Hałas słyszalny w środowisku pracy

Transkrypt

1 4. Hałas słyszalny w środowisku pracy. Ocena moŝliwości wykonywania 1 Hałas słyszalny w środowisku pracy Ocena moŝliwości wykonywania pracy 4.1. Charakterystyka zjawiska Środowisko akustyczne obejmuje ogół występujących w środowisku szmerów i dźwięków o róŝnej sile i głośności oraz o róŝnym przeznaczeniu, odbieranych przez człowieka [4.1]. Dźwięk traktować moŝna jako wraŝenie słuchowe wywołane drganiami akustycznymi. Część z tych dźwięków zaliczyć moŝna do kategorii hałasu, tj. dźwięku traktowanego jako wszelkie niepoŝądane, nieprzyjemne, dokuczliwe lub szkodliwe efekty akustyczne oddziałujące na narząd słuchu i inne zmysły oraz części organizmu człowieka [4.2, 4.3]. KaŜdy dźwięk stanowiący przeszkodę w sprawnym wykonywaniu określonej czynności (przeszkadzający) lub powodujący uszkodzenie ustroju w zaleŝności od natęŝenia nazywa się hałasem lub szumem. JeŜeli w jego widmie występują składowe o częstotliwościach od 16 Hz do 20 khz moŝna go określić jako hałas lub szum słyszalny. Ocena naraŝenia na hałas w środowisku pracy związana jest z określeniem moŝliwych skutków oddziaływania hałasu w odniesieniu do [4.4]: niebezpiecznego lub szkodliwego oddziaływania na narząd słuchu, gdy hałas jest przyczyną zmian wegetatywnych i wewnętrznych uszkodzeń narządu słuchu, zakłóceń moŝliwości wykonywania pracy, gdy hałas występuje jako czynnik zakłócający wykonywanie normalnych czynności i zmniejszający wydajność w pracy, dokuczliwości pracy, gdy czynnik występuje jako czynnik męczący. Oceniając wpływ hałasu na zdrowie i bezpieczeństwo naleŝy przede wszystkim zwrócić uwagę na długotrwałe oddziaływanie hałasu na narząd słuchu. NiezaleŜnie od poziomu jego natęŝenia, powoduje zmiany patologiczne i fizjologiczne. Zmiany patologiczne dotyczą głównie odbioru fal dźwiękowych w uchu. Ich następstwem jest nieodwracalny ubytek słuchu. Zmiany fizjologiczne związane są ze zjawiskiem maskowania. Ponadto szkodliwe oddziaływanie hałasu na organizm słuchu uzaleŝnione jest od czasu naraŝenia na zjawiska akustyczne. MoŜna wyróŝnić trzy okresy naraŝenia na szkodliwe oddziaływanie hałasu [4.5]: okres pierwszy następuje się z chwilą rozpoczęcia przebywania w hałasie (np. podjęcia pracy) i trwa, zaleŝnie od natęŝenia hałasu, od 2 do 4 lat; cechuje go narastający, odbywający się skokami ubytek słuchu, głównie w zakresie duŝej częstotliwości, okres drugi, to przebywanie w hałasie (np. wykonywanie pracy) przez następne 4 do 10 lat; w tym czasie następuje dalszy ubytek słuchu, proporcjonalny do czasu przebywania w hałasie, okres trzeci następuje po przebywaniu w hałasie od 10 do 15 lat i moŝe być traktowany jako stabilność w ubytku słuchu. Powszechnie przyjmuje się, Ŝe hałas o poziomie natęŝenia nieprzekraczającym 75 db jest bezpieczny i nie stwarza ryzyka ubytków słuchu. Hałas o natęŝeniu większym od 75 db moŝe być szkodliwy. Hałas przekraczający 115 db stwarza duŝe ryzyko utraty słuchu juŝ na skutek pojedynczej ekspozycji. Ryzyko, raty słuchu w zaleŝności od występującego poziomu dźwięku oraz czasu nara- Ŝenia przedstawiono w tabeli 4.1.

2 2 4. Hałas słyszalny w środowisku pracy. Ocena moŝliwości wykonywania Tabela 4.1. Ryzyko utraty słuchu w zaleŝności od równowaŝnego poziomu dźwięku i czasu naraŝenia [4.5, 5.15]. Ryzyko utraty słuchu [%] w zaleŝności od czasu naraŝenia RównowaŜny poziom (w latach) dźwięku A [db] < Przyjąć moŝna wyŝszy poziom natęŝenia hałasu i dłuŝszy czas jednostkowej ekspozycji, tym większe ryzyko uszkodzenia narządu [4.6]. Równie negatywnie na naraŝonego wpływa wysoka częstotliwość hałasu i dźwięki impulsowe Istota pomiaru i oceny hałasu w środowisku pracy Wielkościami opisującymi energetyczny aspekt rozprzestrzeniania się dźwięku w środowisku akustycznym, równocześnie wykorzystywanymi w technice pomiarowej są, są: moc akustyczna źródła i natęŝenie dźwięku. NatęŜenie dźwięku I jest to wartość energii fali akustycznej przepływającej w jednostce czasu przez powierzchnię o polu jednostkowym, prostopadle do kierunku rozprzestrzeniania się fali [4.22]. Jednostką natęŝenia dźwięku jest wat na metr kwadratowy (W/m 2 ). Moc akustyczna P jest to ilość energii akustycznej wypromieniowanej przez źródło dźwięku w jednostce czasu [4.22]. Jednostką mocy akustycznej jest wat (W). Ze względu na duŝy zakres zmienności wartości mocy akustycznej i natęŝenia dźwięku do oceny stosuje się skalę logarytmiczną oraz pojęcie poziomu mocy akustycznej i poziomu natęŝenia dźwięku. Poziom mocy L w akustycznej jest to wielkość wyznaczona ze wzoru: 10lg db gdzie: P - moc akustyczna wypromieniowana przez źródło dźwięku [W], P 0 - moc akustyczna odniesienia [W]. Poziom natęŝenia dźwięku L I jest to wielkość pozwalająca na określenie intensywności fali akustycznej pod względem energetycznym [4.22]. ZaleŜność ta wykorzystuje pojęcie poziomu ciśnienia akustycznego, stosowanego do określania stanu akustycznego środowiska przebywania człowieka: 20lg 10lg 10lg db gdzie: p - ciśnienie akustyczne w danym punkcie środowiska [N m -2 ],

3 4. Hałas słyszalny w środowisku pracy. Ocena moŝliwości wykonywania 3 p 0 - ciśnienie odniesieni, które w przybliŝeniu odpowiada dolnej granicy słyszalności tonu o częstotliwości 1000 Hz ( N m -2 ). I - natęŝenie dźwięku w danym punkcie środowiska [N m -2 ]; I = p 2 /(vρ), przy czym: v prędkość dźwięku, ρ gęstość ośrodka, w którym rozchodzi się dźwięk, I 0 - natęŝenie odniesienia, które w przybliŝeniu odpowiada dolnej granicy słyszalności tonu o częstotliwości 1000 Hz (10-12 N m -2 ). Z uwagi na charakter wpływu hałasu na narząd słuchu konieczne jest wyznaczenie uśrednionego poziomu jego oddziaływania, opisującego czas wykonywania pracy. Podstawowym parametrem oceny wpływu oddziaływania hałasu na narząd słuchu jest tzw. równowaŝny poziom dźwięku, wyznaczany w sposób uzaleŝniony od jego charakterystyki. WyróŜnić moŝna dwa szczególne przypadki oddziaływania hałasu: hałas ustalony: hałas, którego poziom dźwięku ( ), zmienia się podczas obserwacji nie więcej niŝ o 5 db, 1 k hałas nie ustalony: hałas, którego poziom dźwięku ( ), zmienia się podczas obserwacji więcej niŝ o 5 db db, 10lg 1 10,, db Dodatkowymi, istotnymi parametrami oceny są: poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy, jest to średnia wartość poziomu dźwięku wnoszonego do organu słuchu przez 8 godzin taką samą energię jak hałas mierzony przez czas naraŝenia T c :,, 10lg gdzie: L Aeq,Tc - równowaŝny poziom natęŝenia dźwięku [db], db T e - czas ekspozycji w ciągu dnia roboczego, dla pozostałego czasu zmiany roboczej równowaŝny poziom dźwięku nie powinien przekraczać 75 db [min], T 0 - czas odniesienia T 0 = 8h (480 min = s). Poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy L EX,8h moŝna wyznaczyć równieŝ na podstawie ekspozycji na hałas skorygowanej charakterystyką częstotliwościową A, E A,Te :,, 10lg 1,15 10 db gdzie: E A,,Te - ekspozycja na hałas skorygowana charakterystyką częstotliwościową A [Pa 2 s]. Wartości wynikające z powyŝszej zaleŝności zamieszczono w tabeli 4.2.

4 4 4. Hałas słyszalny w środowisku pracy. Ocena moŝliwości wykonywania Tabela 4.2. Wartości ekspozycji na hałas skorygowanej charakterystyką częstotliwościową A i odpowiadające im wartości poziomu ekspozycji na hałas odniesionego do 8-godzinnego dnia pracy [4.15]. E A,Te [Pa 2 s] L EX,8h [db] 0, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , Jeśli czas ekspozycji T e jest równy 8h, to L Aeq,8h jest równy L EX,8h, a E A,Te = E A,8h. Wówczas zaleŝność miedzy ekspozycją na hałas E A,Te a poziomem ekspozycji L EX,8h (odniesionym do 8-godzinnego dnia pracy) określić moŝna zaleŝnością:, 1, ,, Pa 2 s poziom ekspozycji na hałas odniesiony do tygodnia pracy:, 10lg ,, gdzie: i - kolejny dzień naraŝenia na hałas w rozwaŝanym tygodniu, n - liczba dni roboczych w rozwaŝanym tygodniu db

5 4. Hałas słyszalny w środowisku pracy. Ocena moŝliwości wykonywania 5 krotność przekroczenia wartości dopuszczalnej, k: 10,,8h lub,, Wartości wynikające z powyŝszych zaleŝności zamieszczono w tabeli 4.3. Tabela 4.3. Krotności przekroczenia dopuszczalnego poziomu ekspozycji na hałas odpowiadające wartości poziomu ekspozycji na hałas odniesionej do 8-godzinnego dnia pracy. k L EX,8h [db] 0, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , Ocena wpływu hałasu na bezpieczeństwo i poziom uciąŝliwości pracy Ocena higieniczna wpływu hałasu Podczas oceny oddziaływania hałasu na człowieka wyróŝnia się następujące poziomy dźwięku: poziom dźwięku A, tj. poziom ciśnienia akustycznego L A skorygowany według charakterystyki częstotliwościowej A,

6 6 4. Hałas słyszalny w środowisku pracy. Ocena moŝliwości wykonywania poziom dźwięku C, tj. poziom ciśnienia akustycznego L C skorygowany według charakterystyki częstotliwościowej C, maksymalny poziom dźwięku A, tj. maksymalna wartość skuteczna L Amax poziomu dźwięku A występująca podczas obserwacji, szczytowy poziom dźwięku C, tj. maksymalna wartość chwilowa L Cpeak poziomu dźwięku C występująca w czasie obserwacji, Wartość dopuszczalnego naraŝenia na hałas w środowisku pracy określono w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r., w sprawie najwyŝszych dopuszczalnych stęŝeń i natęŝeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy [4.9]. Wartości NDN (najwyŝszego dopuszczalnego naraŝenia) dla hałasu słyszalnego wynoszą: poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy nie moŝe przekraczać 85 db, a odpowiadająca mu ekspozycja dzienna nie moŝe przekraczać wartości 3, Pa 2 s lub poziom ekspozycji na hałas odniesiony do tygodnia pracy nie moŝe przekraczać wartości 85 db, a odpowiadająca mu ekspozycja tygodniowa nie moŝe przekraczać wartości 10, Pa 2 s, maksymalny poziom dźwięku A nie moŝe przekraczać wartości 115 db, szczytowa wartość poziomu dźwięku nie moŝe przekraczać wartości 135 db, Wartość NDN traktowana jest jako wartość średnia natęŝenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w Kp, przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń [4.9]. Oznacza to, Ŝe wartość NDN w jednostkowych przypadkach moŝe stanowić zagroŝenie dla wykonujących pracę. Ponadto, określając wartości NDN (najwyŝszego dopuszczalnego naraŝenia) dla hałasu pamiętać naleŝy, Ŝe: wskazane wartości obowiązują łącznie, wskazane wartości stosuje się jeŝeli inne wymagania nie określają niŝszych wartości najwyŝszego dopuszczalnego naraŝenia. Zabronione jest zatrudnienie kobiet w ciąŝy przy pracach wykonywanych w środowisku, w którym [4.8]: poziom ekspozycji na hałas, odniesiony do 8-godzinnego dobowego lub do przeciętnego tygodniowego, określonego w Kodeksie pracy, wymiaru czasu pracy przekracza wartość 65 db, szczytowy poziom dźwięku C przekracza wartość 130 db, maksymalny poziom dźwięku A przekracza wartość 110 db. Zatrudnianie pracowników młodocianych zabronione jest w środowisku, w którym [4.10]: poziom ekspozycji na hałas, odniesiony do 8-godzinnego dobowego lub do przeciętnego tygodniowego, określonego w Kodeksie pracy, wymiaru czasu pracy przekracza wartość 80 db, szczytowy poziom dźwięku C przekracza wartość 130 db, maksymalny poziom dźwięku A przekracza wartość 110 db.

7 4. Hałas słyszalny w środowisku pracy. Ocena moŝliwości wykonywania Ocena moŝliwości wykonywania pracy Wartości przedstawionych w pkt nie naleŝy mylić z wartościami dopuszczalnymi, ze względu na zapewnienie moŝliwości wykonywania pracy. Określono je w tab Tabela 4.4. Dopuszczalne wartości hałasu umoŝliwiające wykonywanie przez pracowników ich podstawowych zadań [4.11]. L.p. Stanowisko pracy 1 W kabinach bezpośredniego sterowania bez łączności telefonicznej, w laboratoriach ze źródłami hałasu, w pomieszczeniach z maszynami i urządzeniami liczącymi, maszynami do pisania, dalekopisami, w innych pomieszczeniach o podobnym przeznaczeniu 2 W kabinach dyspozycyjnych, obserwacyjnych i zdalnego sterowania z łącznością telefoniczną uŝywaną w procesie terowania, w pomieszczeniach do wykonywania prac precyzyjnych i w innych pomieszczeniach o podobnym przeznaczeniu 3 W pomieszczeniach: administracyjnych, biurach projektowych, w pomieszczeniach do innego rodzaju pracy umysłowej RównowaŜny poziom dźwięku, L Aeq [db] Podane wartości normatywne obowiązują, jeŝeli inne szczegółowe przepisy nie określają wartości niŝszych. Maksymalny poziom dźwięku A i szczytowy poziom dźwięku C nie powinny przekraczać wartości ustalonych dla celów higienicznych. Klasyfikacja stanowisk pracy do jednej z trzech grup podanych w tabeli 2 odbywa się z uwzględnieniem: stopnia odpowiedzialności za realizowane zadania zawodowe, wymaganej dokładności wykonywanej pracy, wymaganego od pracownika poziom skupienia, wymagań odnośnie kontrastu słuchowego z innymi pracownikami [4.21]. Równocześnie dla naraŝenia na hałas słyszalny określono tzw. próg działania, przyjęty zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r., w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z naraŝeniem na hałas lub drgania mechaniczne [4.12]: dla poziomu ekspozycji na hałas odniesionego do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy lub poziomu ekspozycji na hałas odniesionego do tygodnia pracy wartość progu działania wynosi 80 db, dla szczytowego poziomu dźwięku C jako wartość progu działania przyjmuje się wartość NDN wynoszącą 135 db Ocena wpływu poziomu hałasu na częstotliwość przeprowadzania pomiarów Częstotliwość wykonywania badań i pomiarów, mających na celu ocenę zagroŝeń związanych z naraŝeniem zatrudnionych na oddziaływanie hałasu określona została w obowiązujących przepisach prawnych. Częstotliwość i tryb badań, sposób rejestrowania i przechowywania wyników badań oraz sposób udostępniania pracownikom wyników pomiarów reguluje rozporządzenie Mini-

8 8 4. Hałas słyszalny w środowisku pracy. Ocena moŝliwości wykonywania stra Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy [4.14]. Zgodnie z rozporządzeniem [4.14] pracodawca w którego zakładzie występuje hałas, obowiązany jest do okresowego wykonywania pomiarów: co najmniej raz na dwa lata, jeŝeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono natę- Ŝenie czynnika powyŝej 0,2 do 0,5 wartości najwyŝszego dopuszczalnego natęŝenia (NDN), co najmniej raz w roku, jeŝeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono natęŝenie czynnika powyŝej 0,5 wartości najwyŝszego dopuszczalnego natęŝenia (NDN), Równocześnie, jeŝeli podczas dwóch ostatnich badań i pomiarów hałasu, wykonanych w odstępie dwóch lat, natęŝenie czynnika nie przekraczało 0,2 wartości NDN, pracodawca moŝe odstąpić od wykonywania badań i pomiarów. Badania i pomiary chemicznych i fizycznych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, wykonuje się kaŝdorazowo, jeŝeli wprowadzono zmiany w wyposaŝeniu technicznym stanowiska pracy, w procesie technologicznym lub w warunkach wykonywania pracy, jeŝeli wprowadzone zmiany mogą wywierać wpływ na zmianę poziomu emisji, poziomu naraŝenia albo wystąpiły inne okoliczności, które uzasadniają ponowne wykonanie pomiarów Charakterystyka działań pozwalających na zmniejszenie szkodliwych i uciąŝliwych skutków oddziaływania hałasu na narząd słuchu Ochrona zdrowia człowieka oraz konieczność zapewnienia mu odpowiednich warunków akustycznych, niezbędnych zarówno do efektywnej działalności, jak i odpoczynku wymaga podjęcia działań mających na celu zmniejszenie naraŝenia na hałas w środowisku pracy, Ŝycia i wypoczynku. ObniŜenie poziomu hałasu związane jest z odpowiednim kształtowaniem klimatu akustycznego w środowisku pracy, a najlepszymi sposobami jego kształtowania są kompleksowe metody zwalczania hałasu [4.5]. Obejmują one zespół środków umoŝliwiających zmniejszenie lub ograniczenie poziomu hałasu poprzez: ochronę środowiska przed nadmiernym hałasem w warunkach juŝ zaistniałych, kształtowanie optymalnych warunków wibroakustycznych środowiska oraz odpowiednie kształtowanie układów, aby nie emitowały nadmiernego hałasu. Podstawowym obowiązkiem pracodawcy jest zastosowanie w pomieszczeniach pracy w których mogą wystąpić czynniki szkodliwe dla zdrowia rozwiązań technicznych zabezpieczających zatrudnionych przed oddziaływaniem tych czynników oraz przed przedostaniem się czynników szkodliwych do sąsiednich pomieszczeń wykonywania pracy i pomieszczeń higienicznosanitarnych [4.7]. Zastosowane rozwiązania pozwalają na zapobieganie chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą [4.13]. Do podstawowych działań podejmowanych w celu zapewnienia ochrony przed zagro- Ŝeniami związanymi z naraŝeniem na oddziaływanie hałasu zaliczyć naleŝy [4.7]: stosowanie procesów technologicznych niepowodujących nadmiernego hałasu, wyposaŝenie stanowisk pracy w maszyny i inne urządzenia technologiczne powodujące moŝliwie najmniejszy hałas, nieprzekraczający wartości dopuszczalnych, zastosowanie rozwiązań obniŝających poziom hałasu w prowadzonych procesach pracy. Działania podejmowane po przeprowadzeniu oceny naraŝenia na hałas zaleŝne są od występującego poziomu przekroczenia. Przekroczenie progu działania obliguje pracodawcę do [4.12]: 1. Pracodawca o wynikach przeprowadzonych pomiarów hałasu informuje pracowników.

9 4. Hałas słyszalny w środowisku pracy. Ocena moŝliwości wykonywania 9 2. Pracodawca planuje i podejmuje działania zmniejszające ryzyko zawodowe. 3. Pracodawca eliminuje u źródła zagroŝenia zawodowe związane z naraŝeniem na hałas albo ogranicza je do moŝliwie najniŝszego poziomu, uwzględniając dostępne rozwiązania techniczne oraz postęp naukowo-techniczny. 4. W przypadku, gdy unikniecie lub wyeliminowanie ryzyka zawodowego wynikającego z naraŝenia na hałas nie jest moŝliwe za pomocą środków ochrony zbiorowej lub organizacji pracy, pracodawca udostępnia środki ochrony indywidualnej. Środki ochrony indywidualnej słuchu dobiera się w sposób eliminujący ryzyko uszkodzenia słuchu lub zmniejszający je do najniŝszego moŝliwego do osiągnięcia w danych warunkach poziomu. 5. Pracodawca zapewnia pracownikom naraŝonym na działanie hałasu informacje i szkolenie w zakresie odnoszącym się do wyników oceny ryzyka zawodowego Przekroczenie wartości NDN wymaga [4.12]: 1. Pracodawca o wynikach przeprowadzonych pomiarów hałasu informuje pracowników. 2. Pracodawca planuje i podejmuje działania zmniejszające ryzyko zawodowe. 3. Pracodawca eliminuje u źródła zagroŝenia zawodowe związane z naraŝeniem na hałas albo ogranicza je do moŝliwie najniŝszego poziomu, uwzględniając dostępne rozwiązania techniczne oraz postęp naukowo-techniczny. 4. Pracodawca sporządza i wprowadza w Ŝycie program działań organizacyjnotechnicznych zmierzających do ograniczenia naraŝenia na hałas oraz dostosowuje te działania do potrzeb pracowników naleŝących do grup szczególnego ryzyka. 5. W przypadku, gdy unikniecie lub wyeliminowanie ryzyka zawodowego wynikającego z naraŝenia na hałas nie jest moŝliwe za pomocą środków ochrony zbiorowej lub organizacji pracy, pracodawca udostępnia środki ochrony indywidualnej. Środki ochrony indywidualnej słuchu dobiera się w sposób eliminujący ryzyko uszkodzenia słuchu lub zmniejszający je do najniŝszego moŝliwego do osiągnięcia w danych warunkach poziomu oraz nadzoruje ich stosowanie. 6. Pracodawca oznacza znakami bezpieczeństwa miejsca pracy, w których wielkości charakteryzujące hałas w środowisku pracy przekraczają wartości NDN, oraz wydziela strefy z takimi miejscami i ogranicza do nich dostęp (jeŝeli jest to technicznie wykonalne i ryzyko wynikające z naraŝenia na hałas uzasadnia takie wydzielenie). 7. Pracodawca zapewnia pracownikom naraŝonym na działanie hałasu informacje i szkolenie w zakresie odnoszącym się do wyników oceny ryzyka zawodowego Pamiętać naleŝy, Ŝe podczas podejmowania działań słuŝących zmniejszeniu oddziaływania hałasu na zatrudnionych priorytet zastosować naleŝy względem środków technicznych i organizacyjnych.

10 10 4. Hałas słyszalny w środowisku pracy. Ocena moŝliwości wykonywania Literatura: [4.1] Horst W. (red.), Ergonomia. Przewodnik do ćwiczeń laboratoryjnych dla studentów Politechniki Poznańskiej, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2011 [4.2] Zawieska W.M. (red.), Ocena ryzyka zawodowego. Podstawy metodyczne, CIOP, Warszawa 1999 [4.3] PN-N-01306:1981, Hałas. Metody pomiaru, Wymagania ogólne, PKN, Warszawa [4.4] Górska E., Juchełko H., Ergonomia i organizacja stanowisk roboczych. Ćwiczenia laboratoryjne, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1999 [4.5] Engel Z., Ochrona środowiska przed drganiami i hałasem, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993 [4.6] Górska E., Lewandowski J., Podstawy zarządzania i kształtowania środowiska pracy, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2002 [4.7] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r., w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy; tekst jednolity: Dz. U. 2003, nr 169, poz. 1650, ze zm. [4.8] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r., w sprawie wykazu szczególnie uciąŝliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet; Dz. U. 1996, nr 114, poz. 545, ze zm. [4.9] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r., w sprawie najwyŝszych dopuszczalnych stęŝeń i natęŝeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy; Dz. U. 2002, nr 217, poz. 1833, ze zm. [4.10] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r., w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudnienia przy niektórych z tych prac; Dz. U. 2004, Nr 200, poz. 2047, ze zm. [4.11] PN-N-01307:1994, Hałas. Dopuszczalne wartości parametrów hałasu w środowisku pracy. Wymagania dotyczące wykonywania pomiarów, PKN, Warszawa [4.12] Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r., w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z naraŝeniem na hałas lub drgania mechaniczne; Dz. U. 2005, Nr 157, poz [4.13] Górny A., Ocena naraŝenia oraz zagroŝeń spowodowanych hałasem w uregulowaniach prawnych, w: Hałas, profilaktyka, zdrowie, ss , Polskie Towarzystwo Higieniczne, Koszalin 2004 [4.14] Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r., w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, Dz. U. 2011, Nr 33, poz. 166 [4.15] PN-ISO 1999:2000, Akustyka. Wyznaczanie ekspozycji zawodowej na hałas i szacowanie uszkodzenia słuchu wywołanego hałasem, PKN, Warszawa [4.16] PN-EN ISO 9612:2011, Akustyka. Wyznaczanie zawodowej ekspozycji na hałas. Metoda techniczna, PKN, Warszawa [4.21] Uzarczyk A., Zabiegała W., Charakterystyka czynników szkodliwych i niebezpiecznych w środowisku pracy. Hałas, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gdańsk 1998 [4.22] PN-B-02153:2002, Akustyka budowlana. Terminologia, symbole literowe i jednostki, PKN, Warszawa