Źródło: Alcohol Alert, nr: 50, Grudzień 2000, National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism.
|
|
- Magda Marszałek
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 tłum. Magdalena Ślósarska Rok: 2001 Czasopismo: Alkohol i Nauka Numer: 12 Źródło: Alcohol Alert, nr: 50, Grudzień 2000, National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism. Prawie trzydzieści lat temu naukowcy po raz pierwszy wprowadzili termin "alkoholowy zespół płodowy" (fetal alcohol syndrome - FAS) do opisu wzorca uszkodzeń wrodzonych, stwierdzanych u dzieci kobiet, które piły alkohol podczas ciąży [1, 2]. Obecnie FAS pozostaje najbardziej znaną przyczyną opóźnienia umysłowego, której można zapobiec [3]. Problemy behawioralne i neurologiczne, występujące u jednostek narażonych przed urodzeniem na działanie alkoholu, mogą skutkować zarówno trudnościami z nauką, jak i kłopotami z prawem i utrzymaniem pracy w okresie dojrzewania oraz dorosłości [4]. Mimo wysiłków na rzecz zwiększenia świadomości społecznej ryzyka związanego z narażeniem płodu na działanie alkoholu, coraz większa liczba kobiet pije w czasie ciąży [5]. Niniejszy biuletyn stanowi uaktualnienie danych wcześniej opublikowanych w Alcohol Alert nr 13. Przytaczamy nowe dane na temat rozpowszechnienia i charakteru problemów neurobehawioralnych związanych z piciem alkoholu przez kobiety w okresie ciąży, analizujemy mechanizmy, które mogą leżeć u podstaw uszkodzeń, jakie powstają w rozwijającym się mózgu narażonym na działanie alkoholu, oraz omawiamy wyniki badania dotyczącego prewencji. Definicje i występowanie FAS określają cztery kryteria: picie alkoholu przez matkę w okresie ciąży; charakterystyczne deformacje twarzy; opóźnienie wzrostu; uszkodzenie mózgu, czego objawem mogą być trudności intelektualne i problemy behawioralne [3]. Jeśli w następstwie ekspozycji na alkohol w okresie płodowym ujawniają się efekty uszkodzenia mózgu, ale nie występują inne cechy pozwalające rozpoznać FAS, wówczas mówimy o związanym z alkoholem zaburzeniu rozwoju mózgu (alcohol-related neurodevelopmental disorder - ARND). Dla określenia pełnego zakresu występowania przypadków FAS i ARND badacze stosują metody bierne bądź aktywne. Podejście bierne polega na analizie istniejącej dokumentacji medycznej, opartej na informacjach zebranych i odnotowanych przy narodzinach. Jednakże kryteria rozpoznawania FAS i ARND mogą nie być spełnione w momencie narodzin; cechy typowe dla tych zaburzeń często rozwijają się stopniowo, od wczesnego dzieciństwa po pierwsze lata szkoły podstawowej [6]. Badacze posługujący się metodą aktywną przeprowadzają u wszystkich członków danej populacji testy przesiewowe zawierające określony zestaw kryteriów diagnostycznych dla FAS. Każda z tych strategii badawczych ma 1 / 7
2 swoje ograniczenia, można jednak powiedzieć, że podejście aktywne pozwala lepiej oszacować rozpowszechnienie problemu w danej populacji, w szczególności, gdy badania przesiewowe przeprowadzane są wśród dzieci ze szkół podstawowych [3]. Na przykład, szeroko zakrojone badania ankietowe 992 uczniów klas pierwszych w 12 spośród 13 szkół podstawowych w jednej ze społeczności Republiki Południowej Afryki wykazały, że wskaźnik rozpowszechnienia FAS wśród dzieci między 5. a 9. rokiem życia przekraczał 40 przypadków na 1000 urodzeń [7]. W Stanach Zjednoczonych wstępne wyniki całościowego badania aktywnego w jednym hrabstwie stanu Waszyngton pozwoliły oszacować wskaźnik występowania FAS na 3,1 na 1000 uczniów klas pierwszych [8]. Dla porównania: oceny częstości występowania FAS przeprowadzone za pomocą metody biernej wynoszą od 0,33 do 3 przypadków na 1000 urodzeń [3, 9]. Specyficzne upośledzenia poznawcze i behawioralne Upośledzenie poznawcze i behawioralne w następstwie narażenia na działanie alkoholu w okresie płodowym wielu badaczy traktowało jako upośledzenie funkcjonowania umysłowego uogólnione. Jednak wyniki ostatnich badań nad FAS i ARND wykazały, że wyraźnemu osłabieniu ulegają tylko niektóre funkcje neurobehawioralne, gdy inne pozostają bez zmian [10-13]. Tak więc prognozy dla osób z rozpoznaniem FAS lub ARND nie są beznadziejne [14, 15]. Poniżej omówimy specyficzne upośledzenia neurobehawioralne, związane z ekspozycją na działanie alkoholu w okresie płodowym. Uczenie się werbalne Dzieci, które w okresie płodowym narażone były na działanie alkoholu, ujawniają rozmaite problemy w zakresie opanowania mowy i zapamiętywania [3, 10]. Na przykład Mattson i in. [11] stwierdzili, że dzieci z FAS między 5. a 16. rokiem życia uczyły się mniej słów niż dzieci w tym samym wieku umysłowym bez cech FAS. Jednakże obie badane grupy jednakowo sprawnie odtwarzały wcześniej wyuczone informacje. To odkrycie dowodzi, że u dzieci z FAS problemy z uczeniem się pojawiają się w początkowych stadiach formowania się pamięci (tj. podczas kodowania). U dzieci z FAS raz zakodowana informacja werbalna może być przechowywana i odtwarzana oraz podlega normalnemu zapominaniu [11, 13]. Taki wzorzec pozwala odróżnić klinicystom FAS od zespołu Downa, w którym zdolność uczenia się i odtwarzania wyuczonych informacji są w równym stopniu osłabione. Uczenie się wzrokowo-przestrzenne Dzieci kobiet, które w okresie ciąży intensywnie piły alkohol, słabo wykonują zadania wymagające uczenia się relacji przestrzennych między obiektami. W jednym z badań grupa dzieci z FAS i grupa dzieci zdrowych jednakowo sprawnie wykonywały zadanie polegające na przypominaniu sobie zwykłych drobnych przedmiotów używanych w domu oraz w szkole (takich jak łyżka czy zszywacz do papieru); przedmioty te najpierw leżały na stole w zasięgu wzroku, a następnie zostały zabrane [17]. Dzieci z FAS miały jednak większe trudności z ponownym umieszczeniem tych przedmiotów na stole w tym samym, co uprzednio, miejscu i tej samej pozycji [18]. Uwaga Ponieważ za typowy przejaw FAS uznaje się problemy z koncentracją uwagi [13], zespół ten bywa nieprawidłowo rozpoznawany jako zespół deficytu uwagi z nadruchliwością (attention deficit hyperactivity disorder - ADHD) i nieodpowiednio leczony [18]. Coles i in. [18] stwierdzili, 2 / 7
3 że dzieci z ADHD mają ciągłe trudności ze skupieniem i utrzymaniem uwagi, podczas gdy dzieci z FAS są zdolne do skupienia i utrzymania uwagi, natomiast wykazują trudności z przenoszeniem uwagi z jednego zadania na drugie (tzn. zmianą nastawienia) [18]. Czas reakcji Różnice indywidualne w zakresie inteligencji po części sprowadzają się do tempa przetwarzania informacji w mózgu. Narażenie na działanie alkoholu w okresie płodowym często powoduje u dzieci w wieku szkolnym wolniejsze i mniej wydajne przetwarzanie informacji [19]. Jacobson i in. [20] stwierdzili podobne problemy u niemowląt w wieku 6 i pół miesiąca. Badacze rejestrowali ruchy oczu dzieci, sprowokowane pojawianiem się, poruszaniem i znikaniem powtarzających się sekwencji kształtów geometrycznych i kolorów na ekranie. U dzieci matek pijących alkohol podczas ciąży stwierdzono wydłużony czas reakcji, co sugerowało powolniejsze i mniej wydajne przetwarzanie informacji [20]. Funkcje wykonawcze U dzieci z FAS ujawniają się poważne deficyty w zakresie funkcji wykonawczych (tzn. czynności wymagających abstrakcyjnego myślenia, takich jak planowanie czy organizowanie). Na przykład powszechne są wśród nich problemy związane z przenoszeniem uwagi, o czym była już mowa. Dzieci, które w życiu płodowym narażone były na działanie alkoholu, źle wypadają w zadaniach wymagających "przełączania się": gdy np. najpierw prosi się je o wymienianie nazw zwierząt, później rodzajów mebli i następnie znów nazw zwierząt [21]. W zadaniach polegających na rozwiązywaniu problemu mają trudności z porzuceniem wyraźnie nieskutecznych strategii [21, 22], co jest przejawem rodzaju sztywności w zachowaniu, nazywanej perseweracją. Perseweracja i trudności ze zmianą nastawienia wiążą się z rozpraszalnością uwagi i impulsywnością, czynnikami, które przynajmniej teoretycznie mogą mieć udział w problemach z uwagą i uczeniem się [11, 22, 23]. Wpływ na strukturę mózgu Upośledzenie funkcji poznawczych i zachowania, związane z FAS, odzwierciedla zmiany strukturalne lub funkcjonalne w mózgu [24]. Techniki obrazowania pracującego mózgu, takie jak metoda rezonansu magnetycznego, ujawniają u osób z FAS zmniejszenie ogólnego rozmiaru mózgu i nieproporcjonalnie duże zmniejszenie niektórych jego struktur [24]. Jednym z takich obszarów jest głęboka struktura zwana jądrem podstawy [25, 26]. Uszkodzenie jądra podstawy upośledza u zwierząt pamięć przestrzenną i gotowość do zmiany nastawienia [26, 27], a u ludzi różne procesy poznawcze [28]. Innym powszechnie stwierdzanym faktem jest zmniejszona objętość móżdżku [25, 29] - struktury związanej z zachowaniem równowagi, chodzeniem, koordynacją ruchów i poznaniem [30]. Wreszcie, narażenie płodu na działanie alkoholu jest główną przyczyną upośledzenia rozwoju [30] - lub całkowitego braku - spoidła wielkiego [30, 31], pasma włókien nerwowych stanowiących główne połączenie komunikacyjne między prawą i lewą półkulą mózgu. W przybliżeniu 7% dzieci z FAS jest pozbawionych spoidła wielkiego mózgu - wskaźnik ten jest 20-krotnie wyższy niż w populacji ogólnej [30]. Potencjalne mechanizmy przyczynowe Mechanizmy, które leżą u podstaw uszkodzeń mózgu płodu spowodowanych działaniem alkoholu bada się u zwierząt doświadczalnych oraz na kulturach komórek nerwowych (tzn. 3 / 7
4 neuronów) [32]. W okresie płodowym komórki embrionalne, z których mają rozwinąć się neurony mózgu, namnażają się i przemieszczają do określonego miejsca w embrionie, gdzie dojrzewają, stając się zróżnicowanymi funkcjonalnie komórkami nerwowymi i ostatecznie tworząc połączenia z innymi komórkami mózgu według z góry ustalonego wzorca. Metabolizmowi alkoholu towarzyszy wzrost wrażliwości komórki na uszkodzenie spowodowane potencjalnie szkodliwymi substancjami, zwanymi wolnymi rodnikami. Uszkodzenie spowodowane wolnymi rodnikami może doprowadzić do śmierci wrażliwej populacji komórek mózgu w krytycznym dla rozwoju okresie, to znaczy w pierwszym trymestrze ciąży [33, 34]. Inne doświadczenia na zwierzętach sugerują, że trzeci trymestr także może być okresem szczególnej wrażliwości komórek na uszkodzenia prowadzące do FAS [35]. Alkohol lub produkty jego rozpadu mogą także wpływać na rozwój mózgu, ponieważ powodują zmiany w procesie wytwarzania lub w oddziaływaniu naturalnych substancji regulujących, które wspomagają prawidłowy wzrost neuronów [32]. Wyniki badań na zwierzętach lub kulturach komórkowych wykazują, że wielu spośród szkodliwych oddziaływań alkoholu na komórki mózgowe można zapobiegać poprzez leczenie mające na celu przywrócenie zaburzonej przez alkohol równowagi substancji regulujących [36, 37]. Obiecujące wyniki uzyskano w doświadczeniach polegających na podawaniu substancji (tzw. przeciwutleniaczy), które chronią komórki nerwowe przed uszkodzeniami spowodowanymi działaniem wolnych rodników [38]. Jest to tylko jeden spośród kilku potencjalnych mechanizmów, które mogą być podłożem urazów płodu, spowodowanych alkoholem. Aby określić, czy takie podejście okaże się zarówno skuteczne, jak i bezpieczne w czasie ciąży, potrzebne są dalsze badania. Wpływ ilości alkoholu wypijanego przez matkę Nie wiadomo, jaka minimalna ilość alkoholu już wywołuje niekorzystne dla płodu skutki [22]. U dzieci, których matki w czasie ciąży piły mniej niż około pięciu porcji przy jednej okazji raz na tydzień, zazwyczaj nie występują deficyty znaczące klinicznie [39]. Jednak kobiety w ciąży znacznie różnią się wrażliwością na dany poziom alkoholu, być może w zależności od czynników genetycznych, stanu odżywienia, czynników środowiskowych, współwystępujących chorób i wieku matki [40]. Gdyby kobiety ciężarne nie piły alkoholu, programy zapobiegania FAS i ARND (Prospects for Prevention FAS and ARND) byłyby niepotrzebne, dlatego prace badawcze dotyczące profilaktyki w tym zakresie koncentrują się obecnie na sposobach wykrywania i leczenia kobiet, które piją w czasie ciąży. Obiecujący jako narzędzie przesiewowe do rozpoznawania picia ryzykownego przez kobiety ciężarne [42] wydaje się na przykład TWEAK [41] - krótki kwestionariusz do oceny problemów alkoholowych u kobiet. Po takim badaniu kobiety w ciąży, które spożywają alkohol, ale nie piją "problemowo", mogą ograniczyć picie bez leczenia [43]. Stwierdza się ogólny spadek poziomu picia u ciężarnych po krótkiej interwencji, która może być przeprowadzona przez lekarza pierwszego kontaktu [43]. Treścią spotkania bywa rozmowa na temat ryzyka picia przez matkę i sugestie dotyczące alternatyw dla picia alkoholu. Kobieta w ciąży, która pije dużo alkoholu, może odnieść korzyści z godzinnej rozmowy motywacyjnej, dotyczącej zdrowia nienarodzonego dziecka [44]. Kobieta uzależniona od alkoholu wymaga intensywnego leczenia choroby alkoholowej [44]. Narażenie płodu na działanie alkoholu a mózg - komentarz dyrektora NIAAA dr. med. Enocha Gordisa 4 / 7
5 Od wydania w 1991 roku numeru Alcohol Alert poświęconego FAS, tempo badań dotyczących wpływu alkoholu na płód znacznie wzrosło. Największych postępów dokonano w dziedzinie badań mających na celu wyjaśnienie podstawowych mechanizmów powodujących uszkodzenia neurobiologiczne u płodu narażonego na działanie alkoholu oraz w zakresie nowych sposobów leczenia służących zapobieganiu takim uszkodzeniom. Coraz lepiej rozumiemy także długotrwałe zmagania związane z procesami poznawczymi i zdrowiem fizycznym, będące udziałem dzieci w łonie matki narażonych na działanie alkoholu. Dlatego klinicyści i naukowcy badający zachowanie poszukują sposobów wczesnego rozpoznawanie takich dzieci i pomagania im. Mimo coraz większej wiedzy, wciąż nie potrafimy określić, czy istnieje "bezpieczna" ilość alkoholu, którą może wypić kobieta w ciąży bez ryzyka uszkodzenia swego nienarodzonego jeszcze dziecka. Dopóki taka bezpieczna ilość (jeśli w ogóle istnieje) nie zostanie określona, jedyna odpowiedzialna rada, jakiej możemy udzielić kobiecie, która chce zajść w ciążę, i tej, która już jest w ciąży, powinna dotyczyć całkowitego unikania alkoholu. Niestety, duża liczba kobiet pije alkohol także w okresie ciąży. Wiele spośród nich naraża się na wysokie ryzyko urodzenia dziecka z FAS i inne podobne problemy. Dlatego poszukiwanie nowych sposobów dotarcia do populacji obarczonej ryzykiem i wywierania wpływu na zmianę zachowań pozostaje wyzwaniem dla badaczy problemów alkoholowych. Tłumaczenie: Magdalena Ślósarska Bibliografia [1] Lemoine, P.; Harousseau, H.; Borteyru, J.P.; and Menuet, J.C. Les enfants de parents alcooliques: Anomalies observées a propos de 127 cas. Ouest Med 21: , [2] Jones, K.L., and Smith, D.W. Recognition of the fetal alcohol syndrome in early infancy. Lancet 2: , [3] Stratton, K.; Howe, C.; and Battaglia, F., eds. Fetal Alcohol Syndrome: Diagnosis, Epidemiology, Prevention, and Treatment. Washington, D.C.: National Academy Press, [4] Thomas, S.E.; Kelly, S.J.; Mattson, S.N.; and Riley, E.P. Comparison of social abilities of children with fetal alcohol syndrome to those of children with similar IQ scores and normal controls. Alcohol Clin Exp Res 22(2): , [5] Ebrahim, S.H.; Diekman, S.T.; Floyd, R.L.; and Decoufle, P. Comparison of binge drinking among pregnant and nonpregnant women, United States, Am J Obstet Gynecol 180(1, Part 1):1-7, [6] Aase, J.M. Clinical recognition of FAS: Difficulties of detection and diagnosis. Alcohol Health Res World 18(1):5-9, [7] May, P.A.; Brooke, L.; Gossage, J.P.; et al. Epidemiology of fetal alcohol syndrome in a South African community in the Western Cape Province. Am J Pub Health 90(12): , [8] Clarren, S.K.; Randels, S.P.; Sanderson, M.; and Fineman, R.M. Screening for fetal alcohol syndrome in primary schools: A feasibility study. Teratology 63(1):3-10, [9] Abel, E.L., and Sokol, R.J. A revised conservative estimate of the incidence of FAS and its economic impact. Alcoholism: Clin Exp Res 15(3): , [10] Janzen, L.A.; Nanson, J.L.; and Block, G.W. Neuropsychological evaluation of preschoolers with fetal alcohol syndrome. Neurotoxicol Teratology 17(3): , [11] Mattson, S.N.; Riley, E.P.; Delis, D.C.; Stern, C.; and Jones, K.L. Verbal learning and memory in children with fetal alcohol syndrome. Alcohol Clin Exp Res 20[5): , 1996a. [12] Olson, H.C.; Feldman, J.J.; Streissguth, A.P.; Sampson, P.D.; and Bookstein, F.L. Neuropsychological deficits in adolescents with fetal alcohol syndrome: Clinical findings. Alcohol Clin Exp Res 5 / 7
6 22(9): , [13] Mattson, S.N., and Riley, E.P. A review of the neurobehavioral deficits in children with fetal alcohol syndrome or prenatal exposure to alcohol. Alcohol Clin Exp Res 22(2): , [14] Mattson, S.N.; Riley, E.P.; Gramling, L.; et al. Neuropsychological comparisons of alcohol-exposed children with or without physical features of fetal alcohol syndrome. Neuropsychology 12(1): , [15] Ernhart, C.B.; Greene, T.; Sokol, R.J.; et al. Neonatal diagnosis of fetal alcohol syndrome: Not necessarily a hopeless prognosis. Alcohol Clin Exp Res 19(6): , [16] Mattson, S.N.; Goodman, A.M.; Caine, C.; Delis, D.C.; and Riley, E.P. Executive functioning in children with heavy prenatal alcohol exposure. Alcohol Clin Exp Res 23(11): , [17] Uecker, A., and Nadel, L. Spatial locations gone awry: Object and spatial memory deficits in children with fetal alcohol syndrome. Neuropsychologia 34(3]: , [18] Coles, C.D.; v Platzman, K.A.; Raskind-Hood, C.L.; et al. A comparison of children affected by prenatal alcohol exposure and attention deficit, hyperactivity disorder. Alcohol Clin Exp Res 21(1): , [19] Streissguth, A.P.; Barr, H.M.; Sampson, P.D.; et al. Attention, distraction, and reaction time at age 7 years and prenatal alcohol exposure. Neurobehav Toxicol Teratology 8(16): , [20] Jacobson, S.W.; Jacobson, J.L.; and Sokol, R.J. Effects of fetal alcohol exposure on infant reaction time. Alcohol Clin Exp Res 18(5): , [21] Kodituwakku, P.W.; Handmaker, N.S.; Cutler, S.K.; Weathersby, E.K.; and Handmaker, S.D. Specific impairments in self-regulation in children exposed to alcohol prenatally. Alcohol Clin Exp Res 19(6): , [22] Roebuck, T.M.; Mattson, S.N.; and Riley, E.P. Behavioral and psychosocial profiles of alcohol-exposed children. Alcohol Clin Exp Res 23(6): , [23] Hunt, E.; Streissguth, A.P.; Kerr, B.; and Olson, H.C. Mothers' alcohol consumption during pregnancy: Effects on spatial-visual reasoning in 14-year-old children. Psychol Science 6(6): , [24] Roebuck, T.M.; Mattson, S.N.; and Riley, E.P. A review of the neuroanatomical findings in children with fetal alcohol syndrome or prenatal exposure to alcohol. Alcohol Clin Exp Res 22(2): , [25] Mattson, S.N.; Riley, E.P.; Jernigan, T.L.; et al. A decrease in the size of the basal ganglia following prenatal alcohol exposure: A preliminary report. Neurotoxicol Teratology 16(3): , [26] Mattson, S.N.; Riley, E.P.; Sowell, E.R.; et al. A decrease in the size of the basal ganglia in children with fetal alcohol syndrome. Alcohol Clin Exp Res 20(6): , 1996b. [27] Mattson, S.N., and Riley, E.P. Implicit and explicit memory functioning in children with heavy prenatal alcohol exposure. J Int Neuropsychol Soc 5(5): , [28] Bannister, R. Brain and Bannister's Clinical Neurology. 7th ed. New York: Oxford University Press, [29] Sowell, E.R.; Jernigan, T.L.; Mattson, S.N.; et al. Abnormal development of the cerebellar vermis in children prenatally exposed to alcohol: Size reduction in lobules I-V. Alcohol Clin Exp Res 20(1):31-34, [30] Riley, E.P.; Mattson, S.N.; Sowell, E.R.; et al. Abnormalities of the corpus callosum in children prenatally exposed to alcohol. Alcohol Clin Exp Res 19(5): , [31] Swayze, II, V.W.; Johnson, V.P.; Hanson, J.W.; et al. Magnetic resonance imaging of brain anomalies in fetal alcohol syndrome. Pediatrics 99(2): , [32] Michaelis, E.K., and Michaelis, M.L. Cellular and molecular bases of alcohol's teratogenic effects. Alcohol Health Res World 18(1):17-21, [33] Cartwright, M.M., and Smith, S.M. Increased cell death and reduced neural crest cell numbers in ethanol-exposed embryos: Partial basis for the fetal alcohol syndrome. Alcohol Clin Exp Res 19(2): , [34] Chen, S., and Sulik, K.K. Free radicals and ethanol-induced cytotoxicity in neural crest cells. Alcohol Clin Exp Res 20(6): , [35] Maier, S.E.; Chen, W.-J.A.; and West, J.R. The effects of timing and duration of alcohol exposure on development of the fetal brain. In: Abel, E.L., ed. Fetal Alcohol Syndrome: From Mechanism to 6 / 7
7 Prevention. Boca Raton, Florida: CRC Press, pp [36] Luo, J.; West, J.R.; and Pantazis, N.J. Nerve growth factor and basic fibroblast growth factor protect rat cerebellar granule cells in culture against ethanol-induced cell death. Alcohol Clin Exp Res 21(6): , [37] Tajuddin, N.F., and Druse, M.J. In utero ethanol exposure decreased the density of serotonin neurons: Maternal ipsapirone treatment exerted a protective effect. Del Brain Res 117(1):91-97, [38] Heaton, M.B.; Mitchell, J.J.; and Paiva, M. Amelioration of ethanol-induced neurotoxicity in the neonatal rat central nervous system by antioxidant therapy. Alcohol Clin Exp Res 24(4): , [39] Jacobson, J.L., and Jacobson, S.W. Drinking moderately and pregnancy: Effects on child development. Alcohol Res Health 23(1):25-30, [40] Abel, E.L., and Hannigan, J.H. Maternal risk factors in fetal alcohol syndrome: Provocative and permissive influences. Neurotoxicol Teratology 17(4): , [41] Russell, M. New assessment tools for risk drinking during pregnancy: T-ACE, TWEAK, and others. Alcohol Health Res World 18(1):55-61, [42] Chang, G.; Wilkins-Haug, L.; Berman, S.; and Goetz, M.A. The TWEAK: Application in a prenatal setting. J Stud Alcohol 60(3): , 1999a. [43] Chang, G.; Wilkins-Haug, L.; Berman, S.; and Goetz, M.A. Brief intervention for alcohol use in pregnancy: A randomized trial. Addict 94(10): , 1999b. [44] Handmaker, N.S.; Miller, W.R.; and Manicke, M. Findings of a pilot study of motivational interviewing with pregnant drinkers. J Stud Alcohol 60(2): , / 7
WPŁYW ALKOHOLU NA DZIECKO W ŁONIE MATKI
ZOFIA PANKRAC Doktor nauk medycznych, specjalista II stopnia w dziedzinie położnictwa i ginekologii. Kierownik Izby Przyjęć Kliniki Położnictwa Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego. Bierze czynny udział
Bardziej szczegółowoFundacja RAZEM BEZPIECZNE Alkoholowy Zespół Płodowy (FAS)
Dla większości kobiet w ciąży ograniczenie spożycia alkoholu jest rzeczą naturalną, jednak nie wszystkie zdają sobie sprawę, że nie ma bezpiecznej jego dawki w tym stanie. Szkodliwy wpływ alkoholu na płód,
Bardziej szczegółowoAnna Linkowska Instytut Psychologii UKSW, Warszawa O FAS DLA RODZICÓW
Anna Linkowska Instytut Psychologii UKSW, Warszawa O FAS DLA RODZICÓW Co to jest FAS? FAS czyli Alkoholowy Zespół Płodowy (Fetal Alkohole Syndrome) to zespół zaburzeń występujących u dziecka, będący wynikiem
Bardziej szczegółowoAD/HD ( Attention Deficit Hyperactivity Disorder) Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z Zaburzeniami Koncentracji Uwagi
AD/HD ( Attention Deficit Hyperactivity Disorder) Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z Zaburzeniami Koncentracji Uwagi GENETYCZNIE UWARUNKOWANA, NEUROLOGICZNA DYSFUNKCJA, CHARAKTERYZUJĄCA SIĘ NIEADEKWATNYMI
Bardziej szczegółowoZachowania zdrowotne kobiet w ciąży w 2009 i 2012 roku Przedstawione poniżej wyniki badań opracowano na podstawie: Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży. Ekspertyza oparta na wynikach ogólnopolskich badań
Bardziej szczegółowoZachowania zdrowotne kobiet w ciąży w 2009 i 2012 roku
Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży w 2009 i 2012 roku Przedstawione poniżej wyniki badań opracowano na podstawie: Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży. Ekspertyza oparta na wynikach ogólnopolskich badań
Bardziej szczegółowoFAS- PŁODOWY ZESPÓŁ. Katarzyna Czajkowska
FAS- PŁODOWY ZESPÓŁ ALKOHOLOWY Katarzyna Czajkowska Spis treści Czym jest FAS? Historia FAS Przyczyny Objawy- wygląd twarzy Deficyty anatomiczne i psychologiczne Jak alkohol wpływa na mózg dziecka? Diagnoza
Bardziej szczegółowoROZWÓJ PSYCHORUCHOWY DZIECI Z NF1. dr n. med. Magdalena Trzcińska Szpital Uniwersytecki nr 1 w Bydgoszczy Poradnia Psychologiczna
ROZWÓJ PSYCHORUCHOWY DZIECI Z NF1 dr n. med. Magdalena Trzcińska Szpital Uniwersytecki nr 1 w Bydgoszczy Poradnia Psychologiczna EPIDEMIOLOGIA DYSFUNKCJI POZNAWCZYCH U DZIECI Z NF1 Dysfunkcje poznawcze
Bardziej szczegółowoZapytaj swojego lekarza.
Proste, bezpieczne badanie krwi, zapewniające wysoką czułość diagnostyczną Nieinwazyjne badanie oceniające ryzyko wystąpienia zaburzeń chromosomalnych, takich jak zespół Downa; opcjonalnie umożliwia również
Bardziej szczegółowoŻabno, dnia r.
Żabno, dnia 07.03.2014r. EUROPEJSKI DZIEŃ LOGOPEDY PPPP W TARNOWIE, FILIA ŻABNO NIEDOSŁUCH LUB GŁUCHOTA UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE ALALIA ALALIA PROLONGATA NIEDOKSZTAŁCENIE MOWY O TYPIE AFAZJI AFAZJA (DYZFAZJA)
Bardziej szczegółowoŹródło: Alcohol Alert, nr: 53, Lipiec 2001, National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism.
tłum. Magdalena Ślósarska Rok: 2001 Czasopismo: Alkohol i Nauka Numer: 13 Źródło: Alcohol Alert, nr: 53, Lipiec 2001, National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism. http://www.niaaa.nih.gov Powszechną
Bardziej szczegółowoProfil neuropsy chologiczny dziecka z zespołem FA S. Justyna Soja-Sularz psycholog Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej nr 2 w Białymstoku
Profil neuropsy chologiczny dziecka z zespołem FA S Justyna Soja-Sularz psycholog Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej nr 2 w Białymstoku Fetal Alkohol Syndrome (FAS) jest to zespół nieprawidłowości,
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LVIII, SUPPL. XIII, 271 SECTIO D 2003
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LVIII, SUPPL. XIII, 271 SECTIO D 2003 Oddział Położniczy i Trakt Porodowy, Samodzielny Publiczny Szpital Wojewódzki im. Jana Bożego w
Bardziej szczegółowoFAS. Zespół Alkoholowy Płodu (FETAL ALCOHOL SYNDROME)
FAScynujące dzieci FAS Zespół Alkoholowy Płodu (FETAL ALCOHOL SYNDROME) Co 3 kobieta w ciąży sięga po kieliszek, a skutki tego bywają dramatyczne. Nawet niewielka ilość alkoholu wypitego przez matkę może
Bardziej szczegółowoFetal Alcohol Syndrome Debora Evensen. dzieci. Zrozumieæ zachowania dzieci i nastolatków z zespo³em FAS (Fetal Alcohol Syndrome)
Fetal Alcohol Syndrome Debora Evensen To nie s¹ z³e dzieci Zrozumieæ zachowania dzieci i nastolatków z zespo³em FAS (Fetal Alcohol Syndrome) Program FAStryga Stowarzyszenie Zastepczego Rodzicielstwa Oddzial
Bardziej szczegółowoCiąża bez alkoholu 2018
IDEA Od 2007 roku Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (PARPA) prowadzi działania edukacyjne związane z upowszechnianiem wiedzy na temat szkód w rozwoju płodu wynikających z picia alkoholu
Bardziej szczegółowoPrzyczyny specyficznych trudności w nauce czytania i pisania ze szczególnym uwzględnieniem rozpoznawania ryzyka dysleksji
Przyczyny specyficznych trudności w nauce czytania i pisania ze szczególnym uwzględnieniem rozpoznawania ryzyka dysleksji Dr Teresa Opolska Polskie Towarzystwo Dysleksji Fakty i kontrowersje wokół dysleksji
Bardziej szczegółowoEmilia Socha Fundacja WHC socha@korektorzdrowia.pl
Emilia Socha Fundacja WHC socha@korektorzdrowia.pl W styczniu 1907 roku, ukazała się praca niemieckiego neurologa, Aloisa Alzheimera, O szczególnej chorobie kory mózgowej Opisywała ona przypadek pacjentki,
Bardziej szczegółowoWnioski naukowe oraz szczegółowe wyjaśnienie CHMP podstaw naukowych różnic w stosunku do zalecenia PRAC
Aneks II Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwoleń na dopuszczenie do obrotu z zastrzeżeniem spełnienia warunków oraz szczegółowe wyjaśnienie podstaw naukowych różnic w stosunku do zalecenia
Bardziej szczegółowoSPECYFICZNE TRUDNOŚCI W UCZENIU SIĘ MATEMATYKI DYSKALKULIA
SPECYFICZNE TRUDNOŚCI W UCZENIU SIĘ MATEMATYKI DYSKALKULIA DEFINICJA DYSKALKULII Dyskalkulia rozwojowa jest strukturalnym zaburzeniem zdolności matematycznych, mającym swe źródło w genetycznych lub wrodzonych
Bardziej szczegółowoZAŁĄCZNIK RADA UNII EUROPEJSKIEJ,
ZAŁĄCZNIK Projekt konkluzji Rady Wczesne wykrywanie i leczenie zaburzeń komunikacyjnych u dzieci, z uwzględnieniem zastosowania narzędzi e-zdrowia i innowacyjnych rozwiązań RADA UNII EUROPEJSKIEJ, 1. PRZYPOMINA,
Bardziej szczegółowoDyskalkulia rozwojowa. Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Zabrzu
Dyskalkulia rozwojowa Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Zabrzu WYJAŚNIENIA TERMINOLOGICZNE z greckiego dys = nie, źle; z łacińskiego calculo = liczę; Dyskalkulia rozwojowa jest strukturalnym zaburzeniem
Bardziej szczegółowoAlkohol a dziecko czylifetalalcohol Syndrom płodowy zespół alkoholowy
Alkohol a dziecko czylifetalalcohol Syndrom płodowy zespół alkoholowy FAS / PZA czyli FetalAlcohol Syndrom Płodowy Zespół Alkoholowy. Z tym problemem na świecie rodzi się więcej dzieci niż z zespołem Downa
Bardziej szczegółowoSzkodliwy wpływ alkoholu na umysł młodego człowieka
Szkodliwy wpływ alkoholu na umysł młodego człowieka Wiek pierwszego zetknięcia się z alkoholem z roku na rok obniża się. Nieodwracalne zmiany w funkcjonowaniu, uszkodzenie procesów rozwojowych, problemy
Bardziej szczegółowoKatedra i Klinika Psychiatrii i Psychoterapii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego, ul. Ziołowa 45/47, 40-635 Katowice 2
Małgorzata Klecka 1,2, Małgorzata Janas-Kozik 3,4, Irena Krupka-Matuszczyk 4 Rozwój diagnostyki poalkoholowego spektrum zaburzeń rozwojowych przegląd narzędzi diagnostycznych Fetal alcohol spectrum disorder
Bardziej szczegółowoMałe dzieci uczą się od chwili narodzin Fundacja Komeńskiego
Małe dzieci uczą się od chwili narodzin Fundacja Komeńskiego Dlaczego należy inwestować w rozwój i edukację małych dzieci I. Wczesne doświadczenia dzieci mają długofalowy i formujący wpływ na rozwój mózgu,
Bardziej szczegółowoŹródło: Alcohol Alert, nr: 11, Styczeń 1991, National Institute on Alcohol Abuse and alcoholism.
tłum. Anna Tabaczyńska Rok: 2000 Czasopismo: Alkohol i Nauka Numer: 7 Źródło: Alcohol Alert, nr: 11, Styczeń 1991, National Institute on Alcohol Abuse and alcoholism. http://www.niaaa.nih.gov Nadużywanie
Bardziej szczegółowoUczeń z zespołem FAS w klasie integracyjnej
Uczeń z zespołem FAS w klasie integracyjnej I. Terminologia... 2 II. Diagnoza... 3 III. Rola nauczyciela w diagnozie FAS... 3 IV. Cechy ucznia z zespołem FAS... 4 V. Sposoby nauczania... 4 VI. Specyficzne
Bardziej szczegółowoSCENARIUSZ LEKCJI BIOLOGII Z WYKORZYSTANIEM FILMU DOBRZE MIEĆ O(G)LEJ W GŁOWIE. O KOMÓRKACH UKŁADU NERWOWEGO.
SCENARIUSZ LEKCJI BIOLOGII Z WYKORZYSTANIEM FILMU DOBRZE MIEĆ O(G)LEJ W GŁOWIE. O KOMÓRKACH UKŁADU NERWOWEGO. SPIS TREŚCI: I. Wprowadzenie. II. Części lekcji. 1. Część wstępna. 2. Część realizacji. 3.
Bardziej szczegółowoModuł IIIb. Rozpoznawanie ryzyka występowania specyficznych trudności w uczeniu się. Wg materiałów prof. Marty Bogdanowicz
Moduł IIIb Rozpoznawanie ryzyka występowania specyficznych trudności w uczeniu się Wg materiałów prof. Marty Bogdanowicz (prezentacja wykorzystana na kursie e-learningowym nt. Rozpoznawanie ryzyka dysleksji
Bardziej szczegółowoEtyczny kontekst wykluczania trudnych przypadków z postępowania diagnostycznego na przykładzie dysleksji rozwojowej.
Etyczny kontekst wykluczania trudnych przypadków z postępowania diagnostycznego na przykładzie dysleksji rozwojowej. Dr Dorota Bednarek Katedra Neurorehabilitacji SWPS, Warszawa Kodeks Etyczno -Zawodowy
Bardziej szczegółowoAsymetria funkcjonalna mózgu w badaniach inteligencji i procesów poznawczych dzieci i młodzieży z niedosłuchem.
UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE WYDZIAŁ NAUK O ZDROWIU Grażyna Gwizda Asymetria funkcjonalna mózgu w badaniach inteligencji i procesów poznawczych dzieci i młodzieży z niedosłuchem. Streszczenie rozprawy
Bardziej szczegółowoBiologia medyczna. materiały dla studentów Kobieta (XX)
1. Kobieta (XX) 1 2. Mężczyzna (XY) 3. Monosomia X0, zespół Turnera Kobieta Niski wzrost widoczny od 5 roku życia. Komórki jajowe degenerują przed urodzeniem, bezpłodność. Nieprawidłowości szkieletowe,
Bardziej szczegółowoZnaczenie wczesnej interwencji we wspomaganiu rozwoju dziecka z zaburzeniami ze spektrum autyzmu i strategie terapii.
Michał Wroniszewski Fundacja SYNAPSIS Znaczenie wczesnej interwencji we wspomaganiu rozwoju dziecka z zaburzeniami ze spektrum autyzmu i strategie terapii. Otrębusy, 8.11.2011 r. SKALA ZJAWISKA 1. Epidemiologa
Bardziej szczegółowoPercepcja wzrokowa jest zdolnością do rozpoznawania i rozróżniania bodźców
Percepcja wzrokowa jest zdolnością do rozpoznawania i rozróżniania bodźców wzrokowych a także do ich interpretowania przez odniesienie do poprzednich doświadczeń. Nie jest wyłącznie zdolnością do dokładnego
Bardziej szczegółowoW szkoleniu udział wzięło 56 przedstawicieli kadry medycznej, w tym:
Podsumowanie szkolenia dla kadry medycznej pt. Skuteczna komunikacja z pacjentem w zakresie ograniczania konsekwencji zdrowotnych używania substancji psychoaktywnych w Poznaniu W dniach 13-14 września
Bardziej szczegółowoWPŁYW NIEDOBORU HORMONU WZROSTU NA ROZWÓJ STRUKTUR MÓZGU, FUNKCJI POZNAWCZYCH ORAZ MOTORYCZNYCH."
WPŁYW NIEDOBORU HORMONU WZROSTU NA ROZWÓJ STRUKTUR MÓZGU, FUNKCJI POZNAWCZYCH ORAZ MOTORYCZNYCH." Sympozjum Neuronauka a dziecko 9.03.2013 Wydział Biologii Uniwersytetu Warszawskiego Natalia Bezniakow
Bardziej szczegółowoZjazd I sesja wyjazdowa trening interpersonalny 57 h. Zjazd II sesja wyjazdowa trening intrapsychiczny 58 h
S t r o n a 1 Studiium Psychoterapiiii Uzalleżniień Harmonogram szkolleniia edycjja 2013/2014 II SEMESTR Zjazd I sesja wyjazdowa trening interpersonalny 57 h Zjazd II sesja wyjazdowa trening intrapsychiczny
Bardziej szczegółowoMiejsce profilaktyki uzależnień w ochronie zdrowia
Miejsce profilaktyki uzależnień w ochronie zdrowia Krzysztof Ostaszewski Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie Zagadnienia 1. Ryzyko jako punkt odniesienia 2. Poziomy i granice profilaktyki 3.
Bardziej szczegółowoPIERWSZE EKSPERYMENTALNE BADANIA NAD DZIEĆMI I MŁODZIEŻĄ NIEMÓWIĄCĄ
PIERWSZE EKSPERYMENTALNE BADANIA NAD DZIEĆMI I MŁODZIEŻĄ NIEMÓWIĄCĄ Grupa osób niemówiących nigdy nie została zidentyfikowana jako wymagająca specyficznych oddziaływań i pomocy mającej na celu kompensowanie
Bardziej szczegółowoFetal Alcohol Syndrome Alkoholowy Zespół Płodowy. Poalkoholowe dzieci ze złożoną niepełnosprawnością
Małgorzata Klecka Stowarzyszenie Zastępczego Rodzicielstwa Centrum Opieki Zastępczej w Lędzinach Fetal Alcohol Syndrome Alkoholowy Zespół Płodowy. Poalkoholowe dzieci ze złożoną niepełnosprawnością Wstęp
Bardziej szczegółowoA n d r z e j M a j e w s k i
P a p i e r o s y i a l k o h o l s ł u s z n i e n a z y w a n e s ą u ż y w k a m i, g d y ż z u ż y w a j ą c z ł o w i e k a A n d r z e j M a j e w s k i Uzależnienie - nabyta potrzeba wykonywania
Bardziej szczegółowoWstęp. Przedmowa. 2o Psychologia rozwoju człowieka 63
Wstęp Przedmowa n 1. Cele, założenia i zastosowanie psychologii 13 1.1. Analiza zachowania i doznawania jako zadanie psychologii 14 1.2. Psychologia jako dziedzina badań 16 1.2.1. Cele badań naukowych
Bardziej szczegółowoUPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE. Bartłomiej Gmaj Andrzej Wakarow
UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE Bartłomiej Gmaj Andrzej Wakarow Upośledzenie umysłowe Obniżenie sprawności umysłowej powstałe w okresie rozwojowym. Stan charakteryzujący się istotnie niższą od przeciętnej ogólną
Bardziej szczegółowoPodstawowe zagadnienia. Mgr Monika Mazurek Instytut Psychologii Uniwersytet Jagielloński
Podstawowe zagadnienia Mgr Monika Mazurek Instytut Psychologii Uniwersytet Jagielloński NEUROPLASTYCZNOŚĆ - zdolność neuronów do ulegania trwałym zmianom w procesie uczenia się (Konorski,, 1948) Główne
Bardziej szczegółowoZespół alkoholowy płodu. Dr n. med. Małgorzata Czyżewska Katedra i Klinika Neonatologii Uniwersytet Medyczny Wrocław
Zespół alkoholowy płodu Dr n. med. Małgorzata Czyżewska Katedra i Klinika Neonatologii Uniwersytet Medyczny Wrocław Jones i Smith ( 1973 rok ) termin fetal alcohol syndrom (FAS) - czyli alkoholowy zespół
Bardziej szczegółowoRozwój diagnostyki poalkoholowego spektrum zaburzeń rozwojowych (FASD): przegląd narzędzi diagnostycznych
Małgorzata Klecka 1, 2 Małgorzata Janas-Kozik 3, 4 1.Doktorantka, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach (Katedra i Klinika Psychiatrii i Psychoterapii) 2.Pracownia Psychoedukacji i Terapii, ul. Hołdunowska
Bardziej szczegółowoMateriał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie:
Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: OPIEKUN OSOBY STARSZEJ przygotowany w ramach projektu Praktyczne kształcenie nauczycieli zawodów branży hotelarsko-turystycznej Priorytet III.
Bardziej szczegółowowww.prototo.pl MATERIAŁY Z KURSU KWALIFIKACYJNEGO
Wszystkie materiały tworzone i przekazywane przez Wykładowców NPDN PROTOTO są chronione prawem autorskim i przeznaczone wyłącznie do użytku prywatnego. MATERIAŁY Z KURSU KWALIFIKACYJNEGO www.prototo.pl
Bardziej szczegółowoEpidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę?
Epidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę? Piotr Ponikowski Klinika Chorób Serca Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Ośrodek Chorób Serca Szpitala Wojskowego we Wrocławiu Niewydolność
Bardziej szczegółowoGminny Program Przeciwdziałania Narkomanii na 2014 rok
Załącznik do uchwały RG Nr.. dnia Gminny Program Przeciwdziałania Narkomanii na 2014 rok WSTĘP Narkomania jest zjawiskiem ogólnoświatowym. Powstaje na podłożu przeobrażeń zachodzących we współczesnym cywilizowanym
Bardziej szczegółowoZachowania zdrowotne kobiet w ciąży Picie alkoholu
Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży Picie alkoholu prof. dr hab. Marcin Wojnar mgr Marek Fudała, Krzysztof Brzózka Katedra i Klinika Psychiatryczna, Warszawski Uniwersytet Medyczny Państwowa Agencja Rozwiązywania
Bardziej szczegółowoOFERTA PORADNI PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNEJ W KOZIENICACH NA ROK SZKOLNY 2018/2019
OFERTA PORADNI PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNEJ W KOZIENICACH NA ROK SZKOLNY 2018/2019 Diagnoza W zakresie diagnozy (icznej, icznej, logopedycznej i zawodowej) rozpoznajemy i określamy potencjalne możliwości
Bardziej szczegółowoZAKRES PRZEDMIOTOWY PROGRAMU SZKOLENIOWEGO
Załącznik nr 1 ZAKRES PRZEDMIOTOWY PROGRAMU SZKOLENIOWEGO I Program szkolenia w zakresie podstawowych umiejętności udzielania profesjonalnej pomocy psychologicznej obejmuje: 1) Trening interpersonalny
Bardziej szczegółowoWOKÓŁ UZALEŻNIEŃ. Problemy zdrowia, edukacji, wychowania, resocjalizacji i usamodzielniania dzieci matek pijących alkohol w ciąży
lek. med. Krzysztof Liszcz Toruń Problemy zdrowia, edukacji, wychowania, resocjalizacji i usamodzielniania dzieci matek pijących alkohol w ciąży Niejednokrotnie mówienie o ciąży i alkoholu wywołuje negatywne
Bardziej szczegółowoPrzydatność spektroskopii MR u noworodków
Przydatność spektroskopii MR u noworodków DR HAB. MED. PRZEMKO KWINTA, PROF. UJ KLINIKA CHORÓB DZIECI KATEDRY PEDIATRII, INSTYTUT PEDIATRII WL UJ W KRAKOWIE Nowe techniki MR Obrazowanie dyfuzyjne DWI diffusion-
Bardziej szczegółowoAkademia Młodego Ekonomisty. Techniki szybkiego uczenia się Praktyczne zastosowanie technik zapamiętywania. Sylwester Mariusz Pilipczuk.
Akademia Młodego Ekonomisty Techniki szybkiego uczenia się Praktyczne zastosowanie technik zapamiętywania Sylwester Mariusz Pilipczuk Uniwersytet w Białymstoku 24 listopada 2011 r. Cele: Zaznajomienie
Bardziej szczegółowoFAS/FAE uszkodzenie płodu wywołane alkoholem
FAS/FAE uszkodzenie płodu wywołane alkoholem Początki 1968 Paul Lemoin (ogólny opis) 1973 D. Smith, K. Jones, Ch. Ulleland, A. Streissguth (dokładny opis cech dysmorficznych oraz zaburzeń układu nerwowego
Bardziej szczegółowoOFERTA PORADNI PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNEJ W KOZIENICACH NA ROK SZKOLNY 2017/2018
OFERTA PORADNI PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNEJ W KOZIENICACH NA ROK SZKOLNY 2017/2018 Diagnoza W zakresie diagnozy (icznej, icznej, logopedycznej i zawodowej) rozpoznajemy i określamy potencjalne możliwości
Bardziej szczegółowoCzynniki ryzyka zaburzeń związanych z używaniem alkoholu u kobiet
Czynniki ryzyka zaburzeń związanych z używaniem alkoholu u kobiet Risk factors of alcohol use disorders in females Monika Olejniczak Wiadomości Psychiatryczne; 15(2): 76 85 Klinika Psychiatrii Dzieci i
Bardziej szczegółowoCzym jest badanie czynnościowe rezonansu magnetycznego? Oraz jaki ma związek z neuronawigacją?
Czym jest badanie czynnościowe rezonansu magnetycznego? Oraz jaki ma związek z neuronawigacją? Dolnośląski Szpital Specjalistyczny im. T. Marciniaka Centrum Medycyny Ratunkowej stale podnosi jakość prowadzonego
Bardziej szczegółowoZjazd I sesja wyjazdowa trening interpersonalny 57 h. Zjazd II sesja wyjazdowa trening intrapsychiczny 58 h
S t r o n a 1 Studiium Psychoterapiiii Uzalleżniień Harmonogram szkolleniia edycjja 2010/2011 II SEMESTR Zjazd I sesja wyjazdowa trening interpersonalny 57 h Zjazd II sesja wyjazdowa trening intrapsychiczny
Bardziej szczegółowoTECHNIKI UCZENIA SIĘ I ZAPAMIĘTYWANIA
Iwona Janas Szkoła Podstawowa nr 7 im. Erazma z Rotterdamu w Poznaniu Poznań, dnia 1 września 2017 roku TECHNIKI UCZENIA SIĘ I ZAPAMIĘTYWANIA PROGRAM DLA UCZNIÓW KLAS IV- VII SZKOŁY PODTSAWOWEJ NR 7 IM.
Bardziej szczegółowoAkademia Pozytywnej Profilaktyki. Szkolenia dla Komisji ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych 2015/2016
Szkolenia dla Komisji ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych 2015/2016 Komisja ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych - zadania i zakres działań 1. Alkohol etylowy jako: substancja psychoaktywna substancja
Bardziej szczegółowoProgram profilaktyki Gimnazjum Nr 2 w Ciechanowie do realizacji w latach 2012/2015
Program profilaktyki Gimnazjum Nr 2 w Ciechanowie do realizacji w latach 2012/2015 Działania profilaktyczne to te, które stwarzają człowiekowi okazję do aktywnego uczestnictwa w gromadzeniu doświadczeń
Bardziej szczegółowoPoprawa dostępu do wysokiej jakości. usług profilaktyki zdrowotnej. na obszarze funkcjonalnym Poznania
Poprawa dostępu do wysokiej jakości usług profilaktyki zdrowotnej na obszarze funkcjonalnym Poznania Agnieszka Wojtecka Gdański Uniwersytet Medyczny 1. Poprawa dostępu do wysokiej jakości usług profilaktyki
Bardziej szczegółowoBUDOWA MÓZGU (100 MILIARDÓW NEURONÓW) NEUROFIZJOLOGICZNE PODSTAWY
NEUROFIZJOLOGICZNE PODSTAWY UCZENIA SIĘ I PAM IĘCI BUDOWA MÓZGU (100 MILIARDÓW NEURONÓW) Objętość ok. 1300 cm 3 Kora mózgowa powierzchnia ok. 1m 2 Obszary podkorowe: Rdzeń przedłużony (oddychanie, połykanie,
Bardziej szczegółowoAs zdolny do zajęć bez ograniczeń, uprawiający dodatkowo sport; B zdolny do zajęć WF z ograniczeniami; Bk zdolny do zajęć WF z ograniczeniami,
Pielęgniarka szkolna Pielęgniarka szkolna od 1992 roku jest jedynym profesjonalnym pracownikiem ochrony zdrowia na terenie placówki szkolno-wychowawczej. Pełni ona główną rolę w profilaktycznej opiece
Bardziej szczegółowoZarządzanie bezpieczeństwem Laboratorium 2. Analiza ryzyka zawodowego z wykorzystaniem metody trzypunktowej
Zarządzanie bezpieczeństwem Laboratorium 2. Analiza ryzyka zawodowego z wykorzystaniem metody trzypunktowej Szczecin 2013 1 Wprowadzenie Ryzyko zawodowe: prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń
Bardziej szczegółowoLeczenie zdrowia psychicznego zorientowane na traumę. Warszawa 2019
Leczenie zdrowia psychicznego zorientowane na traumę Warszawa 2019 Znając wpływ traumy na życie ludzi Przestajemy się pytać: - Co jej jest? I pytamy się: - Co jej się stało? To się dzieje Gdy żołnierz,
Bardziej szczegółowoOchrona radiologiczna kobiet w ciąży
Ochrona radiologiczna kobiet w ciąży Mirosław Lewocki Zachodniopomorskie Centrum Onkologii Instytut Fizyki Uniwersytetu Szczecińskiego ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 18 lutego 2011 r. w sprawie
Bardziej szczegółowoMagdalena Smoczyńska, Ewa Haman Funkcjonowanie dzieci ze specyficznym zaburzeniem językowym (SLI) w systemie edukacji szkolnej
Magdalena Smoczyńska, Ewa Haman Funkcjonowanie dzieci ze specyficznym zaburzeniem językowym (SLI) w systemie edukacji szkolnej Plan wystąpienia Diagnoza zaburzeń językowych w Polsce Perspektywa badawcza
Bardziej szczegółowoTest Prenatalny Harmony. przesiewowe badanie prenatalne nowej generacji w kierunku trisomii chromosomowych
Test Prenatalny Harmony przesiewowe badanie prenatalne nowej generacji w kierunku trisomii chromosomowych Test Harmony Co wykrywa Dla kogo jest przeznaczony Zasada działania testu Jak i gdzie można wykonać
Bardziej szczegółowoCZEGO RODZICE NIE WIEDZĄ O SWOICH DZIECIACH A WIEDZIEĆ POWINNI?
CZEGO RODZICE NIE WIEDZĄ O SWOICH DZIECIACH A WIEDZIEĆ POWINNI? mgr Magdalena Jabłońska mgr Dorota Orłowska 1 DLACZEGO RODZICE NIE MAJĄ WIEDZY O ISTOTNYCH PROBLEMACH SWOICH DZIECI? brak czasu mało doświadczeń
Bardziej szczegółowoIV. Termin składania ofert Oferty należy składać w Wydziale Kultury i Spraw Społecznych Urzędu Miasta Zamość w terminie do dnia 6 maja 2014 r.
Załącznik do Zarządzenia nr 74/2014 Prezydenta Miasta Zamość z dnia 9 kwietnia 2014 r. Zasady finansowania realizacji zadania ujętego w Miejskim Programie Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych
Bardziej szczegółowoPRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO DLA UCZNIÓW Z DYSLEKSJĄ ROZWOJOWĄ
PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO DLA UCZNIÓW Z DYSLEKSJĄ ROZWOJOWĄ Opracowanie: Mgr Anna Borek Mgr Barbara Jakubiec Mgr Tomasz Padyjasek Spis treści: 1. Termin dysleksja. 2. Trudności
Bardziej szczegółowoFAS Fetal Alcohol Syndrome Płodowy Zespół Alkoholowy
FAS Fetal Alcohol Syndrome Płodowy Zespół Alkoholowy Informacje z konferencji zorganizowanej przez Wydział humanistyczny Uniwersytetu Humanistyczno- Przyrodniczego w Siedlcach FAS Płodowy Zespół Alkoholowy
Bardziej szczegółowoSprawdź, czy Twoje picie jest bezpieczne zrób test AUDIT
Sprawdź, czy Twoje picie jest bezpieczne zrób test AUDIT TEST AUDIT Test Rozpoznawania Zaburzeń Związanych z Piciem Alkoholu. Test rekomendowany przez WHO 38. Przeczytaj dokładnie kolejne pytania. Zastanów
Bardziej szczegółowo1. Grupa Robocza ds. Zdrowia Publicznego omówiła i uzgodniła projekt konkluzji Rady przedstawiony w załączniku.
RADA UNII EUROPEJSKIEJ Bruksela, 25 listopada 2011 r. 16620/1/11 REV 1 (pl) SAN 234 NOTA Od: Do: Dotyczy: Sekretariat Generalny Rady Komitet Stałych Przedstawicieli (część I) / Rada POSIEDZENIE RADY DS.
Bardziej szczegółowoI Międzynarodowa Konferencja Naukowo Szkoleniowa w Krakowie pt. FASD problem kliniczny i społeczny
I Międzynarodowa Konferencja Naukowo Szkoleniowa w Krakowie pt. FASD problem kliniczny i społeczny Data: 30.09-02.10.2015 r. Miejsce: 30.09.2015 r. Gabinet Prezydenta Miasta Krakowa, Urząd Miasta Krakowa,
Bardziej szczegółowoJeśli, to nie ADHD to co? Jak rozpoznać kiedy dziecko potrzebuje profesjonalnej diagnozy a kiedy są to wyzwania wychowawcze.
Jeśli, to nie ADHD to co? Jak rozpoznać kiedy dziecko potrzebuje profesjonalnej diagnozy a kiedy są to wyzwania wychowawcze. Plan: Co to jest ADHD? Objawy ADHD Jak odróżnić ADHD od innych problemów zachowania
Bardziej szczegółowoZWIĄZEK DYSLEKSJI Z WADAMI WIDZENIA. TERESA MAZUR
ZWIĄZEK DYSLEKSJI Z WADAMI WIDZENIA. TERESA MAZUR WSTĘP Widzenie to proces zachodzący w mózgu dzięki pracy skomplikowanego układu wzrokowego. Tylko prawidłowy rozwój tego układu pozwala nam w pełni korzystać
Bardziej szczegółowo266 milionów dorosłych Europejczyków pije średnio dziennie alkohol w ilości nieprzekraczającej 20g (kobiety) lub 40g (mężczyźni), Ponad 58 milionów
266 milionów dorosłych Europejczyków pije średnio dziennie alkohol w ilości nieprzekraczającej 20g (kobiety) lub 40g (mężczyźni), Ponad 58 milionów dorosłych (15 %) przekracza ten poziom; 20 milionów (6
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA NR 67/XVIII/2015 RADY GMINY OPATÓW. z dnia 30 grudnia 2015 r. w sprawie uchwalenia Gminnego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na 2016 rok
UCHWAŁA NR 67/XVIII/2015 RADY GMINY OPATÓW z dnia 30 grudnia 2015 r. w sprawie uchwalenia Gminnego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na 2016 rok Na podstawie art. 18, ust.2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca
Bardziej szczegółowoRuch zwiększa recykling komórkowy Natura i wychowanie
Wiadomości naukowe o chorobie Huntingtona. Prostym językiem. Napisane przez naukowców. Dla globalnej społeczności HD. Ruch zwiększa recykling komórkowy Ćwiczenia potęgują recykling komórkowy u myszy. Czy
Bardziej szczegółowoMózg ludzki stanowi częśd ośrodkowego układu nerwowego. Jego główną funkcją jest sterowanie wszystkimi procesami zachodzącymi w organizmie.
Mózg ludzki stanowi częśd ośrodkowego układu nerwowego. Jego główną funkcją jest sterowanie wszystkimi procesami zachodzącymi w organizmie. Mózg nie jest symetryczny ani pod względem strukturalnym, ani
Bardziej szczegółowoWpływ alkoholu na zdrowie potomstwa. Lek. med. Grażyna Rymaszewska
Wpływ alkoholu na zdrowie potomstwa Lek. med. Grażyna Rymaszewska 85 dni dojrzewa komórka jajowa Ok. 70 dni trwa wytwarzanie plemników Jeśli w tym czasie zadziała jakiś czynnik mutagenny, u dziecka może
Bardziej szczegółowoKonsekwencje zdrowotne używania substancji psychoaktywnych przez kobiety w ciąży ROMUALD DĘBSKI
Konsekwencje zdrowotne używania substancji psychoaktywnych przez kobiety w ciąży ROMUALD DĘBSKI CMKP UZALEŻNIENIA W CIĄŻY NARKOTYKI ALKOHOL PAPIEROSY ŁĄCZNIE 1/4 CIĘŻARNYCH Najczęstsze używki w ciąży PAPIEROSY
Bardziej szczegółowoINSTYTUT MATKI I DZIECKA w Warszawie, Klinika Patologii i Intensywnej Terapii Noworodka
Ocena ryzyka nieprawidłowego rozwoju dzieci urodzonych przedwcześnie Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka i pomoc rodzinie doświadczenia i rekomendacje Warszawa, 10 12 grudnia 2007 Ewa Helwich Klinika Neonatologii
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA NR XVIII /101/12 RADY MIASTA LUBARTÓW z dnia 27 stycznia 2012 roku
UCHWAŁA NR XVIII /101/12 RADY MIASTA LUBARTÓW z dnia 27 stycznia 2012 roku w sprawie MIEJSKIEGO PROGRAMU PROFILAKTYKI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH ORAZ PRZECIWDZIAŁANIA NARKOMANII NA ROK 2012
Bardziej szczegółowoPORADNIK DLA PACJENTKI
PORADNIK DLA PACJENTKI Walproinian Antykoncepcja i ciąża: Co powinna Pani wiedzieć Niniejsza broszura jest skierowana do kobiet i dziewcząt, które przyjmują jakikolwiek lek zawierający walproinian, lub
Bardziej szczegółowoSTRESZCZENIE PRACY DOKTORSKIEJ
mgr Bartłomiej Rospond POSZUKIWANIE NEUROBIOLOGICZNEGO MECHANIZMU UZALEŻNIENIA OD POKARMU - WPŁYW CUKRÓW I TŁUSZCZÓW NA EKSPRESJĘ RECEPTORÓW DOPAMINOWYCH D 2 W GRZBIETOWYM PRĄŻKOWIU U SZCZURÓW STRESZCZENIE
Bardziej szczegółowoLeczenie doustną insuliną w celu prewencji cukrzycy o podłożu autoimmunizacyjnym
Badanie POInT (Primary Oral Insulin Trial) Leczenie doustną insuliną w celu prewencji cukrzycy o podłożu autoimmunizacyjnym Drodzy Rodzice/Opiekunowie Chcemy objąć Państwa dziecko troskliwą, specjalistyczną
Bardziej szczegółowoModele umysłu rok akademicki 2014/2015. Temat 3. Model modularny jako narzędzie badawcze. Argumenty na rzecz modularnego charakteru analizy językowej
Modele umysłu rok akademicki 2014/2015 Temat 3 Model modularny jako narzędzie badawcze. Argumenty na rzecz modularnego charakteru analizy językowej Metoda podwójnej dysocjacji (ang. double dissociation):
Bardziej szczegółowoVI.2 Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dla produktu Zanacodar Combi przeznaczone do publicznej wiadomości
VI.2 Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dla produktu Zanacodar Combi przeznaczone do publicznej wiadomości VI.2.1 Omówienie rozpowszechnienia choroby Szacuje się, że wysokie ciśnienie krwi jest przyczyną
Bardziej szczegółowoKsięgarnia PWN: Deborah Deutsch Smith - Pedagogika specjalna. T. 2. Spis treści
Księgarnia PWN: Deborah Deutsch Smith - Pedagogika specjalna. T. 2 Spis treści Rozdział 1. Niepełnosprawności fizyczno-ruchowe oraz specjalne potrzeby zdrowotne...........................................................
Bardziej szczegółowodr Urszula Sajewicz-Radtke. Specjalistyczna Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna Tęcza w Gdańsku Gdańsk, r.
dr Urszula Sajewicz-Radtke. Specjalistyczna Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna Tęcza w Gdańsku Gdańsk, 08.06.2017 r. O czym będę mówić? n O ulubionym organie w ciele ludzkim. n O tym jak go stymulować?
Bardziej szczegółowoZABURZENIA PRZETWARZANIA SŁUCHOWEGO
ZABURZENIA PRZETWARZANIA SŁUCHOWEGO Zaburzenia przetwarzania słuchowego (auditory processing disorder- APD), znane również jako centralne zaburzenia przetwarzania słuchowego (central auditory processing
Bardziej szczegółowoProgram terapii i edukacji dzieci z autyzmem TEACCH Treatment and Education of Autistic Communication Handicapped Children
Program terapii i edukacji dzieci z autyzmem TEACCH Treatment and Education of Autistic Communication Handicapped Children Elementy programu TEACCH w pracy z uczniem z umiarkowaną lub znaczną niepełnosprawnością
Bardziej szczegółowoKARTA PRZEDMIOTU. Egzamin / zaliczenie na ocenę*
WYDZIAŁ PODSTAWOWYCH PROBLEMÓW TECHNIKI Zał. nr 4 do ZW 33/0 KARTA PRZEDMIOTU Nazwa w języku polskim PRZETWARZANIE INFORMACJI WZROKOWYCH Nazwa w języku angielskim Processing of visual information Kierunek
Bardziej szczegółowo