Książka ta jest dedykowana śp. Profesorowi Ziemowitowi Jackowi Pietrasiowi,

Transkrypt

1 Książka ta jest dedykowana śp. Profesorowi Ziemowitowi Jackowi Pietrasiowi, pamięci Jego osoby i dorobku naukowego w 10. rocznicę śmierci. Odszedł od nas tak nagle, że nie zdążyliśmy wydać takiej publikacji, gdy Profesor był z nami. Profesor Pietraś należał do najwybitniejszych postaci badań politologicznych w Polsce, wywierając znaczący wpływ na ich rozwój. Szczególny wkład wniósł w rozwój nauki o stosunkach międzynarodowych. Chociaż z wykształcenia był prawnikiem, to politologiem był z wyboru. Wyróżniał się pasją twórczą, wysoką kulturą prowadzenia badań naukowych, ich rzetelnością i innowacyjnością podejmowanej tematyki. Inspirował tym sobie współczesnych, a dziedzictwo intelektualne Jego badań wpływa na kolejne generacje politologów ale i nie tylko w Polsce. Stąd też celem książki i składających się na nią opracowań jest identyfikacja dziedzictwa intelektualnego Profesora Ziemowita Jacka Pietrasia, Jego intelektualnej inspiracji we współcześnie prowadzonych badaniach politologicznych w Polsce, zwłaszcza w ramach nauki o stosunkach międzynarodowych. Obok jednak celu poznawczego publikacją tą, do udziału w której zostało zaproszone grono najbliższych współpracowników i uczniów, chcemy wyrazić nasz szacunek dla Profesora Ziemowita Jacka Pietrasia jako naszego Mistrza. Chcemy, aby szacunek dla naszych Mistrzów i pamięć o nich stały się trwałym standardem środowiska akademickiego, elementem jego kultury. Kryterium porządkowania treści książki jest identyfikacja i ewolucja obszarów badawczych Profesora Ziemowita Jacka Pietrasia. Obszary te są wyraźnie wyodrębnione i obejmują: prawo międzynarodowe, teorię stosunków 9

2 międzynarodowych, politykę zagraniczną państw, decydowanie polityczne, aktywność międzynarodową Chin oraz integrację europejską, ze szczególnym uwzględnieniem prawa wspólnotowego. Kolejność wymienienia tych obszarów odzwierciedla ewolucję w czasie zainteresowań badawczych Profesora Pietrasia, jednocześnie podkreśla wyróżniającą cechę Jego badań, jaką było reagowanie na zmiany w środowisku międzynarodowym i wynikające stąd potrzeby praktyki politycznej. Tak było chociażby w przypadku zainteresowania tematyką Chin w warunkach wzrostu międzynarodowej pozycji i znaczenia tego państwa czy tematyką Unii Europejskiej w warunkach integracji Polski z tą specyficzną strukturą międzynarodową. W części pierwszej pt. Prawo międzynarodowe zamieszczono opracowania inspirowane badaniami Profesora Pietrasia w zakresie tematyki prawa międzynarodowego publicznego. Będąc z wykształcenia prawnikiem, rozwój naukowy rozpoczynał od tej tematyki, traktując ją jako element wielodyscyplinarnych analiz politologicznych. Przedmiot szczególnego zainteresowania stanowiła wojna domowa, a więc konflikty wewnętrzne analizowane z perspektywy prawa międzynarodowego oraz misje specjalne wysokiej rangi. Tematyka ta znajduje odzwierciedlenie w zamieszczonych w tej części opracowaniach. Lech Antonowicz dokonał przeglądu zainteresowań badawczych Profesora Pietrasia z zakresu prawa międzynarodowego publicznego, uwzględniając obok wymienionej problematyki wojny domowej i misji specjalnych wysokiej rangi tematykę prawa kosmicznego. Ta ostatnia została przedstawiona w pracy magisterskiej Profesora. Z kolei Marek Pietraś podjął problem nowej jakości współczesnych wewnętrznych konfliktów zbrojnych, podkreślając, iż tworzą one nowy przedmiot i zarazem wyzwanie dla regulacji prawnomiędzynarodowych. Beata Surmacz zajęła się zagadnieniem misji specjalnych wysokiej rangi w praktyce dyplomacji Polski po 1989 roku. Odwołała się do analizy danych statystycznych. Część druga pt. Teorie stosunków międzynarodowych odzwierciedla kolejny i wyjątkowo ważny oraz znaczący etap ewolucji obszarów badawczych Profesora Ziemowita Jacka Pietrasia, który należał do pionierów tej tematyki badawczej w Polsce. Koncentrował się przede wszystkim na tzw. teoriach średniego zasięgu, dotyczących aktywności państwa w środowisku międzynarodowym. W szczególności zainteresowania badawcze skupiały się na tematyce uwarunkowań wyznaczników polityki zagranicznej państw, teoriach adaptacji politycznej i ról międzynarodowych oraz zjawisku penetracji politycznej. Zakres tematyki podjętej w artykułach opublikowanych w części drugiej jest szeroki, z dominacją 10

3 ujęć dotyczących środowiska międzynarodowego. Teresa Łoś-Nowak poddała analizie rozumienie przez Profesora Pietrasia teorii stosunków międzynarodowych oraz ich warstwy ontologicznej i epistemologicznej. Andrzej Gałganek przedmiotem analizy uczynił dylemat perspektywy badawczej stosunków międzynarodowych: czy badać je od strony podmiotów, czy od strony struktur, w których podmioty funkcjonują? Kontynuując analizę na poziomie systemu międzynarodowego, Dariusz Kondrakiewicz odwołał się do teorii równowagi sił w procesie wyjaśniania pozimnowojennego ładu międzynarodowego. Z kolei Czesław Maj podjął innowacyjny problem legitymizacji władzy w stosunkach międzynarodowych. Chińska Republika Ludowa jest przedmiotem analiz w artykułach umieszczonych w części trzeciej. Jest to też trzeci w ujęciu chronologicznym obszar badawczy Profesora Pietrasia. W prowadzonych badaniach, potwierdzonych publikacjami, Profesor podejmował tematykę Chin z odwołaniem się do konstrukcji, jaką tworzyła teoria ról międzynarodowych. Oznaczało to badanie polityki zagranicznej Chin. Prowadził je z uwzględnieniem międzynarodowej, wielowymiarowo ujmowanej pozycji tego państwa, a więc potencjału i jego uwarunkowań. Tematyka ta znajduje odzwierciedlenie w opracowaniach zamieszczonych w części trzeciej tomu. Edward Haliżak zaprezentował specyfikę nauki o stosunkach międzynarodowych w Chinach. Lubomir Zyblikiewicz zrekonstruował poglądy Ziemowita Jacka Pietrasia i Davida Shambaugha na temat Chin, ze szczególnym uwzględnieniem ich pozycji międzynarodowej i działań w środowisku międzynarodowym. Z kolei Agata Ziętek przedmiotem badań uczyniła żywotne interesy Chin, a więc rację stanu tego państwa. Uzupełnieniem tych artykułów jest przeprowadzona przez Ireneusza Topolskiego analiza międzynarodowej pozycji militarnej Chin. W części czwartej zgromadzono opracowania z zakresu decydowania politycznego. Ten obszar badawczy był przedmiotem szczególnego zainteresowania Profesora Pietrasia, co znalazło odzwierciedlenie chociażby w liczbie publikacji. Uwagę zwraca różnorodność podejmowanej tematyki. Badał bowiem procesy decyzyjne na poziomie wnętrza państwa i na poziomie środowiska międzynarodowego, decydowanie racjonalne z odwołaniem się do teorii gier i decydowanie emocjonalne z odwołaniem się do koncepcji osobowości politycznej decydenta. Była to w większości pionierska tematyka w badaniach politologicznych w Polsce, podobnie jak systemy ekspertowe w procesach decyzyjnych czy zajmowanie się analizą decyzyjną jako metodą badawczą. Tematyka ta w znacznym stopniu 11

4 znajduje odzwierciedlenie w zawartych w tej części opracowaniach. Erhard Cziomer przedmiotem analizy uczynił decydowanie w polityce zagranicznej RFN z odwołaniem się do osobowości politycznej kanclerz Angeli Merkel i jej udziału w procesach decyzyjnych w okresie kryzysu w strefie euro. Jerzy Sielski skoncentrował się na subiektywnym emocjonalnym komponencie procesu decyzyjnego, jakim jest osobowość polityczna. Uznał ją za jedną z istotnych kategorii analizy decyzyjnej. Z kolei Anna Moraczewska przedmiotem analizy uczyniła decydowanie racjonalne w postaci zastosowania teorii gier do badania zarządzania granicami państwa. Julita Rybczyńska, odwołując się do założeń teorii decyzji politycznych, podjęła problem ewolucji międzynarodowych standardów praw człowieka, wykorzystując przykład zakazu kary śmierci. Polityka zagraniczna to tytuł części piątej i zarazem kolejnego obszaru badawczego Profesora Pietrasia. Badaniom tym w polskiej politologii Profesor nadał szczególne cechy. Ich wyróżnikiem jest dominacja refleksji teoretycznej nad analizą empiryczną, chociaż i ta ostatnia w badaniach tych jest obecna. Przedmiotem wyjątkowego zainteresowania i na przełomie lat 70. i 80. XX wieku wręcz znakiem firmowym Profesora była tematyka determinant wyznaczników, czyli uwarunkowań polityki zagranicznej państwa, a więc jej wyjaśniania poprzez identyfikację sił sprawczych. Podejmował także tematykę interesów państw z koncentracją na ich racji stanu. Pionierski charakter miały badania zastosowania sztucznej inteligencji w polityce zagranicznej państw. Profesor Pietraś dokonywał również empirycznej analizy polityki zagranicznej państw na przykładzie Polski i Stanów Zjednoczonych. Tematyka ta znajduje odzwierciedlenie w opracowaniach zawartych w części piątej z dominacją jednak analiz empirycznych polityk zagranicznych wybranych państw. Odmienne ujęcie zaprezentował Ryszard Zięba, który skoncentrował się na wiedzy teoretycznej dotyczącej istoty polityki zagranicznej państwa. Roman Kuźniar, w oryginalnej formie listu, poinformował Profesora Pietrasia o współczesnej polityce zagranicznej Polski. Analiza empiryczna polityki zagranicznej dominuje w pozostałych opracowaniach. Stanisław Bieleń zanalizował aspiracje mocarstwowe w polityce zagranicznej Rosji. Andrzej Mania i Marcin Grabowski przedmiotem analizy uczynili znaczenie rozwiązań instytucjonalnych w polityce zagranicznej. Zagadnienie to zbadali na przykładzie roli Departamentu Stanu w polityce Stanów Zjednoczonych wobec Chin w okresie pierwszej kadencji prezydenta Obamy. Z kolei Andrzej Czarnocki poddał analizie ewolucję międzynarodowej pozycji Polski w długim okresie, poczynając od początku XVIII wieku i kończąc na początku XXI wieku. 12

5 W części szóstej pt. Unia Europejska przedmiotem analiz w poszczególnych opracowaniach są procesy integracji europejskiej oraz Unia Europejska jako specyficzna struktura międzynarodowa. Problematyka ta znajdowała się w sferze zainteresowań badawczych Profesora Pietrasia od czasu zakończenia zimnej wojny, a jej znaczenie w prowadzonych badaniach systematycznie wzrastało. Profesor badał procesy integracji europejskiej w szerszym kontekście procesu zmiany w pozimnowojennej Europie. Podejmował także zagadnienie funkcjonowania Unii Europejskiej w środowisku międzynarodowym. Zwieńczeniem aktywności naukowej Profesora w tym obszarze badawczym stała się autorska monografia podręcznik akademicki opublikowany po śmierci Profesora Prawo wspólnotowe i integracja europejska, Lublin Tematyka ta, ze szczególnym uwzględnieniem aktualnych problemów integracji europejskiej i funkcjonowania Unii Europejskiej, została podjęta w opracowaniach zamieszczonych w części szóstej. Piotr Tosiek podjął problem kryzysu Unii Europejskiej w ujęciu analizy systemowej. Do kwestii integracji europejskiej w warunkach kryzysu nawiązał także Andrzej Podraza, skoncentrował się jednak na analizie prognostycznej rozwoju Unii Europejskiej w XXI wieku. Grzegorz Janusz podjął temat procedur legislacyjnych w Unii Europejskiej, uznając, że specyficzną ich cechą jest hybrydowość. Z kolei Andrzej Dumała dokonał diagnozy i określił perspektywy agencji zdecentralizowanych Unii Europejskiej. Hanna Dumała przedmiotem analizy uczyniła lobbing w procesach decyzyjnych w Unii Europejskiej specyficznych podmiotów, jakimi są transnarodowe sieci terytorialne. Zespół przygotowujący wydanie niniejszej książki, dedykowanej Profesorowi Ziemowitowi Jackowi Pietrasiowi Jego osobie i dorobkowi naukowemu w 10. rocznicę śmierci, pragnie podziękować Wszystkim, którzy przyjęli zaproszenie do udziału w tej publikacji i przyczynili się do jej wydania. Lublin, czerwiec 2014 roku 13