzie 2008 roku w Unii Europejskiej zakończono przegląd Wspólnej Polityki Rolnej (Health-Check). Efektem prac jest komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów WPR do 2020 roku: sprostać wyzwaniom przyszłości związanym z żywnością, zasobami naturalnymi oraz aspektami terytorialnymi 1. Zawiera on propozycje kształtu WPR po 2013 roku. Wspólna Polityka Rolna, oparta na dwóch filarach, w założeniu ma przyczynić się do realizacji strategii Europa poprzez zadbanie o efektywność wykorzystania zasobów celem osiągnięcia w unijnym rolnictwie i na obszarach wiejskich inteligentnego, trwałego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu. W nawiązaniu do komunikatu, w październiku 2011 roku Komisja Europejska przedstawiła pakiet projektów ściśle ze sobą powiązanych aktów prawnych dla Wspólnej Polityki Rolnej, w tym rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego wspólną organizację rynków produktów rolnych ( rozporządzenie o jednolitej wspólnej organizacji rynków ). 3 Jego lektura pozwala zauważyć możliwość ujednolicenia i poprawy zapisów. Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie propozycji legislacyjnej Komisji Europejskiej w zakresie rynków rolnych po 2013 roku, porównanie jej z zapisami obowiązującego rozporządzenia Rady (WE) 1234/ i zaproponowanie rozwiązań mogących przyczynić się do przejrzystości zapisów oraz większej skuteczności polityki rolnej UE. Jest to zarazem głos w dyskusji w ramach konsultacji społecznych nad propozycją stanowiska rządu RP 5 w odniesieniu do nowego rozporządzenia rynkowego. 1 COM(2010)672 wersja ostateczna z dnia r. 2 Communication from the Commission EUROPE A strategy for smart, sustainable and inclusive growth, Brussels, COM(2010) 2020 final version. 3 COM(2011)626 wersja ostateczna z dnia r. 4 Rozporządzenie Rady (WE) nr 1234/2007 z dnia 22 października 2007 r. ustanawiające wspólną organizację rynków rolnych oraz przepisy szczegółowe dotyczące niektórych produktów rolnych ( rozporządzenie o jednolitej wspólnej organizacji rynku ) (Dz.U. L 299 z , str. 1). 5 roku/konsultacje-spoleczne-projektu-stanowiska-rzadu-do-propozycji-legislacyjnych-wpr2020, wersja z dnia r. 3

4 Procedura legislacyjna Projekt nowego rozporządzenia rynkowego zakłada rozszerzone, względem obowiązującego, możliwości podejmowania decyzji przez Komisję Europejską. Ma ona posiadać uprawnienia do przyjmowania aktów delegowanych, a także, przy współudziale Komitetu Zarządzającego ds. Wspólnej Organizacji Rynków Rolnych, przyjmować akty wykonawcze. Obydwa rodzaje aktów mają charakter nieustawodawczy. Akt delegowany jest aktem o zasięgu ogólnym (podobnie jak rozporządzenie). Uzupełnia lub zmienia on niektóre elementy aktu ustawodawczego określone jako inne niż istotne. Akt wykonawczy jest wydawany w ramach procedury komitologicznej, przy udziale państw członkowskich, celem zapewnienia jednolitych warunków wykonywania prawnie wiążących aktów UE. Uprawnienia KE do wydania aktu delegowanego lub wykonawczego są określone przy każdym z działań w tekście bazowego aktu ustawodawczego, w tym przypadku w omawianym rozporządzeniu rynkowym. Niezwłocznie po przyjęciu aktu delegowanego Komisja ma powiadomić o tym równocześnie Parlament Europejski i Radę. Akt delegowany ma wchodzić w życie wyłącznie pod warunkiem, jeśli w ciągu dwóch miesięcy od otrzymania zawiadomienia ani Parlament Europejski ani Rada nie wyraziły sprzeciwu lub też poinformowały Komisję, że nie zamierzają wyrazić sprzeciwu. Będzie istniała również możliwość przyjęcia aktu delegowanego w trybie pilnym może on być uchylony wobec sprzeciwu Parlamentu Europejskiego i Rady. W opinii zawartej w projekcie do stanowiska RP odnośnie do proponowanego rozporządzenia rynkowego, zbyt dużo kwestii proponuje się pozostawić Komisji do uregulowania w ramach aktów delegowanych. Warto nadmienić, że możliwość wyboru aktu delegowanego czy też wykonawczego w ramach danego przepisu może prowadzić do nieporozumień na tle interpretacji. 6 Wskazane jest zatem rozpatrzenie zasadności zastosowania takiego rozwiązania. Interwencja publiczna i dopłaty do prywatnego przechowywania Na lata wspólną organizacją rynków objęto tą samą grupę produktów rolnych i żywnościowych pochodzących z UE, co w obowiązującym rozporządzeniu. Jednakże interwencja publiczna nie będzie więcej dotyczyć pszenicy durum, sorgo i cukru. Pozostanie nią objęta jedynie pszenica zwyczajna, jęczmień i kukurydza, ryż niełuskany, świeża lub 6 Możliwość taka została określona w artykule 10 oraz artykule 16 omawianego projektu rozporządzenia. 4

5 schłodzona wołowina i cielęcina oraz pochodzące z mleka krowiego masło i odtłuszczone mleko w proszku. Dopłaty do prywatnego przechowywania obejmą włókno lniane i odtłuszczone mleko w proszku wyprodukowane z mleka krowiego i podobnie jak uprzednio cukier biały, oliwę z oliwek, świeże lub schłodzone mięso z bydła dorosłego, wieprzowinę, mięso baranie i kozie, a także masło wyprodukowane wyłącznie z mleka krowiego. W tym miejscu można zastanowić się nad zasadnością, kształtem i zakresem powyższych działań w proponowanej formie. W stanowisku rządu RP zawarto np. propozycję uwzględnienia rynku wieprzowiny wśród sektorów objętych interwencją publiczną. W ramach interwencji publicznej dla poszczególnych produktów określono ceny interwencyjne, rozumiane jako ceny zakupu produktów, w przypadku gdy zakup dokonywany jest po ustalonych cenach, lub jako ceny maksymalne, za jaką produkty kwalifikujące się do interwencji publicznej mogą zostać zakupione w przypadku zakupu w drodze procedury przetargowej. Ceny interwencyjne są przyrównywane do cen referencyjnych, których nie zmieniono w stosunku do poprzedniego rozporządzenia. W oparciu o średnie ceny rynkowe w UE oraz ceny referencyjne, ma być podejmowana decyzja o uruchomieniu dopłat do prywatnego przechowywania. Pozostawienie cen referencyjnych na niezmienionym poziomie budzi kontrowersje. Zostało to wyrażone w przytaczanym projekcie stanowiska RP, w którym opowiedziano się za urealnieniem poziomu cen referencyjnych w celu zapewnienia odpowiedniego wsparcia unijnego rynku z uwagi na zmiany cen środków produkcji i sytuację na świecie. Istnieje konieczność weryfikacji zasadności stosowania odgórnie ustalonej ceny referencyjnej jako punktu odniesienia do podjęcia decyzji o uruchamianiu wsparcia rynku. Rynek rolny charakteryzuje się typowymi cyklicznymi i sezonowymi zmianami (związanymi ze specyfiką produkcji rolnej i wynikającymi z uwarunkowań pogodowych). Determinują one podaż i popyt ich wzajemna relacja kształtuje cenę produktów rolnych. Z kolei relacje cen produktów rolnych do cen środków produkcji wyznaczają opłacalność uprawy lub hodowli. Porównywanie średniej ceny rynkowej w UE do niezmienionej od lat ceny referencyjnej nie jest więc jedynym i wystarczającym argumentem przemawiającym za uruchomieniem działań wspierających rynek, bowiem nie odzwierciedla istniejących uwarunkowań. Kwestię tę dobrze obrazuje sytuacja na rynku żywca wieprzowego. Po wejściu Polski do UE oprócz trzeciego kwartału 2006 roku, okresu od czerwca do października 2008 roku, lipca 2009 roku oraz od maja do grudnia 2011 roku (z wyjątkiem września) przeciętna cena rynkowa tusz wieprzowych w UE była niższa od poziomu 103% ceny referencyjnej, a więc zgodnie 5

6 z ówczesnymi przepisami istniały w tym czasie podstawy do realizacji wsparcia. Jednak mechanizm dopłat do prywatnego przechowywania wieprzowiny był uruchomiony tylko dwa razy, tj. w końcu października 2007 roku oraz z początkiem lutego 2011 roku. Decyzję Komisji mogły uzasadniać relacje cen żywca wieprzowego do cen pasz, które w okresie uruchomienia wsparcia hodowców trzody chlewnej były bardzo niekorzystne w całej UE. W tym kontekście warto rozważyć określenie relacji cen sprzedaży uzyskiwanych przez producenta rolnego do cen zakupu (wybranych, reprezentatywnych) środków produkcji jako jeden z elementów podstawy do podejmowania działań wspierających (obok analizy podaży produktów rolnych oraz popytu na nie) i do wyznaczania stosownej ceny. Takie rozwiązanie może zapobiegać spekulacji na wrażliwym rynku rolno-żywnościowym, załamaniu produkcji rolnej i utraceniu bezpieczeństwa żywnościowego w UE. Minimalna relacja, która uprawniałaby do podjęcia działań wspierających producentów rolnych, nie powinna wpływać na zaburzenie funkcjonowania rynku. Warto podkreślić, że Komisja w proponowanym rozporządzeniu zawarła zapis o możliwości otwarcia interwencji publicznej dla jęczmienia, kukurydzy i ryżu niełuskanego, jeśli wymaga tego sytuacja na rynku. Idea ta jest bardzo ogólna, ale przez to nie ogranicza możliwości podjęcia działań w reakcji na nagłe zdarzenia destabilizujące rynek, które trudno przewidzieć i określić zawczasu. Wskazane jest, by tego typu zapis dotyczył pozostałych produktów objętych interwencją publiczną, podobnie jak to ma miejsce w przypadku dopłat do prywatnego przechowywania. W większym stopniu odpowiadałoby to na złożoność rynku rolno-żywnościowego i kwestię podejmowania decyzji odnośnie do jego wsparcia. Interwencja publiczna oraz prywatne przechowywanie mają zakres oddziaływania na rynek uwarunkowany skalą realizacji mechanizmów i relacją podaży do popytu. Czasowe zmniejszenie podaży może skutkować wzrostem cen, zachęcając do zwiększenia produkcji. Wprowadzenie w tym czasie na rynek produktów pochodzących z interwencji czy prywatnego przechowywania, może przyczynić się do powstania nadwyżki podaży nad popytem, obniżenia cen i pogłębienia niekorzystnej sytuacji producentów rolnych. Zgodnie z opinią Komisji zbyt produktów zakupionych w ramach interwencji publicznej powinien odbywać się w sposób zapobiegający jakimkolwiek zakłóceniom na rynku. Z podobnym zastrzeżeniem powinien być realizowany mechanizm prywatnego przechowywania. Założenie to jest trudne do przeprowadzenia, dlatego wskazane jest jednoczesne wsparcie eksportu produktów rolnych w możliwie jak najszerszym zakresie, dopuszczonym w prawie międzynarodowym, celem efektywnego oddziaływania na rynek UE. Dopłaty do eksportu 6

7 produktów rolno-żywnościowych pociągają za sobą obciążenie dla budżetu, dlatego warto rozpatrzeć inne możliwości wspierające wywóz produktów poza obszar celny, np. kredyty eksportowe. Kwotowanie produkcji Projekt nowej regulacji nie przewiduje kwotowania produkcji mleka, cukru i skrobi. Rząd RP jest przeciwny likwidacji kwotowania mleka i cukru uznając, że jest to skuteczne narzędzie w stabilizacji rynku i zaznaczając, że Komisja nie uwzględniła w tej sytuacji zastosowania mechanizmów osłonowych. Złożone powiązania gospodarcze na świecie potęgują niepewność co do wpływu zniesienia kwot produkcyjnych, 7 dlatego można zastanowić się nad wdrożeniem dodatkowych działań wspierających sektory. Dobór i zakres tych działań jest jednak ograniczony porozumieniem Światowej Organizacji Handlu w sprawie rolnictwa. Zgodnie z propozycją KE 8, część pułapów krajowych dla płatności bezpośrednich można przyznać w niektórych sektorach na wsparcie powiązane z produkcją w państwach członkowskich lub ich określonych regionach, gdzie konkretne typy rolnicze lub konkretne sektory rolnictwa mają szczególne znaczenie ze względów gospodarczych, środowiskowych lub społecznych. Może ono być udzielone wyłącznie w zakresie niezbędnym do zapewnienia zachęty do utrzymania aktualnych poziomów produkcji. Programy pomocy Programy pomocy nie obejmą wsparcia przetwórstwa lnu i konopi, a także produkcji skrobi ziemniaczanej i jedwabników, dopłat do produkowanego mleka odtłuszczonego 7 1. CAP towards 2020 Impact Assessment, European Commission, 2010; 2. Summary. Sugar quotas: yes or no? Economic consequences for the sector, chain, international market situation and third world, A.B. Smit, C.J.A.M. de Bont, J.F.M Helming, M.G.A. van Leeuwen, R.W. van der Meer, P. Berkhout, M. van Dijk, S.R.M. Janssens, J.H. Jager, October 2011, LEI, part of Wageningen UR, The Hague; 3. Modelling the effects of EU sugar market liberalization on area allocation, production and trade H. Grethe, S. Nolte, M. Banse, Presentation at the 107 th EAAE Seminar Modelling of Agricultural and Rural Development Policies, Sevilla, Spain, January 29 th February 1 st, 2008; 4. Perspektywy rozwoju polskiego rynku mleka po zniesieniu kwot mlecznych J. Seremak-Bulge, IERiGŻ-PIB, IX Forum Polska spółdzielczość mleczarska w Unii Europejskiej szanse i zagrożenia, Augustów, 29 września 1 października 2011 r.; 5. Ekonomiczne skutki likwidacji kwot mlecznych w Unii Europejskiej wyniki symulacji z wykorzystaniem modelu AGMEMOD, M. Hamulczuk, S. Stańko, ZER nr 4 (321), 2009; 6. Zastosowanie modelu równowagi cząstkowej AGMEMOD, K. Hertel, NBP, Raport PW 173, Warszawa, 2009, IERiGŻ-PIB; 7. European dairy policy in the years to come: impact of quota abolition on the dairy sector S. van Berkum, J. Helming, LEI, Wageningen UR, Agricultural Economics Research Institiute, The Hague, The Netherlands, Porównaj COM(2011)625 wersja ostateczna. 7

8 i odtłuszczonego mleka w proszku przeznaczonego na paszę oraz do przetwarzania na kazeinę i kazeiniany. Komisja przewiduje natomiast, podobnie jak to jest w rozporządzeniu 1234/2007, programy na rzecz poprawy dostępności do żywności. Państwa członkowskie, chcące skorzystać z programu Owoce w szkole oraz Mleko w szkole, zobowiązane będą do sporządzenia strategii ich wdrażania. W przypadku programu Mleko w szkole wskazane jest uzupełnienie zapisów o wymagane elementy strategii, podobnie jak to ma miejsce w drugim programie. W przytaczanym stanowisku rządu RP zawarto obawę o powstanie dodatkowych kosztów i zwiększenie obciążeń administracyjnych w związku z koniecznością opracowania strategii. Podobny wymóg zawarty był jednak w poprzednim rozporządzeniu w odniesieniu do programu Owoce w szkole. Strategia pozwala na uporządkowanie celów oraz założeń programu w warunkach danego kraju i późniejszą ocenę jego efektywności uzasadnioną współfinansowaniem ze środków publicznych. Dlatego wydaje się być koniecznym elementem realizacji mechanizmu. W sektorze owoców i warzyw wsparcie organizacji producentów (grup posiadających status uznania, OP) praktycznie niezmienione pozostało w I filarze, natomiast wsparcie organizowania się w grupy producentów (grup o statusie wstępnego uznania, GP) oraz inwestycje realizowane przez te podmioty przeniesiono do II filara. W ten sposób ujednolicono kwestię wsparcia tworzenia grup producentów w odniesieniu do wszystkich sektorów w ramach polityki rozwoju obszarów wiejskich. Oznacza to, że producenci owoców i warzyw planujący założenie grupy producenckiej nie będą już mogli korzystać z warunków wsparcia preferencyjnych w stosunku do grup z pozostałych branż. Programy w sektorze wina, podobnie jak w obowiązującym rozporządzeniu 1234/2007, nie są adresowane do Polski. W ramach pomocy w sektorze pszczelarskim Komisja nie określiła środków, które mogą być włączone do programów. Ma ona jednak posiadać uprawnienia do przyjęcia aktów delegowanych, w tym dotyczących tychże środków oraz warunków przyznania unijnego wkładu finansowego, między innymi w oparciu o łączną liczbę uli w UE. Ogólna norma handlowa Projekt nowego rozporządzenia wprowadza pojęcie ogólnej normy handlowej. Będzie ono stosowane w sytuacjach, w których nie ustanowiono norm handlowych 9. Produkt jest zgodny 9 Określonych w omawianym projekcie rozporządzenia oraz dyrektywach Rady 2000/36/WE, 2001/112/WE, 2001/113/WE, 2001/114/WE, 2001/111/WE. 8

9 z ogólną normą, jeśli jest zgodny z obowiązującą normą przyjętą przez Codex Alimentarius lub Europejską Komisję Gospodarczą Organizacji Narodów Zjednoczonych. Organizacje i zrzeszenia producentów, organizacje międzybranżowe Komisja ujednoliciła i rozszerzyła na wszystkie sektory WORR (wymienione w artykule 1 ustęp 2 omawianego rozporządzenia) przepisy dotyczące uznawania organizacji i zrzeszeń organizacji producentów, a także organizacji międzybranżowych. Zaproponowała także, tak jak w poprzednim rozporządzeniu, środki ułatwiające dostosowanie podaży do wymogów rynku w odniesieniu do sektorów żywych roślin, wołowiny i cielęciny, wieprzowiny, mięsa baraniego i koziego, jaj oraz mięsa drobiowego. Można poddać weryfikacji i ewentualnie rozszerzyć listę objętych sektorów. Wskazanym jest przedstawienie możliwości realizacji instrumentu. Instrumenty polityki handlowej Przeredagowane zostały przepisy dotyczące handlu z krajami trzecimi. Uwzględniając rozwój sytuacji i potrzeby rynku oraz monitorowanie przywozu przedmiotowych produktów, Komisja ma posiadać m.in. uprawnienia do przyjmowania aktów delegowanych w celu określenia wykazu produktów rolnych objętych wymogiem przedstawienia pozwolenia na przywóz lub wywóz, a także zakresu wydawania tychże dokumentów. Zasady wydawania pozwoleń mają być określane aktami wykonawczymi. Nie zmieniono zakresu refundacji wywozowych (obejmują zboża, ryż, cukier, wołowinę i cielęcinę, mleko i przetwory mleczne, wieprzowinę, jaja i mięso drobiowe). Podobnie jak w poprzednim rozporządzeniu, jedynie w odniesieniu do sektora wołowiny i cielęciny przyznanie i wypłata refundacji jest uzależniona od przestrzegania wymogów ustanowionych w prawie Unii, dotyczących dobrostanu zwierząt oraz, w szczególności, właściwego zabezpieczenia zwierząt podczas transportu. Pozostałe wsparcie Na lata przewidziano środki na wypadek wystąpienia zakłóceń rynkowych na skutek znaczącego wzrostu lub spadku cen na rynku unijnym lub światowym lub innych czynników mających wpływ na rynek. Środki te nie odnoszą się jedynie do produktów 9

10 wymienionych w załączniku I część XXIV sekcja 2 projektu rozporządzenia 10. Wsparcie rynku związane z wystąpieniem chorób zwierzęcych, podobnie jak w poprzednim rozporządzeniu, dotyczy sektora wołowiny i cielęciny, mleka i przetworów mlecznych, wieprzowiny, mięsa baraniego i koziego, jaj i mięsa drobiowego. Natomiast wsparcie rynku związane z utratą zaufania konsumentów w wyniku istniejących zagrożeń dla zdrowia publicznego, zdrowia zwierząt lub roślin, obejmuje wszystkie produkty w ramach WORR (wcześniej tylko mięso drobiowe i jaja). Jest to bardzo dobra zmiana zapisów w kontekście dynamicznie zmieniającej się sytuacji i coraz to nowych zagrożeń. Komisja przewiduje także możliwość podejmowania koniecznych i należycie uzasadnionych środków nadzwyczajnych w celu rozwiązania szczególnych problemów. Daje to dość dużą swobodę w realizacji działań prewencyjnych i interwencyjnych na rynku, przy uwzględnieniu określonych zastrzeżeń. Nowe rozporządzenie przewiduje rezerwę przeznaczoną na sytuacje kryzysowe w sektorze rolnym. Mechanizm pomocy najbardziej potrzebującym ma być uregulowany odrębnym rozporządzeniem z uwagi na jego cele powiązane ze spójnością społeczną. Jednakże jego ścisłe powiązanie z rynkiem rolno-żywnościowym, polegające na zagospodarowywaniu nadwyżek produkcyjnych, i dotychczasowe doświadczenia, skłania raczej do realizacji tego programu tak jak dotychczas w ramach WPR. 10 W tym: koni żywych do uboju, mięsa z koni, odpadów surowych skór, ziemniaków, kawy, mąki mączki, proszków, płatków i granulek ziemniaczanych, korzeni cykorii, octu, korka naturalnego. 10

11 Podsumowanie Przedstawione przez Komisję zmiany w prawie w zakresie WPR na lata wymagają uważnego rozpatrzenia. Szczególnie istotną kwestią wydają się być uprawnienia do podejmowania przez Komisję decyzji na podstawie aktów delegowanych. Zmiany w projekcie rozporządzenia zaproponowane w niniejszej publikacji mogą przyczynić się do większej przejrzystości przepisów i przybliżenia WPR do realnej sytuacji na rynku. Należy jednak pamiętać, że możliwości dokonywania zmian są ograniczone porozumieniem Światowej Organizacji Handlu w sprawie rolnictwa. Dobrze, że Komisja poprzez odpowiednie zapisy dopuszcza możliwość podjęcia działań na rynku w oparciu o zdarzenia i sytuacje inne niż określone w projekcie rozporządzenia. Stwarza to większe możliwości do reagowania. W kontekście trudnej do przewidzenia sytuacji w szybko zmieniającym się otoczeniu gospodarczym warto, by tego typu zapis został ujednolicony w odniesieniu do działań wobec wszystkich produktów rolnych i żywnościowych (np. interwencja na rynku wołowiny i cielęciny takiego rozwiązania nie przewiduje). Pozytywnym jest również rozszerzenie wsparcia rynku związanego z utratą zaufania konsumentów, oraz ujednolicenie i rozszerzenie na wszystkie sektory WORR przepisów dotyczących uznawania organizacji i zrzeszeń organizacji producentów, a także organizacji międzybranżowych. Można zgodzić się co do części opinii i propozycji zawartych w projekcie stanowiska rządu RP w odniesieniu do nowego rozporządzenia rynkowego. Dobrym rozwiązaniem jest utrzymanie tzw. siatki bezpieczeństwa, niemniej można zastanowić się nad zasadnością, kształtem i zakresem powyższych działań w proponowanej formie. Urealnieniu wymagają choćby podstawy do podejmowania decyzji o uruchomieniu działań wspierających rynek (np. obok analizy podaży i popytu uwzględnienie relacji cen produktów rolnych do cen środków produkcji). Z uwagi na trudne do przewidzenia skutki, należy rozpatrzeć możliwość wdrożenia dodatkowych działań wspierających sektor mleczny i cukrowy w przypadku likwidacji kwot. Zapisy nowego rozporządzenia, dotyczące możliwości wyboru aktu delegowanego czy też wykonawczego w ramach danego przepisu, wymagają doprecyzowania. W ramach środków ułatwiających dostosowanie podaży do wymogów rynku można poddać weryfikacji i ewentualnie rozszerzyć listę objętych sektorów. Wskazanym jest przedstawienie możliwości realizacji instrumentu. 11