Pris: 27 SEK. 3Nr 3(44) 2014 årgång/rok XIII. tidskriften för kultur och information /kwartalnik kulturalno-informacyjny

Transkrypt

1 tidskriften för kultur och information /kwartalnik kulturalno-informacyjny Pris: 27 SEK 3Nr 3(44) 2014 årgång/rok XIII Sju goda år, Michał Wróblewskis minnen Siedem dobrych lat, wspomnienia Michała Wróblewskiego Sławomir Mrożeks samtal med Samuel Beckett Sławomir Mrożek rozmawia z Samuelem Beckettem

2 *T/R resa från Arlanda inkl. skatter och serviceavgift. Priset gäller vid köp på Begränsat antal platser. Speciella regler gäller. Boka på internet eller kontakta oss på eller din resebyrå. Priserna kan komma att ändras vid kursförändringar.

3 Till försvar av svenska humaniora Obrona szwedzkiej polonistyki Humanistyka, jako działalność naukowa i studia nie cieszy się nadmierną popularnością wśród polityków różnych szczebli. Humanistyka zdają się sądzić owi decydenci nie przynosi właściwie żadnego pożytku ani społeczeństwu, ani jednostce, która po ukończeniu takich studiów wyższych pozostaje bez pracy, chyba że się przekwalifikuje na inny zawód, no ale, w takim razie, po co zmarnowała cztery lub pięć lat. W dodatku wiedzy humanistycznej nie można zrozumieć i usystematyzować tylko trzeba wszys tko wkuwać na pamięć. Wkuwanie na pamięć czegokolwiek jest nienowoczesne. A może nawet poniżające dla ucznia studenta. Uczeń sam wie, czego się chce uczyć i jak. I napewno nie wybierze żadnego wkuwania. Komu potrzeba gramatyki? Małe dziecko nie uczy się gramatyki a przecież zaczyna mówić i bez tego. Wkuwanie wiedzy humanistycznej jest bez sensu, bo jeśli już ktoś koniecznie jakiejś informacji potrzebuje to wszystko znajdzie w internecie. Małgorzata Packalén-Parkman jednak dzięki internetowi właśnie obroniła polonistykę w Uppsali. Proszę przeczytać jej opowieść, jak się to udało. Poza tym w numerze ostatnie dwa odcinki serialu o Sławomirze Mrożku i od dawna zapowiadane wspomnienia Michała Wróblewskiego z czasów kiedy pracował w Domu Sierot Janusza Korczaka. Som föremål för vetenskaplig verksamhet och studier är humaniora inte överdrivet populära bland politiker på olika nivåer. Dessa beslutsfattare tycks tro att humaniora egentligen inte gör någon nytta varken för samhället eller för individen som ju efter att ha avslutat sådana akademiska studier förblir arbetslös, såvida inte personen i fråga omskolar sig till ett nytt yrke men varför i så fall slösa bort fyra eller fem år? Dessutom går humanistisk kunskap inte att begripa och systematisera utan allt måste pluggas in utantill. Att memorera är omodernt. Det kan till och med vara förnedrande för eleven eller studenten. Eleven är den som vet bäst vad man skall lära sig och hur, och kommer säkert inte att välja grammatik. Vem behöver grammatik? Ett litet barn läser inte grammatik men lär sig prata ändå. Att plugga humanistisk vetenskap är meningslöst eftersom måste man nödvändigtvis skaffa någon information så finns allt på internet. Det är dock just tack vare internet som Małgorzata Packalén Parkman har lyckats försvara polska studier i Uppsala. Läs hennes berättelse om hur det hade gått till. Utöver detta publicerar vi de två avslutande avsnitten av serien om Sławomir Mrożek, samt även Michał Wróblewskis sedan länge aviserade minnen från den tid då han arbetade vid Janusz Korczaks barnhem. 3

4 Jag kommer från ett land som ligger öst om väst, och väst om öst, skrev Sławomir Mrożek 1986 i verket Kontrakt frågade jag honom om han tyckte sig förstå sin omvärld. Jag förstår den inte, svarade han. Men är det överhuvudtaget värt att försöka förstå den? Jag försöker inte. Dessutom är det inte värt det. Läs sid. 16 Pochodzę z kraju położonego na wschód od Zachodu i na zachód od Wschodu, napisał Sławomir Mrożek w 1986 roku, w sztuce Kontrakt.W 2010 roku spytałem go, czy rozumie otaczający go świat? Nie rozumiem odpowiedział. A czy w ogóle warto starać się, by go zrozumieć? Ja się nie staram. Ale w ogóle to nie nie warto. Czytaj str. 16 Foto: instytutksiazki.pl innehåll Prenumeration / Prenumerata Vill du prenumerera på de följande 4 numren av Suecia Polonia så sätt in 100 SEK på plusgiro Glöm inte ange namn och adress på inbetalnigskortet. Jeśli chcesz zaprenumerować kolejne 4 numery Suecii Polonii wpłać 100 SEK na plusgiro Nie zapomnij podać imienia, nazwiska i adresu. Omslaget I / Okładka I: Fragment szkicu projektowego, będący częścią kompozycji pomnika Janusza Korczaka/Fragment av en skiss till en planerad Janusz Korczak staty Foto: Romuald Wroblewski Omslaget IV / Okładka IV: Mural na ścianie kamienicy przy ul. Radzymińskiej 140 w Warszawie En väggmålning på en bostadshus vägg i Warszawa, Radzyminska 140 Foto: Anna Skwarcan Polonistikens nya ansikte Ett samtal med Małgorzata Anna Packalén Parkman, professor vid Uppsala universitet Nowe oblicze polonistyki Rozmowa z prof. Małgorzatą Anną Packalén Parkman z Uniwersytetu Uppsalskiego Mrożek i Sverige Zbigniew Bidakowski Mrożek w Szwecji Sławomir Mrożeks samtal med Samuel Beckett Krzysztof Masłoń Sławomir Mrożek rozmawia z Samuelem Beckettem Sånger från en reaktorhall Mila Zaydel Pieśni z hali reaktora Sju goda år ur Michał Wróblewskis minnen Siedem dobrych lat ze wspomnień Michała Wróblewskiego Ett oavbrutet sökande. Om Katarzyna Tubylewiczs roman Rówieśniczki Małgorzata Anna Packalén Parkman Nieustające poszukiwanie. O powieści Katarzyny Tubylewicz Rówieśniczki Nanas krönika Ett världsmästerskap i en diktatur Nana felieton Mistrzostwa świata a dyktatura

5 Ombyggnads-& inredningsprojekt ROT-avdrag tfn e-post: Nowe oblicze polonistyki Rozmowa z prof. Małgorzatą Anną Packalén Parkman z Uniwersytetu Uppsalskiego Mrożek w Szwecji Zbigniew Bidakowski

6 Polonistikens nya ansikte Nowe oblicze polonistyki Foto: Mikael Wallerstedt 6

7 intervju Ett samtal med Małgorzata Anna Packalén Parkman, professor vid Uppsala universitet Rozmowa z prof. Małgorzatą Anną Packalén Parkman z Uniwersytetu Uppsalskiego Zbigniew Bidakowski: Jak udało Ci się doprowadzić do odrodzenia polonistyki w Uppsali jako samodzielnego kierunku studiów? Małgorzata Anna Packalén Parkman: Cóż, w praktyce oznaczało to kilka lat intensywnej, ciężkiej pracy. Siedem lat temu postanowiono odgórnie, w ramach oszczędności finansowych, przeprowadzić likwidację pewnych kierunków, a przynajmniej je zredukować. W rezultacie tych cięć polonistyka została włączona w program języków słowiańskich, tracąc tym samym statut kierunku głównego: student, który chciałby pisać pracę magisterską z zakresu polonistyki, musiałby najpierw uzupełnić studia rusycystyką albo przenieść się na studia do np. Sztokholmu. W praktyce hamowało to powstawanie prac dyplomowych, bo wiadomo, że mało który student ma ochotę, a przede wszystkim sytuację ekonomiczną, pozwalającą mu poświęcić czas na dodatkowe studia, aby móc napisać pracę z zakresu języka czy literatury polskiej. Ponadto przydział środków, jakie wydział dostaje na swoją działalność, uzależniony jest od liczby studentów. Kiedy studentów jest mało, robi się cięcia. Tak zrobiono np. na uniwersytecie w Göteborgu i na uniwersytecie w Lundzie: zlikwidowano tam wszystkie języki słowiańskie oprócz rusycystyki. Na uniwersytecie uppsalskim zniesiono zatem w ramach owej reorganizacji język czeski, a bułgarystyka i polonistyka zostały, z powodu braku odpowiedniej liczby studentów, silnie zredukowane. Jedyną radą na to było stworzenie tzw. kursów internetowych, które miałyby przyciągnąć więcej studentów. Razem z moimi pracownikami zaczęłam je zatem tworzyć. Nie muszę chyba dodawać, że oznacza to w praktyce zupełnie inną technikę nauczania, najpierw więc trzeba było tę technikę opanować. Czym innym jest prowadzenie wykładu czy seminarium stojąc przed grupą studentów, a czym innym jest umieszczenie całego potrzebnego studentowi materiału na portalu internetowym. Nawet jeżeli prowadzi się zajęcia wirtualnie, czy też zdalnie cały materiał i tak musi być nieustannie dostępny. Zatem nie tylko wykłady czy kompendia z literatury lub historii, ale także zwłaszcza kiedy w grę wchodzi nauka języka również kompendia i ćwiczenia gramatyczne. Do tych ostatnich trzeba też opracować odpowiednie klucze: student musi mieć przecież możliwość robienia tych ćwiczeń interaktywnie, tzn. od razu widzieć, czy użył poprawnej formy, czy też popełnił błąd. Trzeba było więc włożyć bardzo dużo pracy w przygotowanie, czyli zaprogramowanie tej wirtualnej uczelni, i dla mnie, muszę przyznać, był to zupełnie nowy świat. A jak Zbigniew Bidakowski: Hur har du lyckats få polsk filologi återinförd som en självständig studieinriktning vid Uppsala universitet? Małgorzata Anna Packalén Parkman: I praktiken handlade det om några års hårt och intensivt arbete. För sju år sedan beslutade man uppifrån att avveckla eller åtminstone reducera vissa studieinriktningar för att spara pengar. Till följd av dessa besparingar blev polonistiken vid Uppsala universitet inlemmad i programmet för slaviska språk och förlorade i och med detta sin ställning som huvudinriktning; en student som ville skriva sin magisteruppsats inom ämnet polska skulle först behöva komplettera med studier i ryska eller fortsätta sin utbildning i t.ex. Stockholm. I praktiken hämmade detta tillkomsten av examensarbeten, då det som bekant finns få studenter som har lust och framför allt råd att lägga tid på kompletterande studier för att kunna skriva en uppsats om polska språket eller polsk litteratur. Dessutom är fakulteternas budgetanslag beroende av antalet studenter. Blir det få studenter så skär man i anslagen. Så blev det t.ex. vid både Göteborgs och Lunds universitet där man fick lägga ner alla slaviska språk utom ryska. Vid Uppsala universitet ledde omorganisationen till avveckling av tjeckiska medan såväl bulgariska som polska blev starkt reducerade eftersom det fanns för få studenter. Enda sättet att hantera detta var att skapa internetkurser som skulle attrahera fler studenter. Alltså började jag och mina medarbetare utveckla sådana kurser.jag behöver knappast förklara att detta kräver en helt annorlunda pedagogik och den måste man lära sig innan man börjar. Det är en sak att stå framför en grupp studenter och föreläsa eller leda ett seminarium, och en annan att publicera allt studiematerial på en internetportal. Även om man undervisar virtuellt eller på distans, måste det kompletta materialet alltid vara tillgängligt inte bara föreläsningar och kompendier i litteratur eller historia, utan vid språkundervisning även grammatikövningar. De sistnämnda måste förses med lämplig återkoppling studenten måste ju kunna öva interaktivt, dvs. omedelbart få veta om den använda formen var rätt eller fel. Vi fick lägga mycket arbete på att förbereda och programmera hela denna virtuella högre utbildning, och jag måste erkänna att det var en helt ny värld för mig. När vi väl hade grundkurserna på plats, var det bara att sätta igång med nästa nivå. På det sättet förberedde vi i tur och ordning undervisningsprogrammet för varje årskurs. Och när vi väl var framme vid högsta nivån, visade det sig att polska stu- 7

8 się stworzyło kursy na poziomie A, trzeba było budować następne, na kolejnych poziomach studiów. Przygotowaliśmy więc, jeden po drugim, programy dla wszystkich lat studiów. I kiedy doszliśmy do najwyższego poziomu okazało się, że polonistyka uppsalska stała się ogromnie popularna. Na pierwszy kurs internetowy kilka lat temu zgłosiło się około 20 studentów. Liczba ta regularnie wzrastała, w ubiegłym roku na przykład mieliśmy 260 zgłoszeń. Podobnie w tym roku. Na nasze kursy zgłaszają się studenci z całej Szwecji, z najdalszych zakątków: od Kiruny do Ystad, a miewamy również studentów zza granicy. Są to studenci wyjeżdżający do różnych krajów Unii, jak też do Stanów Zjednoczonych (czy nawet Australii) w ramach np. Erasmusa. Studenci owi, przebywając gdzieś daleko, mogą sobie, równolegle z innymi zajęciami, studiować polonistykę w Uppsali. Ten system stwarza niesłychane możliwości i dla uczelni, i dla każdego studenta. Innowacja polega bowiem na tym, że każdy, kto zna szwedzki i spełnia warunki do przyjęcia na szwedzką wyższą uczelnię (wymogi są takie same, jak na każde inne studia), może u nas studiować bez względu na to, gdzie mieszka. ZB: Kiedy zainicjowaliście tę formę studiów? MAPP: Siedem lat temu, ale zaczęliśmy oczywiście od krótkich, wprowadzających kursów. Pierwszy z nich stworzyła moja współpracowniczka, dr Magdalena Słyk. Był to kurs z tzw. realiów, pod nazwą Polenkunskap, wyłącznie po szwedzku i nie wymagający znajomości języka polskiego, czyli tzw. wolny kurs (fristående). Taki kurs można sobie wybrać z całego repertuaru podobnych kursów uniwersyteckich, bez względu na swój główny kierunek studiów, uzyskując po skończeniu go 7,5 punktów uniwersyteckich. Na tej samej zasadzie przygotowałam kolejny wolny kurs : historię literatury polskiej. Dopiero potem zaczęła się nasza praca nad budową od podstaw pełnego programu studiów polonistycznych. Kiedy osiągnęliśmy to i okazało się, że mamy bardzo duży nabór studentów, doszliśmy do wniosku, iż nie ma już dier i Uppsala hade blivit enormt populär. Några år tidigare hade vi fått 20 anmälningar till den första internetkursen. Antalet har ökat stadigt, förra året hade vi exempelvis 260 anmälningar. I år är det likadant. Våra kurser följs av studenter från Sveriges alla hörn, från Kiruna till Ystad, och även utomlands. De sistnämnda studenterna har rest till olika EU-länder, till USA eller till och med till Australien inom ramarna för t.ex. Erasmus. Medan de vistas där, kan de parallellt med andra ämnen studera polska i Uppsala. Detta system skapar oerhörda möjligheter för såväl universitetet som studenterna. Det nya är att var och en som kan svenska och uppfyller antagningskraven till svensk högre utbildning (samma krav som vid andra utbildningar) kan studera hos oss oavsett var man bor. ZB: När började ni med denna studieform? MAPP: För sju år sedan, men vi började förstås med korta introduktionskurser. Den allra första hade skapats av min medarbetare dr Magdalena Słyk. Det var en fristående faktabaserad kurs med rubriken Polenkunskap, som gavs helt och hållet på svenska. En fristående kurs kan man välja ur hela utbudet av liknande universitetskurser oavsett vad man har för huvudinriktning för sina studier, och den ger 7,5 högskolepoäng. Enligt samma princip lade jag upp nästa fristående kurs: polsk litteraturhistoria. Först då började vi arbeta med att från grunden konstruera ett komplett studieprogram i ämnet polska. När vi var färdiga med detta och såg den mycket stora efterfrågan, kom vi fram till att det inte längre borde finnas några skäl till att fortsätta förvägra oss status av fullständig högskoleutbildning på magisternivå. Våra studenter som hade nått fram till licentiatnivå och ville fortsätta studera polska visste lika dåligt som vi själva, deras akademiska lärare, vad de skulle ta sig till härnäst. Dessutom hade en lucka uppstått mellan den högsta utbildningsnivån hos oss och doktorandstudierna. Därmed hade vi paradoxalt nog doktorander i polska och i polsk litteratur, medan vi saknade studenter på magisternivå. Foto: mwse.edu.pl 8

9 Det var i detta sammanhang som jag ansökte hos universitetsledningen om återetablering av ämnet polska som huvudinriktning där studenterna skulle kunna avlägga examen inom just detta område. Argumentet var inte bara det stora intresset för vårt program och för möjligheten att bli utexaminerad med en akademisk grad, utan även arbetsmarknadsläget. Många aktörer, t.ex. Exportrådet, behöver tolkar och översättare. Engelska räcker inte alltid till, inte minst på de marknader där landets språk öppnar alla dörrar. Affärsförhandlare och förmedlare är eftertraktade. Svenska lärare i polska som modersmål (elever med invandrarbakgrund har rätt till modersmålundervisning) eller som främmande språk skall enligt lagen vara behöriga, vilket i sin tur kräver avslutade polonistiska studier. Jag måste tillägga att jag hela tiden har känt stöd från ledningen för vår Institution för moderna språk och från mina medarbetare. Sakargumenten har bevisligen fungerat, då Uppsala universitets rektor i december 2013 beslutade att polsk filologi skulle återfå status som huvudinriktning. ZB: Handlar det uteslutande om distansstudier via internet eller kan man även studera på traditionellt sätt? MAPP: Alla möten sker virtuellt via internet. Vi har ingen undervisning på universitetsområdet, i motsats till t.ex. Stockholms universitet som fortfarande tillämpar den traditionella studieformen. Vi träffas några gånger när studenten skall skriva sin examensuppsats. Men i stort sett all undervisning sker via internet; seminarier förekommer men vi har inga gemensamma föreläsningar i aulan som var brukligt förr. Under det första året av vår internetsatsning ledde jag parallellt två kurser: en traditionell där jag hade studenterna framför mig i en föreläsningssal, och en internetbaserad. Efter ett tag önskade deltagarna i den traditionella kursen att även bli anslutna till internetkursen eftersom det skulle ge dem bättre möjligheter att testa sina kunskaper. En traditionell kurs går till så här: jag har låt oss säga två lektionstimmar som jag ägnar åt att föreläsa, förklara, kontrollera studenternas kunskapsnivå etc., och sedan går alla hem. Internatbaserade övningar är däremot upplagda så att studenten kan hålla på med dem utan några begränsningar närhelst behovet finns. Detta har enorm betydelse särskilt vid språkstudier, och på internet kan det göras mycket mera effektivt. Dessutom finns det inspelningar av alla texter, alltså kan studenten utöver att delta i virtuella möten och lärarledda föreläsningar även lyssna av alla dessa inspelningar på egen hand och hur många gånger som helst, vilket övar upp uttalet, ordförrådet, uttrycken osv. Bedömningstesten på slutet av varje grammatikavsnitt kan man förstås bara göra en gång. Föreläsaren kan på detta sätt löpande bedöma studentens kunskapsnivå. Detsamma gäller för tentamina på slutet av respektive kurs. ZB: Hur ser du på humanioras tillstånd i dagens Sverige? MAPP: Jag kan bara uttala mig om språken. Jag och mina kolleger ser enorma generationsskillnader med avseende på hur väl studenterna är förberedda till sina språkstudier. Det som de nuförtiden får med sig från skolan har tyvärr blivit mycket svagare. Det handlar inte bara om grammatik utan även om allmänna kunskaper. Detta är förstås knappast powodów, by dalej odmawiano nam statusu kompletnych studiów wyższych, magisterskich. Studenci, którzy doszli do poziomu licencjatu u nas, a chcieli kontynuować studia polonistyczne, nie wiedzieli właściwie, podobnie jak i my, ich nauczyciele akademiccy, co dalej robić. Poza tym utworzyła się luka między ostatnim poziomem naszych studiów, a studiami na poziomie doktoranckim. Czyli, paradoksalnie, mieliśmy (i mamy) doktorantów, piszących prace z języka czy literatury polskiej, a brakowało nam magistrantów. W związku z tym wystąpiłam do władz uniwersyteckich o podniesienie polonistyki z powrotem do statusu kierunku głównego, gdzie studenci mogliby pisać pracę z zakresu właśnie polonistyki. Argumentem była nie tylko duża liczba zainteresowanych naszymi studiami, możliwością ukończenia ich i uzyskania dyplomu, ale i sytuacja na rynku pracy. Wiele przedsiębiorstw i organizacji, na przykład Rada Eksportu (Exportrådet), szuka tłumaczy. Język angielski nie zawsze wystarcza, zwłaszcza w krajach, gdzie znajomość lokalnego języka otwiera drzwi w zupełnie inny sposób. Jest też zapotrzebowanie na mediatorów i negocjatorów. Ponadto, według wymogów szkolnictwa, nauczyciele uczący tzw. języka ojczystego (mają do tej nauki prawo, jak wiadomo, uczniowie z rodzin imigranckich), czy w ogóle uczący języka polskiego jako obcego w szkołach szwedzkich, muszą uzyskać uprawnienia do wykonywania zawodu, do czego potrzebne jest im ukończenie pełnej polonistyki. Dodam też, że cały czas miałam wsparcie kierownictwa naszego Instytutu (Institutionen för moderna språk) i moich współpracowników. Wszystkie rzeczowe argumenty najwidoczniej zadziałały, bo w grudniu 2013 roku decyzją Rektora Uniwersytetu w Uppsali polonistyka została, po siedmiu latach, przywrócona jako główny kierunek. ZB: Czy są to tylko studia na dystans, internetowe, czy można też studiować tradycyjnie? MAPP: Spotkania są wirtualne, przez Internet. Nie mamy zajęć tzw. kampusowych, w odróżnieniu od np. uniwersytetu w Sztokholmie, gdzie w dalszym ciągu forma studiów jest tradycyjna. Kiedy student chce pisać pracę dyplomową, mamy kilka spotkań bezpośrednich. Ale zasadniczo wszystkie zajęcia odbywają się przez Internet, są owszem seminaria, ale wykładów w auli, jak kiedyś, dla całego roku już nie ma. Przez pierwszy rok naszych internetowych doświadczeń prowadziłam równolegle dwa kursy: tradycyjny, ze studentami siedzącymi przede mną w sali wykładowej i internetowy. Po jakimś czasie studenci studiujący w tradycyjny sposób poprosili, żeby podłączyć ich również do kursu internetowego, ponieważ tam mają o wiele większe możliwości sprawdzania swoich wiadomości. Kurs tradycyjny wygląda bowiem tak: mam, powiedzmy, dwie godziny lekcyjne, podczas których wykładam, tłumaczę, sprawdzam stan wiedzy studentów, etc., po czym rozchodzimy się do domów. W Internecie natomiast ćwiczenia są tak skonstruowane, że student może je robić na okrągło, ile razy chce czy potrzebuje. Ma to ogromne znaczenie, zwłaszcza przy nauce języka obcego: w Internecie można robić to znacznie efektywniej. Poza tym wszystkie teksty są nagrane, więc poza spotkaniami na platformie wirtualnej i wysłuchaniem nauczyciela, student może słuchać wszystkich tych nagrań samodzielnie i dowolną ilość razy, ćwicząc w ten sposób za- 9

10 równo wymowę, jak i zasób słów, wyrażeń, etc. Nie muszę oczywiście dodawać, że testy kwalifikacyjne, zamieszczane na końcu każdego kolejnego zagadnienia gramatycznego, można zrobić tylko raz. W ten sposób wykładowca łatwo może na bieżąco oceniać poziom wiedzy studenta. To samo dotyczy egzaminów kończących dany kurs. ZB: Jak oceniasz ogólny stan humanistyki w dzisiejszej Szwecji? MAPP: Mogę się wypowiedzieć tylko w sprawie języków. Jeśli chodzi o przygotowanie studentów do studiów językoznawczych, to ja i moi koledzy widzimy ogromną różnicę między różnymi pokoleniami studentów. Przygotowanie przez szkołę jest w tej chwili, niestety, o wiele słabsze. I tu nie chodzi tylko o znajomość gramatyki, ale także o ogólne wykształcenie. Nie jest to oczywiście wina studentów, tylko raczej szkolnego programu, który nie przywiązuje najwidoczniej wagi np. do analiz gramatycznych. Studenci nie są też do końca przygotowani do pisania dłuższych tekstów: nie tylko po polsku, ale i po szwedzku mają kłopoty z formułowaniem swoich myśli, refleksji czy wniosków. Widać wyraźnie, że w szkole nie ćwiczy się tego w wystarczającym stopniu. Jeśli chodzi o naukę języków obcych, w szkole uczy się ich głównie metodą praktyczną. Ma to oczywiście swoje dobre strony, ale przez to uczniowie często nie są obeznani z terminologią gramatyczną i nie potrafią zrobić rozbioru gramatycznego. Nie jest to tylko moje spostrzeżenie, potwierdzają to moi koledzy nauczający innych języków. Kiedy wiele lat temu zaczynałam wykładać, nie musiałam tłumaczyć najprostszych pojęć gramatycznych. Teraz od dawna już prowadzimy dodatkowe kursy podstaw gramatyki dla wszystkich studentów (nie tylko przyszłych polonistów), zaczynających studia językowe w naszym instytucie, żeby ich do nich wdrożyć. ZB: Dlaczego, twoim zdaniem, szkoła nie przygotowuje należycie do studiów? MAPP: Sądzę, że jest to wynikiem źle pojętej demokracji w szkole: braku szacunku uczniów dla wiedzy nauczyciela, braku dyscypliny, ale przede wszystkim braku wymagań. Uczeń w szwedzkiej szkole ma wiele praw, ale nikt nie myśli o tym, jakie powinien mieć obowiązki. Podobnie jest zresztą na uniwersytecie studenci mają niesłychanie dużo praw, bardzo dużo mogą wyegzekwować. Mało się natomiast mówi, kiedy zaczynają studia, jakie mają zobowiązania wobec uniwersytetu. W szwedzkiej szkole musi się dużo zmienić bardzo dużo się teraz o tym w Szwecji pisze i dyskutuje a jej poprawa może rzeczywiście być kluczem do poprawy jakości kształcenia w ogóle. Oczywiście moje uwagi mają charakter ogólny, szkoły, jak wszystko inne, różnią się od siebie, są lepsze i gorsze. Z drugiej strony jednak przychodzą do nas studenci, którzy nie są znikąd, tylko są ludźmi ukształtowanymi przez kilkanaście lat w tych właśnie szkołach podstawowych i w liceach. Mają wyniesione pewne nawyki, technikę uczenia się, albo jej brak... W naszym żargonie akademickim określamy to ostatnie zjawisko jako maksimum wysiłku minimum rezultatu. Tak to niestety często wygląda: studenci po szwedzkiej szkole nie zawsze, niestety, potrafią się efektywnie uczyć, tracąc przez to wiele czasu na nieskuteczne przyswajanie wiedzy. Nie mówiąc już o tym, że w 10 studenternas fel utan snarare skolundervisningens, där programmet tydligen inte fäster någon vikt vid t.ex. grammatisk analys. Studenterna är inte heller riktigt förberedda för att kunna skriva längre texter de har svårt att formulera sina tankar, reflektioner och slutsatser inte bara på polska, utan även på svenska. Det är uppenbart att de inte har fått öva detta tillräckligt i skolan vars undervisning i främmande språk i huvudsak bedrivs till stor del enligt den praktiska metoden. Detta har naturligtvis sina fördelar, dock medför det ofta att eleverna inte är bekanta med grammatisk terminologi och inte är i stånd att ta ut satsdelarna. Jag är inte ensam om att konstatera detta jag får höra samma sak från mina kolleger som undervisar i andra språk. När jag för många år sedan började undervisa, behövde jag inte förklara de grammatiska grundbegreppen. Nuförtiden ger vi grundkurser i grammatik för alla studenter som skall läsa språk (inte bara polska) vid vår institution, för att ge dem förutsättningarna. ZB: Varför förbereder skolan inte bättre till studierna? MAPP: Jag tror att detta är en följd av missförstådd skoldemokrati av elevernas bristande respekt för lärarens kunskaper, av bristande disciplin, men framför allt av kravlöshet. Den svenska eleven har många rättigheter men ingen tänker på skyldigheterna. Det är för övrigt inte annorlunda vid universiteteten: studenterna har oerhört många rättigheter som de verkligen kan utnyttja. När de påbörjar sina studier, talas det dock inte mycket om vilka skyldigheter de har gentemot universitetet. Det är en hel del förändringar som måste komma till stånd i svenska skolan detta debatteras intensivt just nu och dess förbättring kan verkligen bli inkörsporten till bättre utbildning i största allmänhet. Jag generaliserar förstås; skolor, som allt annat, är olika det finns de som är bättre och de som är sämre. De studenter som kommer till oss är å andra sidan inte några oskrivna blad utan människor som under ett dussintal år har formats i just dessa grundskolor och gymnasier. De har med sig vissa vanor, en viss inlärningsteknik eller dess avsaknad. Det sistnämnda betecknas i vår akademiska jargong som maximal ansträngning minimalt resultat. Tyvärr är det vanligt att studenter som har gått i svensk skola inte klarar av att läsa på ett effektivt sätt, vilket gör att mycket tid går åt ineffektiv kunskapsinhämtning. För att inte nämna att en del studenter gör det lätt för sig i detta internets tidevarv: det händer att de använder Google Translate för översättning av texter från polska till svenska eller tvärtom, vilket man naturligtvis genast känner igen eftersom automatiska översättningar vimlar av språkliga

11 missfoster. Eller att de klipper in brottstycken från internet i sina uppsatser ett fenomen som nog går igen på varenda högskola i världen. Jag vill ändå understryka att de studenter som kommer till oss för att tillägna sig ett främmande språk och en annorlunda kultur, når ända fram. Både de och vi, dvs. universitetet, får mycket höga betyg. Jag har belägg för det jag säger: studenterna skriver efter varje termin anonyma omdömen som visar att våra studier motsvarar deras förväntningar. Det är nog därför som antalet ansökningar till våra utbildningar ökar. Tyvärr har vi även begränsningar. Vi brukar ha uppemot 200 sökande medan det bara finns 45 platser. Å andra sidan kan vi tack vare denna konkurrens om platserna välja dem som är bäst lämpade. ZB: Varför anser de som styr över svenskt utbildningsväsende att humaniora inte behövs? MAPP: Jag skulle nog inte uttrycka det så drastiskt, även om det är ett faktum att det inte går särskilt bra för humaniora i Sverige. Jag tror att det är en följd av okunskap och bekvämlighet, till stor del även påverkan från den kommersiella faktorn: det som inte genast genererar en kalkylerbar vinst betraktas som mindre användbart. En person som aldrig har läst böcker, som har klarat sig utan skönlitteratur, musik och konst, är dessutom inte så lätt att övertyga om att allt detta behövs medan personen i fråga aldrig har känt sådant behov. Detta är för övrigt inget som är unikt för Sverige humaniora brottas med problem överallt. ZB: Vad betraktar du som din största professionella framgång? MAPP: Jag döljer inte glädjen över att mitt arbete med undervisning och forskning har lett till min nuvarande befattning som professor i polska vid Uppsala universitet. Att vara en universitetslärare är inte alltid en dans på rosor, inte minst i ett nytt land glädjen över framgångarna blir desto större! Till sådana räknar jag även det mycket ansedda pris som jag för några år sedan tilldelades av Kungliga Vetenskaps-Societeten ett sällskap som jag numera själv tillhör. Detta är Sveriges äldsta vetenskapsakademi, grundad år Jag känner tillfredsställelse över att jag som utlänning och kvinna vilket milt sagt inte gör saken lättare har lyckats uppnå en viss ställning inom den svenska vetenskapen, att jag har fått uppskattning för mitt arbete, att jag har tilldelats vetenskapliga priser och blivit medlem i några mycket respekterade vetenskapliga sammanslutningar. Vad beträffar specifika vetenskapliga resultat som jag är nöjd med, så måste jag bland åtskilliga mindre omfattande Foto: wikipedia.org epoce Internetu studenci niekiedy ułatwiają sobie zadanie: zdarzało się i nadal zdarza, że mając przetłumaczyć tekst z polskiego na szwedzki (czy odwrotnie) używają Google translate, co oczywiście natychmiast łatwo rozpoznać po dzi wolągach językowych, jakich jest pełno w tego typu automatycznych przekładach. Albo, pisząc eseje, kopiują fragmenty wypowiedzi ze stron internetowych myślę, że jest to dzisiaj zjawisko nieobce żadnej uczelni na świecie... Chcę tu jednak podkreślić, że ci studenci, którzy przyszli do nas nauczyć się obcego języka i kultury, osiągają to. I oni, i my, czyli uczelnia, uzyskujemy bardzo dobre oceny. Nie jestem gołosłowna: po każdym semestrze studenci piszą bowiem opinie (robi się to anonimowo, przez Internet), z których wynika, że nasze studia odpowiadają ich oczekiwaniom. Dlatego zapewne mamy coraz większy napływ kandydatów. I tutaj pojawiają się, niestety, ograniczenia. Mamy przeciętnie ok. 200 zgłoszeń, a przyjąć możemy tylko 45 osób. Z drugiej strony jednak, dzięki tej konkurencji, mamy możliwość wyboru naprawdę najlepszych. ZB: Dlaczego decydenci, kierujący edukacją w Szwecji, uważają, że humanistyka jest niepotrzebna? MAPP: Może nie sformułowałabym tego tak dosadnie, faktem jest jednak, że humanistyce nie wiedzie się w Szwecji za dobrze. Sądzę, wypływa to z niewiedzy i wygodnictwa, w dużej mierze wpływa też na to czynnik komercyjny: coś, co nie przynosi natychmiastowego dającego się dokładnie obliczyć zysku, uważane jest za mniej przydatne. Ponadto kogoś, kto nigdy nie czytał książek, a więc żył bez literatury pięknej, bez muzyki czy bez sztuki, niełatwo przekonać, że to wszystko jest do czegoś potrzebne skoro jemu samemu nie było to nigdy potrzebne do niczego! Zresztą nie jest to zjawisko typowe dla Szwecji, humanistyka na całym świecie boryka się z problemami. ZB: Co uważasz za swoje największe osiągnięcie zawodowe? MAPP: Cieszę się, że moja praca na polu dydaktycznym i naukowym doprowadziła mnie do zajmowanego obecnie stanowiska profesora polonistyki na Uniwersytecie w Uppsali. Życie nauczyciela akademickiego, zwłaszcza kiedy przebiega ono w innym kraju, nie zawsze jest usłane różami, tym większa więc radość z sukcesów! Do takich zaliczam też m.in. to, że dostałam kilka lat temu bardzo prestiżową nagrodę Kungliga Vetenskaps-Societeten (The Royal Society of Sciences), którego to towarzystwa obecnie sama jestem członkiem. Jest to najstarsza w Szwecji akademia uczonych, powstała w 1710 roku. Mam satysfakcję, że będąc obcokrajowcem i kobietą, co mówiąc eufemistycznie nie ułatwia sprawy, udało mi się zaistnieć w nauce w Szwecji, że doceniono moje prace, że mam nagrody naukowe i że jestem członkiem kilku najbardziej liczących się towarzystw naukowych. A jeśli chodzi o konkretne osiągnięcia naukowe, z których mam satysfakcję, to, poza wieloma pomniejszymi publikacjami, jest to przede wszystkim powstała już w Szwecji, pod koniec lat osiemdziesiątych, moja praca doktorska na temat Nowej fali: Pokolenie 68. Studium o poezji polskiej lat siedemdziesiątych, którą rozpoczęłam na Uniwersytecie w Uppsali jeszcze przed upadkiem komunizmu i która pozostaje do dzisiaj jedynym obszernym opracowaniem 11

12 Nowej fali. Promotorem był zmarły rok temu profesor języków słowiańskich, Sven Gustavsson, który zaryzykował i zgodził się na ten temat, czyli pracę o poetach prawie w ogóle w tym czasie w Szwecji nieznanych. A byli oni przecież już wtedy nie tylko wybitnymi intelektualistami, ale i brali udział w życiu politycznym Polski i przyczynili się do upadku komunizmu. Praca ta została ponownie wydana, w rocznicę Marca 68, w Instytucie Badań Literackich w Polsce i jest obecnie lekturą obowiązkową na polonistyce w Polsce. Drugą moją ważną pracą jest monografia, w której pisałam o motywach ludowych w Polsce i Szwecji, inaczej mówiąc porównywałam, przywołując różne kody, nastawienie do ludowości w tych dwóch krajach. Kosztowało mnie to kilka lat pracy, szczególnie, gdy musiałam wejść w szwedzki kontekst historyczno-społeczno-kulturowy, no i właśnie za tę obszerną monografię otrzymałam nagrodę z Kungliga Vetenskaps-Societeten. Wielkie też znaczenie ma dla mnie fakt, że zostałam przez państwo polskie odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej (2009) za szerzenie polskiej kultury w Szwecji. No i ostatnia, najbardziej w tej chwili aktualna rzecz: nie trzeba chyba nikogo przekonywać, że najsurowszymi sędziami nauczycieli akademickich są studenci. Dlatego właśnie ogromnie sobie cenię ostatnie wyróżnienie: bardzo tutaj prestiżową nagrodę pedagogiczną (Pedagogiskt pris), a więc nagrodę za całokształt działalności dydaktycznej, przyznawaną przez studentów i pracowników naukowych Uniwersytetu Uppsalskiego w dziedzinie nauk humanistycznych, którą otrzymałam w tym roku. Lepszego dowodu uznania żaden nauczyciel akademicki nie może sobie wymarzyć! ZB: Szczerze gratuluję i dziękuję za rozmowę. publiceringar särskilt nämna min doktorsavhandling om Nya vågen: Generation 68. En studie över 1970-talets polska poesi, som jag skrev på slutet av åttiotalet, alltså redan i Sverige. Jag påbörjade den vid Uppsala universitet ännu före kommunismens sammanbrott och idag kvarstår den som den enda mera omfattande studien över Nya vågen. Min handledare var den förra året avlidne professorn i slaviska språk Sven Gustavsson som tog en risk och godkände detta ämne, dvs. en avhandling om poeter som vid den tiden var så gott som fullständigt okända i Sverige. Men de var ju redan då framstående intellektuella som hade engagerat sig i Polens politiska liv och skulle bidra till kommunismens fall. På årsdagen av Mars 1968 gavs mitt arbete ut på nytt av det polska litteraturforskningsinstitutet Instytut Badań Literackich och är numera obligatorisk läsning för polska studenter som läser polsk filologi. Mitt andra viktiga arbete är en monografi om folkmotiven i Polen och i Sverige, där jag med hänvisning till olika koder har jämfört dessa länders inställning till folklighet. Det krävde några års arbete, särskilt när jag fick fördjupa mig i den svenska historiska, sociala och kulturella kontexten, och det var för just detta arbete som jag fick Kungliga Vetenskaps-Societetens pris. Det känns även betydelsefullt för mig att jag av den polska staten år 2009 tilldelades officerskorset av Republiken Polens förtjänstorden för popularisering av den polska kulturen i Sverige. Slutligen det mest aktuella: man behöver knappast förklara varför studenterna är sina lärares strängaste bedömare. Just därför uppskattar jag enormt den senaste utmärkelsen: det högt ansedda Pedagogiska priset ett erkännande av hela min pedagogiska gärning som Uppsalauniversitetets studenter och vetenskapliga medarbetare inom de humanistiska vetenskaperna tilldelade mig tidigare i år. Ingen universitetslärare kan drömma om värdigare bevis på uppskattning! ZB: Hjärtliga gratulationer och tack för samtalet. Nagroda pedagogiczna Małgorzata Anna Packalén Parkman, Profesor w Instytucie Neofilologii otrzymuje nagrodę pedagogiczną za rok 2014 w dziedzinie teologii, humanistyki i studiów nauczycielskich. Anna Packalén Parkman jest, dzięki swojemu zaangażowaniu, spiritus movens studiów polonistycznych w Uniwersytecie Uppsalskim. Jej praca spotyka się z uznaniem zarówno studentów jak i kolegów. Z niezwykłym talentem inspiruje i motywuje każdego swojego studenta. Jako pedagogiczny szef projektu stworzyła, cieszący się wielkim powo dzeniem, program studiów za pośrednictwem internetu. Fizyczny dystans został przezwyciężony dzięki łączności inter netowej i twórczych rozwiązań w zakresie dydaktyki i metod egzaminowania, w których ważne miejsce zajmuje własny udział studentów w procesie nauczania. 12 Ett pedagogiskt pris Professor Malgorzata Anna Packalén Parkman vid Institutionen för moderna språk har tilldelats 2014 års pedagogiska pris inom området teologi, humaniora och lärarutbildning. Med sitt engagemang är Anna Packalén Parkman en frontfigur för det polska språket och polsk kultur vid Uppsala universitet. Hennes arbete röner stor uppskattning både hos studenter och kollegor. Med enastående förmåga att inspirera och motivera får hon studenter att känna sig sedda. Som pedagogisk ledare har hon utvecklat framgångsrika nätbaserade kurser. Fysiska avstånd överbryggas genom återkoppling och kreativa undervisnings- och examinationsformer, med utrymme för studenternas delaktighet i lärandet.

13 Mrożek i Sverige Mrożek w Szwecji Zbigniew Bidakowski Sławomir Mrożek jeden z największych polskich dramatopisarzy i prozaików ostatniego stulecia należał do autorów najchętniej przekładanych na obce języki i w niektórych okresach był rzeczywiście za granicą popularny. Co jest o tyle zaskakujące, że pisał o sprawach polskich polemicznie, krytycznie, prześmiewczo. Wydobywał na światło dzienne najbardziej groteskowe elementy polskiej mentalności kult klęski i perwersyjną skłonność Polaków do prezentowania się światu jako ofiary losu, historii, perfidnych sąsiadów. Wydawałoby się, że za granicą nie może to nikogo zainteresować. I nie zainteresowałoby, gdyby Mrożek nie zademonstrował, że te polskie śmiesznostki, obsesje, prowincjonalizm połączony z manią wielkości są uniwersalne, właściwe wszy s tkim ludziom i społecznościom. Gdyby ważność obserwacji i diagnoz Mrożka ograniczała się do Polski i Polaków byłby tylko wściekle zabawnym satyrykiem (i był takim dla Pola ków). Jednak nazywanie Mrożka satyrykiem byłoby jak określanie Czechowa mianem komediopisarza. Porównanie do Czechowa nie jest przypadkowe. Jedną z ostatnich sztuk Mrożka jest Miłość na Krymie nawiązująca w sposób oczywisty do Czechowa w atmosferze, w tro chę sennym stylu, w licznych aluzjach, odniesieniach i niedosłownych cytatach. Wystawiono ją dwadzieścia lat temu w Stadsteater w Sztokholmie. Jeśli się nie mylę było to ostatnie dzieło sceniczne Mrożka wystawione w Szwecji. Nie spotkało się zresztą z entuzjastycznym przyjęciem. Podobny los spotkał i inne utwory sceniczne Mrożka ze schyłkowego okresu jego twórczości również w Polsce. Być może czas tych dzieł jeszcze nie nadszedł. Jednak inne wcześniejsze sztuki: Tango (może najbardziej znane dzieło Mrożka), Ambasador, Emigranci grane były w Szwecji chętnie i z dużym powodzeniem. Również jednoaktówki, jak na przykład Na pełnym morzu z 1961 roku. Rzecz dzieje się na tratwie i tak właśnie wystawiono ją w Sztokholmie: na tratwie pływającej na środku dużej fontanny a właściwie sztucznego stawu w parku Tessin. Trzech mężczyzn z tratwy, kiedy kończy im się żywność, jedyną nadzieję pokłada w tym, że jeden z nich poświęci się dla reszty i da się zjeść. Dobrowolnie nikt się nie zgłasza. Losowanie, czyli zdanie się na ślepy traf jako niegodne cy- Sławomir Mrożek, en av 1900-talets största polska dramatiker och prosaister, tillhörde sitt lands mest översatta författare och var stundtals mycket populär i utlandet. Det sistnämnda förvånar med tanke på att han skrev polemiskt, kritiskt och hånfullt om polska angelägenheter. Han tog fram den polska mentalitetens mest groteska aspekter: nederlagsdyrkan och en pervers böjelse för att framställa sig som offer för ödet, historien och de illasinnade grannarna. Man hade kunnat tro att ingen utanför landets gränser skulle vara intresserad. Nej, ingen skulle vara det om inte Mrożek hade visat att polackernas provinsialism i kombination med storhetsvansinnet, deras löjeveckande karaktärsbrister och fixa idéer är universella och kan hänföras till alla individer och samfund. Om Mrożeks iakttagelser och diagnoser endast vore tillämpbara på Polen och polacker, skulle han ha fått nöja sig med att vara en vansinnigt rolig satiriker (så uppfattades han av polackerna). Men att kalla Mrożek en satiriker skulle vara som att beteckna Tjechov som en komediförfattare. Jämförelsen med Tjechov är ingen tillfällighet. En av Mrożeks sista pjäser, Kärleken på Krim, anknyter på ett uppenbart sätt till Tjechov genom sin litet sömniga stil, talrika referenser och fria citat. För tjugo år sedan sattes den upp på Stadsteatern i Stockholm. Om jag inte har fel så var det den senaste svenska uppsättningen av Mrożeks teaterpjäs. Mottagandet blev för övrigt föga entusiastiskt. Likadant gick det för andra pjäser från Mrożeks sena period även i Polen. Kanske är tiden inte mogen för dessa verk. Hans tidigare pjäser: Tango (förmodligen hans mest kända verk), Ambassadören, Emigranterna, hade spelats i Sverige och firat framgångar; likaså enaktare som till exempel I samma båt från Den sistnämnda utspelar sig på en flotte och just så sattes den upp i Stockholm: på en flotte som guppade intill en stor fontän mitt i dammen i Tessinparken. När maten håller på att ta slut, sätter de tre männen ombord allt sitt hopp till att en av dem skall uppoffra sig för de andra och låta sig bli uppäten. Ingen anmäler sig som frivillig. Att låta saken avgöras genom lottning, dvs. genom att förlita sig på slumpen, förkastar 13

14 wilizowanego człowieka odrzucają. Decydują się więc na demokratyczne wybory poprzedzone kampanią wyborczą, podczas której cała trójka na tratwie wygłasza patetyczne tyrady. Wybory zostają jednak unieważnione bo w urnie znalazły się jakimś cudem cztery głosy. Szkoda, że do Szwecji nie dotarł Indyk, utwór pochodzący z tego samego okresu twórczości Mrożka, co Na pełnym morzu. Indyk bił w Polsce rekordy popularności, wystawił go m. in. Teatr Telewizji, wskutek czego cała Polska mówiła Mrożkiem. Rozmowy chłopów z tej sztuki pamiętane są do dzisiaj. Indyk jest wielopiętrową kpiącą metaforą, w której autor, bez żenady, przeskakuje swobodnie przez wieki. Najpierw jest to kpina ze stereotypu romantycznego bohatera. Ale, pomimo romantycznego sztafażu, szybko orientujemy się, że chyba jednak jesteśmy w PRLu. Akcja rozgrywa się w położonej na pustkowiu karczmie lub oberży, w której znaleźli się porażeni marazmem ludzie: poeta, który zgubił natchnienie, kapitan, który po przekroczeniu progu karczmy stracił zainteresowanie werbowaniem do wojska, lecz chce grać na skrzypcach itp. Nastrój niemożności i marazmu podkreślają funkcjonujące jako intermezza absurdalne rozmowy siedzących przed karczmą chłopów. Jedną z nich przytacza Krzysztof Masłoń w sąsiednim tekście o Mrożku. A oto fragment innej: 14 Chłop III: Może by zaorać co? Chłop I: A co? Chłop III: Ano, czy ja wiem... Choćby i pole... Chłop I: Iiii... Chłop III: Albo co... Chłop II: Eeeee... Nasuwa się pytanie, jak, mająca instynkt samozachowawczy cenzura w totalitarnym ustroju, dopuszcza tego rodzaju teksty do rozpowszechniania na scenie, i to nie w jakimś niszowym teatrze dla inteligencji, lecz w telewizji publicznej (innej zresztą nie było)? Władza, czyli Książę, też pojawiający się w którymś momencie na scenie, czyli w karczmie, wpada na pomysł uspołecznienia, lub może raczej upaństwowienia ostatniego azylu prywatności, osobistej oazy, do której społeczeństwo nie ma dostępu miłości. Przy tej okazji dostaje się i Kościołowi, który przecież też nie może znieść, że ludzie w miłosnym związku są wobec państwa i religii autonomiczni. Kościół reprezentuje Pustelnik, w którego pustelni szuka schronienia uciekająca przed kimś para kochanków Rudolf i Laura. Pustelnik przepędza ich jako grzeszników a następnie donosi, dokąd uciekli, Księciu, który ma ich związek upaństwowić. Sztuka jest paradoksalnie niesłychanie feministyczna, w czym Mrożek wyprzedził swój czas o jakieś czterdzieści, pięćdziesiąt lat. Kochanka z Indyka Laura jest w ogóle jedyną kobiecą postacią w całej obsadzie. Pod koniec sztuki, kiedy wszystkie postaci męskie już się ostatecznie skompromitowały, Laura znika (ucieka?), nie mogąc znieść instrumentalnego traktowania jakiemu poddają ją mężczyźni, de som ovärdigt en civiliserad människa. De beslutar att genomföra ett demokratiskt val. Valet föregås av valkampanjen och sällskapet på flotten ägnar sig åt patetiska tirader. Valresultatet blir dock ogiltigförklarat efter att urnan oförklarligt nog har visat sig innehålla fyra röster. Det är synd att Kalkonen, en pjäs från samma period som I samma båt, inte har nått Sverige. I Polen har Kalkonen slagit alla popularitetsrekord. Där har den visats bl.a. som TVteater, vilket gjorde att hela landet började låta som Mrożekfigurer. Ännu idag citerar man gärna böndernas scenrepliker. Kalkonen är en raljant metafor på flera plan, där författaren ledigt förflyttar sig mellan seklen. Han inleder med att driva med stereotypen av den romantiske hjälten. Trots den romantiska utfyllnaden börjar vi snart ana att vi nog ändå befinner oss i Folkrepubliken Polen. Pjäsen utspelar sig på ett ödsligt beläget värdshus eller en krog som har fått besök av diverse handlingsförlamade figurer: poeten som har tappat inspiration, kaptenen som efter att ha klivit över värdshusets tröskel har förlorat allt intresse för att värva till det militära och i stället bara vill spela fiol, och så vidare. En stämning av oförmåga och viljelöshet understryks av mellanspelen i form av absurda samtal mellan bönderna utanför krogen. Krzysztof Masłoń citerar ett av dem i texten bredvid. Här är ett annat fragment: tredje bonden: Om man skulle plöja något? Första bonden: Som vadå? tredje bonden: Tja, vad vet jag En åker går väl an Första bonden: Iiii tredje bonden: Eller något Andra bonden: Eeeee Man frågar sig hur en censor med en gnutta självbevarelsedrift kunde godkänna sådana texter för spridning inte bara till sofistikerad teaterpublik utan även via den statliga televisionen (någon annan fanns inte i det totalitära systemet). Överheten, representerad genom Fursten som så småningom gör sitt inträde på scenen, dvs. på värdshuset, kommer på idén att socialisera eller snarare förstatliga privatlivets sista värn, den personliga oas som samhället inte äger tillträde till: kärleken. I samma veva utdelas en smocka åt kyrkan som ju inte tål att människor i sin kärlek undandrar sig statens och kyrkans auktoritet. Kyrkan representeras av Eremiten i vars hydda Rudolf och Laura, ett förälskat par på flykt från någon, har sökt fristad. Eremiten jagar iväg det enligt hans mening syndfulla paret och anger dem för Fursten som skall förstatliga deras förbund. Pjäsen är paradoxalt nog starkt feministisk och där är Mrożek fyrtio eller femtio år före sin tid. Laura är den enda kvinnan i rollistan. I pjäsens final, när alla manliga rollfigurer till slut har misskrediterat sig, försvinner (flyr?) Laura som är trött på att bli behandlad som männens redskap, men framför allt utled på den manliga världens falskhet, dumhet, hyckleri, högmod och barnslighet på allt det som får den manliga världen att sakta upplösas i en gyttjig sörja. Där slutar pjäsen. Såvida den inte ytterst avslutas av samtalet mellan bönderna som äntligen har lyckats att åstadkomma något,

15 även om det manliga elementets svaghet uppenbarar sig även där: Första bonden: Medan hos mig har kalkonen gift sig med en höna [...] Först ville han inte riktigt utan bara kluckade. Men jag tog honom åt sidan och förklarade [...] Andra bonden: Och hönan? Första bonden: Hönan som hönan, har lagt ett ägg. [...] Det är bara att det inte är runt [...] Andra bonden: (plockar upp ett konformat ägg) Sannerligen, verkar liksom spetsigt I likhet med flera andra av Mrożeks pjäser förblir Kalkonen förbluffande aktuell. Det är dock inte sannolikt att dessa verk hittar till svenska bokhandlar, för att inte tala om svenska teaterscener. Även om några av dem en gång i tiden blev översatta, sattes upp och fick positivt mottagande, har ingen polsk kulturinstitution sett till att få dessa översättningar utgivna i en samlingsvolym. Ja, jag vet att man i Sverige sällan ger ut pjästexter i bokform, och allra mest sällan dem som har översatts till svenska. Just därför säger jag sett till, läs: finansierat, samordnat, lämnat stöd till lämpliga personer och institutioner för att möjligöra för dem att ta sig an uppgiften. Var skulle dagens svenska regissörer, även om de på något sätt hade fått nys om Mrożeks verk, få tag på de svenska texterna? Efter de trettio år gamla uppsättningarna finns bara gulnade tidningsrecensioner och stencilerade spelmanus kvar. Värre är det med Tadeusz Różewicz vars verk tämligen ofta sattes upp i Sverige vid ungefär samma tid som Mrożeks pjäser och även litet tidigare. Hans teaterpjäser i svensk tappning finns över huvud taget inte att få tag på. Samma öde, dvs. glömskan, väntar Dorota Masłowska vars båda utmärkta teaterpjäser i Jarema Bielawskis förträffliga översättning sattes upp för sex år sedan i Stockholm och Göteborg och blev mycket positivt mottagna. Två fattiga rumäner som talar polska gavs ut av Folkteatern i Göteborg. Metallflickan (i ordagrann översättning från polska lyder titeln Mellan oss är det bara bra) bevaras endast i teaterpublikens minne den finns inte i tryckt form. Tadeusz Słobodzianek, författaren till Vår klass vars Stockholmsuppsättning lär följas av en i Göteborg, kommer säkert att bli nästa offer för tjänstemännens oförmåga. Texten finns inte i bokform och så lär det förbli framöver. Mrożek har ändå lämnat ett avtryck i Sveriges kulturliv även om hans närvaro har varit blygsam i förhållande till omfattningen av hans konstnärliga värv. Han har ändå skrivit tolv novellsamlingar och närmare fyrtio teaterpjäser, utöver detta även två kortromaner, kåserier och andra korta litterära former samt även mängder av brev. Han var en utsökt tecknare. En särskild plats intar Dagboken som han skrev under större delen av sitt liv. Krzysztof Masłoń berättar om den i detta nummer. ale, przede wszystkim, zbrzydzona fałszem, głupotą, obłudą, pychą i infantylizmem męskiego świata, który powoli rozpływa się w błotnistą breję. I tak kończy się ta sztuka. Chyba że za ostateczny koniec sztuki uznamy ostatnią rozmowę chłopów, którym coś się w końcu udało, chociaż i tu demonstruje się słaba jakość elementu męskiego: Chłop I: Zasię u mnie indyk się ożenił z kurą [..] Na początku nawet nie chciał, jeno gulgotał. Alem go wziął na bok i przetłumaczył [...] Chłop II: A kura? Chłop I: Kura jak kura. Jajko zniosła. [...] Cała bieda tylko w tym, że nie jest ci ono okrągłe [...] Chłop II: (bierze do ręki jajko w kształcie stożka) W samej rzeczy, spiczaste jakieś... Aktualność Indyka i wielu innych utworów Mrożka jest niewiarygodna. Szansa na powrót tych dzieł do szwedzkich księgarni a szczególnie na sceny nie jest jednak duża. Mimo że kiedyś kilka jego sztuk zostało przetłumaczonych i z sukcesem wystawionych, żadna polska instytucja kultury nie zadbała, by te przekłady różnych tłumaczy zostały zebrane i wydane w jednym tomie. Tak, tak, wiem, że w Szwecji mało wydaje się dramatów w formie książkowej a już szczególnie obcych. Dlatego właśnie piszę zadbała, czytaj: sfinansowała, zorganizowała, wsparła osoby lub instytucje, który umiałyby się tym zająć. Skąd bowiem dzisiejszy szwedzki reżyser, gdyby się już skądś dowiedział o istnieniu twórczości Mrożka, miałby wziąć szwedzki tekst dramatu? Ma przeprowadzać kwerendę biblioteczną? Po sztukach wystawianych przed trzydziestu laty pozostały tylko recenzje w pożółkłych gazetach oraz maszynopisy przekładów zdeponowane w bibliotekach. Znacznie gorzej jest z Tadeuszem Różewiczem, również dość obficie wystawianym w Szwecji mniej więcej w tym samym czasie, co Mrożek a chyba nawet trochę wcześniej. Jego sztuk nie ma w w ogóle w żadnej formie. Taki sam los czyli zapomnienie czeka i twórczość teatralną Doroty Masłowskiej, której obie znakomite sztuki znakomicie przełożone przez Jaremę Bielawskiego zostały z sukcesem wystawione przed sześciu laty w Sztokholmie i Göteborgu. Dwoje biednych Rumunów mówiących po polsku wydał Teatr Ludowy w Göteborgu. Między nami dobrze jest (po szwedzku Metallflickan) została tylko w ludzkiej pamięci bo w druku jej nie ma. Tadeusz Słobodzianek, autor Naszej klasy, właśnie wystawionej w Sztokholmie, a kolejna inscenizacja ma być, zdaje się, w Göteborgu, będzie niechybnie kolejną ofiarą indolencji urzędników. Tekstu w formie książkowej nie ma i nic nie zapowiada, że będzie. Autor Indyka zaistniał jednak w obiegu kultury Szwecji chociaż, w porównaniu z jego całą twórczością, jest to obecność dość skromna. Mrożek napisał przecież dwanaście tomów opowiadań i około czterdziestu sztuk; poza tym dwie krótkie powieści, pisywał felietony i inne krótkie formy, oraz Listy. Był też znakomitym rysownikiem. Osobnym dziełem, pisanym przez większość życia jest Dziennik, o którym opowiada w tym numerze Krzysztof Masłoń. 15