Wolność sumienia i religii Wolność wyrażania poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji

Transkrypt

1 Państwo prawa Definicja demokracji Termin demokracja z greckiego oznacza ludowładztwo, czyli szczególną formę rządzenia państwem, w której władza państwowa nominalnie lub faktycznie należy do obywateli. Współcześnie terminu demokracja używa się głównie w 2 znaczeniach: - Władza ludu, społeczeństwa; - Forma ustroju państwa, w którym uznaje się wolę większości obywateli jako źródło władzy; - Synonim samych praw i swobód obywatelskich. Prawa, wolności i obowiązki obywateli polskich gwarantowane przez Konstytucję RP Prawa i wolności osobiste Ochrona życia Zakaz poddawania eksperymentom naukowym bez zgody osoby zainteresowanej Zakaz stosowania tortur, kar cielesnych i okrutnego traktowania Nietykalność i wolność osobista, ograniczenie wolności tylko na mocy decyzji sądu Prawo do sprawiedliwego i jawnego procesu Prawo do prywatności, wolności komunikowania się i nienaruszalność mieszkania Swoboda poruszania się po terytorium kraju, prawo wyjazdu za granicę oraz wyboru miejsca zamieszkania Wolność sumienia i religii Wolność wyrażania poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji Prawa i wolności polityczne Wolność uczestnictwa i organizacji zgromadzeń publicznych Dostęp do służby publicznej

2 Prawo do informacji o działalności organów państwowych i samorządowych Prawa wyborcze i prawa udziału w referendum Prawo do składania petycji i skarg Prawa i wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne Prawo do własności dziedziczenia Prawo wyboru zawodu i miejsca pracy Prawo do ochrony zdrowia Prawo do nauki, która do 18. roku życia jest obowiązkowa, a w szkołach publicznych bezpłatna Wolność twórczości artystycznej, badań naukowych i korzystania z dóbr kultury Obowiązki Wierność Rzeczypospolitej i troska o dobro wspólne Przestrzeganie prawa Obrona kraju i służba wojskowa Ponoszenie ciężarów i świadczeń publicznych, w tym płacenie podatków Dbałość o środowisko naturalne i ponoszenie odpowiedzialności za spowodowane przez siebie szkody Źródło: Opracowanie własne Relacje pomiędzy prawami a obowiązkami obywateli W państwie demokratycznym następują następujące relacje między prawami a obowiązkami obywateli: - Władza ludu, społeczeństwa; - Jedność praw i obowiązków prawa przysługują jednostce wtedy, gdy wypełnia ona wobec społeczeństwa swoje obowiązki, wynikające z poszanowania praw i wolności innych ludzi. Takie założenia były przyjęte w polskich konstytucjach z okresu międzywojennego i w konstytucji PRL u. - Rozdział praw i obowiązków prawa przysługujące obywatelowi są niezależne od obowiązków. Ich źródłem jest, bowiem godność osobista, którą ma każdy człowiek i której nikt nie może człowieka pozbawić. Trudno na przykład wyobrazić sobie sytuację, gdy wolność sumienia czy słowa będzie uzależniona od płacenia podatków. Rozdział praw i obowiązków można dostrzec w obecnie obowiązującej konstytucji. W demokratycznym państwie przyznaje się wszystkim obywatelom swobody i prawa polityczne, zapewniające im udział w sprawowaniu władzy. Cnoty obywatelskie, jakie winny charakteryzować wyborcę, wskazują wyznaczniki kultury politycznej, której miernikiem są wybory demokratyczne. Cnoty obywatelskie Cnoty obywatelskie to wartości, które przyczyniają się do tworzenia dobra wspólnego, tak istotnego w systemie demokratycznym i w związku z tym powinny kształtować postępowanie obywatela. Cnoty tworzą wzór obywatela i są wyznacznikiem jego działalności. Istnieją różne katalogi cnót obywatelskich.

3 Najczęściej wymieniane cnoty obywatelskie to: - Dyscyplina wewnętrzna to umiejętność narzucania sobie określonych planów działania i konsekwencja w ich realizacji. Jest ona niezwykle istotna w działalności obywateli w organizacjach; - Tolerancja przejawia się poszanowaniem potrzeb, poglądów i zachowań innych ludzi. W życiu politycznym ułatwia zawieranie kompromisów z przeciwnikami politycznymi. Tolerancje nie oznacza jednak akceptacji czy popierania postaw i poglądów, które uważa się za błędne. Nie może również oznaczać obojętności na zło. Postawa tolerancji nie dotyczy sytuacji, w których poglądy czy zachowania innych ludzi są zagrożeniem dla mienia, bezpieczeństwa i życie innych obywateli; - Uspołecznienie polega na zainteresowaniu i zaangażowaniu w sprawy społeczne. Społeczeństwo demokratyczne i obywatelskie stwarza wiele możliwości działania. Są to między innymi: 1. Akcje charytatywne 2 Wolontariat młodzieżowy, który jest dobrowolną, nieodpłatną i systematyczną pracą na rzecz osób potrzebujących. Wolontariuszem może zostać każdy. 3. Organizacje społeczne i polityczne 4. Samorządy 5. Wybory 6. Referenda Aktywność obywatelska Czynnikami, które mają wpływ na poziom aktywności obywateli, są: - Wychowanie w rodzinie; - Wzorce społeczne środowiska, normy społeczne; - Hierarchia wartości społecznych (dobro wspólne czy egoizm); - Wychowanie w szkole, popieranie inicjatyw dzieci i młodzieży; - Sytuacja ekonomiczna, możliwość bezinteresownego poświecenia wolnego czasu; - Dostęp do informacji o możliwym zaangażowaniu i stopień promocji aktywności obywatelskiej; - Postawa patriotyczna, tradycje rodzinne, zawodowe; - Obraz polityki w mediach oraz w poczuciu społecznym. Krytycyzm to postawa charakteryzująca się umiejętnością właściwej oceny zjawisk, poglądów oraz przyjmowaniem tylko tych informacji, które są dobrze uzasadnione. Postawa krytyczna dotyczy także własnych poglądów i wyraża się gotowością ich zmiany w przypadku pojawienia się przemawiających za tym argumentów. Taka postawa krytyczna jest niezwykle istotna w społeczeństwach demokratycznych, gdzie w przestrzeni publicznej ścierają się różne poglądy; Odpowiedzialność za słowa to świadomość, że wystąpienia na forum publicznym mogą naruszać interesy innych ludzi. Odpowiedzialność za słowa oznacza także gotowość ponoszenia konsekwencji swoich wypowiedzi oraz dotrzymania obietnic. Deklaracja Zasad Tolerancji ONZ Z kwestią jednej z cnót obywatelskich wiąże się Deklaracja Zasad Tolerancji, której zarys zostanie przedstawiony poniżej. Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, nauki i Kultury 16 listopada 1995 roku przyjęła deklarację dotyczącą zasad tolerancji. W następnym roku Zgromadzenie Ogólne ONZ proklamowało dzień uchwalenia deklaracji Międzynarodowym Dniem Tolerancji. W myśl przyjętej przez ONZ deklaracji

4 tolerancja polega na: - Respektowaniu cudzych praw i cudzej własności; - Uznaniu i akceptacji różnic indywidualnych; - Umiejętności słuchania, komunikowania się i rozumienia innych; - Docenianiu rozmaitych kultur; - Otwarciu na cudze myśli i filozofię; - Ciekawości i nieodrzucaniu tego, co nieznane; - Uznaniu, że nikt nie ma monopolu naprawdę. Wyznaczniki kultury politycznej w systemach demokratycznych Kultura polityczna to całokształt politycznych postaw i poglądów jednostek oraz całego społeczeństwa, charakterystycznych dla danego okresu i ukształtowanych tradycji historycznych. Analizując sytuację współczesnych państw demokratycznych można przytoczyć empiryczne argumenty przemawiające za tym, że jest to ustrój nakierowany na dobro obywatela. Obywatele, dzięki pracy i jej efektów mogą polepszać warunki życia i dziś na przykład większość robotników korzysta ze znacznego zasobu dóbr konsumpcyjnych. Kapitał nie jest skoncentrowany w rękach nielicznych jednostek, jak to działo się w przypadku systemów autorytarnych i totalitarnych, pozostaje rozproszony wśród całej ludności. W przedsiębiorstwach, funkcjonujących w państwie o ustroju demokratycznym, na decyzje związane z interesami wpływ mają nie tylko właściciele spółek, lecz także szerokie rzesze menadżerów różnych specjalności. W państwie demokratycznym struktura klasowa jest elastyczna. Oznacza to, że wielu ludzi w ciągu swojego życia dzięki inteligencji i przedsiębiorczości może zmienić swój status społeczny i zająć wyższą pozycję w hierarchii społecznej. Demokracje realizując program społeczny dotyczący szerokiego dostępu obywateli do wiedzy dbają o to, aby stale rósł sektor publiczny zatrudniający nauczycieli, policjantów (bezsporna kwestia bezpieczeństwa obywateli), urzędników podatkowych. W tych zawodach nie obowiązuje podział na kapitalistów i robotników, co dowodzi, że sektor publiczny państwa, jego rozmiar jest miarą demokratyzacji życia politycznego. Demokratyczna organizacja wyborów daje każdemu tę samą szansę wyborczą bez względu na stan posiadania ziemi i kapitału. W państwie demokratycznym oprócz zróżnicowania klasowego istnieje wiele innych podziałów, na przykład opartych na religii, rasie, języku i regionie zamieszkania. Współczesna demokracja jest odmianą tak zwanej demokracji wolnorynkowej. W praktyce społecznej oznacza to gwarantowanie wszystkim obywatelom równych szans w korzystaniu ze stworzonych przez państwo i jego gospodarkę możliwości. Demokracja jest, więc obecna w gospodarce. Ludzie mają z założenia współdecydujący głos w swoim miejscu pracy. Zgodnie z tokiem myślenia o decyzyjności pracowników danego przedsiębiorstwa w demokracji kapitał musi, oczywiście do pewnego stopnia, dzielić władzę gospodarczą z klasą pracującą. Oznacza to, że pracownicy mają możliwość wykupu akcji w swojej firmie. Jest to forma współdecydowania o polityce przedsiębiorstwa i należy ją uznać za ważny krok w kierunku demokratycznego przekształcania gospodarki i społeczeństwa. Tego rodzaju gwarancja podejmowania przez pracowników decyzji lub wpływania na nie jest konieczna dla demokratyzacji życia z wielu powodów. Głównie z powodu, że chroni w ten sposób prawa pracownicze, pozwala nadzorować przedsiębiorstwo i jego inwestycje, przyczynia się do wzrostu bezpieczeństwa pracy ze względu na gwarantowaną możliwość szkoleń oraz służy poprawie warunków pracy. Szeregowi pracownicy przedsiębiorstw dążą do uzyskania w państwie demokratycznym tak zwanej demokracji gospodarczej. Dwaj politycy Lijphart oraz Lehmbruch w publikacji Społeczno-ekonomiczne badania procesów decyzyjnych powołali do istnienia zwrot: demokracja oparta na współdecydowaniu. Poza tym termin współdecydowanie w systemie demokratycznym nabrał już specjalnego znaczenia w naukach politycznych. W europejskiej myśli politycznej po raz pierwszy tego terminu użył Johaness Althusius w swoim dziele Politica Methodice Digesta w 1603 roku. Consociati, czyli współdecydowanie o wszystkim, co dotyczy państwa, pojawiło się tak

5 wcześnie w historii myśli politycznej. Oznacza to, że idea demokratyzacji życia politycznego była największym marzeniem również dawnego świata. Bezsprzecznie była ona traktowana jako kolejna fantazja utopistów, ale można by rzecz zawierała antycypację ustroju najbardziej sprawiedliwego. Tak jak marzenie o szczęśliwszym świecie dawnych myślicieli było zawsze odpowiedzią na niesprawiedliwość współczesnego im świata, tak demokracja dzisiaj wyłuszcza fundamentalne prawa jednostki do samostanowienia o sobie. Instytucją polityczną, która współcześnie zapewnia ciągłość demokracji w Europie jest bezsprzecznie Unia Europejska. W aspekcie międzynarodowym każde państwo członkowskie Unii Europejskiej zachowuje niezależność, jednocześnie deklarując wspólne działanie w ponadnarodowej organizacji na rzecz idei służących rozwojowi Europy. Naczelnym celem polityki Wspólnoty Europejskiej było i jest ustanowienie wspólnego rynku dla państw członkowskich. Oznacza to w praktyce społeczeństw demokratycznych zniesienie wszystkich taryf handlowych między krajami członkowskimi. Przekłada się to również powoli na integrację w sferze usług. Banki, spółki ubezpieczeniowe, giełdy papierów wartościowych otrzymują obecnie nieograniczony dostęp do Unii Europejskiej.( Szeroki dostęp dawców określonych pozatowarowych usług do krajów Unii Europejskiej nastąpił dzięki Porozumieniu w Sprawie Jedności Europy z 1985 roku.) Demokracja, to nie tylko sposób sprawowania władzy, ale także pewien sposób życia, taki mianowicie, który w sferze publicznej uwzględnia i akomoduje interesy rozmaitych, określonych społecznie, gospodarczo i kulturowo grup i zbiorowości społecznych. Demokracja wreszcie to w gruncie rzeczy nic innego jak umiejętne poszukiwanie konsensusu społecznego i eliminowanie napięć społecznych. Ustrój demokratyczny nie może istnieć bez kultury politycznej. Obywatele, jeśli mają świadomie uczestniczyć w wyborach i oddawać głosy zgodnie ze swoim sumieniem i na ludzi tego godnych, muszą mieć szanse poznania kandydatów, ich zalet i wad.