Anna Wójcik-Gładysz. Instytut Fizjologii i Żywienia Zwierząt. Im. Jana Kielanowskiego. Polskiej Akademii Nauk w Jabłonnie.

Transkrypt

1 Anna Wójcik-Gładysz Instytut Fizjologii i Żywienia Zwierząt Im. Jana Kielanowskiego Polskiej Akademii Nauk w Jabłonnie Autoreferat "Neuromodulacyjne oddziaływanie neuropeptydu Y i leptyny na aktywność osi gonadotropowej i somatotropowej u owcy" Jabłonna 2012

2 załącznik 2 dr Anna Wójcik-Gładysz Zakład Endokrynologii Instytut Fizjologii i Żywienia Zwierząt im. Jana Kielanowskiego Polskiej Akademii Nauk w Jabłonnie Autoreferat WYKSZTAŁCENIE Matura w VI Liceum Ogólnokształcącym im. Tadeusz Reytana w klasie o profilu biologiczno-chemicznym Magisterium na Wydziale Biologii Uniwersytetu Warszawskiego; Tytuł pracy magisterskiej Wpływ melatoniny i kortykosteronu na czynność szyszynki kogutków rasy Astra S. Praca została wykonana pod opieką prof. dr hab. Krystyny Skwarło-Sońta w Zakładzie Fizjologii Zwierząt Kręgowych Instytutu Zoologicznego Stopień doktora nauk rolniczych w Instytucie Fizjologii i Żywienia Zwierząt im. Jana Kielanowskiego PAN w Jabłonnie. Tytuł pracy doktorskiej Wpływ odżywienia białkowego na regulację sekrecji hormonów osi somatotropowej u owcy; pośrednicząca rola neuropeptydu Y". Promotor: Prof. dr hab. Jolanta Polkowska. ZATRUDNIENIE W JEDNOSTKACH NAUKOWYCH r r. - Asystent w Instytucie Fizjologii i Żywienia Zwierząt im. Jana Kielanowskiego Polskiej Akademii Nauk, Zakład Neurofizjologii i Endokrynologii (obecnie zakład Endokrynologii). od r. - Adiunkt w Instytucie Fizjologii i Żywienia Zwierząt im. Jana Kielanowskiego Polskiej Akademii Nauk, Zakład Endokrynologii. od V 2009 r do chwili obecnej - Urlop wychowawczy 2

3 DZIAŁALNOŚĆ NAUKOWO-BADAWCZA Osiągnięcie, o którym mowa w art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. nr 65, poz. 595 z późn. zm.): Moim osiągnięciem będącym podstawą ubiegania się o stopień naukowy doktora habilitowanego są wyniki badań opisanych w cyklu pięciu oryginalnych prac naukowych ujętych pod wspólnym tytułem: "Neuromodulacyjne oddziaływanie neuropeptydu Y i leptyny na aktywność osi gonadotropowej i somatotropowej u owcy" I. Wójcik-Gładysz A., Misztal T., Wańkowska M., Romanowicz K., Polkowska J. Effect of central infusions of neuropeptide Y on GnRH/LH axis in ewes during the early anoestrous period. Reprod. Biol. 3, 29-46, (9 pkt MNiSW) II. Wańkowska M., Lerrant Y., Wójcik-Gładysz A., Starzec A., Counis R., Polkowska J. Intracerebroventricular infusion of neuropeptide Y up-regulates synthesis and accumulation of luteinizing hormone but not follicle stimulating hormone in the pituitary cells of prepubertal female lambs. J. Chem. Neuroanat. 23, , (IF=2,141; 27 pkt MNiSW). III. Wójcik-Gładysz A., Wańkowska M., Misztal T., Romanowicz K., Polkowska J. Effect of intracerebroventricular infusion of leptin on the secretory activity of the GnRH/LH axis in fasted prepubertal lambs. Anim. Reprod. Sci. 114, , (IF = 1,890; 32 pkt MNiSW). IV. Polkowska J., Wójcik-Gładysz A *.,Wańkowska M. The effect of intracerebroventricular infusions of leptin on the immunoreactivity of neuropeptide Y and gonadotrophin releasing hormone neurons in the hypothalamus of prepubertal sheep in conditions of short fasting. J. Chem. Neuroanat. 32, 65-73, (IF=2,453; 27 pkt MNiSW). * autor korespondencyjny. V. Wójcik-Gładysz A., Wańkowska M., Misztal T., Szczepankiewicz D., Romanowicz K., Polkowska J. The effect of intracerebroventricular infusion of leptin on the secretory activity of the somatotropic axis in fasted prepubertal lambs. J. Anim. Feed Sci. 19, , (IF=0,692; 20 pkt MNiSW). 3

4 Neuromodulacyjne oddziaływanie neuropeptydu Y i leptyny na aktywność osi gonadotropowej i somatotropowej u owcy WSTĘP Dostępność pokarmu jest jednym z kluczowych czynników środowiskowych wpływających na prawidłowy przebieg procesów wzrostu i rozrodu zwierząt. Ograniczenia dostępności pokarmu powodują obniżenie aktywności zarówno układu podwzgórzowo-przysadkowo-gonadotropowego (HPG) jak i podwzgórzowo-przysadkowo-somatotropowego (HPS) (Casanueva i Dieguez, 1999; Cunningham i wsp.,1999) wynikające z zahamowania uwalniania GnRH z podwzgórza (Kile i wsp., 1991), oraz zmian wzoru pulsacyjnego uwalniania hormonu wzrostu (GH) odpowiedzialnego za koordynację procesów wzrostowych u ssaków (Polkowska i wsp., 1996). Wewnątrzkomórkowe mechanizmy zaangażowane w integrację informacji o stanie odżywienia i zasobach energetycznych organizmu oraz o ich przekazywaniu do ośrodków regulujących procesami rozrodu i wzrostu pozostają wciąż nie w pełni wyjaśnione. Prezentowane badania własne skupiają się przede wszystkim na analizie zmian aktywności wybranych peptydów pełniących funkcje neurotransmisyjne lub modulacyjne w regulacji tych mechanizmów. Jednym z peptydów mogących uczestniczyć w mechanizmie "wiążącym" status energetyczny organizmu z aktywnością sekrecyjną hormonów regulujących zarówno procesy wzrostu, jak i rozrodu, jest 36 aminokwasowy neuropeptyd Y (NPY), odkryty w mózgu w 1982 r. (Tatemoto i wsp. 1982). Neuropeptyd Y jest jednym z kluczowych elementów uczestniczących w regulacji pobierania pokarmu i utrzymania równowagi energetycznej organizmu na poziomie ośrodkowego układu nerwowego (OUN) (Morley 1987). Oprócz działania związanego z właściwościami oreksygennymi, NPY uczestniczy także w regulacji procesów rozrodczych u zwierząt, a jego rola jest szczególnie znacząca w warunkach zaburzonego żywienia (Kalra i wsp. 1999; Kaynard i wsp., 1990). Wpływ NPY na podwzgórzowo-przysadkowy układ hormonów związanych z reprodukcją badano głównie u gryzoni, a otrzymane rezultaty badań wykazały, jest on zróżnicowany i wyraźnie zależy od gatunku oraz stanu endokrynnego zwierzęcia (Contijoch i wsp., 1993; Kalra i Crowley, 4

5 1984; Khorram i wsp. 1987; McDonald i wsp., 1989). U owiec wyniki badań również są niejednoznaczne i w dużej mierze wydają się zależeć od stanu fizjologicznego zwierząt (Malven i wsp., 1992; Mc Shane i wsp., 1992). Dotychczasowe informacje dotyczące roli NPY w regulacji procesów rozrodu u tego gatunku zwierząt, wynikają głównie a analizy zmian koncentracji LH we krwi obwodowej, co nie wystarcza do poznania i zrozumienia mechanizmu działania tego hormonu (McShane i wsp., 1992; Porter i wsp., 1993). Obecność włókien nerwowych NPY w obszarze przedwzrokowym (Chaillou i wsp., 2002), w wyniosłości pośrodkowej (ME) (Contijochi wsp., 1993) oraz obecność połączeń synaptycznych pomiędzy włóknami NPY a perykarionami GnRH (Li i wsp. 1999; Tillet i wsp., 1989), sugeruje udział NPY w regulacji sekrecji LH odbywający się poprzez bezpośrednią modulację neuronów GnRH zachodzącą zarówno na poziomie syntezy jak i uwalniania tego hormonu. Integracja procesów wzrostu i rozrodu ze stanem energetycznym organizmu wymaga udziału leptyny, 167-aminokwasowego peptydu, hormonu obwodowego o anoreksygennym działaniu, będącego produktem ekspresji genu ob (Zhang i wsp., 1994). Ponieważ peptyd ten jest zdolny do przenikania bariery krew-mózg (Cunningham i wsp., 1999) i posiada swoje receptory w podwzgórzu (Barb i Kraeling 2004; Magni i wsp., 2000), przypuszcza się, że leptyna może być ważnym elementem integrującym informacje o stanie zasobów energetycznych organizmu z przebiegiem procesów rozrodczych (Barash i wsp., 1996, Maffei i wsp., 1995). Rolę leptyny w regulacji funkcjonowania układu HPG wykazano w badaniach prowadzonych głównie na gryzoniach, gdzie uczestniczy ona w indukcji procesu dojrzewania płciowego i utrzymaniu prawidłowego przebiegu funkcji rozrodczych u zwierząt dorosłych, zwłaszcza w stanach niedoboru pokarmu (Ahima i wsp.1996; Caprio i wsp. 2001; Magni i wsp., 2000). Dane eksperymentalne wykazały, że leptyna wpływa na aktywność sekrecyjną hormonów osi gonadotropowej również u przeżuwaczy, w tym u owcy (Amstalden i wsp., 2002; Henry i wsp., 2001; Williams i wsp., 2002; Zięba i wsp., 2003). Wyniki tych badań są jednak nie tylko fragmentaryczne gdyż dotyczą głównie wpływu leptyny na parametry pulsacyjnego uwalniania LH we krwi obwodowej lecz także te dane 5

6 są niejednoznaczne (Henry i wsp., 1999, 2001; Miller i wsp., 2002). Efekt stymulujący lub hamujący egzogennej leptyny, podawanej dokomorowo, zależał od stanu odżywienia organizmu (żywienie standardowe lub głodzenie), od płci a także od stanu fizjologicznego (kastracja, owariektomia) (Blache i wsp., 2000; Henry i wsp. 1999, 2001; Morrison i wsp. 2001). Dotychczasowe dane eksperymentalne nie wyjaśniają fizjologicznego mechanizmu działania leptyny jako "pośrednika" między informacją o stanie energetycznym organizmu a zmianami aktywności układu HPG u owcy i innych gatunków zwierząt przeżuwających. Wyniki badań prowadzonych na owcy potwierdziły lokalizację mrna dla receptora leptyny w jądrze łukowatym podwzgórza (ARC) (Dryer i wsp., 1997). Jak do tej pory brak jest stwierdzonej obecności receptora leptyny na neuronach GnRH w podwzgórzu, co sugeruje pośredni mechanizm jej działania, poprzez inne neuromodulatory procesów rozrodczych (Campfield i wsp., 1995; Wiliams i wsp., 2002; Zięba i wsp., 2005). Jednym z najważniejszych związków, pośredniczących w działaniu leptyny wydaje się być NPY, co wynika zarówno z roli jaką pełni on w procesach związanych z kontrolą pobierania pokarmu i regulacją masy ciała (Morley 1987; Sahu i Kalra, 1993), jak i z jego zaangażowania w modulację procesów rozrodczych (Mc Shane i wsp. 1992; Polkowska i Gładysz, 2001; Tillet i wsp. 1989). Natomiast obecność receptorów leptyny na neuronach NPY w podwzgórzu (Mercer i wsp., 1996), sugeruje jej bezpośrednie działanie na aktywność sekrecyjną tych neuronów (Hausenknecht i Portecarrero, 1998), a udział obydwu peptydów w regulacji sekrecji GnRH-LH, daje podstawę do wysunięcia hipotezy, że w warunkach ograniczonej dostępności pokarmu leptyna może zmieniać uwalnianie GnRH poprzez swoje działanie na poziomie neuronów NPY. Odrębnym zagadnieniem jest wpływ leptyny na aktywność układu HPS. Podobnie jak w przypadku procesów rozrodczych, dostępność pokarmu wywiera istotny wpływ na prawidłowy przebieg wzrostu i rozwoju zwierząt (Casanueva i Dieguez, 1999). Dotychczas zgromadzone dane wskazują, że głodzenie lub zaburzenia w dostępności pokarmu, powodują zmiany w pulsacyjnej sekrecji hormonu wzrostu (GH), koordynującego procesy wzrostowe u ssaków (Polkowska i wsp., 1996; Thomas i wsp., 1991). U przeżuwaczy, w przeciwieństwie do gryzoni, długotrwałe 6

7 ograniczenie dostępności pokarmu powoduje wzrost syntezy i uwalniania GH (Carro i wsp., 1997; Thomas i wsp., 1990), a zmiany w sekrecji tego hormonu wydają się być głównie związane z rolą somatostatyny (Gładysz i wsp., 2001; Polkowska i wsp., 1996; Thomas i wsp., 1991). Jakkolwiek istniejące dane wykazały, że u przeżuwaczy leptyna wpływa na sekrecję GH (Henry i wsp., 2001; Nagatani i wsp., 2000), to mechanizm jej działania na aktywność hormonów osi somatotropowej pozostaje wciąż nie w pełni wyjaśniony. Większość dostępnych wyników zebranych głównie u zwierząt poddanych ograniczeniom dostępności pokarmu, powodującym ujemny bilans energetyczny organizmu (Henry i wsp., 2001; Nagatani i wsp., 2000), dotyczy stymulującego wpływu leptyny na pulsacyjne uwalnianie GH do krwi obwodowej (Henry i wsp., 1999, 2001; Morrison i wsp., 2001). Reasumując, przytoczone dane wskazują kierunek badań ale nie wyjaśniają fizjologicznego mechanizmu oddziaływania NPY i leptyny na aktywność osi gonadotropowej oraz somatotropowej u zwierząt przeżuwających. Przyjęta w prezentowanych badaniach własnych hipoteza badawcza zakładała, że NPY (peptyd oreksygenny) i leptyna (peptyd anoreksygenny), mogą być "łącznikami" pomiędzy stanem odżywienia organizmu, a procesami rozrodu i wzrostu. Głównym celem prezentowanych badań było poznanie mechanizmu działania NPY i leptyny w procesach sekrecyjnych hormonów układu HPG oraz mechanizmów działania leptyny w układzie HPS u samicy owcy. Pierwsza seria badań dotyczyła roli NPY w regulacji aktywności sekrecyjnej hormonów układu HPG owcy w dwóch stanach fizjologicznych organizmu: w okresie przed osiągnięciem dojrzałości płciowej (peripubertalny) i we wczesnym anestrus (poz. I i II). Druga seria dotyczyła roli leptyny w procesach sekrecyjnych hormonów układu HPG i HPS u samicy owcy w okresie "peripubertalnym" w warunkach standardowego żywienia i ograniczenia dostępności pokarmu (krótkie głodzenie 72 godz.)(poz. III-V). W zastosowanym modelu doświadczalnym, obydwa peptydy były podawane bezpośrednio do OUN, poprzez infuzje do komory III mózgu (infuzje icv). Analizowano poszczególne etapy procesów sekrecyjnych tj. syntezy, gromadzenia i uwalniania hormonów 7

8 podwzgórzowych i przysadkowych, biorących udział w procesach wzrostu i rozrodu: GnRH, somatostatyny oraz NPY w podwzgórzu; LH, FSH i GH w komórkach gonadotropowych i somatotropowych przysadki mózgowej - przy użyciu metod hybrydyzacji in situ, q RT-PCR i immunohistochemii. Przy pomocy metody radioimmunologicznej oznaczono poziom hormonów LH, FSH i GH we krwi obwodowej oraz parametry ich pulsacyjnego uwalniania. Zaplanowany układ eksperymentalny wraz z zastosowaniem wielu metod badawczych umożliwił uzyskanie danych na poziomie organu, tkanki, komórki i genów pozwalając wyjaśnić rolę badanych peptydów w przenoszeniu informacji o zasobach energetycznych organizmu do układów kierujących procesami rozrodu i wzrostu na poziomie OUN. OMÓWIENIE WYNIKÓW Wpływ NPY na układ HPG U owiec w okresie wczesnego anestrus (jeden tydzień i sześć tygodni po ostatnim cyklu owulacyjnym), obserwowano stopniowe zmniejszenie aktywności sekrecyjnej układu HPG (poz. I). Objawiało się to obniżeniem ilości immunoreaktywnego (ir) GnRH, nagromadzonego w zakończeniach nerwowych ME oraz ir LH w komórkach gonadotropowych przysadki mózgowej u owiec w szóstym tygodniu, w porównaniu z pierwszym tygodniem po zakończeniu cykli estralnych. W obu badanych okresach (poz. I) koncentracja LH oraz parametry jego uwalniania do krwi obwodowej były nie zmienione. Dokomorowo podawany NPY spowodował zmiany w aktywności układu HPG jedynie u owiec w pierwszym tygodniu po zakończeniu cykli estralnych. U zwierząt tych nasilało się uwalnianie ir GnRH z zakończeń nerwowych ME do naczyń kapilarnych układu wrotnego przysadki mózgowej i w konsekwencji zwiększało uwalnianie ir LH z komórek gonadotropowych przysadki mózgowej, a tym samym podwyższało koncentrację tego hormonu we krwi obwodowej (poz. I). U owiec w okresie "peripubertalnym", po icv infuzjach NPY, nastąpił wzrost aktywności sekrecyjnej w populacji komórek luteotropowych przysadki mózgowej, co objawiało się podwyższeniem syntezy mrna dla podjednostki LHβ oraz zwiększonym magazynowaniem granul sekrecyjnych LH w komórkach gonadotropowych (poz. II). Nie 8

9 obserwowano natomiast zmian w aktywności sekrecyjnej komórek folikulotropowych (FSH) oraz w koncentracji zarówno LH jak i FSH we krwi obwodowej (poz. II). Podsumowując, NPY działa stymulująco na procesy sekrecyjne hormonów osi HPG tylko w okresie aktywności rozrodczej samicy owcy. Wpływ głodzenia na układ HPG i neurony NPY U owiec "peripubertalnych" poddanych krótkotrwałemu ograniczeniu dostępu pokarmu (głodzenie 72 godz.), obniżyła się aktywność sekrecyjna układu GnRH, będąca skutkiem wstrzymania uwalniania ir materiału GnRH, nagromadzonego w zakończeniach nerwowych ME, do naczyń kapilarnych układu wrotnego przysadki (poz. III i IV). Jednocześnie u tych zwierząt nastąpiło, wzmocnienie aktywności neuralnego układu NPY w podwzgórzu, polegające zarówno na podwyższeniu ekspresji ir neuronów NPY w obrębie wszystkich trzech badanych obszarów podwzgórza: w jądrze okołokomorowym, przykomorowym i ARC, jak tez na wzroście ilości widocznych ir perykarionów NPY w jądrze ARC (poz. IV). Ten wzrost ekspresji ir neuronów NPY w stanie niedożywienia potwierdza ich udział w kontroli homeostazy energetycznej organizmu. Ponadto, w komórkach gonadotropowych przysadki wykazano obniżenie syntezy mrna dla podjednostki LHβ oraz zahamowanie uwalniania LH z gonadotropów do krwi obwodowej, skorelowane z obniżeniem stężenia tego hormonu we krwi obwodowej (poz. III). Wpływ leptyny na układ HPG i neurony NPY Infuzje icv leptyny wywołały zmiany na poziomie neuronów GnRH i NPY w podwzgórzu wyłącznie u zwierząt poddanych restrykcjom pokarmowym. Obserwowano podwyższoną aktywność sekrecyjną neuronów GnRH, zahamowaną uprzednio ograniczeniem pokarmu, co objawiało się zwiększonym uwalnianiem nagromadzonego hormonu z zakończeń nerwowych ME do krążenia wrotnego przysadki (poz. III i IV). Równocześnie wykazano obniżenie ekspresji ir perykarionów i włókien nerwowych NPY zlokalizowanych w jądrze ARC podwzgórza (poz. IV). Podsumowując, restrykcje pokarmowe u niedojrzałych płciowo jarek wywołują zmiany w 9

10 ekspresji ir NPY i GnRH w podwzgórzu, wskazujące na wzmocnienie neurosekrecyjnej aktywności neuronów NPY zlokalizowanych w jądrze ARC oraz na zahamowanie uwalniania GnRH z zakończeń nerwowych w EM. Dokomorowe podawanie egzogennej leptyny powoduje odwrócenie tych zmian u zwierząt poddanych restrykcjom pokarmowym. Korelacje pomiędzy zmianami w ekspresji ir neuronów NPY w jądrze ARC a ir GnRH w ME, obserwowane u głodzonych owiec po infuzji leptyny, potwierdzają hipotezę, że NPY zlokalizowany w jądrze ARC, może być włączony w regulację sekrecji GnRH na poziomie jego uwalniania. Ponadto, po raz pierwszy pokazano, że u owcy, leptyna znosi, zarówno indukowane głodzeniem, zahamowanie syntezy mrna dla podjednostki LHβ (poz. III), jak i zahamowanie uwalniania LH z komórek gonadotropowych do krwi obwodowej (poz. III). Wpływ głodzenia i leptyny na układ HPS U owiec w okresie "peripubertalnym" krótkotrwałe głodzenie wzmacnia ekspresję ir somatostatyny w perykarionach jądra okołokomorowego oraz jej magazynowanie w zakończeniach nerwowych w ME (poz. V), co świadczy o jednoczesnym zahamowaniu jej transportu aksonalnego oraz uwalniania do krążenia wrotnego przysadki. W przysadce mózgowej obserwowano podwyższoną syntezę mrna dla GH w komórkach somatotropowych, a także obniżony poziom zmagazynowanego ir GH w komórkach somatotropowych u owiec głodzonych, który był skorelowany z wyższą koncentracją GH w osoczu krwi. Świadczy to o zwiększonym uwalnianiu tego hormonu do krwi obwodowej (poz. V). Egzogenna leptyna wpływała na aktywność hormonów osi HPS wyłącznie w grupie owiec głodzonych. Po infuzjach leptyny obserwowano zahamowanie, zarówno aksonalnego transportu somatostatyny z perykarionów do zakończeń nerwowych w ME, jak i uwalniania somatostatyny do krążenia wrotnego przysadki (poz. V). Na poziomie przysadki mózgowej wykazano jednoczesny wzrost syntezy oraz magazynowania GH w komórkach somatotropowych. Równocześnie, obserwowano wzrost stężenia GH we krwi obwodowej, wynikający z podwyższenia amplitudy pulsów tego hormonu (poz. V). A zatem, podwyższona aktywność sekrecyjna komórek 10

11 somatotropowych w przysadce była skorelowana z wyższym stężeniem GH w osoczu, co sugeruje podwyższone uwalnianie tego hormonu do krwi obwodowej. Podsumowując, krótkie głodzenie powoduje wzrost syntezy i uwalniania GH z komórek somatotropowych przysadki, co koresponduje z podniesionym stężeniem tego hormonu w krwi obwodowej, wynikającym ze wzrostu amplitudy pulsów GH. Procesy te można skorelować z obniżoną aktywnością podwzgórzowej somatostatyny, a zwłaszcza z jej zmniejszonym uwalnianiem (poz. V). Egzogenna leptyna dodatkowo wzmacniała ten efekt u zwierząt głodzonych. PODSUMOWANIE I WNIOSKI Egzogenny NPY wpływa stymulująco na uwalnianie GnRH z zakończeń nerwowych ME oraz na uwalnianie LH do krwi obwodowej, jednak działanie takie występuje tylko w okresie wciąż wysokiej aktywności płciowej samicy owcy. Wrażliwość układu HPG na modulacyjny wpływ NPY spada w warunkach wygaszania aktywności płciowej, a więc przy zmniejszającym się stężeniu steroidów jajnikowych. A zatem, udział NPY w regulacji układu rozrodczego u owcy, odbywa się na poziomie OUN i zależy od stanu fizjologicznego zwierzęcia, zaś jego mediacyjne działanie między procesami żywienia i rozrodu występuje tylko w okresie aktywności rozrodczej samicy owcy. U samicy owcy w okresie "peripubertalnym" egzogenny NPY nie ma wpływu na uwalnianie LH do krwi obwodowej, jednakże stymuluje takie procesy sekrecyjne jak synteza m RNA dla podjednostki LHβ oraz akumulacja granul sekrecyjnych LH w komórkach gonadotropowych przysadki mózgowej. Sugeruje to, że NPY pełni ważną rolę modulacyjną w okresie dojrzewania płciowego owcy. Leptyna wpływa na aktywność sekrecyjną hormonów układu HPG. Znosi hamujące działanie niedożywienia na układ neuralny GnRH co wpływa na wzrost syntezy i uwalniania LH. Modulacyjne działanie leptyny na aktywność neuronów GnRH odbywa się za pośrednictwem subpopulacji neuronów NPY zlokalizowanych w jądrze ARC podwzgórza owcy. Ograniczona dostępność pokarmu wpływa na aktywność sekrecyjną hormonów układu HPS 11

12 poprzez podwyższenie uwalniania GH, co jest spowodowane zmniejszoną aktywnością neuronów somatostatyny w podwzgórzu. Egzogenna leptyna, wzmacnia efekty wywołane głodzeniem, poprzez hamowanie uwalniania somatostatyny i podwyższenie syntezy i uwalniania GH. Leptyna bierze udział w regulacji aktywności hormonów układu HPG i HPS u owcy na poziomie OUN, w warunkach ograniczenia dostępności pokarmu. OMÓWIENIE POZOSTAŁYCH OSIĄGNIĘĆ NAUKOWO-BADAWCZYCH Opis działalności naukowej Główne tematy będące obszarem mojego zainteresowania dotyczą problemu neurohormonalnych regulacji wzrostu i rozrodu zwierząt na poziomie OUN ze szczególnym uwzględnieniem wpływu czynników żywieniowych. Prace te miały charakter badań podstawowych i dotyczyły szczegółowego poznania mechanizmów, koordynujących informacje o stanie odżywienia organizmu z fizjologicznym funkcjonowaniem układu rozrodczego i somatotropowego głównie u jagniąt i samicy owcy w okresie przed uzyskaniem dojrzałości płciowej. Eksperymenty badawcze ogniskują się głównie wokół problemu wpływu czynników środowiskowych na zmiany w neuroendokrynnej regulacji procesów wzrostu i rozrodu a w szczególności: 1. Wpływu stresu niedożywienia (poziom białka w diecie) na mechanizmy regulujące prawidłowy przebieg procesów wzrostu i rozmnażania. 2. Określenia roli NPY w regulacji układów HPG i HPS podczas okresu dojrzewania płciowego. 3. Wpływu leptyny na funkcjonowanie układów HPG i HPS oraz połączeń regulacyjnych pomiędzy leptyną a neuralnym układem NPY w podwzgórzu. 4. Wpływu fitoestrogenów na aktywność sekrecyjną hormonów układu HPG. 5. Morfologicznych i fizjologicznych zależności pomiędzy hormonami układu HPG i HPS i relacji z neuralnym układem NPY podczas dojrzewania płciowego. 6. Wpływu greliny na funkcjonowanie układów HPG i HPS. 12

13 W latach studiowałam na Wydziale Biologii Uniwersytetu Warszawskiego. Pracę magisterską pt.: Wpływ melatoniny i kortykosteronu na czynność szyszynki kogutków rasy Astra S wykonywałam w Zakładzie Fizjologii Zwierząt Kręgowych pod opieką prof. dr hab. Krystyny Skwarło-Sońta. Tytuł magistra biologii ze specjalnością biologia ogólna otrzymałam w 1994 r. Wyniki badań przedstawione w pracy magisterskiej opublikowane zostały w 4 doniesieniach zjazdowych (poz w wykazie prac naukowych, zał. nr 3). W lutym 1994 roku rozpoczęłam staż w Instytucie Fizjologii i Żywienia Zwierząt im. Jana Kielanowskiego PAN w Jabłonnie, podczas którego zapoznałam się z projektami badawczymi prowadzonymi w Zakładzie Endokrynologii i Neurofizjologii (obecnie Endokrynologii). Od 1995 r. podjęłam pracę na stanowisku asystenta naukowego w Pracowni Immunohistochemicznej Zakładu Endokrynologii pod kierunkiem prof. dr hab. Jolanty Polkowskiej. Zostałam włączona w tematykę badawczą z dziedziny neuroendokrynologii eksperymentalnej poświęconą zagadnieniu neurohormonalnych mechanizmów regulujących procesy wzrostu i rozrodu zwierząt hodowlanych na poziomie OUN ze szczególnym uwzględnieniem wpływu czynników żywieniowych. Zwierzęciem modelowym wykorzystywanym w moich badaniach jest samica owcy, w okresie wzrostu lub w okresie przed osiągnięciem dojrzałości płciowej (peripubertalnym). Jedną z ważnych technik badawczych jest infuzja zapewniająca precyzyjne podanie substancji czynnych, bezpośrednio do OUN, dokładnie do III komory mózgu, dzięki czemu mogą być one aplikowane w pobliże układu podwzgórze-przysadka. Podjęcie badań eksperymentalnych z tej dziedziny wymagało ode mnie opanowania podstawowych technik badawczych wykorzystywanych w neuroendokrynologii doświadczalnej. Do najważniejszych należały: metody radioimmunologicznego oznaczania zawartości hormonów w osoczu krwi (LH, FSH, progesteronu, insulino-podobnego czynnika wzrostu (IGF-I)), technika implantacji kaniul i infuzji do komory III mózgu owcy przy użyciu aparatu stereotaksycznego, izolacja określonych obszarów z podwzgórza i przysadki owcy, analizy immunohistochemiczne hormonów w tkankach podwzgórza i przysadki mózgowej (GnRH, somatostatyny, NPY, LHβ, FSHβ, GH) oraz komputerowa analiza obrazu 13

14 histologicznego, analiza hybrydyzacji in situ dla hormonów gonadotropowych przysadki mózgowej oraz peptydów podwzgórzowych (somatostatyny i NPY), izolacja całkowitego RNA z komórek badanej tkanki, metoda Real-time PCR pozwalająca na analizę ekspresji genów dla: GnRH, somatostatyny, NPY w podwzgórzu i GH w przysadce mózgowej. Badania przeprowadzone przeze mnie w Zakładzie Endokrynologii dotyczyły aktywności hormonów biorących udział w regulacji procesów wzrostowych i rozrodczych oraz roli OUN w prawidłowym funkcjonowaniu tych procesów. Poszukując fizjologicznych mechanizmów regulujących prawidłowy przebieg procesów wzrostu i rozmnażania u zwierząt hodowlanych, uczestniczyłam w badaniach poświęconych problemowi wpływu stresu niedożywienia, a szczególnie poziomu białka w diecie, na aktywność sekrecyjną hormonów układu HPS (Ad.1) Celem badań było poznanie mechanizmów biorących udział w regulacji procesów wzrostu w warunkach nieprawidłowego żywienia u zwierząt hodowlanych. Eksperyment prowadzony był na jarkach poddanych długotrwałemu (4 miesiące) niedożywieniu białkowemu (dieta izokaloryczna o obniżonej, w stosunku do norm, ilości białka). Analiza zmian w neuralnym układzie somatostatyny w podwzgórzu, koncentracji GH i IGF-I w osoczu krwi oraz analiza pulsacyjnych parametrów uwalniania GH do krwi obwodowej pozwoliła na wykazanie, że: Niedobór białka w diecie powoduje zakłócenia transportu aksonalnego somatostatyny z perykarionów do zakończeń nerwowych. Nie zaobserwowano wpływu zróżnicowanego poziomu białka w diecie na poziom IGF-I w krwi obwodowej. Przypuszcza się, że może to być związane z dużą stabilnością tego peptydu w okresie wzrostu. Powyższe wyniki wskazują, że długotrwałe żywienie owiec dietą o obniżonej, w stosunku do wymagań standardowych, zawartości białka powoduje wzrost sekrecji GH spowodowany zahamowaniem aktywności podwzgórzowej somatostatyny. Cześć uzyskanych wyników powstała w ramach długoletniej współpracy naukowej z Institute of Animal Physiology and Genetic, Academy of Sciences of the Czech Republic, Praga, Uhřineves. Rezultaty przeprowadzonych badań eksperymentalnych opublikowane zostały w jednej pracy oryginalnej (wykaz prac naukowych poz.3.1.1) oraz w jednym komunikacie zjazdowym 14

15 (poz ). Kolejne zagadnienie badawcze, w którym brałam udział, pracując pod kierunkiem prof. Jolanty Polkowskiej, dotyczyło zmian aktywności neuralnego układu NPY w podwzgórzu pod wpływem niedoboru i nadmiaru białka w diecie rosnących jagniąt (Ad.1). W badaniach prowadzonych na modelu jarek poddanych długotrwałemu (4 miesiące) niedożywieniu białkowemu wykazano, że obniżony poziom białka w diecie spowodował wzmożoną ekspresję i magazynowanie ir NPY w strefie okołokomorowej podwzgórza, w jądrze ARC oraz w zakończeniach nerwowych ME. Obserwacje te dowodzą, że chroniczne niedożywienie białkowe u rosnących jagniąt powoduje wzrost aktywności sekrecyjnej podwzgórzowych neuronów NPY, a nadmiar białka - zanik tej aktywności. Uzyskane wyniki opublikowane zostały w jednej pracy oryginalnej (poz ). Rezultaty powyższych badań skłoniły mnie do sprawdzenia hipotezy, będącej założeniem mojej pracy doktorskiej. Zakładała ona, że NPY jest jednym z peptydów mogących uczestniczyć w mechanizmie "wiążącym" status energetyczny organizmu z aktywnością sekrecyjną hormonów regulujących procesy wzrostu (Ad.2). Przedmiotem podjętych przeze mnie badań były regulacje hormonalne na poziomie OUN u owiec w okresie przed osiągnięciem dojrzałości płciowej w warunkach ograniczenia dostępności pokarmu. W styczniu 1996 r. uzyskałam w XI konkursie projektów badawczych KBN grant promotorski pt.: "Wpływ odżywienia białkowego na regulację sekrecji hormonów osi somatotropowej u owcy; pośrednicząca rola neuropeptydu Y"; pod kierunkiem prof. dr hab. Jolanty Polkowskiej, promotora pracy. Celem pracy było określenie wpływu zróżnicowanego poziomu białka w diecie na aktywność hormonów układu HPS (somatostatyna,gh i IGF-1) oraz roli NPY jako "łącznika" pomiędzy stanem odżywienia organizmu a tymi hormonami u rosnących owiec. Zbadano także wpływ zróżnicowanego żywienia białkowego na aktywność sekrecyjną neuralnego układu NPY w podwzgórzu owcy. Ponadto przeprowadzono badania nad charakterem pulsacyjnego uwalniania GH oraz poziomu IGF-I u owiec pochodzących z dwóch różnych typów krzyżówek hodowlanych. Rezultaty przeprowadzonych badań wykazały, że długotrwałe żywienie rosnących jagniąt dietami izokalorycznymi o zróżnicowanej zawartości 15

16 białka powoduje zmiany w sekrecji hormonów układu HPS. Niedożywienie białkowe, w przeciwieństwie do wysokiego poziomu białka w diecie, podwyższa aktywność sekrecyjną komórek GH przysadki oraz uwalnianie tego hormonu do krwi obwodowej. Mechanizm tego zjawiska polega prawdopodobnie na obniżeniu ilości somatostatyny uwalnianej do krwi układu wrotnego przysadki. Niedożywienie białkowe powoduje również aktywację podwzgórzowych neuronów NPY. Infuzje NPY do komory III mózgu wywołują zmiany w sekrecji hormonów układu HPS podobne do tych jakie stwierdzono u zwierząt niedożywionych białkowo. Egzogenny neuropeptyd Y zwiększa uwalnianie GH poprzez zahamowanie sekrecji podwzgórzowej somatostatyny. Uzyskane wyniki potwierdzają hipotezę, że u owcy NPY może pełnić funkcję neuromodulacyjnego łącznika pomiędzy stanem odżywienia organizmu a hormonami układu HPS na poziomie OUN. Powyższe badania stały się podstawą mojej rozprawy doktorskiej przygotowanej w Instytucie Fizjologii i Żywienia Zwierząt PAN pod kierunkiem prof. dr hab. Jolanty Polkowskiej. Rozprawę pt.: Wpływ odżywiania białkowego na regulację sekrecji hormonów osi somatotropowej u owcy; pośrednicząca rola neuropeptydu Y obroniłam w czerwcu 1999 r. Praca ta została wyróżniona decyzją Rady Naukowej Instytutu Fizjologii i Żywienia Zwierząt im. Jana Kielanowskiego PAN w Jabłonnie. Stopień doktora nauk rolniczych oraz współautorstwo 2 publikacji i 6 doniesień zjazdowych, pozwoliło mi na uzyskanie w styczniu 2000 roku stanowiska adiunkta. Z zakresu tej tematyki zostały opublikowane 2 oryginalne prace twórcze (wykaz prac naukowych poz i 3.1.4), 2 prace przeglądowe (poz i 3.4.1) oraz 7 komunikatów naukowych prezentowanych na konferencjach krajowych i międzynarodowych (poz , i 3.5.3). Równolegle, uczestniczyłam w badaniach dotyczących wpływu zaburzeń w dostępności pokarmu na prawidłowe funkcjonowanie procesów rozrodczych u owiec. Tematem doświadczenia był wpływ ograniczenia poziomu białka w diecie na aktywność układu HPG u rosnących owiec i pośrednicząca rola NPY (Ad. 2). Problem ten był przedmiotem badań realizowanych w ramach projektu KBN pt.: "Aktywność genów kodujących gonadotropiny przysadkowe u owiec żywionych dietą o niskim i 16

17 wysokim poziomie białka. Neuropeptyd Y jako łącznik między żywieniem a rozrodem", w którym byłam głównym wykonawcą. Badania te przeprowadzone zostały we współpracy z Laboratoire d Endocrinologie Cellulaire et Moleculaire de la Réproduction, Physiologie et Physiopathologie Université Pierre et Marie Curie, URA-CNRS, Paryż, Francja. Uzyskane wyniki badań wskazałam jako główne osiągnięcie naukowe i opisałam powyżej w części dotyczącej opisu wskazanego przeze mnie osiągnięcia naukowego. Otrzymane rezultaty badań eksperymentalnych opublikowane zostały w 4 pracach oryginalnych (wykaz prac naukowych poz. 1.1, 1.2, i 3.1.9) - 2 stanowią cześć opisanego oddzielnie osiągnięcia naukowego będącego podstawą habilitacji, jednej pracy przeglądowej (poz ) oraz 7 komunikatach zjazdowych (poz , 3.5.4, 3.5.5, , 3.6.1, i 3.6.5). Uczestniczyłam także w badaniach dotyczących wpływu prolaktyny na aktywność sekrecyjną układu HPG u owiec w sezonie rozrodczym, jako wykonawca projektu KBN pt: Wpływ prolaktyny na funkcje sekrecyjne podwzgórzowo-przysadkowego systemu GnRH/LH w sezonie rujowym owcy. Wyniki powyższych badań zostały zamieszczone w dwóch pracach oryginalnych (wykaz prac naukowych poz i 3.2.1). Brałam również udział w pracach badawczych poświęconych zagadnieniu związanemu z wpływem związków estrogenowych pochodzenia roślinnego - fitoestrogenów- na aktywność układu HPG u owcy (Ad. 4). Temat realizowany był w ramach projektu KBN pt. Wpływ fitoestrogenów na uwalnianie hormonów z przysadki mózgowej (LH, prolaktyny i hormonu wzrostu) i na receptor estrogenowy (ER) u owiec. Prace te zostały wykonane na owariekomizowanych owcach, otrzymujących infuzje genisteiny do komory III mózgu. Analizowano wpływ genisteiny na aktywność sekrecyjną hormonów osi HPG. Wykazano w nich, że genisteina - syntetyczny fitoestrogen wykazuje estrogeno-podobny, modulujący wpływ na aktywność sekrecyjną podwzgórzowo-przysadkowego układu GnRH-LH u owariektomizowanych owiec poprzez działanie na poziomie OUN. Stwierdzono także, że genisteina działa na komórki LH przysadki mózgowej poprzez receptor estrogenowy α, wpływając stymulująco na ekspresję tego receptora, 17

18 syntezę mrna podjednostki LHβ i uwolnienie LH do krwi obwodowej. Powyższe wyniki zostały zamieszczone w dwóch pracach oryginalnych (wykaz prac naukowych poz i ) oraz przedstawione w 2 komunikatach zjazdowych (poz i ). W następnych latach podjęłam badania będące kontynuacją problematyki wpływu zaburzonego żywienia na funkcjonowanie procesów rozrodu i wzrostu u owiec i roli leptyny (Ad.3). Problem ten był przedmiotem badań w kierowanym przeze mnie zadaniu badawczym pt. "Rola leptyny w regulacji hormonów układu podwzgórzowo-przysadkowo-gonadotropowego u owcy realizowanego w latach w ramach projektu zamawianego pt. Biotechnologiczne i fizjologiczne metody doskonalenia procesów rozrodu zwierząt w warunkach prawidłowego i zakłóconego środowiska nr PBZ-KBN- 084/P06/2002, pod kierownictwem Prof. dr hab. Jerzego Strzeżka z Uniwersytetu Warmińsko Mazurskiego w Olsztynie. Uzyskane wyniki badań wskazałam jako moje główne osiągniecie naukowe i opisałam oddzielnie w części dotyczącej opisu rozprawy habilitacyjnej. Rezultaty badań poświęconych tej tematyce opublikowane zostały w 3 oryginalnych pracach twórczych (wykaz prac naukowych, poz ), jednej pracy przeglądowej (poz ) oraz przedstawione w 9 komunikatach krajowych i zagranicznych (poz , , , , , i ). Rozwój technik biologii molekularnej, umożliwiający ich zastosowanie w neuroendokrynologii eksperymentalnej, pozwolił mi na podjęcie cyklu badań poświęconych zmianom zachodzącym w aktywności sekrecyjnej układów neuralnych wybranych peptydów na poziomie OUN u owcy. Pojawienie się metod pozwalających na analizę zmian w ekspresji genów somatostatyny i NPY w podwzgórzu oraz GH w przysadce stworzyło podstawę do podjęcia eksperymentów wyjaśniających zmiany zachodzące w układzie HPG i HPS i neuralnym układzie NPY oraz zależności między nimi podczas okresu dojrzewania płciowego u owcy (Ad.5). Zagadnienia te były przedmiotem dwóch zadań badawczych, w których byłam wykonawcą lub głównym wykonawcą. Pierwszy z tematów realizowany był w ramach projektu KBN "Morfologiczne i fizjologiczne interakcje pomiędzy hormonami osi somatotropowej i gonadotropowej w okresie dojrzewania płciowego u owcy. 18

19 Doświadczenie prowadzono na jagniętach w okresie przed uzyskaniem dojrzałości płciowej. Prace te powstały w ramach współpracy z Contrôle Central de L'Ovulation, Laboratoire de Physiologie de la Réproduction I.N.R.A., Nouzilly, Francja (grant Polonium), gdzie wykonałam analizy dotyczące hybrydyzacji in situ dla somatostatyny w wybranych rejonach podwzgórza owcy. W tym samym laboratorium wykonano także podwójne barwienie w celu analizy połączeń neuronów GnRH i somatostatyny w mikroskopie konfokalnym. Oznaczenia poziomu ekspresji genu GH w przysadce przeprowadziłam przy użyciu metody RT-PCR pozwalającej na analizę ekspresji genu GH w przednim płacie przysadki u owcy (współpraca - Katedra Fizjologii i Biochemii Zwierząt, UP, Poznań). Na podstawie otrzymanych danych wyciągnięto następujące wnioski: Morfologiczne i fizjologiczne zmiany w komórkach produkujących LH i GH w przysadce mózgowej odzwierciedlają dynamiczne procesy syntezy, magazynowania i uwalniania obydwu hormonów oraz wzrastającą rolę estrogenu w tych procesach w okresie poprzedzającym uzyskanie dojrzałości płciowej. Różna aktywność sekrecyjna dwóch podwzgórzowych populacji neuronów somatostatyny może być związana z ich różnymi funkcjami fizjologicznymi. Sugeruje to, że somatostatyna oprócz hamowania uwalniania GH, może pełnić inną funkcję i uczestniczyć w procesach prowadzących do uzyskania dojrzałości płciowej u owcy. Somatostatyna, syntetyzowana w neuronach jądra ARC, może brać udział w zależnej od estradiolu transmisji sygnałów do neuronów włączonych w proces przedowulacyjnego wyrzutu GnRH. Transmisja tych sygnałów mogłaby odbywać się bezpośrednio na poziomie uwalniania obydwu hormonów z zakończeń neuralnych w EM do krwi układu wrotnego. Mechanizmy pre- i postranslacyjne mogą przebiegać różnie w zależności od rodzaju syntetyzowanego białka. Kolejne zadanie badawcze dotyczyło zagadnienia związanego z ontogenezą neuralnego układu NPY realizowanego w ramach projektu Polonium Ontogenetyczny rozwój neuralnego systemu neuropeptydu Y w podwzgórzu i jego wpływ na hormony osi somatotropowej w okresie wzrostu u jarek. Prace te stanowiły kontynuację współpracy z Contrôle Central de L'Ovulation, Laboratoire de Physiologie de la Réproduction I.N.R.A., Nouzilly, Francja, gdzie wykonałam serię 19

20 oznaczeń dla mrna NPY w wybranych rejonach podwzgórza jagniąt, metodą hybrydyzacji in situ owcy. W tym samym laboratorium wykonano także podwójne barwienie w celu analizy połączeń neuronów somatostatyny i NPY w dwóch ośrodkach podwzgórza. Uzyskane wyniki wykazały, że pomiędzy okresem prepubertalnym (16 tydzień życia ) i okołopubertalnym (32 tydzień życia) u samicy owcy następuje spadek syntezy dla mrna NPY w jądrze ARC podwzgórza. Natomiast neurony NPY w tej części podwzgórza wykazują wzmożoną aktywność sekrecyjną w okresie okołopubertalnym. Wskazuje to na stopniowe wykorzystywanie zapasów transkryptu potrzebnego do syntezy peptydu aktywnego w okresie tuż przed pierwszą owulacją. Ponadto, w jadrze ARC zlokalizowano również połączenia pomiędzy neuronami NPY i neuronami somatostatynowymi. Na tej podstawie wnioskowano, że neurony NPY w jądrze ARC podwzgórza mogą być włączone w procesy prowadzące do uzyskania dojrzałości płciowej, a połączenia z neuronami somatostatynowymi mogą stanowić morfologiczną bazę do funkcjonalnej współpracy w transmisji sygnałów w tym okresie u owcy. Wyniki tej serii badań zostały opublikowane w 3 pracach oryginalnych (wykaz prac naukowych poz , , ) oraz zaprezentowane w formie 7 doniesień zjazdowych (poz , 3.6.9, i ). Oprócz wyżej wymienionych badań uczestniczyłam również w innych pracach badawczych zespołu Zakładu Endokrynologii będąc wykonawcą grantu KBN "Zróżnicowanie płciowe morfologiczno-czynnościowych współzależności w układzie podwzgórzowo-przysadkowogonadowym u jagniąt we wczesnym okresie postnatalnego wzrostu i rozwoju. Ten wątek badań przedstawiony został w 2 oryginalnych pracach twórczych (wykaz prac naukowych poz i ) oraz 8 doniesieniach zjazdowych (poz , , , ). W ramach kontynuacji badań dotyczących udziału peptydów modulujących aktywność sekrecyjną hormonów regulujących procesy rozrodu i wzrostu, podjęłam badania poświęcone roli greliny w regulacji osi HPG I HPS u owcy (Ad.6). Temat ten realizowany jest w ramach trwającego obecnie projektu badawczego KBN "Udział greliny w regulacji aktywności hormonów układu podwzgórzowo-gonadotropowego u owcy". Okres realizacji tego projektu został przedłużony ze 20

21 względu na trwający urlop wychowawczy. Głównym celem proponowanych badań jest poznanie mechanizmu działania greliny w procesach sekrecyjnych hormonów układu HPG u samicy owcy przed osiągnięciem dojrzałości płciowej w warunkach standardowego żywienia i krótkiego niedożywienia. Istnieją bowiem przesłanki, że grelina, peptyd o silnym działaniu oreksynogennym może być zaangażowana w regulacje procesów rozrodu zwierząt, szczególnie w warunkach zaburzonego żywienia. Równolegle realizowany jest także temat badań dotyczących roli greliny w procesach sekrecyjnych hormonów układu HPS. Wyniki dotychczas przeprowadzonego eksperymentu wykazały, że egzogenna grelina wywołuje zmiany w aktywności hormonów osi HPS podobne do tych jakie obserwuje się po zastosowaniu restrykcji pokarmowych a mianowicie stymuluje procesy sekrecyjne w komórkach somatotropowych przysadki mózgowej i hamuje aktywność sekrecyjną podwzgórzowej somatostatyny. Na ich podstawie wnioskowano, że u owcy grelina uczestniczy w mechanizmach łączących status odżywienia organizmu z aktywności sekrecyjną hormonów osi HPS na poziomie OUN. Temat tych badań został przedstawiony w jednej oryginalnej pracy twórczej (wykaz prac naukowych poz ). Zestawienie dorobku naukowego Liczba prac naukowych ogółem: Łącznie, od doktoratu do okresu habilitacji jestem autorem lub współautorem 65 prac naukowych, na które składa się: 17 oryginalnych prac twórczych w czasopismach ujętych w bazie "Journal Citation Reports", 4 prace przeglądowe, w tym 3 w czasopismach ujętych w bazie "Journal Citation Reports", 1 artykuł w wydawnictwie Polskiej Akademii Nauk (Działalność Naukowa), 41 komunikatów konferencyjnych, w tym 24 na zjazdach międzynarodowych, Suma IF = 23,57 (IF za rok wydania publikacji); punkty MN i SzW = 435 (zgodnie z wykazem czasopism punktowanych z 2010 r.) Liczba cytowań publikacji według bazy Web of Science wynosi

22 Indeks Hirscha opublikowanych publikacji według bazy Web of Science wynosi 6. Rozprawę habilitacyjną stanowi 5, prac które nie zostały uwzględnione w ogólnym dorobku naukowym. Suma IF = 7,18 (IF za rok wydania publikacji), punkty MN i SzW = 115 (zgodnie z wykazem czasopism punktowanych z 2010 r.) Tabelaryczne zestawienie dorobku naukowego z wyłączeniem prac habilitacyjnych. Kategoria Oryginalne prace twórcze w czasopismach zagranicznych oraz krajowych o zasięgu międzynarodowym Oryginalne prace twórcze w czasopismach krajowych Przed uzyskaniem stopnia doktora Po uzyskaniu stopnia doktora Razem Prace przeglądowe Prace o charakterze informacyjnym 1 1 Doniesienia i komunikaty naukowe opublikowane w materiałach międzynarodowych konferencji naukowych Doniesienia i komunikaty naukowe opublikowane w materiałach krajowych konferencji naukowych Opublikowane prace naukowe ogółem

23 Oryginalne prace twórcze po doktoracie (łącznie z pracami habilitacyjnymi) zostały opublikowane w Nazwa czasopisma n Impact Factor/rok Łączny Impact Factor Łączna punktacja czasopism MNiSzW Acta Neurobiol. Exp. 1 0,631/2001 0, Acta Vet. Brno 1 0,274/2002 0, Anim. Reprod. Sci. 5 1,681/2003; 1,410/2005; 2,186/2008; 1,890/2009; 1,721/2010; 8, Brain Research 1 2,623/2011 2, Czech J. Anim. Sci. 1 0,195/1999 0, Exp. Clin. Endocrinol. Diab. 1; 1,956/2004 1, Folia Histochem. Cytobiol. 1; 0,789/2006 0, J. Chemical Neuroanatomy 6 2,552/2001 2,141/2002; 2,453/2006 2,12/2008; 2,12/2008; 2,121/2010 J. Anim. Feed Sci. 4 0,477/2002; 0,402/2004; 0,316/2006 0,692/ , , Reprod. Biol Postepy Nauk Rolniczych 1 6 Działalność Naukowa PAN 1 Suma 27 30, * Kolor czerwony - prace wchodzące w skład rozprawy habilitacyjnej. 23

24 Zestawienie konferencji, na których były prezentowane komunikaty naukowe: A) Konferencje za granicą i międzynarodowe w Polsce: 3 rd International Conference on Farm Animal Endocrinology. Bruksela, 7-10 December, International Symposium "Molecular and Physiological Aspects of Regulatory Processes of the Organism. Kraków, czerwiec, 1999, 2004, th Budapest Workshop for Young Endocrinologists: Interrelation of Metabolic Hormones (Leptin, GH-IGF-1 System, Insulin, Adrenal and Thyroid Glands) and Reproduction , June, XXIII Congress of the European Association of Veterinary Anatomist. Olsztyn, July XVIII Dny Zivocisne Fysiologie, Tresti, September 1999, 2002, 4 th International Conference on Farm Animal Endocrinology, Parma, Italy, 7-10 October st Congress of the Polish Society of Neuroendocrinology Łódź, September, th International Conference on Farm Animal Endocrinology. Budapest, Hungary, 4-6 July, The 4 th Symposium of the Society for Biology of Reproduction and Polish-Japanese Seminar, Kraków, September, Colloque de la Societe des Neurosciences. Montpellier, Mai, eme Congres de Neuroendocrinologie, Tours Septembre th FENS Forum of European Neuroscience, Geneve, July Colloque de la Societe de Neuroendocrinologie Strasbourg, Septembre B) Konferencje krajowe: II, III, V Zjazd Towarzystwa Biologii Rozrodu , 2002, I krajowa konferencja adeptów fizjologii. - Regulacja nerwowo-hormonalna przewodu pokarmowego, Warszawa, 23-24, styczeń,

25 Konferencja Funkcjonalna Genomika w Hodowli i Rozrodzie Zwierząt Gospodarskich Jastrzębiec, 2-3 marzec Konferencja Fizjologia i Biochemia w Żywieniu Zwierząt, Warszawa, czerwiec, Sympozjum Postępy Endokrynologii Doświadczalnej Łódź, październik, Sympozjum sprawozdawcze wyników z grantu zamawianego p.t. Biotechnologiczne i fizjologiczne metody doskonalenia procesów rozrodu zwierząt w warunkach prawidłowego i zakłóconego środowiska, Olsztyn, 2004, 2005, Uroczysta Sesja Rady Naukowej IFZZ z okazji Jubileuszu Instytutu, czerwiec Sympozjum Sprawozdawcze Molekularne i fizjologiczne aspekty rozrodu i żywienia zwierząt Jabłonna, II Zjazd Polskiego Towarzystwa Neuroendokrynologii, Warszawa, I, II Zimowa Konferencja TBR. Centralne i lokalne regulacje procesów rozrodczych. Zakopane , Udział w realizacji projektów badawczych Projekty krajowe 1. Projekt badawczy, promotorski KBN nr 5 P06E "Wpływ odżywiania białkowego na regulację sekrecji hormonów osi somatotropowej u owcy; pośrednicząca rola neuropeptydu Y". Główny wykonawca, realizacja r., IFiŻZ PAN 2. Projekt badawczy własny KBN nr 5 PO6D "Aktywność genów kodujących gonadotropiny przysadkowe u owiec żywionych dietą o niskim i wysokim poziomie białka. Neuropeptyd Y jako łącznik między żywieniem a rozrodem". Główny wykonawca, realizacja r., IFiŻZ PAN. 3. Projekt badawczy własny KBN nr 5 P06D "Wpływ prolaktyny na funkcje sekrecyjne podwzgórzowo-przysadkowego systemu GnRH/LH w sezonie rujowym owcy". Wykonawca, 25

26 realizacja r., IFiŻZ PAN 4. Projekt badawczy zamawiany pt. Biotechnologiczne i fizjologiczne metody doskonalenia procesów rozrodu zwierząt w warunkach prawidłowego i zakłóconego środowiska nr PBZ-KBN- 084/P06/2002 kierowanego przez Prof. zw. dr hab. Jerzego Strzeżka. Kierownik zadania badawczego pt. "Rola leptyny w regulacji hormonów układu podwzgórzowo-przysadkowogonadotropowego u owcy, realizacja r. IFiŻZ PAN. 5. Projekt badawczy własny KBN nr 2P06D "Morfologiczne i fizjologiczne interakcje pomiędzy hormonami osi somatotropowej i gonadotropowej w okresie dojrzewania płciowego u owcy". Wykonawca, realizacja r., IFiŻZ PAN. 6. Projekt badawczy własny KBN nr N N / "Zróżnicowanie płciowe morfologiczno-czynnościowych współzależności w układzie podwzgórzowo-przysadkowogonadowym u jagniąt we wczesnym okresie postnatalnego wzrostu i rozwoju". Wykonawca, realizacja r., IFiŻZ PAN. 7. Projekt badawczy własny KBN nr Nr N N "Udział greliny w regulacji aktywności hormonów układu podwzgórzowo-gonadotropowego u owcy". Kierownik projektu, realizacja r. (przedłużony ze względu na trwający urlop wychowawczy). Projekty zagraniczne 1. Współpraca naukowa między PAN a Czeską Akademią Nauk, wspólny grant. Institute of Animal Physiology and Genetic, Academy of Sciences of the Czech Republic, Praga, Uhřineves, Czechy, "Wpływ długoterminowej diety niskobiałkowej na poziom białek wiążących insulino-podobny czynnik wzrostu - I u owiec" , Wykonawca. 2. Współpraca naukowa między PAN a Czeską Akademią Nauk, wspólny grant nr 523/97/1220. Institute of Animal Physiology and Genetic, Academy of Sciences of the Czech Republic, Praga, Uhřineves, Czechy, "The long-term effect of low protein diet on IGF-I-binding proteins and the activity of microbial organisms of rumen in growing female sheep" , Wykonawca. 26

27 3. Dwustronna wymiana PAN-CNRS. Laboratoire d Endocrinologie Cellulaire de la Reproduction, Physiologie et Physiopathologie Universite Pierre et Marie Curie, Paryż, Francja. "Ekspresja genów gonadotropin przysadkowych u owiec żywionych dietą o niskim i wysokim poziomie białka. Rola neuropeptydu Y" , Wykonawca. 4. Program działań zintegrowanych "Polonium", INRA-CNRS, Control Central de L'Ovulation, Nouzilly, Francja, "Morphological and physiological interactions between gonadotrophic and somatotrophic axes in prepubertal female lambs" , Wykonawca. 5. Program działań zintegrowanych "Polonium", INRA-CNRS, Control Central de L'Ovulation, Nouzilly, Francja, "The postnatal ontogeny of neural neuropeptide Y system in the hypothalamus and its relationship with the somatotrophic axis in the female lambs" , Wykonawca. Sieci Naukowe Krajowa Sieć Naukowa (Genomika) - "Zastosowanie genomiki, proteomiki i metaboliki w kontroli wzrostu, rozrodu i zdrowia oraz bioróżnorodności zwierząt" Koordynator Instytut Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN, Olsztyn - Zadanie: "Rola obestatyny w regulacji hormonów osi podwzgórzowo-przysadkowo-gonadotropowej u owcy". 2008, Kierownik zadania. Staże naukowe w okresie przed doktoratem 1995 i 1996 r. Instytut Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN w Olsztynie, 2 tygodnie - zapoznanie się z radioimmunologiczną metodą oznaczania insulino-podobnego czynnika wzrostu (IGF-I) r. - Research Institute of Animal Production, Laboratory of Endocrinology. Słowacja, Nitra, 1 tydzień - zapoznanie się z techniką radioimmunologicznego oznaczania insulino-podobnego czynnika wzrostu (IGF-I) w surowicy zwierząt r. - Institute of Animal Physiology and Genetic, Academy of Sciences of the Czech Republic, Praga, Uhřineves, Czechy, 2 tygodnie - prace eksperymentalne nad adaptacją techniki radioimmunologicznej oznaczania insulino-podobnego czynnika wzrostu (IGF-I) w surowicy krwi 27