Narodziny pisma. Upłynęło wiele tysięcy lat zanim człowiek dopracował

Transkrypt

1

2 Narodziny pisma Upłynęło wiele tysięcy lat zanim człowiek dopracował się pisma, a minęło jeszcze kilka kolejnych wieków zanim pismo stało się tym, czym jest dzisiaj. Najpierw bowiem musiały się wykształcić warunki podstawowe, bez których pismo nie mogłoby istnieć. Były one wynikiem każdorazowych potrzeb społeczeństwa na różnych etapach jego rozwoju. Zasadniczo chodzi o takie "zapisanie", czyli wyobrażenie, za pomocą sygnałów wizualnych tego, co chce się zakomunikować i podać do wiadomości, jednocześnie, by treść i sens tego zapisu pozostały zrozumiałe.

3 Początkowo, jeszcze w epoce wspólnot pierwotnych, poprzez Przykład pierwszych sposobów zapisywania ważnych wydarzeń epoki myśliwskie, rolnicze do osiadłego rzemiosła i wspólnot rodowych, człowiek wytworzył pierwsze znaki pamięciowe (mnemotechniczne), a także sposób komunikowania wiadomości za pomocą ich obrazowego przedstawienia - w znaczeniu dosłownym. Naścienne rysunki w jaskini Lascaux

4 Przykładem takich wiadomości są rysunki naskalne (petroglify), tudzież inne sposoby notowania (utrwalania w pamięci) Określonych myśli, jak różnego rodzaju i zastosowania karby na laskach (lub kawałkach drewna), czy pismo węzełkowe ("quipu"), polegające na symbolizowaniu oznaczonych myśli i treści za pomocą przyjetego kodu nacięć, czy węzłów. petroglif inkaskie quipu

5 Dopiero połączenie pisma z elementami mowy otworzyło dalszą drogę temu sposobowi komunikowania się. Wyróżniamy na tej drodze cztery zasadnicze etapy: używane w piśmie znaki, coraz bardziej zresztą upraszczane, wyobrażały najpierw pojęcia, następnie wyrazy, potem sylaby, a w końcu głoski. Stąd pisma: wyrazowe (każdy wyraz wymaga osobnego znaku np. współczesne pismo chińskie), sylabowe i wreszcie alfabetyczne.

6 Najstarsze rodzaje pisma Najwcześniej pismo pojawiło się w Mezopotamii, a wkrótce potem w Egipcie. Powstało przede wszystkim jako narzędzie administracji. W państwach nad Eufratem, Tygrysem i Nilem konieczne było rejestrowanie wielkości zbiorów, wpływów z podatków, wydatków na potrzeby władcy, dworu i armii. Początkowo posługiwano się pismem piktograficznym, którego znakiobrazki-przedstawiały rzeczy i zdarzenia, następnie pismem ideograficznym, czyli takim, w którym znaki oddają poszczególne pojęcia, a nie poszczególne dźwięki. Pierwsze piktogramy pojawiły sie w II połowie IV tys. p.n.e.

7 Papirusowe zwoje boga Thota - pismo egipskie (pismo wyrazowe) Pismo starożytnego Egiptu opiera się na 3 rodzajach hieroglifów: znakach fonetycznych, ideograficznych oraz determinatywach. Odpowiedni ich układ pozwala tworzyć domyślny lub precyzyjny układ zdania mówionego. W razie potrzeby (zwłaszcza przy zapisywaniu obcojęzycznych nazw) starożytni Egipcjanie z reguły używali alfabetu - grupy znaków jednospółgłoskowych reprezentujących 24 dźwięki. Samogłoski nie były zapisywane. W egipskim piśmie hieroglificznym dany znak mógł pełnić jedną z trzech funkcji zależnie od kontekstu. Jednoznacznymi symbolami były tylko znaki reprezentujące bóstwa. Niestety obecnie nie jest nam znany dokładny sposób wymowy hieroglifów, ponieważ jest to język wymarły. Jedynie przypuszczamy wartości fonetyczne, które ustalono na podobieństwo języka koptyjskiego, a także bazując na greckich podaniach.

8 Hieroglify Inny przykład pisma obrazkowego (ewolucja chińskigo alfabetu

9 Gliniane tabliczki boga Nabu pismo klinowe (pismo sylabowe) Pismo klinowe to najstarsza, na Bliskim Wschodzie, odmiana pisma, stworzona najprawdopodobniej przez Sumerów ok p.n.e. Pierwotnie było złożone z przedstawień rysunkowych, które wyobrażały przedmioty albo jeden charakterystyczny ich element, a przy bardziej abstrakcyjnych pojęciach kompozycje symboliczne. Na początku system był całkowicie ideograficzny (obrazkowy). Każdy znak miał znaczenie podstawowe, do którego dochodziły znaczenia poboczne. Nazwa pochodzi od kształtu znaków odciskanych na glinianych tabliczkach za pomocą kawałka trzciny. Jego powstanie, w IV tysiącleciu p.n.e., związane było z administracyjnymi i gospodarczymi potrzebami rozwijającej się coraz bardziej cywilizacji. Do największego rozkwitu doszło w XIV-XIII w. p.n.e. z uwagi na wagę języka akadyjskiego na Bliskim Wschodzie, w którym było zapisywane. Pismo klinowe używane było aż do okresu panowania na Bliskim Wschodzie hellenistycznej dynastii Seleucydów w II w. p.n.e.

10 Przykłady pisma klinowego :

11 Fenicjanie (Pismo alfabetyczne) Alfabet fenicki, będący modyfikacją istniejącego wcześniej pisma Proto- Kananejskiego jest najstarszym zachowanym alfabetem świata. Uważa się, że powstał około 1050 p.n.e., najprawdopodobniej dla potrzeb rozwijającego się handlu. Służył do zapisu fenickiego, języka z grupy północnosemickiej, używanego w starożytności na terenie dzisiejszego Libanu oraz w licznych fenickich koloniach. Zapis ten, poprzez oparte na nim pisma greckie i hebrajskie, dał początek wszystkim alfabetom stosowanym współcześnie na terenie Europy oraz arabskiemu, a nawet dewanagari używanemu obecnie w Indiach.

12 Charakterystyczną cechą fenickiego jest jego spółgłoskowość (brak liter odpowiadających samogłoskom, które odczytywano z kontekstu). Pozwala to sklasyfikować ten alfabet jako abdżad Pismo fenickie pierwowzór alfabetu (inaczej pismo spółgłoskowe). Hebrajczycy w pierwszych wiekach naszej ery opracowali opcjonalny system oznaczania samogłosek pisma sylabicznego, natomiast starożytni Grecy przemianowali niektóre litery pisma fenickiego na samogłoski, tworząc pierwszy pełny głoskowy alfabet. Poszczególne litery zapisu fenickiego oznaczają także całe wyrazy. Alfabet, odczytywany najczęściej od prawej do lewej.

13 Pismo łacińskie Pismo alfabetyczne zostało przejęte przez wiele kultur europejskich. Wśród nich szczególną rolę odegrali Etruskowie. Pismo etruskie stało się podstawą wszystkich alfabetów italskich, do których należą: umbryjski, oskijski, falijski. Mimo, że Etruskowie pozostawili po sobie malowidła na ścianach grobowców, rzeźby oraz inskrypcje napisane znakami podobnymi do liter greckich ich kultura oraz język pozostał nadal nie zbadany. Etruskowie panowali w Rzymie od VIII do końca IV w. p.chr., wtedy to pobili ich Latynowie - władcy środkowej i północnej części półwyspu Apenińskiego. Późniejsi Rzymianie przystosowali niektóre litery alfabetu greckiego (w zachodniej odmianie) do dźwięków swojej mowy i tak powstało pismo łacińskie. Łacina była przez całe średniowiecze jedynym językiem w Europie Zachodniej posiadającym pismo, dlatego pisma narodowe powstawały poprzez przystosowywanie tego zapisu do dźwięków konkretnej mowy.

14 Alfabet łaciński rozprzestrzenił się razem z armią rzymską w niemal całej Europie. Dziś używany jest na ogromnych obszarach kuli ziemskiej.do najstarszych zabytków tego pisma należą inskrypcje, najsłynniejszą jest tzw. Stela Romulusa (łac. lapis Niger), oprócz tego waza Duenosa, złota szpilka z Praeneste (łac. fibula Praenestina). Wczesny alfabet składał się z 21 liter, w I w. dodano Z i Y Pismo łacińskie uniwersalne pismo średniowiecznej Europy

15 Najstarszym i najwytworniejszym pismem była kapitała (pismo majuskulne). Rozróżniono dwie odmiany tego pisma: kapitała elegancka lub kwadratowa (łac. capitalis quadrata)- była to odmiana o szlachetnym kształcie liter, służącym do dziś za wzór do wersalików w piśmie drukarskim, litery pisane (ryte) były na planie kwadratu, miały tę samą wysokość i mieściły się w schemacie dwóch linii, wysokością wyróżniały się litery: B, F, L natomiast fragmenty G, N, Q, i V wystawały poza dolną linię, walor estetyczny tego rodzaju pisma jest niezaprzeczalny, ten rodzaj stosowano do pisania na kamieniu. kapitała chłopska (łac. capitalis rustica) - pismo skromniejsze i mniej staranne, wykonywane za pomocą linii lekko wygiętych, rzadziej występują elementy poziome (zanikła belka pozioma w literze A, zaś w literach: B, L, F, E, zachowały się w szczątkowej formie), w obu odmianach kapitały nie stosowano odstępów między wyrazami rzadko używano skrótów, używano jej do pisania na papirusie, pergaminie i tabliczkach woskowych.

16 Rodzaje kapitał: kapitała elegancka: kapitała chłopska:

17 Historia druku Wynalazek ruchomej czcionki drukarskiej, był przez wieki udoskonalany. Europejczycy uważają Gutenberga za początek jej rozwoju. Warto, jednak pamiętać, że państwa azjatyckie (zwłaszcza Chiny) na wynalezionym przez siebie papierze, o wiele wieków wcześniej odkryły możliwość odbijania czcionek. VII w., Chiny - pierwsze druki drzeworytnicze na papierze X w., Korea, za dynastii Korio powstaje pierwsza instytucja państwowa zajmująca się sprawami drukowania, nosi nazwę Pissesse - w Korei panuje wtedy druk z form drewnianych, aczkolwiek mniej udane próby miały już wcześniej miejsce z form kamiennych i miedzianych chiński kowal Pi Szeng wynajduje czcionkę ruchomą dla pojedynczych znaków, robiąc ją z wypalanej gliny

18 Najważniejsze wydarzenia historii druku cd. XV w., Europa - duch reformacji gwałtownie zwiększa zapotrzebowanie na słowo pisane, równolegle w kilku krajach europejskich ma miejsce wynalazek ruchomej (wymiennej) czcionki, największy sukces odnosi Jan Gutenberg drukując Biblię, jest wynalazcą aparatu do odlewania czcionek z wymiennych matryc oraz prasy drukarskiej, jego pierwszy drukowany krój pisma zaskakuje nawet dziś dojrzałością typograficzną. Za wynalazcę europejskiej wersji czcionki, wpierw drewnianej, potem metalowej, uchodzi Holender Laurens Janszoon Coster prowadzący swoją działalność w holenderskim mieście Harlem w początkach XV w., a więc na ok. 20 lat wcześniej niż Gutenberg w Moguncji. Jednak jako wynalazcy czcionki w Europie wymieniani są również: Jan Brito (Brugia, Belgia), Pamphilo Castaldi (Feltre, Włochy) oraz Prokop Waldfogel - czeski złotnik działający w Awinion (Francja).

19 XV-wieczna drukarnia Starodruk

20 Dziękujemy za uwagę Prace wykonali: Adam Tomaszewski Inez Radzik Tomasz Kmiecik