Synteza i w³aœciwoœci poliuretanów otrzymanych z glikolizatów uzyskiwanych z odpadowej pianki polieterouretanowej

Transkrypt

1 PLIMERY 28, 53,r1 27 JANUSZ DATTA, KARLINA PNIEWSKA Politechika Gdañska Wydzia³ Chemiczy Katedra Techologii Polimerów ul. Narutowicza 11/12, Gdañsk Syteza i w³aœciwoœci poliuretaów otrzymaych z glikolizatów uzyskiwaych z odpadowej piaki polieterouretaowej Streszczeie Zbadao przebieg glikolizy glikolem 1,4-butyleowym (BD) b¹dÿ glikolem polioksyetyleowym (PEG 3) odpadowej piaki polieterouretaowej w zale oœci od stosuku masowego piaka PUR:glikol oraz rodzaju œrodka glikolizuj¹cego. Prepolimer uretaowy otrzymay z 4,4 -diizocyjaiau difeylometau (MDI), oligo(adypiiau etyleowo-butyleowego)diolu Poles 55/2 ) i przed³u ao astêpie za pomoc¹ mieszaiy glikolizatu z BD lub PEG 3 b¹dÿ te samego glikolizatu. Mierzoo modu³ zachowawczy (E ), w³aœciwoœci wytrzyma³oœciowe przy rozci¹gaiu oraz twardoœæ otrzymaych PUR w zale oœci od rodzaju u ytego czyika glikolizuj¹cego. Stwierdzoo, e wykorzystaie glikolizatów w sytezie PUR powoduje zwiêkszeie ich wytrzyma- ³oœci termomechaiczej (wyra oej wartoœci¹ E ) w obszarze temperatury ujemej, wyd³u eia trwa³ego przy zerwaiu oraz twardoœci. S³owa kluczowe: poliuretay, odpadowa piaka, glikoliza, syteza, w³aœciwoœci wytrzyma³oœciowe. SYNTHESES AND PRPERTIES F PLYURETHANES GT FRM GLYCLYSIS PRDUCTS BTAINED FRM WASTE PLYURETHANE FAMS Summary The course of waste polyurethae foam glycolysis with 1,4-butylee glycol (BD) or polyoxyethylee glycol (PEG 3), depedetly o PUR foam:glycol weight ratio ad the kid of glycolysis aget, was ivestigated (Table 1, Fig. 1 ad 2). Urethae prepolymer obtaied from 4,4 - -methylee-dipheyldiizocyaate (MDI) ad oligo(ethylee-butylee adipate) ( Poles 55/2 ) was the exteded either with the mixture of glycolysis product with BD or PEG 3 or with the glycolysis product itself (Table 2). The followig properties of PUR obtaied were measured: storage modulus (E ), tesile properties ad hardess, depedetly o the type of glycolysis product used (Fig. 3 6). It was foud that use of glycolysis products i PUR sytheses improved their thermo-mechaical stregth (expressed with E value) at temperature below zero as well as tesio set at break ad hardess. Key words: polyurethaes, waste foam, glycolysis, sythesis, tesile properties. Zagospodarowaie odpadów pou ytkowych (iezale ie od ich rodzaju) staje siê coraz wiêkszym problemem wspó³czesoœci, a ekologia obok ekoomii zaczya decydowaæ o rozwoju uprzemys³owioych spo³eczeñstw. dzyskiwaie wartoœci surowcowych b¹dÿ eergetyczych tkwi¹cych w zu ytych wyrobach jest zjawiskiem wymagaj¹cym kotyuacji prac dotycz¹cych utylizacji odpadów polimerowych. Wysypiska s¹ pe³e tego rodzaju odpadów o du ej odporoœci chemiczej, która jest ich zalet¹ podczas eksploatacji lecz staje siê wad¹ po wycofaiu wyrobów z eksploatacji, determiuje bowiem ich d³ugi, iekorzysty czas ycia jako odpadów. dzysk surowców z polimerowych materia³ów odpadowych jest bardzo wa ym elemetem ka dej gospodarki. Do podstawowych celów zalicza siê tu oszczêdoœæ zasobów aturalych, zmiejszeie iloœci odpadów oraz ograiczeie ich egatywego wp³ywu a œrodowisko aturale. dzysk jest wiêc itegral¹ czêœci¹ ka dego systemu zagospodarowaia odpadów. Aby fukcjoowa³ o prawid³owo, iezbêde jest wytworzeie w³aœciwych mechaizmów rykowych warukuj¹cych zbyt i zapotrzebowaie a surowce wtóre. Zapewiaj¹ je odpowiedie dzia³aia legislacyje ie stwarzaj¹ce zagro eia dla zdrowia i ycia ludzi a tak e dla œrodowiska, polegaj¹ce a wykorzystaiu odpadów w ca³oœci lub po czêœci, jak rówie zmierzaj¹ce do wykorzystaia ich w odzysku materia³owym b¹dÿ eergetyczym [1, 2]. PRBLEM DPADÓW PLIURETANWYCH Jedo z trudiejszych zagadieñ w ca³ym systemie zagospodarowaia odpadów staowi¹ odpady two-

2 28 PLIMERY 28, 53,r1 rzyw sztuczych. Wyika to z du ej ró orodoœci stosowaych tworzyw w, praktyczie bior¹c, wszystkich sektorach gospodarki (por. p. [3, 4]), przy czym ich zu- ycie w Polsce ma tedecjê wzrastaj¹c¹. Zatem, wszelkie dzia³aia obejmuj¹ce jak ajwiêkszy strumieñ odpadowych tworzyw sztuczych s¹ iezwykle istote dla ca³ej gospodarki odpadami [5]. Poliuretay (PUR) zalicza siê do tworzyw o stosukowo wysokiej ceie, dlatego podstawowym zadaiem jest zmiejszeie udzia³u odpadów podczas produkcji i przetwórstwa PUR a tak e efektywy recyklig odpadowych i pou ytkowych tworzyw tego rodzaju. Piaki PUR zalaz³y zastosowaie w wielu wyrobach codzieego u ytku. Staowi¹ oe g³ówy sk³adik mebli tapicerowaych, elemetów izolacyjych stosowaych w budowictwie i ciep³owictwie, w urz¹dzeiach ch³odiczych oraz s¹ powszechie wykorzystywae jako opakowaia wyrobów podatych a uszkodzeia. Szacuje siê, e w kraju powstaje roczie ok. 2 tys. to odpadów poliuretaowej piaki miêkkiej i iemal 1 tys. to odpadów piaki sztywej. Czêœæ tych odpadów kieruje siê a sk³adowiska lub, co gorsza, wyrzuca a dzikie wysypiska. Sk³adowaie odpadów piaek PUR jest szczególie k³opotliwe, poiewa ze wzglêdu a ma³¹ gêstoœæ zajmuj¹ oe du ¹ powierzchiê a poadto trudo ulegaj¹ biodegradacji, czas ich sk³adowaia a wysypiskach jest wiêc bardzo d³ugi. W krajach, w których realizuje siê politykê maksymalego zagospodarowaia odpadów, przetwarzaie odpadów piaek PUR a wyroby u ytecze jest ju powszechie stosowae. Mog¹ oe staowiæ surowiec do produkcji owych wyrobów lub byæ czêœciowym zamieikiem surowca orygialego [6 8]. Najprostszym sposobem poowego wykorzystaia piaek poliuretaowych o ró ym stopiu elastyczoœci jest ich rozdrobieie i zastosowaie jako wype³ieia (recyklig materia³owy) opakowañ wyrobów wra liwych a wstrz¹sy, materacy, zabawek itp. W recykligu surowcowym PUR stosuje siê reakcje chemicze, pod wp³ywem których astêpuje rozerwaie wi¹zañ uretaowych i moczikowych oraz sieciuj¹cych ugrupowañ biuretowych. Rozerwaie wi¹zañ uretaowych astêpuje w wyiku ogrzewaia z wod¹ (hydroliza), alkoholami b¹dÿ glikolami (odpowiedio alkoholiza lub glikoliza), kwasami orgaiczymi (acydoliza) i amiami (amioliza). Glikoliza (szczegó³owo opisaa przez as iedawo w publikacjach o charakterze referatowym [9, 1]) przebiega w podoby sposób jak hydroliza, z t¹ ró ic¹, e jej produkty s¹ stabile i ie zawieraj¹ C 2, a sam proces realizuje siê pod ciœieiem atmosferyczym. Prowadzi siê go stosuj¹c zwykle glikole dialkileowe, czêsto z dodatkiem dimetyloamiy, w temp o C. Po och³odzeiu, mieszaiê traktuje siê tlekiem propyleu i ods¹cza czêœci ierozpuszczale, otrzymuj¹c w te sposób gotow¹ do u ycia mieszaiê polioli oraz ma³ocz¹steczkowych uretaów. R C H R (1) C C C R G³ówym produktem glikolizy polieterouretaów jest mieszaia oligouretaoeteroli o budowie zbli oej do budowy pó³produktów wczeœiej u ytych w sytezie. Glikoliza poliestrouretaów powoduje powstaie mieszaiy produktów ma³ocz¹steczkowych. S¹ to przede wszystkim estry glikoli p. z kwasem adypiowym a tak e glikol stosoway w procesie. Celem pracy staowi¹cej przedmiot iiejszego artyku³u by³o otrzymaie glikolizatów w reakcji odpadowej piaki polieterouretaowej z glikolem 1,4-butyleowym (1,4-butaodiol BD) lub polioksyetyleodiolem (PEG 3) oraz wykorzystaie glikolizatów albo ich mieszai ze œwie ym BD do sytezy PUR. Scharakteryzowao tak e wybrae w³aœciwoœci glikolizatów a tak e otrzymaych polimerów uretaowych. Materia³y R C C C C H H + H + H C CZÊŒÆ DŒWIADCZALNA dpadowa, miêkka piaka polieterouretaowa o gêstoœci 25 kg/m 3. Glikol 1,4-butyleowy (BD) (producet: BASF, Niemcy). Glikol polioksyetyleowy (PEG 3) (producet: Aldrich-Chemie). 4,4 -Diizocyjaia difeylometau (MDI) (producet: Borsdochem, Wêgry). Przed u yciem MDI umieszczao a 24 h w cieplarce o temp. ok. 5 o C po czym stopioy diizocyjaia dwukrotie filtrowao; tak przygotoway stosoway do sytezy diizocyjaia mia³ postaæ klarowej cieczy. ligodiol (oligoadypiia etyleowo-butyleowy) o azwie hadlowej Poles 55/2 (producet: Zak³ady Chemicze Zachem SA). Katalizator glikolizy octa potasu (producet: PCh Gliwice). H (2) H

3 PLIMERY 28, 53,r1 29 Przed u yciem Poles, PEG i BD poddao odgazowaiu i suszeiu w ci¹gu 2 h w temp. 8 o C. Glikoliza odpadowego polieterouretau dpadow¹ piakê polieterouretaow¹ poddawao glikolizie przy u yciu BD lub PEG 3. Proces prowadzoo w szklaej kolbie pojemoœci 5 cm 3 zaopatrzoej w termometr, ch³odicê zwrot¹, mieszad³o mechaicze oraz lejek s³u ¹cy do dozowaia rozdrobioej piaki PUR. W serii doœwiadczeñ stosowao ró e stosuki masowe odpadowego PUR:BD b¹dÿ PUR:PEG w przedziale od 1:2 do 1:1. Iloœæ dodawaego katalizatora CH 3 CK wyosi³a,5 % mas. w stosuku do iloœci wyjœciowej odpadowej piaki PUR. Do kolby wprowadzao zwi¹zek glikolizuj¹cy wraz z katalizatorem, ogrzewao do temp. ok. 22 o C i w tej temperaturze dokoywao za³aduku piaki. Rozdrobio¹ piakê dozowao w sta³ych porcjach po 2 % mas. ca³kowitej iloœci piaki poddawaej daej reakcji glikolizy [11, 12]. T a b e l a 1. Wyjœciowe sk³ady mieszai reakcyjych oraz waruki glikolizy odpadowej piaki PUR T a b l e 1. Iitial compositios of reactio mixtures ad coditios of glycolysis of waste PUR foam Symbol glikolizatu Stosuek masowy PUR:glikol Zwi¹zek glikolizuj¹cy Czas glikolizy (z za³adukiem), mi GL1 1:2 1 GL2 1:1 12 GL3 2:1 15 GL4 5:1 17 GL5 8:1 BD 18 GL6 1:1 2 GL7 1:2 1 GL8 1:1 16 GL9 2:1 15 GL1 1:2 12 PEG 3 GL11 2:1 16 GL12 5:1 18 BD GL13 1:1 22 Temp. o C Glikolizê piaki PUR (wraz z jej za³adukiem) prowadzoo w ci¹gu 1,5 3 h pod ciœieiem atmosferyczym; czas te przed³u a³ siê wiêc wraz ze zwiêkszaiem iloœci dodawaej odpadowej piaki (czasem za³aduku), zatem ze wzrostem stosuku PUR:glikol. Po przereagowaiu ostatiej porcji piaki, proces glikolizy prowadzoo jeszcze przez ok. 1 mi, a astêpie zakañczao, stopiowo obi aj¹c temperaturê a do pokojowej. Niektóre reakcje powtarzao (glikolizaty o symbolach GL1 i GL7 oraz GL3 i GL9 w tabeli 1) w tych samych warukach w celu zweryfikowaia wyików procesu. Powodoway przed³u aiem przede wszystkim czasu za³aduku wzrost sumaryczego czasu glikolizy ie powodowa³ wyraÿych zmia oceiaych w³aœciwoœci produktów reakcji. Zmiay temperatury procesu (21 23 o C) ie staowi³y przyczyy skracaia przez as czasu trwaia glikolizy. Po zakoñczeiu reakcji, glikolu ie oddestylowao; zawartoœæ kolby pozostawiao a okres 24 h w celu sch³odzeia i ewetualego rozwarstwieia mieszaiy. W tabeli 1 przedstawioo wyjœciowe sk³ady mieszaiy reakcyjej oraz waruki prowadzeia omawiaej glikolizy odpadowej piaki PUR. Syteza prepolimeru izocyjaiaowego Prepolimery sytetyzowao w p³askodeym reaktorze szklaym poj. 1 dm 3, z pokryw¹ i uszczelieiem, wyposa oym w mieszad³o mechaicze, termometr oraz króciec do pod³¹czeia pompy pró iowej. W pierwszej kolejoœci do reaktora wprowadzao odwodioy oligoestrodiol Poles 55/2, który podgrzewao do temp. 6 o C i, itesywie mieszaj¹c, dodawao tak¹ iloœæ diizocyjaiau (MDI), aby uzyskaæ za³o oy do dalszego etapu procesu stosuek molowy grup [NC]:[H] (por. tabela 2). Reakcjê z diizocyjaiaem prowadzoo w temp. 8 o C w ci¹gu 1 h. Zawartoœæ grup NC w prepolimerze po sytezie wyosi³o ok. 1 % lub ok. 12 %. Syteza poliuretaów z wykorzystaiem glikolizatów Prepolimer izocyjaiaowy poddawao w temp. 7 o C reakcji z przed³u aczem glikolizatem lub mieszai¹ glikolizatu z BD; stosuek molowy diizocyjaiau do przed³u acza wyosi³ przy tym 1:1 b¹dÿ 1,5:1. Po wprowadzeiu do aczyia polietyleowego odmierzoej iloœci prepolimeru dodawao okreœlo¹ iloœæ przed³u acza, a astêpie ca³oœæ mieszao mechaiczie. trzyma¹ w te sposób masê polimerow¹ wylewao do podgrzaej do temp. 6 o C formy stalowej, w której w ci¹gu kilkudziesiêciu sekud astêpowa³o elowaie polimeru. Uformowae kszta³tki PUR w postaci p³ytek o wymiarach ok. 1 ok. 1 ok. 3 mm wygrzewao astêpie w temp. 8 o C przez 24 h. Metody ocey produktów W³aœciwoœci fizykochemicze Lepkoœæ mierzoo za pomoc¹ wiskozymetru Brookfielda, Model DV-II+, rodzaj trzpieia SP 31, wg PN-EN IS 2555:1999. zaczaia prowadzoo w przyjêtej temperaturze, miaowicie 25, 35, 45, 55 lub 65 o C z szybkoœci¹ obrotów trzpieia wyosz¹c¹ 1 obr./mi. Liczbê hydroksylow¹ ozaczao wg PN-EN IS 2554.

4 3 PLIMERY 28, 53,r1 Gêstoœæ mierzoo wg PN-EN IS 1675 przy u yciu pikometru cechowaego a wodê o temp. 23 o C. zaczaie zawartoœci grup NC w prepolimerze Próbkê prepolimeru (ok. 1 g) umieszczao w kolbie (25 cm 3 ), dodawao 8 cm 3 roztworu dibutyloamiy (DBA) w chlorobezeie i eergiczie mieszao do ca³kowitego rozpuszczeia. Nastêpie wprowadzao 3 cm 3 acetou i po wymieszaiu ca³oœci odmiareczkowywao admiar DBA,1 N roztworem kwasu solego wobec b³êkitu bromofeolowego. W taki sam sposób postêpowao ze œlep¹ prób¹ iezawieraj¹c¹ prepolimeru. Procetow¹ zawartoœæ grup izocyjaiaowych w prepolimerze obliczao wed³ug wzoru: V % N C 42 1 V = 2 M (3) 1 m gdzie: V 1 objêtoœæ (cm 3 ) kwasu zu ytego a odmiareczkowaie œlepej próby, V 2 objêtoœæ (cm 3 ) kwasu zu ytego a odmiareczkowaie próbki ozaczaej, m masa (g) ozaczaej próbki, M molaroœæ kwasu solego. W³aœciwoœci mechaicze PUR Do ocey dyamiczych w³aœciwoœci PUR pos³u- oo siê aalizatorem termomechaiczym PL Mk III (Polymer Laboratories). Badaia prowadzoo w atmosferze azotu, ogrzewaj¹c próbki z szybkoœci¹ 4 o C/mi od -5 o C do +15 o C; czêstotliwoœæ pomiarów 4 Hz, si³a 4, dwustroe podparcie próbki. Statycze w³aœciwoœci wytrzyma³oœciowe poliuretaów w próbach rozci¹gaia zmierzoo przy u yciu maszyy wytrzyma³oœciowej FPZ 1/1 z zaleca¹ prêdkoœci¹ rozci¹gaia 3 mm/mi ± 1 mm/mi. Pomiary prowadzoo w atmosferze powietrza w temp. ok. 23 o C wg PN-IS 37:1998. Twardoœæ PUR okreœlao wg PN-IS 868, stosuj¹c wg³êbik wg PN-93/C Glikolizaty WYNIKI BADAÑ I ICH MÓWIENIE Rysuek 1 przedstawia wyiki badaia wp³ywu wzajemego masowego stosuku sk³adików w reakcji poliuretaowego odpadu piakowego z BD a wartoœci liczb hydroksylowych powstaj¹cych glikolizatów. Ze wzrostem udzia³u odpadowej piaki wartoœci te mala³y z 486 mg KH/g do 135 mg KH/g. Glikolizaty otrzymae w reakcji piaki z PEG 3 mia³y miejsze wartoœci liczb hydroksylowych by³y oe zawarte w wê szym przedziale od 167 mg KH/g do 12 mg KH/g. Jest to zjawisko korzyste, gdy œwiadczy o tym, e uzyskiwae pó³produkty mia³y wiêksze ciê ary cz¹steczkowe, co umo liwia³o ich bezpoœredie wykorzystaie w sytezie prepolimerów uretaowych. Wzrost udzia³u odpadu piakowego powodowa³ te, zgodie z oczekiwaiem, zwiêkszeie gêstoœci glikolizatów ze 1,8 g/cm 3 do 1,24 g/cm 3. liczba hydroksylowa glikolizatu, mg KH/g /2 1/1 2/1 5/1 8/1 1/1 stosuek masowy odpadowego PUR:BD Rys. 1. Wp³yw sk³adu mieszaiy PUR:BD a wartoœci liczby hydroksylowej glikolizatów Fig. 1. Effect of PUR:BD mixture compositio o hydroxyl umber of glycolysis product lepkoœæ glikokolizatu, mpa s /2 1/1 2/1 5/1 8/1 1/1 stosuek masowy odpadowego PUR:BD Rys. 2. Wp³yw sk³adu mieszaiy PUR:BD a lepkoœæ Brookfielda glikolizatów w temp. 25 o C Fig. 2. Effect of PUR:BD mixture compositio o Brookfield viscosity of glycolysis product at temp. 25 o C Wp³yw stosuku PUR:BD a lepkoœæ dyamicz¹ glikolizatów przedstawia rys. 2. Stwierdzoo, e lepkoœæ dyamicza glikolizatów w temp. 25 o C wyios³a od ok. 26 mpa s (GL3 i GL9 por. tabela 1) do 171 mpa s (GL4 i GL12). Brak atomiast jedozaczej zale oœci pomiêdzy lepkoœci¹ glikolizatów a sk³adem wyjœciowych mieszai PUR:przed³u acz (BD lub PEG) w ka dej z badaych wartoœci temperatury z przedzia³u o C. Mo e to dowodziæ, e zastosoway w aszej pracy odpadowy materia³ piakowy charakteryzowa³ siê zaczym zró icowaiem w³aœciwoœci, iespodzieway jest bowiem wspomiay zaczy wzrost lepkoœci glikolizatów GL4 i GL12 w porówaiu z lepkoœci¹ pozosta³ych produktów glikolizy. Przed³u eie czasu za³aduku i glikolizy próbki GL12 o ok. 1 mi w stosuku do czasu reakcji, w której otrzymao produkt

5 PLIMERY 28, 53,r1 31 GL4 ie wp³yê³o a (oczekiwae) zwiêkszeie lepkoœci. Zastosowaie PEG 3 jako œrodka glikolizuj¹cego (próbki 1 i 11, tabela 1) przed³u y³o czas za³aduku i glikolizy o 1 2 mi i doprowadzi³o do otrzymaia glikolizatów o wiêkszej lepkoœci (a wiêc i ciê arach cz¹steczkowych). Uogóliaj¹c, mo a stwierdziæ, e zastosowae przez as wzajeme stosuki masowe PUR:BD b¹dÿ PUR:PEG pozwoli³y a uzyskaie glikolizatów o charakterystyce umo liwiaj¹cej ich wykorzystaie w sytezie polimerów uretaowych. E, GPa,6,5,4,3, Poliuretay,1 W tabeli 2 zamieszczoo sk³ady przed³u aczy (BD:glikolizat b¹dÿ sam glikolizat) reaguj¹cych z prepolimerami uretaowymi oraz czasy elowaia powstaj¹cych w reakcji poliuretaów. elowaie próbek PUR zachodzi³o wiêc bardzo szybko w ci¹gu 2 15 s. Uformowae kszta³tki charakteryzowa³y siê iejedolit¹ struktur¹ oraz zwiêkszo¹ sztywoœci¹ w porówaiu z próbkami kotrolymi otrzymywaymi bez udzia³u glikolizatu, co mo e œwiadczyæ o iestabiloœci uk³adów a podstawie glikolizatu i zaczej jego reaktywoœci. Krótkie czasy elowaia uiemo liwia³y osi¹giêcie w³aœciwych waruków formowaia kszta³tek, co w wielu doœwiadczeiach prowadzi³o do powstawaia próbek o wspomiaej iejedolitej strukturze, awet lekko spieioych. T a b e l a 2. Sk³ady mieszai przed³u aczy zastosowaych w reakcji z prepolimerami izocyjaiaowymi i czasy elowaia otrzymaych poliuretaów T a b l e 2. Compositios of exteders mixtures used i the reactios with isocyaate prepolymers ad gelatio times of polyurethaes obtaied Nr próbki PUR Sk³ady mieszai przed³u aczy *) Stosuek molowy NC/H Czas elowaia PUR, s 3 BD:GL1 = 2:1 1, 15 4 BD:GL1 = 1:1 1, 75 5 BD:GL1 = 1:2 1, 5 6 BD:GL1 = 1:2 1, PEG:GL1 = 3:1 1,5 6 8 PEG:GL1 = 1:2 1, 8 9 BD:GL9 = 1:4 1, 13 1 GL13 1, GL13 1, BD:GL11 = 1:5 1, BD:GL13 = 1:5 1, BD:GL12 = 1:5 1, 9 15 BD:GL9 = 1:5 1, 12 *) Symbole glikolizatów por. tabela 1. Na termogramach DMTA zarejestrowao zale oœæ modu³u zachowawczego E PUR w fukcji temperatury;, T, C Rys. 3. Wp³yw temperatury a modu³ zachowawczy (E ) PUR; 1 PUR6, 2 PUR4, 3 PUR3 (symbole PUR por. tabela 2) Fig. 3. Effect of temperature o storage modulus (E ) of PUR; 1 PUR6, 2 PUR4, 3 PUR3 (for PUR symbols see Table 2) przyk³ady termogramów ilustruje rys. 3. Badaia DMTA pozwoli³y te a stwierdzeie, e PUR uzyskae przez as z mieszai przed³u aj¹cych BD:glikolizat maj¹ zwiêkszo¹ wytrzyma³oœæ termomechaicz¹ mieszcz¹c¹ siê w przedziale,35,45 GPa. Z badañ wytrzyma³oœciowych wykoaych w warukach statyczych wyika, e PUR z glikolizatów charakteryzuj¹ siê a ogó³ iewielk¹ wytrzyma³oœci¹ a rozci¹gaie od ok.,5 MPa do ok. 8 MPa (rys. 4) T Sb,MPa Rys. 4. Wp³yw budowy PUR z glikolizatów (umery próbek wg tabeli 2) a wytrzyma³oœæ a rozci¹gaie (T Sb ) Fig. 4. Effect of the structure of PUR made of glycolysis products (umbers of samples as i Table 2) o tesile stregth (T Sb )

6 32 PLIMERY 28, 53,r E t,% E t, % εt,% PUR uzyskae bez udzia³u glikolizatów (rys. 5), co zwykle ie staowi w³aœciwoœci korzystej. Twardoœæ PUR a podstawie glikolizatów mieœci³a siê w przedziale o ShA (rys. 6). By³a wiêc oa tylko w iewielkim stopiu zró icowaa w zale oœci od rodzaju wykorzystaego przed³u acza, przy czym ajwiêksz¹ twardoœæ mia³a próbka 5 otrzymaa z glikolizatu BD:GL1 = 1:2. PDSUMWANIE Rys. 5. Wp³yw budowy PUR (umery próbek wg tabeli 2) a wyd³u eie trwa³e (ε t ) Fig. 5. Effect of PUR structure (umbers of samples as i Table 2) o tesio set (ε t ) twardoœæ, ShA Rys. 6. Wp³yw budowy PUR (umery próbek wg tabeli 2) a twardoœæ Shore a Fig. 6. Effect of PUR structure (umbers of samples as i Table 2) o Shore hardess Przyczy¹ tego by³a prawdopodobie iejedorodoœæ uzyskaych materia³ów, wyikaj¹ca z budowy zastosowaych przez as glikolizatów. Mog³y oe bowiem pe³iæ fukcje zarówo przed³u aczy, jak i œrodków sieciuj¹cych prepolimery, o czym mog¹ œwiadczyæ przedstawioe w tabeli 2 krótkie czasy elowaia. Produkty te charakteryzowa³y siê przy tym wiêkszym (wyosz¹cym 8 52 %) wyd³u eiem trwa³ym po zerwaiu i próbki pracowao waruki glikolizy odpadowej miêkkiej piaki poliuretaowej z zastosowaiem glikolu 1,4-butyleowego b¹dÿ glikolu polioksyetyleowego (PEG 3), prowadz¹cej do utworzeia glikolizatów przydatych w sytezach poliuretaów. trzymae a ich podstawie poliuretay w porówaiu z próbkami PUR uzyskaymi bez udzia³u glikolizatów charakteryzowa³y siê zwiêkszoymi wartoœciami astêpuj¹cych w³aœciwoœci: wytrzyma³oœci termomechaiczej w obszarze temperatury ujemej (wyra oej modu³em zachowawczym), wyd³u eiem trwa³ym po zerwaiu oraz sztywoœci¹. LITERATURA 1. B³êdzki A. K., Pawluczuk K.: Polimery 1994, 39, Prociak A., Pielichowski J.: Modyfikacja piakowych systemów poliuretaowych produktami glikolizy, Koferecja aukowa Recyklig tworzyw sztuczych R 2, r. Jaseik, Czechy. 3. Kowalska E., Choroœ M., Kuczyñska L., Wielgosz Z.: Polimery 26, 51, Jeziórska R.: Polimery 25, 5, Borda J., Pasztor G., Zsuga M.: Polym. Degrad. Stabil. 2, 68, Pat. USA (1994). 7. Modesti M., Simioi F.: Polym. Eg. Sci. 1996, 36, Prociak A., Pielichowski J.: Polimery 25, 5, Datta J., Roh M.: Polimery 27, 52, Datta J., Roh M.: Polimery 27, 52, Datta J., Pasterak S.: Syteza oraz w³aœciwoœci oligouretaodioli i uzyskaych z ich poliuretaów, XVI Koferecja Naukowa Modyfikacja polimerów, Polaica Zdrój wrzeœia 23 r. 12. Datta J., Pasterak S.: Polimery 25, 5, 682. trzymao 2 III 26 r. Wersja skorygowaa 4 XI 26 r.