Mít rád czy milovat? O czeskiej miłości po polsku. Elżbieta Kaczmarska

Transkrypt

1 Mít rád czy milovat? O czeskiej miłości po polsku Elżbieta Kaczmarska

2 Motywacja Kontakt z językiem obcym Konieczność rozumienia i przekładu Nieoczekiwane trudności podczas konfrontacji języków blisko spokrewnionych Fałszywi przyjaciele tłumacza Nieprzetłumaczalność (również leksyka bezekwiwalentna) Niemożność wyrażenia dokładnie tego samego Szczególnie ryzykowne czasowniki wyrażające stan psychiczny Słowniki klasyczne

3 Cel Analiza semantyczna dwóch fraz czeskich oraz próba ustalenia ich polskich ekwiwalentów Badanie głównie na podstawie korpusu równoległego Analiza korpusowa uzupełniona wynikami ankiet przeprowadzonych wśród czeskich studentów w Libercu Znaczenie słownikowe badanych czasowników Jakie jest znaczenie badanych czeskich jednostek i jak może je rozumieć osoba, dla której językiem ojczystym jest język polski?

4 Czasowniki wyrażające stany psychiczne... są często wieloznaczne... ile tracimy w przekładzie... jak trudno je przełożyć... co właściwie znaczą (niektóre z nich)

5 InterCorp jako źródło danych InterCorp Część Czeskiego Korpusu Narodowego, Wiązanie na poziomie zdania Aktualnie online wersja 6: 31 języków + czeski Liczba słów: 867/100 MW (obce/czeskie), z tego beletrystyka 139/62 MW Tagi morfologiczne i lematyzacja Polskie teksty: 30 MW, z tego beletrystyka: 13 MW Rozróżnienie na oryginały: czeskie/polskie/obce

6 InterCorp

7 Park

8 NoSketch Engine

9 KonText

10

11 Automatyczna ekstrakcja ekwiwalentów z czesko-polskiego korpusu równoległego Narzędzia: word-to-word alignment: GIZA++ tagging: Morfeusz+TakIPI, Hajič+morče Teksty: korpus InterCorp wersja 6, tylko beletrystyka bez rozróżnienia na czeskie/polskie/obce oryginały tylko wiązanie 1:1 czeskie teksty: KW polskie teksty: KW Wyniki: wyekstraktowane pary lematów: K wyekstraktowane hasła dwujęzyczne: 528 K Automatyczna ekstrakcja dr inż. Alexandr Rosen (FF UK, Praha)

12 mít rád kochać lubić przepadać za (Siatkowski, Basaj 2002)

13 Co może znaczyć mít rád? Katolíci mají rádi mrtvoly. Ale pak se zdálo, že mě má rád. On má rád milosrdné lidi. Pan Míla má rád fyziku, elektriku, stroje ( ) Mám rád takové prosté místnosti. "Soňo," ( ) včera jsi řekla, že nemáš ráda strýčka Cyrila. Tak přeci mě máš rád! Přála jsem si přitom, aby všechno popřel, aby mi řekl, že blázním, že má rád jenom mě. ( ) takže si vysvětlovala jeho zamlklost tím, že ji přestal mít rád. Já se neskrývám tím, že tě mám rada. Elżbieta Kaczmarska

14 Co może znaczyć mít rád? Katolíci mají rádi mrtvoly. Ale pak se zdálo, že mě má rád. On má rád milosrdné lidi. Pan Míla má rád fyziku, elektriku, stroje ( ) Mám rád takové prosté místnosti. "Soňo," ( ) včera jsi řekla, že nemáš ráda strýčka Cyrila. Tak přeci mě máš rád! Přála jsem si přitom, aby všechno popřel, aby mi řekl, že blázním, že má rád jenom mě. ( ) takže si vysvětlovala jeho zamlklost tím, že ji přestal mít rád. Já se neskrývám tím, že tě mám rada. Elżbieta Kaczmarska

15 mít rád (koho, 4. p.) pociťovat k někomu náklonnost, lásku; milovat 2, 1; (koho, co) mít v oblibě; milovat 3: má rád své přátele; ti dva se nemají (příliš) rádi je mezi nimi vzájemná nevraživost; mají se rádi a budou se brát; má rád klid, veselou společnost; má ráda hory, své rodiště; má rád černou kávu; má rád přímé jednání považuje za správné; mají se rádi jako pes s kočkou, nesnášejí se; mít někoho rád jako veš v kožichu, jako lišku v kurníku, jako valach hříbě aj., velmi nerad; kdo haní, rád má (přísloví); co nemáš rád sám, nečiň druhému (n. jiným); ob. můžete nás mít rádi, mohli byste nás mít rádi, mějte nás rádi (odmítnutí), dejte nám pokoj Elżbieta Kaczmarska

16 1847 rád lubić 1847 lubić rád 793 rád chcieć 162 lubić líbit 667 rád woleć 50 lubić milovat 554 rád dobrze 41 lubić mít 549 rád chętnie 30 lubić obliba 511 rád kochać 28 lubić snášet 441 rád cieszyć 27 lubić oblíbený 110 rád by 20 lubić potrpět 110 rád ciekawy 16 lubić zamlouvat 110 rád raczej 14 lubić bavit 110 rád zadowolony 14 lubić oblíbit 64 rád rad 11 lubić chtít Elżbieta Kaczmarska

17 mít rád (InterCorp, 2799) bel (cs/oryg) lubić (przyjaźń, sympatia, polubić) (66%) kochać (miłość, zakochać się) (18%) inne (16%)

18 mít rád dla osoby polskojęzycznej kochać (to love) lubić (to like)

19 cs Víte, pane Dvořák, já mám rád rodinu a dělám pro ni všechno. pl Wie pan, panie Dworzak, jak kocham rodzinę i że robię dla niej wszystko. cs Mám tě strašně rád, řekl. pl Strasznie cię kocham rzekł. cs Tak tě mám ráda. pl Takim cię lubię. cs Já mám podzim ráda. pl Ja lubię jesień.

20 cs Víte, pane Dvořák, já mám rád rodinu a dělám pro ni všechno. pl Wie pan, panie Dworzak, jak kocham rodzinę i że robię dla niej wszystko. cs Mám tě strašně rád, řekl. pl Strasznie cię kocham rzekł. cs Tak tě mám ráda. pl Takim cię lubię. cs Já mám podzim ráda. pl Ja lubię jesień.

21 kochać «darzyć kogoś uczuciem miłości» «bardzo lubić kogoś lub coś» «żywić do osoby płci odmiennej gorące uczucie połączone z pożądaniem» lubić «czuć do kogoś sympatię» «znajdować w czymś przyjemność» «o roślinach, zwierzętach, rzeczach: wymagać, potrzebować czegoś»

22 mít rád milovat mít rád kochać (to love) lubić (to like)

23 milovat kochać miłować mieć zamiłowanie (Siatkowski, Basaj 2002)

24 milovati 1. (koho, 4. p.) pociťovat k někomu mileneckou lásku: miloval ženu celou svou bytostí; milovali se věrně; věrné naše milování (Sab.); milovali se spolu každého dne, milenecky se laskali; souložili; hoch miluje holky a čert spolky (pořek.) 2. (koho, co) pociťovat neerotickou lásku, mít rád (op. nenávidět): m. rodiče; vlast svou máš nade vše m. (Ner.); milující srdce mateřské; koho bůh miluje, toho křížkem navštěvuje (přísloví) 3. (koho, co) mít v oblibě, dbát o někoho, o něco: m. společnost; m. pohodlí; miluj pravdu!; m. zpěv, tanec; květiny milují slunce, potřebují je Elżbieta Kaczmarska

25 Milovat milovat kochać 1731 kochać milovat 81 milovat uwielbiać 511 kochać rád 50 milovat lubić 113 kochać miláček 41 milovat miłować 47 kochać láska 33 milovat miłość 40 kochać zamilovaný 33 milovat pokochać 36 kochać drahoušek 31 milovat kochany 27 kochać milování 14 milovat zakochany 27 kochać zamilovat 13 milovat przepadać 25 kochać milující 10 milovat zakochać 23 kochać pomilovat 8 milovat ukochany 17 kochać milovaný 3 milovat oddawać 15 kochać zlato Elżbieta Kaczmarska

26 milovat (InterCorp, 586) bel (cs/oryg) lubić (przyjaźń, sympatia, polubić) (24 / 4%) kochać (miłość, zakochać się) (489 / 84%) inne (73 / 12%)

27 Ankieta w Libercu (XII 2013) mít rád / milovat Próba określenia znaczenia mít rád w zestawieniu kontrastowym z milovat Jakie obiekty łączą się z tymi jednostkami? Czy są jakieś różnice pomiędzy nimi? 30 osób (19 57 lat)

28 obiekty milovat mít rád osoba, jedzenie, picie, muzyka, osoba, aktywność, aktywność, piwo jedzenie, przyroda, zwierzęta rodzice, dziewczyna, życie, zwierzęta definicja najwyższy stopień miłości, "mít rád" ale intensywniej, być w głębokiej relacji, czuć 'love, coś więcej niż "mít rád", bardzo silne pozytywne emocje lubić kogoś czy coś, pozytywne emocje

29 również Czesi nie są całkiem pewni forum Ovšem mít rád to člověk může mít knihu, kamaráda, psa... v tom není nic erotického. Vidím to přesně jako Arnika. Pro mě byly hranice teda vždy jasný. Zamilovaná jsem byla ze začátku do současného přítele. Už jsme spolu několik let, ale pořád ho miluju. Ráda mám třeba ex, se kterým jsme se rozešli už před 5 lety, ale v dobrém. Takže asi takhle zamilovanost zezačátku, miluju někoho potom, co prvotní zamilovanost přešla. A ráda mám kamarády, blízké atd Ono mít ráda můžu i rajskou nebo svoje hady, ale milovat... je prostě něco jiného Miluji tě má jistý sexuální náboj. Milenci po setkání odhazují oblečení, cesta vede směrem k ložnici. Je v tom touha, láska, zamilovanost a chtíč. Pro dnešek, zítřek, rok, snad dva. Méně citu a porozumění. Mám tě rád je v tom všechno: cit, porozumění, láska, podpora. Že se jeden na druhého může spolehnout, budou spolu, až jim bude ouvej. Nebudou nikdy sami. Je to jako v němém filmu, kdy není třeba slov, protože hovoří oči, činy. V nich se zobrazuje láska, něha, starost. Mám tě rád už není jen o slovech. Je to o životě

30 Wnioski Pojęcie mít rád w języku polskim nie istnieje W przekładzie decydujemy, czy chodzi o miłość, czy jedynie o sympatię Kontakt ważne, jak rozumie adresat (jeśli w ogóle rozumie) Elżbieta Kaczmarska

31 mít rád... I tęskniąc sobie zadaję pytanie: Czy to jest przyjaźń? czy to jest kochanie? Niepewność, A. Mickiewicz

32 Perspektywy mít rád analiza kolokacyjna / Pattern Grammar / metoda automatyczna bez rezultatu w przypadku innych czasowników (implementacja różnych teorii): o walencja o Pattern Grammar (být líto) o kolokacje (WordSketches) o kontekst liniowy

33 být líto Jak mi ho bylo líto! Jakże mi go było żal! Je mi ho samozřejmě líto. Jest mi go oczywiście żal Přišlo mi jí prostě líto. Po prostu zrobiło mi się jej żal. být líto + NP DAT + NP GEN = żal Pak mi je líto. Wobec tego, przykro mi! Potom nám to bylo oběma líto. Potem nam obu było przykro. nabídne mi sisinku a já si vezmu, protože by mu bylo líto, kdybych si nevzala...zaprasza mnie na cuksa i ja biorę, bo było by mu przykro, gdybym nie wzięła být líto + NP DAT + to / Ø = (być) przykro

35

36 INFINITIV toužit inf-x pragnąć inf * marzyć inf * tęsknić inf post_inf post_inf mít 926 podziękować 805 stát 864 podkreślić 598 poznat 382 pogratulować 379 vidět 346 wyrazić 391 vrátit 333 zwrócić 319 hrát 333 przypomnieć 165 získat 332 powiedzieć 386 dostat 311 zauważyć 97 vyhrát 285 rozpocząć 73 žít 177 poruszyć 58 jít 176 powtórzyć 51 najít 152 skorzystać 70 udělat 143 powitać 43 spatřit 132 dodać 70 uspět 124 zaznaczyć 40 dělat 105 przyłączyć 33 napravit 101 wezwać 39 zůstat 99 zapytać 43 pracovat 96 poinformować 46 podívat 92 pochwalić 26

37 toužit po pragnąć marzyć o tęsknić za tęsknić do post_po has_gen_obj 809 verb_o_noun 296 verb_za_noun 94 verb_do_noun 59 dítě 697 co 76 to 70 dom 6 spokój 3 láska 599 to 52 Europa 14 to 5 dom 3 návrat 555 Europa 34 powrót 10 junior 2 świat 3 úspěch 493 zachęcić 26 demokracja 5 mąż 2 słońce 2 vítězství 457 strona 16 wolność 4 żona 2 ciało 2 změna 455 coś 15 utopia 3 powrót 2 rzecz 2 život 361 powód 14 zemsta 3 ojciec 2 medaile 316 region 14 domek 3 coś 2 pomsta 287 śmierć 13 kariera 3 człowiek 2 klid 282 demokracja 12 miłość 3 czas 2 vztah 271 debata 12 nic 3 praca 2 moc 267 grupa 12 śmierć 3 postup 266 zmiana 12 rozmowa 3 kariéra 263 parlament 11 coś 3 titul 263 pokój 10 majestat 2 rodina 246 rozwój 10 posada 2 svoboda 218 okazja 9 teatr 2 výhra 189 wolność 8 ucieczka 2 bod 174 rezolucja 7 niepodległość 2 dobrodružství 171 prezydencja 6 hotel 2 odveta 156 współpraca 6 rewolucja 2 domov 155 kontynuacja 5 członkostwo 2

39