EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII

Transkrypt

1 Miejsce na naklejk z kdem szk y dysleksja MBI-R1_1P-072 EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII POZIOM ROZSZERZONY MAJ ROK 2007 Czas pracy 150 minut Instrukcja dla zdaj ceg 1. Sprawd, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 18 strn (zadania 1 39). Ewentualny brak zg przewdnicz cemu zesp u nadzruj ceg egzamin. 2. Odpwiedzi zapisz w miejscu na t przeznacznym przy ka dym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. U ywaj d ugpisu/pióra tylk z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie u ywaj krektra, a b dne zapisy wyra nie przekre l. 5. Pami taj, e zapisy w brudnpisie nie pdlegaj cenie. 6. Pdczas egzaminu m esz krzysta z ówka i gumki (wy cznie d rysunków) raz linijki. 7. Wype nij t cz karty dpwiedzi, któr kduje zdaj cy. Nie wpisuj adnych znaków w cz ci przeznacznej dla egzaminatra. 8. Na karcie dpwiedzi wpisz swj dat urdzenia i PESEL. Zamaluj pla dpwiadaj ce cyfrm numeru PESEL. B dne zaznaczenie tcz kó kiem i zaznacz w a ciwe. Za rzwi zanie wszystkich zada m na trzyma cznie 60 punktów yczymy pwdzenia! Wype nia zdaj cy przed rzpcz ciem pracy PESEL ZDAJ CEGO KOD ZDAJ CEGO

2 2 Egzamin maturalny z bilgii Pzim rzszerzny Zadanie 1. (1 pkt) W tabeli przedstawin wyniki pmiarów ci nienia parcjalneg gazów ddechwych raz pr n tych gazów w naczyniach w swatych. Ci nienie Ci nienie parcjalne w Pr n gazów Gaz pwietrzu pwietrzu w naczyniach w swatych p uc ddechwy atmsferycznym p cherzykwym krew t tnicza krew ylna Tlen (O 2 ) 160 mm Hg 100 mm Hg 95 mm Hg 40 mm Hg Dwutlenek w gla (CO 2 ) 0,33 mm Hg 40 mm Hg 40 mm Hg 46 mm Hg Na pdstawie pwy szych danych zaznacz trafne wyja nienie mechanizmu przenikania tlenu z pwietrza p cherzykweg d krwi raz dwutlenku w gla z krwi d pwietrza p cherzykweg. A. Wyst puje dyfuzja tych gazów zgdna z gradientem ich ci nie w pwietrzu atmsferycznym i krwi. B. Ci nienie parcjalne tych gazów w pwietrzu p cherzykwym jest inne ni ich pr n w naczyniach w swatych. C. Wyst puje krzystna ró nica ci nie bu gazów w pwietrzu p cherzykwym i we krwi, która pzwala na ich transprt na zasadzie dyfuzji. D. Pr n bu gazów ddechwych w naczyniach w swatych p uc jest wy sza d ich ci nienia parcjalneg w pwietrzu atmsferycznym, c pwduje ich dyfuzj. Zadanie 2. (1 pkt) Na schemacie przedstawin zasad dzia ania urz dzenia d dializy (sztucznej nerki). erytrcyt cz steczka bia ka sle mineralne drbncz steczkwe zwi zki rganiczne mcznik KREW Na pdstawie analizy schematu wyja nij, dlaczeg nie wszystkie sk adniki znajduj ce si we krwi przenikaj d p ynu dializuj ceg. Erytrcyty lub bia ka s zbyt du ymi elementami by przenikn przez b n pó przepuszczaln. Zadanie 3. (1 pkt) Pdaj nazw elementu nefrnu, w którym zachdzi filtracja krwi. k buszek naczyniwy b na pó przepuszczalna P YN DIALIZUJ CY

3 Egzamin maturalny z bilgii 3 Pzim rzszerzny Zadanie 4. (1 pkt) Na schematach przedstawin dwa spsby (I, II) pwstawania bli ni t u cz wieka. cyt plemnik cyt plemnik cyt plemnik A C Wpisz w wyznaczne miejsce pd ka dym schematem p jednym znaczeniu literwym pprawneg dk czenia zdania, wybieraj c je z ni ej pdanych (A, B lub C). S t A. prawie identyczne bli ni ta tej samej p ci. B. prawie identyczne bli ni ta ró nej p ci. C. nie zawsze pdbne d siebie i cz st ró np ciwe bli ni ta. Zadanie 5. (2 pkt) Sprawny system kmunikacji mi dzy kmórkami rganizmów wielkmórkwych m e by si gni ty pprzez sygnalizacj chemiczn i elektryczn. W rganizmie cz wieka sygna y chemiczne wykrzystywane s w pracy uk adu hrmnalneg, wydzielaj ceg d krwi substancje przeka nikwe hrmny. Natmiast zmiany ptencja u elektryczneg kmórek le u pdstaw pracy uk adu nerwweg. Tu d przekazywania sygna ów elektrycznych s u wyspecjalizwane kmórki neurny. Kmunikacja przy pmcy neurnów jest szybka, ale pbudzenie kmórek ma nietrwa y charakter. W przypadku uk adu hrmnalneg wp yw na dcelwe kmórki jest znacznie d u szy, chcia pr dk przekazu jest niewielka.(...) Na pdstawie infrmacji zawartych w pwy szym tek cie sknstruuj i wype nij tabel prównuj c funkcjnwanie uk adów: nerwweg i hrmnalneg. Uwzgl dnij w niej takie cechy jak: rdzaj przekazywanych sygna ów, ich drg przemieszczania si p rganizmie raz szybk, z jak s ne przekazywane. uk ad Uk ad nerwwy Uk ad hrmnalny cecha Rdzaj sygna ów sygna y / impulsy sygna y chemiczne / hrmny elektryczne Drga przemieszczania si za pmc za pmc krwi sygna ów neurnów Szybk przekazywania sygna ów szybk pr dk niewielka / wln Nr zadania Wype nia Maks. liczba pkt egzaminatr! Uzyskana liczba pkt

4 4 Egzamin maturalny z bilgii Pzim rzszerzny Zadanie 6. (1 pkt) Na wykresie przedstawin zmiany ci nienia krwi teg sameg pacjenta. Ci nienie mierzn w klejnych dniach stale tej samej gdzinie. Nrma ci nienia zdrweg cz wieka wynsi 120/80 mm Hg. ci nienie krwi (w mmhg) wart ci nienia skurczweg wart ci nienia rzkurczweg dzie Oce, czy przedstawine na wykresie wyniki bada wiadcz prawid wym funkcjnwaniu rganizmu pacjenta. Pdaj jeden argument uzasadniaj cy t cen. Organizm teg pacjenta nie funkcjnuje prawid w, gdy ma n stale zbyt wyskie ci nienie krwi. Zadanie 7. (2 pkt) Z pdanych ni ej zda zaznacz dwa, które zawieraj prawdziwe infrmacje dtycz ce prcesów zachdz cych w uk adzie pkarmwym cz wieka. A. Enzymy trawienne s wydzielane w ka dym z dcinków przewdu pkarmweg. B. ó jest enzymem pwduj cym zmniejszenie napi cia pwierzchniweg i emulgacj t uszczów. C. W przewdzie pkarmwym wytwarzane s hrmny pbudzaj ce wydzielanie sków trawiennych. D. W przewdzie pkarmwym cz wieka wydzielane s enzymy um liwiaj ce rzk ad celulzy z pkarmów r linnych. E. Trypsyngen wytwarzany jest przez trzustk i uwalniany d dwunastnicy.

5 Egzamin maturalny z bilgii 5 Pzim rzszerzny Pni sze infrmacje wykrzystaj d zadania nr 8 i 9. W tabeli przedstawin wyniki pmiarów zawart ci zwi zków chemicznych dwóch ró nych rganizmów (r linneg i zwierz ceg), wyra ne w prcentach masy ich cia a. Prcentwa zawart wybranych zwi zków chemicznych A B wda 75,0 60,0 zwi zki mineralne 2,0 4,0 w glwdany 18,4 5,8 lipidy 0,3 11,0 bia ka 4,0 19,0 Zadanie 8. (1 pkt) Pdaj, która z klumn tabeli (A czy B) przedstawia sk ad chemiczny rganizmu r linneg. Odpwied uzasadnij jednym argumentem. A, pniewa w r linach jest wi cej w glwdanów. Zadanie 9. (2 pkt) Narysuj wykres (diagram s upkwy) prównuj cy prcentw zawart w glwdanów, lipidów raz bia ek w rganizmie A i B. 20 % zawart zw. rganicznych A B 0 w glwdany lipidy bia ka Nr zadania Wype nia Maks. liczba pkt egzaminatr! Uzyskana liczba pkt

6 6 Egzamin maturalny z bilgii Pzim rzszerzny Zadanie 10. (2 pkt) Wda jest zwi zkiem chemicznym, któreg jest najwi cej w kmórkach rganizmów r linnych i zwierz cych. Pdaj dwie wspólne funkcje wdy pe nine przez ni zarówn u r lin, jak i u zwierz t. 1. Jest rzpuszczalnikiem. 2. Stanwi rdwisk dla reakcji chemicznych. Zadanie 11. (1 pkt) Na pdstawie analizy przedstawinych ni ej fragmentów pisów (A-C) ró nych rdzajów kmórek, zaznacz ten, który przedstawia pis kmórki r liny l dwej. Wybór uzasadnij jednym argumentem. A. ciana kmórkwa tej kmórki ma budw warstww, a jedn z jej g ównych substancji budulcwych jest mannan. Cytplazma jest jednlita, ale w starszych kmórkach wyst puj wdniczki. Materia em zapaswym jest g ównie glikgen, rzadziej lipidy i fsfrany. Wyst puje jedn j dr kmórkwe zawieraj ce materia genetyczny kmórki. B. ciana kmórkwa tej kmórki zbudwana jest, mi dzy innymi, z celulzy i mureiny. Na jej pwierzchni wyst puje tczka luzwa. W cytplazmie wyst puj wakule gazwe. B na kmórkwa twrzy liczne wpuklenia tylakidy, na których s barwniki fikbilinwe i chlrfil a. Materia em zapaswym jest g ównie glikgen. Materia genetyczny zlkalizwany jest w nukleidzie. C. ciana kmórkwa tej kmórki zbudwana jest g ównie z celulzy. Du cz wn trza kmórki zajmuje wakula. W cytplazmie wyst puj liczne chlrplasty z rzbudwanymi tylakidami twrz cymi grana, na których umieszczne s barwniki (g ównie chlrfil a i b). Materia em zapaswym jest skrbia asymilacyjna. Wyst puje jedn j dr kmórkwe zawieraj ce materia genetyczny kmórki. Pniewa tylk w kmórkach r linnych s chlrplasty, wi c w a ciwym pisem jest pis C. Zadanie 12. (1 pkt) Wzrst i naprawa mi ni s kntrlwane przez sygna y chemiczne, których pjawienie si zale y mi dzy innymi d aktywn ci dwóch genów: jeden z nich kduje bia kwy czynnik wzrstu IGF1, a drugi mistatyn. Bia k IGF1 pbudza wyst puj ce w pbli u w ókien mi niwych kmórki satelitarne (satelitwe) d pdzia ów, natmiast mistatyna zatrzymuje pdzia y tych kmórek. Dziel ce si kmórki satelitarne (satelitwe) cz si z uszkdznymi w óknami mi niwymi by pmóc w ich naprawie, c w efekcie daje wi ksze i silniejsze mi nie. Na pdstawie analizy tekstu, uzupe nij tabel, wpisuj c d niej dpwiednie kre lenia sp ród wymieninych w nawiasach tak, aby ilustrwa y zale n pmi dzy il ci bu bia ek, liczb kmórek satelitarnych (satelitwych) i szybkim przyrstem masy mi ni. Il bia ka IGF1 (ma a / du a) Il mistatyny (ma / du ) Liczba kmórek satelitarnych (maleje / r nie) Przyrst masy mi ni du a ma r nie szybki

7 Egzamin maturalny z bilgii 7 Pzim rzszerzny Zadanie 13. (3 pkt) W rganizmie cz wieka ró ne rdzaje zwi zków chemicznych pe ni kre lne funkcje. Pni ej przedstawin ró ne przyk ady bia ek lub w glwdanów. A. miglbina B. glikgen C. laktza D. mizyna E. immunglbulina a) Przyprz dkuj ka dy z wy ej wymieninych zwi zków d bia ek lub d w glwdanów, wpisuj c w dpwiednie miejsca ich znaczenia literwe. Bia ka A, D, E W glwdany B, C b) Okre l rl w rganizmie cz wieka dwóch wybranych sp ród A d E zwi zków rganicznych. 1. Glikgen pe ni funkcj zapasw u zwierz t. 2. Mizyna bierze udzia w skurczu mi ni. Zadanie 14. (2 pkt) Na metablizm sk adaj si dwa przeciwstawne kierunki przemian bichemicznych: anablizm i katablizm. Pni ej przedstawin, w uprszczny spsób, przyk ad jedneg z prcesów katablicznych zachdz cych w kmórce. glukza + tlen + ADP + P i dwutlenek w gla + wda + ATP a) Pdaj nazw prcesu, który zachdzi w kmórce w przedstawiny pwy ej spsób. utlenianie bilgiczne b) Uzasadnij, za pmc jedneg argumentu, katabliczny charakter teg prcesu. Jest t prces katabliczny, pniewa nast puje w nim wytwrzenie energii. Zadanie 15. (2 pkt) Wiele r lin wdnych ma w swich rganach mi kisz pwietrzny (aerenchym ) z du ymi przestwrami mi dzykmórkwymi. Uzasadnij za pmc dwóch ró nych argumentów, e becn aerenchymy stanwi przystswanie tych r lin d ycia w rdwisku wdnym. 1. W przestwrach mi dzykmórkwych grmadzi si pwietrze dzi ki czemu rgany tych r lin mg unsi si w wdzie. 2. Aerenchyma u atwia r linm wdnym wymian gazw. Nr zadania Wype nia Maks. liczba pkt egzaminatr! Uzyskana liczba pkt

8 8 Egzamin maturalny z bilgii Pzim rzszerzny Zadanie 16. (2 pkt) Na schemacie przedstawin wi zanie CO 2 przez dwie grupy r lin (C 3 i C 4 ). Na pdstawie analizy danych z bu schematów uzupe nij w tabeli infrmacje dtycz ce wi zania CO 2 w cyklach bu rdzajów r lin. Typ r lin Zwi zek chemiczny R liny C 3 R liny C 4 Pierwszy akceptr CO 2 RuDP fsfenlpirgrnian Pierwszy prdukt karbksylacji PGA kwas szczawictwy Zadanie 17. (1 pkt) Kwiaty r lin krytzal kwych s najcz ciej bup ciwe, ale sampyln jest zjawiskiem niep danym. Pdaj przyk ad jedneg ze spsbów, w jaki r liny zabezpieczaj si przed samzapyleniem. W innym czasie djrzewaj s upki, a w innym pr ciki.

9 Egzamin maturalny z bilgii 9 Pzim rzszerzny Zadanie 18. (1 pkt) Na rysunku przedstawin dwa zestawy d wiadczalne (zestaw I i II) przygtwane d zaplanwaneg d wiadczenia. Jeg wyniki mia y by ustalne pprzez zliczanie kie kuj cych nasin w ka dym zestawie c 3 dni, w ci gu 12 dni trwania d wiadczenia. Sfrmu uj prblem badawczy d zaplanwaneg d wiadczenia. Czy wiat wp ywa na kie kwanie nasin? Zadanie 19. (2 pkt) Na wykresie przedstawin wyniki pmiarów ci nienia smtyczneg w kmórkach szparkwych raz bserwacje stpnia twarcia szparek badanej r liny. Pmiary dknywan d gdziny 7.00 d w ci gu jednej dby. Ci nienie smtyczne innych kmórek epidermalnych pdczas eksperymentu by sta e i wynsi 2 MPa. ci nienie smtyczne (MPa) 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 Z O gdzina O O szparka twarta, Z szparka zamkni ta Na pdstawie analizy pwy szych danych sfrmu uj dwa wniski dtycz ce ruchów aparatów szparkwych badanej r liny. 1. Otwieranie i zamykanie si szparek zale y d pry dnia. 2. Regulacja ruchu aparatów szparkwych uzale nina jest d zmian ci nienia w kmórkach szparkwych. Z Nr zadania Wype nia Maks. liczba pkt egzaminatr! Uzyskana liczba pkt

10 10 Egzamin maturalny z bilgii Pzim rzszerzny Pni sze infrmacje wykrzystaj d rzwi zania zada nr 20 i 21. Samice wi ksz ci gatunków kmarów atakuj du e ssaki, w tym równie cz wieka, aby pbra prcj krwi. Na wykresach przedstawin wyniki pmiarów wilgtn ci pwietrza i aktywn ci samic kmarów atakuj cych grup ludzi mierzne c 3 gdziny d gdziny 6.00 d w ci gu jednej dby. a aktywn samic kmarów b wilgtn wzgl dna pwietrza Zadanie 20. (1 pkt) Sfrmu uj hiptez badawcz dtycz c aktywn ci samic kmarów ptwierdzn przedstawinymi wynikami bada. Aktywn samic kmarów zale y d wilgtn ci pwietrza. Zadanie 21. (2 pkt) a) Okre l znaczenie pbranej krwi ssaka dla samicy kmara. Krew jest niezb dnym pkarmem dla samicy kmara. b) Pdaj przyk ad negatywneg skutku dla cz wieka pbierania jeg krwi przez kmara. T drg mg by przenszne chrby np. malaria. Zadanie 22. (1 pkt) Pewna recesywna cecha cz wieka jest sprz na z p ci, a jej allel znajduje si w chrmsmie X. Zaznacz prawid we dk czenie zdania, wybieraj c sp ród A d D. Bir c pd uwag pwy sze infrmacje m na przypuszcza, e cecha ta b dzie si ujawnia w ppulacji ludzkiej A. tylk i wy cznie u kbiet. B. tylk i wy cznie u m czyzn. C. znacznie cz ciej u m czyzn ni u kbiet. D. znacznie cz ciej u kbiet ni u m czyzn.

11 Egzamin maturalny z bilgii 11 Pzim rzszerzny Zadanie 23. (1 pkt) Na rysunku przedstawin schemat struktury cz steczki DNA. Opisz spsób, w jaki utrzymywana jest dwuniciwa struktura cz steczki DNA. Struktura cz steczki DNA jest utrzymywana dzi ki wi zanim pwstaj cym mi dzy kmplementarnymi zasadami aztwymi bu nici. Zadanie 24. (2 pkt) Naukwcy zbadali materia genetyczny pewneg wirusa. Wyniki swich bada przedstawili w tabeli. Rdzaj nukletydu Prcentwa zawart nukletydu w badanym materiale genetycznym A (adeninwy) 10 G (guaninwy) 50 C (cytzynwy) 20 T (tyminwy) 20 Na pdstawie analizy przedstawinych wyników bada kre l rdzaj: a) kwasu nukleinweg (RNA, czy DNA), który jest materia em genetycznym teg wirusa. b) cz steczki (jednniciwa, czy dwuniciwa), któr ma kwas nukleinwy teg wirusa. Ka d z dpwiedzi uzasadnij jednym argumentem. a) Pniewa jednym z rdzajów nukletydów jest tymina, która wyst puje tylk w DNA. b) b)jest t jednniciwa cz steczka, pniewa prcentwa zawart nukletydów w parze A i T / G i C jest ró na. Nr zadania Wype nia Maks. liczba pkt egzaminatr! Uzyskana liczba pkt

12 12 Egzamin maturalny z bilgii Pzim rzszerzny Zadanie 25. (3 pkt) Muszka wcwa Drsphila melangaster ma cztery pary dbrze widcznych chrmsmów. Ustaln, e barwa czu muszki t cecha sprz na z p ci (warunkwana przez dwa allele: czerwna W lub bia a w), natmiast wielk cia a raz jeg barwa t cechy autsmalne i d siebie niezale ne (warunkwane przez allele: cia nrmalne G lub kar wate g; barwa szara B lub barwa czarna b). Na rysunku schematycznym przedstawin chrmsmy sbnika muszki wcwej. Kreskami znaczn m liwe p enie ró nych alleli. G G B b W w a) Przyjmuj c pwy sze za enia, wpisz w dpwiednie miejsca, znaczne na rysunku kreskami, symble literwe alleli sbnika gentypie: X W X w GG Bb b) Zapisz wszystkie rdzaje gamet prdukwane przez sbnika muszki wcwej pdanym pwy ej gentypie. X W GB, X W Gb, X w GB, X w Gb Zadanie 26. (1 pkt) Zespó Dwna t jedna z chrób genetycznych wyst puj cych u ludzi. W ród wykresów (A, B lub C) zaznacz ten, który prawid w ilustruje zale n mi dzy wiekiem matki a cz sttliw ci wyst pwania tej chrby u nwrdków. Uzasadnij swój wybór. Cz st wyst pwania Cz st wyst pwania Cz st wyst pwania 35 wiek matki 35 wiek matki 35 wiek matki A B C Wykres C, pniewa p 35 rku ycia kbiety wzrasta prawdpdbie stw wyst pienia zesp u Dwna u jej dzieci.

13 Egzamin maturalny z bilgii 13 Pzim rzszerzny Zadanie 27. (1 pkt) Odleg ci mi dzy genami w chrmsmie wyra ane s w jednstkach mapwych. Jedna jednstka mapwa dpwiada takiej dleg ci mi dzy genami sprz nymi, w której crssing-ver zachdzi z cz st ci 1%. Pdaj klejn genów A, B, C w chrmsmie wiedz c, e cz st ci crssing-ver mi dzy nimi s nast puj ce: A B 12%, A C 4%, C B 8 %. A C B Zadanie 28. (3 pkt) Barwa kwiatów grszku pachn ceg (Lathyrus dratus) jest determinwana przez dwie pary dr bnych genów, które wspó dzia aj (wzajemnie si uzupe niaj ) w twrzeniu barwy purpurwej. W wyniku krzy ówki dwóch dmian grszku kwiatach bia ych (AAbb x aabb), w pkleniu F 1 trzyman sbniki tylk kwiatach purpurwych. Nast pnie skrzy wan dwa sbniki z pklenia F 1 i w pkleniu F 2 trzyman 9 sbników kwiatach purpurwych i 7 sbników kwiatach bia ych. a) Zapisz dpwiedni krzy ówk pmi dzy dwma sbnikami z pklenia F 1. b) Pdaj wszystkie m liwe gentypy sbników kwiatach purpurwych wyst puj ce w pkleniu F 2. a) F 1 : AaBb (z F 1 ) R: AaBb x AaBb gamety AB Ab ab ab AB AABB AABb AaBB AaBb F2 Ab AABb AAbb AaBb Aabb ab AaBB AaBb aabb aabb ab AABb Aabb aabb aabb b) Gentypy wszystkich sbników kwiatach purpurwych: AaBB, AaBb, AABB, AABb Zadanie 29. (1 pkt) W pni szej tabeli przedstawin fragment kdu genetyczneg. AUU Ile ACU Thr AAU Asn AGU Ser AUC Ile ACC Thr AAC Asn AGC Ser AUA Ile ACA Thr AAA Lys AGA Arg AUG Met ACG Thr AAG Lys AGG Arg W prcesie translacji zsta utwrzny a cuch bia ka, któreg fragment buduj nast puj ce aminkwasy: metinina (Met) lizyna (Lys) izleucyna (Ile) seryna (Ser). Krzystaj c z tabeli kdu genetyczneg zamieszcznej pwy ej, zaznacz ni DNA sp ród A-D, która zawiera infrmacj ptrzebn d syntezy przedstawineg a cucha aminkwasów. A. TATTTGTAATCC B. TACTTTTAGTCA C. TACTTTTAATCT D. TACTCTTCATGG Nr zadania Wype nia Maks. liczba pkt egzaminatr! Uzyskana liczba pkt

14 14 Egzamin maturalny z bilgii Pzim rzszerzny Zadanie 30. (1 pkt) Osi gni ciem in ynierii genetycznej jest pracwanie technik, dzi ki którym trzymuje si rganizmy transgeniczne. Zaznacz dk czenie zdania sp ród AD, które pprawnie definiuje rganizmy transgeniczne. S t rganizmy A. d których genmu zsta y sztucznie wprwadzne fragmenty DNA inneg gatunku. B. których kmórki p ciwe maj zmieniny DNA na skutek dzia ania czynników mutagennych. C. jednakwym sk adzie genetycznym, psiadaj ce cz steczki DNA takiej samej sekwencji nukletydów. D. których ptmstw ma zmienine DNA w prównaniu d rganizmów rdzicielskich. Zadanie 31. (1 pkt) Rysunki przedstawiaj drg prmieni UV padaj cych na skór niechrnin adnym kremem (rys. A) raz padaj cych na skór pkryt kremem z filtrem UV (rys. B). 1. prmienie UV dbite d pwierzchni skóry 2. prmienie UV pch ni te przez melanin 3. prmienie UV wnikaj ce w g b skóry rys. A rys. B Na pdstawie analizy rysunków wyja nij, dlaczeg stswanie kremów z filtrem UV bni a ryzyk wyst pienia chrby nwtwrwej skóry. Stswanie kremów pwduje, e wi cej szkdliwych prmieni s necznych, które mg yby wyw a uszkdzenia kmórek skóry dbija si d jej pwierzchni. Zadanie 32. (2 pkt) W przyrdzie istnieje wiele przypadków, gdy przedstawiciele jedneg gatunku s silniejsi d przedstawicieli inneg gatunku w sensie ds wnym. Na przyk ad na ulicach naszych miast gawrny dp dzaj g bie, a te z klei dp dzaj wróble d pkarmu wysypaneg dla nich przez ludzi. Wróble natmiast dbieraj sikrkm skrzynki l gwe. Pdaj nazw zale n ci przedstawinej w pwy szym tek cie raz kre l, d któreg rdzaju stsunków mi dzy ppulacjami (antagnistyczne, nieantagnistyczne czy neutralne) nale y ta zale n. Knkurencja stsunki antagnistyczne

15 Egzamin maturalny z bilgii 15 Pzim rzszerzny Zadanie 33. (1 pkt) W tabeli zamieszczn zakresy tlerancji niektórych bakterii wzgl dem ph pd a, w którym wyst puj. Gatunek bakterii Wart ph pd a minimum ptimum maksimum Przecinkwiec chlery 5,6 6,2 8,0 9,6 Dwinka zapalenia p uc 7,2 7,8 8,2 Pa eczka kr nicy 4,4 6,0 7,0 9,0 Pdaj, która z wymieninych pwy ej bakterii jest stenbintem wzgl dem badaneg czynnika. Uzasadnij swój wybór. Dwinka zapalenia p uc, pniewa bakterie te maj najmniejszy zakres tlerancji na ph pd a. Zadanie 34. (2 pkt) Na krzeniach ubinu w charakterystycznych brdawkach wyst puj symbityczne bakterie aztwe z rdzaju Rhizbium. Okre l krzy ci wynikaj ce z tej frmy wspó ycia dla: a) bakterii: Bakterie czerpi substancje d ywcze z kmórek ubinu. b) ubinu: ubin dzi ki symbizie z bakteriami m e rsn na glebach ubgich w azt. Zadanie 35. (2 pkt) Wielu naukwców twierdzi, e widczny wp yw na zjawisk stpniweg wymierania p azów w skali góln wiatwej ma dzia aln cz wieka, której skutkiem jest degradacja rdwiska wdneg. Prwadzne na du skal meliracje pwduj suszanie pdmk ych terenów, przyczyniaj c si czasami wr cz d pustynnienia wielu rejnów naszeg glbu. Kwa ne deszcze pwduj zakwaszenie zbirników wdnych. D wód sp ywaj metale ci kie i pestycydy. Nie bez znaczenia jest te zwi kszne prmieniwanie UV spwdwane dziur znw. Pdaj dwa wybrane z tekstu skutki dzia aln ci cz wieka maj ce negatywny wp yw na rzmna anie i rzwój p azów. Swój wybór w ka dym przypadku uzasadnij jednym argumentem. 1. Osuszanie pdmk ych terenów uniem liwia rzród p azów, który musi dbywa si w wdzie. 2. Zakwaszenie zbirników wdnych m e spwdwa zmiany fizjlgiczne lub nawet mier sk adanych jaj. Nr zadania Wype nia Maks. liczba pkt egzaminatr! Uzyskana liczba pkt

16 16 Egzamin maturalny z bilgii Pzim rzszerzny Zadanie 36. (2 pkt) Istniej ró ne metdy pzbywania si dpadów kmunalnych. Mg ne by srtwane i pwtórnie wykrzystywane, kmpstwane, sk adwane na wysypiskach lub spalane w specjalnie d teg celu budwanych spalarniach. Na pni szym schemacie przedstawin funkcjnwanie jednej ze spalarni dpadów kmunalnych i jej wp yw na tczenie. Przedstaw swje stanwisk (za lub przeciw) stswaniu pwy szej metdy w Plsce, uzasadniaj c je dwma argumentami. Jestem przeciw, pniewa : 1. Spalarnia m e by ród em zanieczyszcze pwietrza, szczególnie niebezpiecznymi diksynami, których nie da si dfiltrwywa. 2. Jest t metda na pewn bardz ksztwna, gdy wymaga budwania specjalnych zak adów zaawanswanych technicznie, a i tak wymaga miejsca na sk adwanie ró nych pwstaj cych p spaleniu dpadów. Pni sze infrmacje wykrzystaj d rzwi zania zada nr 37 i 38. W tabeli przedstawin redni czas rzk adu materii rganicznej w ció ce wybranych eksystemów le nych. Typ eksystemu Tajga Las iglasty strefy umiarkwanej Las li ciasty strefy umiarkwanej Zar la ródziemnmrskie Równikwy las deszczwy Czas (w latach) ,8 0,4 Zadanie 37. (1 pkt) Na pdstawie analizy danych w tabeli pdaj, w którym z wymieninych eksystemów wyst puje najgrubsza warstwa ció ki. Uzasadnij swj dpwied jednym argumentem. W tajdze, pniewa materia rganiczna d ug zalega w ció ce.

17 Egzamin maturalny z bilgii 17 Pzim rzszerzny Zadanie 38. (2 pkt) Pdaj dwie prawdpdbne przyczyny wyst pwania ró nic w czasie rzk adu materii rganicznej w ció ce wymieninych w tabeli eksystemów. 1. Temperatura 2. Wilgtn pd a Zadanie 39. (1 pkt) Uprz dkuj wymienine pni ej zwierz ta, wpisuj c ich nazwy w dpwiednie miejsca na si czasu, tak aby dzwierciedla y klejn pjawiania si tych zwierz t na Ziemi. dinzaury, ssaki wad erne, trylbity, ma py cz ekkszta tne ma py cz ekkszta tne ssaki wad erne dinzaury trylbity Nr zadania Wype nia Maks. liczba pkt egzaminatr! Uzyskana liczba pkt

18 18 Egzamin maturalny z bilgii Pzim rzszerzny BRUDNOPIS