NA CO DZIEŃ KOBIETA W CIĄŻY. Czy można zwolnić pracownicę w ciąży? Jaką ochronę daje etat, a jaką zlecenie? Dla kogo dodatkowy urlop macierzyński?

Transkrypt

1 PRAWO NA CO DZIEŃ Supercena 9, 99zł (w tym 5% VAT) KOBIETA W CIĄŻY prawa pracownicze urlopy zasiłki ochrona Czy można zwolnić pracownicę w ciąży? Jaką ochronę daje etat, a jaką zlecenie? Dla kogo dodatkowy urlop macierzyński? Partner wydania Opracowanie

2

3 PRAWO NA CO DZIEŃ Ogólne uprawnienia związane z rodzicielstwem KOBIETA W CIĄŻY prawa pracownicze urlopy zasiłki ochrona Czy można zwolnić pracownicę w ciąży? Jaką ochronę daje etat, a jaką zlecenie? Dla kogo dodatkowy urlop macierzyński? A a 1

4 Kobieta w ciąży prawa pracownicze Autorzy: mec. Alicja Dobrenko mec. Grzegorz Trejgel mec. Marcin Wojewódka Redakcja i opracowanie: Rafał Drzewiecki Redaktor prowadzący: Renata Krasowska-Kłos Korekta: Mirosława Jasińska-Nowacka Projekt graficzny okładki: Kinga Pisarczyk Projekt graficzny środków i DTP: Paweł Żurawski Zdjęcia: Shutterstock Copyright by INFOR Biznes Sp. z o.o., Warszawa 2016 Adres redakcji: Warszawa, ul. Okopowa 58/72, Biuro Obsługi Klienta: Warszawa, ul. Okopowa 58/72, tel , , bok@infor.pl Dystrybucja: Ringier Axel Springer Polska Sp. z o.o. ul. Domaniewska Warszawa ISBN Wydanie I Druk: Drukarnia im. A. Pułtawskiego 2

5 Ogólne uprawnienia związane z rodzicielstwem 3

6 Kobieta w ciąży prawa pracownicze Spis treści Ochrona prawna... 6 Dni wolne i przerwy w pracy...18 Urlop: macierzyński i rodzicielski

7 Spis treści Urlop wychowawczy Dziecko i własna firma...52 Wykaz prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla kobiet, wnioski urlopowe, formularze ZUS

8 Kobieta w ciąży prawa pracownicze Ochrona prawna Gdy kobieta zajdzie w ciążę, staje się szczególnie chroniona przez prawo. Największe znaczenie ma dla niej gwarancja (poza wyjątkowymi sytuacjami) zachowania pracy, przynajmniej do końca urlopu macierzyńskiego. Ochrona ta obowiązuje już z chwilą pojawienia się ciąży, a nie od momentu, w którym przyszła matka czy też pracodawca się o niej dowiedzieli. Ale równie ważne są obostrzone warunki, w których ciężarna będzie teraz pracować. Firma nie może jej kierować m.in. do ciężkich czy niebezpiecznych prac, nie wolno jej pracować w nocy, w nadgodzinach ani zbyt długo przy komputerze. Podobne zakazy dotyczą także kobiet, które wróciły do firmy po porodzie, ale jeszcze karmią piersią, a część także wychowujących dzieci do lat czterech. 6

9 Ochrona prawna W rozdziale Czy pracodawca może rozwiązać lub wypowiedzieć umowę o pracę kobiecie w ciąży?...8 Jakie uprawnienia przysługują pracownicy w ciąży, gdy zawarła ona porozumienie stron o rozwiązaniu umowy o pracę lub ją wypowiedziała, nie wiedząc, że jest w ciąży? Czy muszę poinformować pracodawcę, że jestem w ciąży? W jakim terminie? Moja ciąża jest już widoczna. Czy mogę się ubiegać o zatrudnienie na podstawie umowy o pracę? Czy pracownice w ciąży lub karmiące dziecko piersią mogą wykonywać wszystkie prace?...12 Czy pracownica w ciąży lub karmiąca piersią może się zgodzić na wykonywanie prac zabronionych?...12 Czy pracodawca może żądać od kandydatki do zatrudnienia zaświadczenia, że nie jest w ciąży?...13 Czy pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z przyczyn zawinionych przez pracownicę w ciąży bez konsultacji ze związkiem zawodowym, jeżeli kobieta nie jest jego członkiem ani nie zwróciła się do związkowców o obronę jej praw?...13 Czy dopuszczalne jest rozwiązanie lub wypowiedzenie umowy o pracę z kobietą w ciąży w ramach zwolnień grupowych? Jakie roszczenia przysługują kobiecie w ciąży, której z naruszeniem prawa lub niezasadnie wypowiedziano lub rozwiązano z nią umowę o pracę zawartą na czas nieokreślony? Jaka jest sytuacja kobiety, z którą zawarto umowę o pracę na czas określony, a termin jej rozwiązania przypada na czwarty miesiąc jej ciąży?...15 Jak wygląda kwestia przedłużenia umowy o pracę, w sytuacji gdy pracownicę w ciąży, a następnie w okresie korzystania przez nią z urlopu macierzyńskiego, dodatkowego macierzyńskiego, rodzicielskiego oraz wychowawczego zastępuje inna pracownica, która również zachodzi w ciążę, a powrót kobiety zastępowanej następuje w czwartym miesiącu ciąży zastępującej?...15 Czy pracownica w ciąży może zostać oddelegowana poza stałe miejsce pracy?...15 Czy wobec pracownicy w ciąży obowiązują bezwzględne zakazy dotyczące jej pracy? Jakie obowiązki ma pracodawca wobec pracownicy już zatrudnionej w porze nocnej? Czy te same zakazy, które obowiązują przy zatrudnianiu kobiet w ciąży, odnoszą się do pracownika opiekującego się dzieckiem do lat czterech?

10 Kobieta w ciąży prawa pracownicze Czy pracodawca może rozwiązać lub wypowiedzieć umowę o pracę kobiecie w ciąży? Nie, to generalna zasada, choć są od niej wyjątki: zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownicy i reprezentująca pracownicę zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy w trybie dyscyplinarnym, WAŻNE Zakaz wypowiadania i rozwiązywania umów o pracę nie dotyczy pracownic w okresie próbnym nieprzekraczającym jednego miesiąca Z wokandy Nie stanowi naruszenia zakazu z art. 177 par. 1 kodeksu pracy rozwiązanie umowy o pracę za porozumieniem stron zawartym z pracodawcą przez pracownicę, która nie była w ciąży, a zaszła w ciążę przed określonym w porozumieniu terminem rozwiązania umowy. Pracownica ma też swobodę w składaniu oświadczenia o wypowiedzeniu umowy o pracę lub wyrażaniu zgody na jej rozwiązanie w drodze porozumienia stron, i jeżeli tych czynności dokonuje, mając świadomość swojego odmiennego stanu, brak jest podstaw do uchylenia się od skutków prawnych złożonych oświadczeń woli (wyrok Sądu Najwyższego Izba Pracy z 5 października 2007 r., sygn. akt II PK 24/07) PRZYKŁAD Wypowiedzenie umowy o pracę kobiecie ciężarnej w okresie próbnym W trakcie umowy o pracę zawartej na okres próbny jednego miesiąca pracownica zaszła w ciążę. Szef nie był zadowolony z jej umiejętności i wypowiedział umowę z zachowaniem jednego tygodnia okresu wypowiedzenia. Może tak zrobić, jeżeli faktycznie przyczyną były zarzuty dotyczące jakości pracy, a nie odmienny stan pracownicy PRZYKŁAD Zajście w ciążę w okresie wypowiedzenia Szef firmy wypowiada pracownicy umowę o pracę zawartą na czas nieokreślony. Kobieta ma trzymiesięczny okres wypowiedzenia. W tym czasie zachodzi w ciążę (nie była w niej w momencie składania przez pracodawcę wypowiedzenia) i informuje szefa o swoim stanie. Rozwiązanie umowy o pracę nastąpiłoby w trakcie jej ciąży, a tego zabrania kodeks pracy. Pracodawca musi więc za zgodą pracownicy cofnąć wypowiedzenie 8

11 Ochrona prawna PRZYKŁAD Rozwiązanie umowy o pracę z ciężarną pracownicą na zwolnieniu lekarskim Kobieta przebywała na zwolnieniu przez cały okres ciąży. W ostatnim miesiącu jej trwania pracodawca rozwiązał umowę o pracę bez zachowania okresu wypowiedzenia, bez winy pracownicy, uzasadniając to jej niezdolnością do pracy wskutek choroby trwającej dłużej niż 182 dni. To wbrew prawu w przypadku kobiet w ciąży nie ma bowiem zastosowania art. 53 kodeksu pracy pozwalający pracodawcy na rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z powodu długotrwałej niezdolności do pracy wskutek choroby lub w razie usprawiedliwionej nieobecności pracownika trwającej dłużej niż miesiąc zostaje ogłoszona upadłość lub likwidacja pracodawcy. Obowiązuje zatem zakaz wypowiedzenia umowy o pracę (rozpoczęcia biegu okresu wypowiedzenia) w okresie ciąży i zakaz rozwiązania w czasie ciąży umowy o pracę, która została wypowiedziana przez pracodawcę przed ciążą. Nie jest bowiem istotny termin wykazania tej okoliczności, lecz wyłącznie obiektywny stan rzeczy istniejący w chwili wypowiedzenia lub rozwiązania umowy o pracę. Jakie uprawnienia przysługują pracownicy w ciąży, gdy zawarła ona porozumienie stron o rozwiązaniu umowy o pracę lub ją wypowiedziała, nie wiedząc, że jest w ciąży? Pracownicy przysługuje prawo uchylenia się od skutków prawnych złożonego oświadczenia pod wpływem błędu co do okoliczności faktycznych istniejącego stanu rzeczy. Gdyby bowiem wiedziała, że jest w ciąży w chwili składania wypowiedzenia lub podpisując porozumienie stron, nie zrobiłaby tego. Ze wskazaniem takiej postaci błędu może cofnąć oświadczenie woli, czyli wycofać wypowiedzenie lub porozumienie stron o rozwiązaniu umowy o pracę. PRZYKŁAD Wypowiedzenie lub rozwiązanie umowy o pracę przez ciężarną pracownicę Pracownica w ciąży nie chce dłużej pracować w firmie. Prosi szefa, by rozwiązał z nią umowę o pracę za porozumieniem stron. Ten odmawia, więc kobieta składa wypowiedzenie. Pracodawca informuje ją jednak, że umowa o pracę nie może się rozwiązać po upływie okresu wypowiedzenia, ponieważ jest ona w ciąży, a w takiej sytuacji obowiązuje zakaz wypowiadania umów. To próba wprowadzenia ciężarnej w błąd taki zakaz obowiązuje jedynie pracodawcę. Pracownica ma prawo rozstać się z pracodawcą nawet w trakcie swojej ciąży 9

12 Kobieta w ciąży prawa pracownicze PRZYKŁAD Błąd co do okoliczności faktycznych Pracownica, nie wiedząc, że jest w ciąży, złożyła wypowiedzenie umowy o pracę. Zaraz po tym się dowiedziała, że jest w drugim miesiącu ciąży. Ponieważ stan ciąży istniał już w momencie składania oświadczenia o wypowiedzeniu umowy o pracę, a tylko nie był wiadomy pracownicy, może ona cofnąć wypowiedzenie umowy o pracę, bowiem pozostawała w błędzie co do okoliczności faktycznych Z wokandy W wyroku z 29 marca 2002 r. (sygn. akt I PKN 156/01) Sąd Najwyższy uznał, że pracownica, która nie wiedząc, że jest w ciąży, złożyła oświadczenie woli zmierzające do rozwiązania umowy o pracę, może się uchylić od skutków tego oświadczenia, niezależnie od tego, czy błąd został wywołany przez pracodawcę, czy wiedział on o błędzie lub mógł go z łatwością zauważyć. Uchylenie się od skutków prawnych złożonego oświadczenia pod wpływem błędu co do okoliczności faktycznych jest tylko prawem, a nie obowiązkiem kobiety, która mimo informacji o ciąży może się zgodzić na skutek w postaci rozwiązania umowy o pracę. Na błąd jako wadę oświadczenia woli nie może się jednak powoływać pracownica, która w momencie dokonania czynności rozwiązującej stosunek pracy nie była w ciąży (wyrok Sądu Najwyższego z 16 czerwca 2009 r., sygn. akt I PK 17/09) lub o niej wiedziała. W takiej sytuacji jej oświadczenie woli nie było dotknięte wadą (wyrok Sądu Najwyższego z 10 listopada 1998 r., sygn. akt I PKN 431/98) Czy muszę poinformować pracodawcę, że jestem w ciąży? W jakim terminie? Przedstawienie w firmie zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego ciążę pozwala na objęcie pracownicy szczególną ochroną prawną. Dotyczy to głównie kwestii związanych z rodzajem wykonywanej pracy, ciężarnej nie wolno zatrudniać np. w godzinach nocnych, do prac ciężkich czy takich, w których istnieje niebezpieczeństwo kontaktu z substancjami niebezpiecznymi. Mniej istotna jest tu kwestia wypowiedzenia umowy o pracę, bowiem i tak nie ma ona mocy prawnej już od momentu ciąży, nawet jeśli pracodawca w chwili złożenia wypowiedzenia o niej nie wiedział. Podobnie sama pracownica, jeśli złożyła wypowiedzenie, a dopiero potem się dowiedziała, że jest w ciąży, może cofnąć swoją decyzję. Przepisy nie określają terminu, w którym ciężarna powinna zawiadomić o ciąży swojego szefa. Jednak jeśli ciąża jest widoczna albo pracodawca się tego domyśla, a wciąż nie ma oficjalnego potwierdzenia lekarskiego, i tak jest zobowiązany do przestrzegania prawa chroniącego pracownicę w tym szczególnym okresie. 10

13 Ochrona prawna Moja ciąża jest już widoczna. Czy mogę się ubiegać o zatrudnienie na podstawie umowy o pracę? Tak, z kobietą w ciąży, na każdym etapie jej rozwoju, może zostać zawarta umowa o pracę. Nie ma prawnych ograniczeń. Jest wręcz przeciwnie odmowa zatrudnienia kobiety jedynie z uwagi na jej ciążę to naruszenie zakazu dyskryminacji z uwagi na płeć. WAŻNE Umowa o pracę musi być faktycznie realizowana na warunkach w niej określonych. Nie może być zawarta wyłącznie, dla pozoru, w celu objęcia ubezpieczeniem społecznym. Kobieta w ciąży może podjąć zatrudnienie, którego głównym motywem jest uzyskanie ubezpieczenia społecznego, jednak pracę musi rzeczywiście wykonywać zgodnie z zawartą umową (wyrok Sądu Najwyższego z 4 sierpnia 2005 r., sygn. akt II UK 320/04) Z wokandy Sąd Najwyższy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w wyroku z 29 września 2005 r. (sygn. akt II PK 35/05) uznał, iż pracownicy podejmującej pracę w wyniku przywrócenia, jeżeli rozwiązano lub wypowiedziano umowę o pracę w okresie ciąży, przysługuje wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez pracy, począwszy od chwili, kiedy pracodawca został powiadomiony o ciąży powodującej objęcie jej szczególną ochroną stosunku pracy, nie zaś od chwili wykazania stanu ciąży stosownymi dokumentami, w szczególności zaświadczeniem lekarskim spełniającym wymagania przewidziane w par. 11 ust. 2 rozporządzenia ministra zdrowia i opieki społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzenia badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w kodeksie pracy (Dz.U. nr 69, poz. 332 ze zm.) Czy pracownice w ciąży lub karmiące dziecko piersią mogą wykonywać wszystkie prace? Nie, nie wolno ich zatrudniać m.in. w hałasie, drganiach, wysokiej lub niskiej temperaturze, przy pracach narażonych na działanie pól elektromagnetycznych, promieniowania jonizującego i nadfioletowego oraz przy monitorach powyżej czterech godzin na dobę. Nie mogą też pracować na wysokości czy wchodzić na drabinę, mieć kontakt ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi i chemicznymi. Ich praca nie może także w tym okresie grozić ciężkimi urazami fizycznymi i psychicznymi. Czy pracownica w ciąży lub karmiąca piersią może się zgodzić na wykonywanie prac zabronionych? Nie, zakaz ma charakter bezwzględny. Jeśli pracodawca dowie się, że w jego firmie kobieta w ciąży lub karmiąca piersią wykonuje zabronione czynności, musi ją 11

14 Kobieta w ciąży prawa pracownicze Z wokandy W wyroku z 28 kwietnia 2014 r. (sygn. akt III AUa 1438/13) Sąd Apelacyjny w Gdańsku uznał, że celem i zamiarem stron umowy o pracę winna być faktyczna realizacja treści stosunku pracy w granicach zakreślonych umową, przy czym oba te elementy wyznaczają: ze strony pracodawcy rzeczywista potrzeba zatrudnienia pracownika i umiejętności pracownika, zaś ze strony pracownika ekwiwalentność objętego umową wynagrodzenia. Brak rzeczywistej potrzeby zatrudnienia pracownika może wskazywać na pozorność zatrudnienia, w tym pozorność umowy o pracę i działanie stron umowy o pracę w celu zapewnienia świadczeń z ubezpieczenia społecznego natychmiast od tych prac odsunąć, oferując inne zajęcie. Jeśli taka zmiana jest niemożliwa albo niecelowa, musi ją zwolnić z obowiązku świadczenia pracy, nadal wypłacając pensję. Jeśli tego nie zrobi, grożą mu kary. Pracownica w ciąży lub karmiąca piersią ma prawo odmówić wykonania polecenia służbowego, jeśli wiąże się to z pracą WAŻNE Wykaz prac wzbronionych kobietom w ciąży oraz karmiącym dziecko piersią określa załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (Dz.U. nr 114, poz. 545 ze zm.) szczególnie uciążliwą lub szkodliwą dla zdrowia, określoną w wykazie prac zabronionych. Zachowuje przy tym prawo do wynagrodzenia i nie naraża się na odpowiedzialność porządkową lub rozwiązanie umowy o pracę wskutek niewykonania polecenia służbowego. Czy pracodawca może żądać od kandydatki do zatrudnienia zaświadczenia, że nie jest w ciąży? Nie, starająca się o pracę nie ma obowiązku informowania potencjalnego pracodawcy o swojej ciąży, jeżeli praca, jaką chce podjąć, nie jest niedozwolona z uwagi na PRZYKŁAD Nawiązanie stosunku pracy dla pozoru Kobieta w ciąży zostaje zatrudniona w firmie prowadzonej przez jej znajomego. Jeszcze przed zawarciem umowy o pracę uzgodnili, że wkrótce po jej podpisaniu i objęciu ubezpieczeniem społecznym kobieta pójdzie na zwolnienie lekarskie i przez cały okres ciąży nie będzie wykonywała pracy, ponieważ w rzeczywistości firma jej nie potrzebuje. Taka umowa jest zawarta dla pozoru i jej ważność może być podważona przez ZUS 12

15 Ochrona prawna Z wokandy Sąd Najwyższy w wyroku z 17 kwietnia 2007 r. (sygn. akt I UK 324/06) zwrócił uwagę na treść art. 22¹ par. 1 kodeksu pracy wymienia on dane, których może żądać pracodawca od kandydata do pracy. Są to: imię (imiona) i nazwisko, imiona rodziców, data urodzenia, miejsce zamieszkania (adres do korespondencji), wykształcenie, przebieg dotychczasowego zatrudnienia. Nie ma tam zaświadczenia lekarskiego potwierdzającego brak ciąży lub ją stwierdzającego jeżeli kobieta nie jest jego członkiem ani nie zwróciła się do związkowców o obronę jej praw? Nie, ponieważ art. 177 par. 1 kodeksu pracy nie wprowadza zastrzeżenia, by konsultacja ze związkiem zawodowym odbywała się jedynie w przypadku, gdy pracownica w ciąży, z którą pracodawca zamierza rozwiązać umowę o pracę z przyczyn przez nią zawinionych, była w nim zrzeszona. Ochrona związku jest zapewniona zarówno pracownicom należącym do niego, jak i niezrzeszonym, którym organizacja związkowa zagwarantowała obronę ich praw. ochronę macierzyństwa. Pracodawca nie może żądać od niej takich informacji. Czy pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z przyczyn zawinionych przez pracownicę w ciąży bez konsultacji ze związkiem zawodowym, WAŻNE W przypadku ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawca zobowiązany jest uzgodnić z reprezentującą pracownicę zakładową organizacją związkową termin rozwiązania umowy. Do uzgodnionego ze związkami dnia rozwiązania stosunku pracy pracodawca musi zapewnić pracownicy inne zajęcie. Jeżeli nie jest to możliwe, do dnia porodu przysługuje jej zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego Czy dopuszczalne jest rozwiązanie lub wypowiedzenie umowy o pracę z kobietą w ciąży w ramach zwolnień grupowych? Nie, pracodawca może jedynie wypowiedzieć pracownicy dotychczasowe warunki pracy i płacy. Jeżeli spowoduje to obniżenie wynagrodzenia, przysługuje jej, do końca okresu, w którym korzysta ze szczególnej ochrony przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy, dodatek wyrównawczy obliczony według zasad wynikających z kodeksu pracy. Zakaz rozwiązywania lub wypowiadania umowy o pracę z kobietą w ciąży dotyczy również zwolnień indywidualnych z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, np. likwidacji stanowiska pracy, jeżeli przyczyny te stanowią wyłączny tego powód. Jakie roszczenia przysługują kobiecie w ciąży, której z naruszeniem prawa lub niezasadnie wypowiedziano lub 13

16 Kobieta w ciąży prawa pracownicze rozwiązano z nią umowę o pracę zawartą na czas nieokreślony? Pracownica można wnosić w sądzie pracy: o orzeczenie bezskuteczności wypowiedzenia, gdyby umowa uległa już rozwiązaniu, o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach, o odszkodowanie. Sąd może nie uwzględnić roszczenia o uznanie wypowiedzenia Z wokandy Sąd pracy, rozpoznając roszczenia pracownicy na zarzut pracodawcy, ocenia je pod względem zgodności z zasadami współżycia społecznego (art. 8 kodeksu pracy). W wyroku z 6 stycznia 1977 r. (sygn. akt I PRN 127/76) Sąd Najwyższy uznał, że nie można oceniać ochrony przysługującej pracownicy w okresie ciąży w oderwaniu od wypełnienia przez nią podstawowych obowiązków pracowniczych; między uprawnieniami a obowiązkami istnieje bowiem współzależność. Przywrócenie do pracy pracownicy, której firma wypowiedziała umowę przed ujawnieniem przez nią ciąży i która przed tym, jak dowiedziała się, że jest w odmiennym stanie, rażąco naruszyła dyscyplinę pracy i nadużyła zaświadczenia lekarskiego o zwolnieniu z pracy, byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Jeżeli po rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy sąd dojdzie do takiego wniosku, powództwo oddali. Jedynie w przypadku gdyby doszło do wypowiedzenia umowy o pracę z powodu upadłości lub likwidacji pracodawcy, sąd pracy może orzec o odszkodowaniu za bezskuteczne lub przywrócenie do pracy jedynie w przypadku, gdyby wypowiedzenia dokonano z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy. Wówczas orzeknie o odszkodowaniu. Jeżeli sąd pracy orzeknie o przywróceniu do pracy, a pracownica ją podejmie, przysługuje jej wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez zatrudnienia. W przypadku zasądzenia odszkodowania przysługuje ono w wysokości wynagrodzenia za okres od dwóch tygodni do trzech miesięcy, nie niższej jednak od wynagrodzenia za okres wypowiedzenia. Jaka jest sytuacja kobiety, z którą zawarto umowę o pracę na czas określony, a termin jej rozwiązania przypada na czwarty miesiąc jej ciąży? Umowa zawarta na czas określony (także na czas wykonania określonej pracy i okres próbny przekraczający jeden miesiąc), która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, ulega przedłużeniu do dnia porodu. Kobieta zachowuje prawo do zasiłku macierzyńskiego, nie ma jednak prawa do urlopu macierzyńskiego, bo urlop ten przysługuje pracownicy. Jak wygląda kwestia przedłużenia umowy o pracę, w sytuacji gdy pracownicę w ciąży, a następnie w okresie korzystania przez nią z urlopu macierzyńskiego, dodatkowego macierzyńskiego, rodzicielskiego oraz wychowawczego zastępuje inna pracownica, która 14

17 Ochrona prawna PRZYKŁAD Delegacja poza stałe miejsce pracy określone jako obszar województwa Miejscem pracy kobiety w ciąży jest Warszawa oraz obszary województwa mazowieckiego i łódzkiego. Wykonywanie pracy poza Warszawą, ale na obszarze województwa mazowieckiego i łódzkiego oraz związane z tym przemieszczanie się nie jest delegowaniem i nie jest wymaga zgody pracownicy. Zgoda jest konieczna, jeśli będzie musiała wyjechać poza te województwa również zachodzi w ciążę, a powrót kobiety zastępowanej następuje w czwartym miesiącu ciąży zastępującej? W takim przypadku nie dojdzie do przedłużenia umowy do dnia porodu. Kodeks pracy wyraźnie zastrzega, że tego przepisu nie stosuje się do umowy o pracę zawartej na czas określony w celu zastępstwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności. Dlatego w opisywanym przypadku wraz z powrotem do pracy pracownicy zastępowanej rozwiązuje się umowa o pracę zawarta na zastępstwo, mimo że nastąpi to po upływie trzeciego miesiąca ciąży pracownicy zastępującej. Czy pracownica w ciąży może zostać oddelegowana poza stałe miejsce pracy? Nie, chyba że wyrazi na to zgodę. Delegowanie należy rozumieć jako skierowanie pracownika do wykonywania zadania służbowego lub czasowego wykonywania pracy w innej miejscowości. Stałe miejsce pracy może być jednak różnie określone, np. poprzez wskazanie miejscowości lub obszaru terytorialnego. Czy wobec pracownicy w ciąży obowiązują bezwzględne zakazy dotyczące jej pracy? Tak, kobiety w ciąży nie wolno zatrudniać: w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie przerywanego czasu pracy. Jest to zakaz bezwzględny, obowiązujący niezależnie od zgody pracownicy. PRZYKŁAD Delegacja poza stałe miejsce pracy określone jako miejscowość Stałym miejscem pracy kobiety w ciąży jest Poznań. Wyjazd służbowy poza Poznań wymaga jej zgody 15

18 Kobieta w ciąży prawa pracownicze Jakie obowiązki ma pracodawca wobec pracownicy już zatrudnionej w porze nocnej? Na okres ciąży musi jej umożliwić pracę w dzień. Jeżeli będzie to niemożliwe lub niecelowe jest zobowiązany dać jej inne, dzienne zajęcie. Jeśli i tego nie będzie mógł zrobić, powinien zwolnić pracodawcę na czas ciąży z obowiązku świadczenia pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Czy te same zakazy, które obowiązują przy zatrudnianiu kobiet w ciąży, odnoszą się do pracownika opiekującego się dzieckiem do lat czterech? Częściowo tak, ponieważ takiego pracownika nie można zatrudniać w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie przerywanego czasu pracy oraz nie można delegować poza stałe miejsce pracy. Różnica jest taka, że pracownik opiekujący się dzieckiem do lat czterech może się na to zgodzić. 16

19 Ochrona prawna USTAWA z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502, ost. zm.: Dz.U. z 2015 r. poz. 1268) Wyciąg Art. 8. [Nadużycie prawa podmiotowego] Nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. (...) Art [Udostępnianie danych osobowych ] 1. Pracodawca ma prawo żądać od osoby ubiegającej się o zatrudnienie podania danych osobowych obejmujących: 1) imię (imiona) i nazwisko; 2) imiona rodziców; 3) datę urodzenia; 4) miejsce zamieszkania (adres do korespondencji); 5) wykształcenie; 6) przebieg dotychczasowego zatrudnienia. 2. Pracodawca ma prawo żądać od pracownika podania, niezależnie od danych osobowych, o których mowa w 1, także: 1 innych danych osobowych pracownika, a także imion i nazwisk oraz dat urodzenia dzieci pracownika, jeżeli podanie takich danych jest konieczne ze względu na korzystanie przez pracownika ze szczególnych uprawnień przewidzianych w prawie pracy; 2) numeru PESEL pracownika nadanego przez Rządowe Centrum Informatyczne Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności (RCI PESEL). 3. Udostępnienie pracodawcy danych osobowych następuje w formie oświadczenia osoby, której one dotyczą. Pracodawca ma prawo żądać udokumentowania danych osobowych osób, o których mowa w 1 i Pracodawca może żądać podania innych danych osobowych niż określone w 1 i 2, jeżeli obowiązek ich podania wynika z odrębnych przepisów. 5. W zakresie nieuregulowanym w 1 4 do danych osobowych, o których mowa w tych przepisach, stosuje się przepisy o ochronie danych osobowych. (...) Art [Rozwiązanie umowy w okresie ciąży ] 1. Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie ciąży, a także w okresie urlopu macierzyńskiego pracownicy, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jej winy i reprezentująca pracownicę zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy. 2. Przepisu 1 nie stosuje się do pracownicy w okresie próbnym nieprzekraczającym jednego miesiąca. 3. Umowa o pracę zawarta na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy albo na okres próbny przekraczający jeden miesiąc, która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, ulega przedłużeniu do dnia porodu. 17

20 Kobieta w ciąży prawa pracownicze Dni wolne i przerwy w pracy Prawo zezwala kobietom w ciąży, karmiącym i wychowującym małe dzieci na przerywanie pracy, jeśli wymaga tego ich stan lub obowiązki związane z rodzicielstwem. Ciężarne mogą wychodzić w czasie pracy na badanie lekarskie, karmiące mogą skrócić dniówkę, by wrócić do domu do głodnego dziecka, a wychowujące malucha mają prawo do wzięcia wolnych dni na opiekę nad nim. Część uprawnień obejmuje także ojców lub opiekunów dziecka. 18

21 Dni wolne i przerwy w pracy W rozdziale Czy będąc w ciąży, mogę iść w godzinach pracy na badanie lekarskie? Czy mam wtedy prawo do wynagrodzenia?...20 Czy pracownicy karmiącej dziecko piersią przysługują dodatkowe przerwy w pracy?...20 Ile wolnych dni na opiekę przysługuje pracownikowi wychowującemu dwoje dzieci, 3- i 10-latka? Czy wolne mogą wziąć obydwoje rodziców?...21 Kiedy mogę wykorzystać dwa dni zwolnienia od pracy na opiekę nad dzieckiem? Na czym polegają zmiany w sposobie korzystania ze zwolnienia od pracy na opiekę nad dzieckiem?

22 Kobieta w ciąży prawa pracownicze Czy będąc w ciąży, mogę iść w godzinach pracy na badanie lekarskie? Czy mam wtedy prawo do wynagrodzenia? Tak, ale pod kilkoma warunkami, które muszą zostać spełnione łącznie: badania lekarskie zleci lekarz, muszą mieć one związek z ciążą, nie można ich wykonać poza godzinami pracy. WAŻNE Zwolnienie od pracy może trwać kilka godzin, ale też kilka dni. Za czas nieobecności w pracy z powodu badań lekarskich związanych z ciążą pracownica zachowuje prawo do wynagrodzenia Jeśli te warunki są spełnione, pracodawca ma obowiązek udzielić zwolnienia od pracy na czas badań. Czy pracownicy karmiącej dziecko piersią przysługują dodatkowe przerwy w pracy? Tak, ale ich liczba i długość zależą od dziennego wymiaru czasu pracy pracownicy oraz liczby karmionych dzieci. Jeżeli czas pracy przekracza 6 godzin dziennie, kobieta karmiąca jedno dziecko piersią ma prawo do dwóch półgodzinnych przerw wliczanych do czasu pracy. Karmiąca więcej niż jedno dziecko ma prawo do dwóch przerw, po 45 minut każda. Jeżeli czas pracy nie jest krótszy niż 4 godziny i nie przekracza 6 godzin dziennie przysługuje jedna półgodzinna przerwa na karmienie. PRZYKŁAD Przerwy na karmienie przy zmiennym czasie pracy Kobieta karmi naturalnie jedno dziecko. W niektóre dni w tygodniu pracuje poniżej 4 godzin, w pozostałe powyżej 6 godzin. W dni, w które pracuje mniej niż 4 godziny, nie przysługuje jej przerwa na karmienie. W te dni, w których jej czas pracy przekracza 6 godzin, może wykorzystać dwie przerwy trwające 30 minut, połączyć je lub po uzgodnieniu z pracodawcą wyjść z pracy godzinę wcześniej PRZYKŁAD Przerwy na karmienie przy 8-godzinnym dniu pracy Kobieta karmi naturalnie dwoje dzieci. Pracuje codziennie po 8 godzin. Może wykorzystać dwie przerwy po 45 minut dziennie. Na wniosek pracownicy pracodawca może wyrazić zgodę na połączenie przerw wówczas będzie wychodzić z pracy 90 minut wcześniej 20

23 Dni wolne i przerwy w pracy Przerwy nie będzie, jeżeli czas pracy jest krótszy niż 4 godziny dziennie. WAŻNE Na wniosek pracownicy przerwy mogą być udzielane łącznie. Uprawnienie to przysługuje przez cały okres karmienia. Liczbę i długość przerw określa art. 187 kodeksu pracy Ile wolnych dni na opiekę przysługuje pracownikowi wychowującemu dwoje dzieci, 3- i 10-latka? Czy wolne mogą wziąć obydwoje rodziców? WAŻNE Niewykorzystane w jednym roku kalendarzowym dni zwolnienia na opiekę nad dzieckiem do lat 14 nie przechodzą na następny rok. Nie można ich też przekształcić w ekwiwalent pieniężny Pracownik, który wychowuje przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat, ma prawo wziąć dwa dni płatnego wolnego. Nie ma znaczenia, czy ma jedno, dwoje, czy więcej dzieci w tym wieku może skorzystać tylko z dwóch dni. Może je wziąć razem lub rozdzielić, termin musi jednak ustalić z pracodawcą. Rodzi- PRZYKŁAD Zwolnienie rodzica od pracy na opiekę nad kilkorgiem dzieci Matka trójki dzieci jest pracownikiem, a ojciec prowadzi działalność gospodarczą. Tylko matka może wziąć dwa wolne dni na opiekę łącznie na wszystkie dzieci, a nie na każde z osobna. Prawo takie przysługuje jej również wtedy, gdy ojciec dzieci przebywa w domu i może zapewnić im opiekę PRZYKŁAD Zwolnienie rodziców od pracy na opiekę nad jednym dzieckiem Oboje są pracownikami i wychowują 3-letnie dziecko. Mogą wykorzystać wolne na opiekę nad dzieckiem na trzy sposoby: dwa dni zwolnienia od pracy wykorzysta matka, dwa dni wykorzysta ojciec, jeden wolny dzień weźmie matka i jeden ojciec. Dwóch dni nie mogą jednocześnie wykorzystać i matka, i ojciec 21

24 Kobieta w ciąży prawa pracownicze PRZYKŁAD Zwolnienie od pracy na opiekę nad dzieckiem a ukończenie 14. roku życia Matka i ojciec są zatrudnieni na podstawie umowy o pracę. Wychowują dwoje dzieci w wieku 10 i 15 lat. Mimo że jedno z nich ukończyło 14. rok życia i nie przysługuje już zwolnienie od pracy w celu sprawowania nad nim opieki, to nadal drugie dziecko 10-letnie spełnia kryterium wieku pozwalające na wzięcie dwóch dni wolnego z zachowaniem prawa do wynagrodzenia ce mogą wolne dni podzielić między sobą i to oni o tym decydują. Jeden dzień może wziąć ojciec, drugi matka. Należy jednak pamiętać, że oboje rodzice muszą mieć status pracowników. Uprawnienie jest niezależne od tego, że np. jedno z rodziców jest bezrobotne i może zapewnić opiekę nad dzieckiem. Z wokandy Sąd Najwyższy Izba Pracy w orzeczeniu z 26 listopada 2013 r. (sygn. akt I UK 297/13) stwierdził, że stosownie do dyspozycji art. 112, zdanie drugie kodeksu cywilnego, przy obliczaniu wieku osoby fizycznej termin upływa nie z końcem ostatniego dnia, lecz z jego początkiem Kiedy mogę wykorzystać dwa dni zwolnienia od pracy na opiekę nad dzieckiem? Zwolnienie przysługuje począwszy od roku kalendarzowego, w którym dziecko się urodziło, i trwa do ukończenia przez niego 14. roku życia. Według kodeksu cywilnego termin oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu. Jednakże przy obliczaniu wieku osoby fizycznej termin upływa z początkiem ostatniego dnia. Na czym polegają zmiany w sposobie korzystania ze zwolnienia od pracy na opiekę nad dzieckiem? Od 2 stycznia 2016 r. bardziej elastyczny jest sposób korzystania z tego uprawnienia przysługuje ono pra- PRZYKŁAD Wiek dziecka przy ustalaniu prawa do zwolnienia z pracy Dziecko urodziło się 31 grudnia 2011 r. Ojciec dziecka chce wykorzystać dwa dni zwolnienia od pracy w styczniu 2016 r. Czy przysługuje mu takie prawo? Nie, ponieważ dziecko ukończy 14 lat 30 grudnia 2015 r. o godz Najpóźniej do tej daty ojciec dziecka może wykorzystać przysługujące mu zwolnienie od pracy 22

25 Dni wolne i przerwy w pracy PRZYKŁAD Korzystanie z prawa do zwolnienia od pracy na pół etatu Pracownik wnioskuje o zwolnienie od pracy w celu sprawowania opieki nad dzieckiem w wieku 12 lat w wymiarze godzinowym. Dla pracowników zatrudnionych na pełen etat wynosi ono 16 godzin, w przypadku połowy etatu to osiem godzin PRZYKŁAD Korzystanie z prawa do zwolnienia od pracy przy pełnym etacie W pierwszym wniosku pracownik zgłasza chęć wykorzystania dwóch godzin zwolnienia od pracy. Pozostanie mu 14 godzin. Kolejne zwolnienia aż do wyczerpania limitu 16 godzin będą mu udzielane wyłącznie już w wymiarze godzinowym. Jeżeli zaś w pierwszym wniosku wskaże jeden dzień, do wykorzystania pozostanie mu także jeden dzień cownikowi wychowującemu co najmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat w wymiarze 16 godzin albo dwóch dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. W razie np. wizyty lekarskiej pracownik nie musi brać od razu całego wolnego dnia, tylko jedynie kilka godzin. Decyzję o tym, czy pracownik będzie korzystał ze zwolnienia od pracy w wymiarze dni czy godzin, zadeklaruje w pierwszym wniosku składanym w danym roku kalendarzowym. Pracownikom zatrudnionym w niepełnym wymiarze czasu pracy zwolnienie w wymiarze godzinowym ustalane jest proporcjonalnie do wymiaru czasu pracownika, z zaokrągleniem niepełnej godziny zwolnienia w górę do pełnej godziny. 23

26 Kobieta w ciąży prawa pracownicze Urlop: macierzyński i rodzicielski Obecne przepisy umożliwiają nawet roczną przerwę od pracy i pobieranie przez ten czas zasiłku macierzyńskiego. Dotyczy to kobiet, które urodziły jedno dziecko. Przy ciąży mnogiej okres ten się wydłuża nawet do 71 tygodni. Z macierzyńskiego mogą także skorzystać ojcowie, choć w mniejszym wymiarze, bowiem matka dziecka musi wykorzystać co najmniej 14 tygodni tego urlopu. Kolejne płatne przerwy nie są obowiązkowe. 24

27 Urlop: macierzyński i rodzicielski W rozdziale Urlop macierzyński to nie jedyna możliwość pozostania z dzieckiem w domu i pobierania zasiłku. Jakie przysługują jeszcze płatne przerwy związane z rodzicielstwem? Jak wysokie są zasiłki?...26 Jaki wymiar urlopu macierzyńskiego przysługuje kobiecie, która urodziła jedno dziecko, a jest już matką dwójki dzieci? Czy liczba dzieci wpływa na wymiar macierzyńskiego?...26 Jaki wymiar urlopu macierzyńskiego przysługuje kobiecie, której dziecko urodziło się martwe? Czy macierzyński mogę wykorzystać przed dniem porodu? Jeżeli pracownica nie wykorzystała części urlopu macierzyńskiego przed porodem, jak określa się pierwszy dzień urlopu?...28 Czy pracownikowi ojcu dziecka przysługuje prawo do urlopu macierzyńskiego, jeżeli kobieta przed porodem wykorzystała dwa tygodnie macierzyńskiego, a po porodzie 10 tygodni?...28 Czy nowelizacja kodeksu pracy zmieniła zasady rezygnacji z urlopu macierzyńskiego?...29 Czy pracownica może przerwać korzystanie z urlopu macierzyńskiego, jeżeli jest chora?...29 Czy pracownica, która przerywa urlop macierzyński z powodu hospitalizacji, korzysta z ochrony stosunku pracy?...30 Jeżeli pracownica, która z powodu pobytu w szpitalu przerwie urlop macierzyński po wykorzystaniu po porodzie ośmiu tygodni tego urlopu, a ojciec dziecka w okresie tej przerwy wykorzysta 12 tygodni, czy w takim przypadku po zakończeniu hospitalizacji matce dziecka nadal będzie przysługiwał urlop macierzyński w wymiarze 12 tygodni, których nie mogła wykorzystać z powodu pobytu w szpitalu?...30 Czy ojciec dziecka może wykorzystać urlop macierzyński, jeżeli matka umrze w okresie urlopu macierzyńskiego?...31 Komu od 2 stycznia 2016 r. przysługuje urlop macierzyński w przypadku śmierci matki dziecka w czasie tego urlopu?...31 Na jakich zasadach z urlopu macierzyńskiego korzysta pracownica, która urodziła dziecko wymagające leczenia szpitalnego?...31 W jaki sposób pracownica może przerwać urlop macierzyński na okres hospitalizacji dziecka?...31 Czy urlop macierzyński przysługuje pracownikowi, który przyjął dziecko na wychowanie?...31 Kim w myśl przepisów są opiekunowie dziecka, którzy mogą skorzystać z macierzyńskiego lub rodzicielskiego w zastępstwie rodziców? Czy urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego przysługuje pracownikowi, który nie ma orzeczonego statusu opiekuna dziecka, ale przyjął je faktycznie na wychowanie?...34 Czym jest dodatkowy urlop macierzyński i kto może z niego skorzystać? W jakim terminie powinien zostać złożony wniosek o udzielenie dodatkowego urlopu macierzyńskiego? Czy w okresie korzystania z dodatkowego urlopu macierzyńskiego można wykonywać pracę u dotychczasowego pracodawcy?...34 Gdy pracownik wykonuje pracę na rzecz swojego pracodawcy w okresie korzystania z dodatkowego urlopu macierzyńskiego, uzyska przedłużenie tego urlopu o okres, w którym pracował? W jakim kształcie będzie funkcjonował dodatkowy urlop macierzyński od 2 stycznia 2016 r.?...36 Czym jest urlop ojcowski i jakie obowiązują zasady jego przyznawania?...36 Czy jest możliwa sytuacja, w której ten sam ojciec wykorzysta urlop ojcowski w tym samym roku kalendarzowym na dwoje swoich dzieci urodzonych w tym samym roku kalendarzowym, ale w różnych porodach? Kto i w jaki sposób może skorzystać z urlopu ojcowskiego od 2 stycznia 2016 r.? Czy wobec pracownika powracającego z urlopu ojcowskiego pracodawca ma inne obowiązki niż dotychczas?

28 Kobieta w ciąży prawa pracownicze Urlop macierzyński to nie jedyna możliwość pozostania z dzieckiem w domu i pobierania zasiłku. Jakie przysługują jeszcze płatne przerwy związane z rodzicielstwem? Jak wysokie są zasiłki? Po urodzeniu dziecka przysługują urlopy: macierzyński, dodatkowy macierzyński i rodzicielski. Urlop macierzyński to 20 tygodni w przypadku urodzenia przy jednym porodzie jednego dziecka (w tym 14 zarezerwowanych tylko dla matki), jest on obowiązkowy i trzeba go wykorzystać w całości. Dodatkowy urlop macierzyński to sześć tygodni (osiem w przypadku urodzenia przy jednym porodzie dwojga i więcej dzieci), można je wykorzystać tylko bezpośrednio po podstawowym macierzyńskim, w pełnym wymiarze, częściowo lub wcale. Urlop rodzicielski, 26 tygodni, jest dobrowolny. Warunkiem jego udzielenia jest wykorzystanie bezpośrednio przed nim dodatkowego urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze (sześć tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka i 8 tygodni w przypadku urodzenia dwojga lub więcej dzieci). Przez cały ten okres przysługuje prawo do pobierania zasiłku macierzyńskiego. Jego wysokość zależy od podstawy wymiaru ubezpieczenia zdrowotnego, czyli w uproszczeniu od składek zdrowotnych, które w imieniu pracownika wpłacał do ZUS pracodawca (w przypadku prowadzenia działalności gospodarczej chodzi o składki wpłacane osobiście). Zasiłek oblicza się na podstawie średniej wysokości składek z ostatnich WAŻNE Maksymalny urlop macierzyński i rodzicielski: w przypadku urodzenia przy jednym porodzie jednego dziecka do 52 tygodni (20 tygodni podstawowy urlop macierzyński, 6 tygodni dodatkowy macierzyński i do 26 tygodni rodzicielski), przy urodzeniu dwojga dzieci do 65 tygodni (31 tygodni podstawowy macierzyński, 8 tygodni dodatkowy macierzyński i do 26 tygodni rodzicielski), trojga do 67 tygodni (33 podstawowy, 8 dodatkowy, do 26 rodzicielski), czworga - do 69 tygodni (35 podstawowy, 8 dodatkowy, do 26 rodzicielski), pięciorga dzieci i więcej do 71 tygodni (37 podstawowy, 8 dodatkowy, do 26 rodzicielski) 12 miesięcy. Rozpoczynając urlop macierzyński, pracownica musi określić, czy chce otrzymywać zasiłek w wysokości 100 proc. przez pierwsze pół roku i 60 proc. przez kolejne pół, czy też przez cały rok dostawać 80 proc. zasiłku. Jeśli zrezygnuje z urlopu rodzicielskiego, zasiłek macierzyński otrzyma w pełnej wysokości. Jaki wymiar urlopu macierzyńskiego przysługuje kobiecie, która urodziła jedno dziecko, a jest już matką dwójki dzieci? Czy liczba dzieci wpływa na wymiar macierzyńskiego? 26

29 Urlop: macierzyński i rodzicielski Nie, wymiar urlopu macierzyńskiego zależy od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie i wynosi: 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka, 31 tygodni dwojga, 33 tygodni trojga, 35 tygodni czworga, 37 tygodni pięciorga i więcej. Jeżeli pracownica nie korzystała z urlopu macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu, dzień porodu jest pierwszym dniem urlopu macierzyńskiego. Tydzień urlopu odpowiada siedmiu dniom kalendarzowym. Jaki wymiar urlopu macierzyńskiego przysługuje kobiecie, której dziecko urodziło się martwe? Gdy dziecko urodziło się martwe lub zmarło przed ukończeniem ósmego tygodnia życia, macierzyński zostaje skrócony do ośmiu tygodni po porodzie. Jedyną funkcją urlopu jest wówczas regeneracja organizmu matki, a jego skrócenie następuje z mocy prawa i nie wymaga od pracownicy podejmowania dodatkowych czynności, np. wniosku czy oświadczenia do pracodawcy. Pracownicy, która urodziła więcej niż jedno dziecko przy jednym porodzie, przysługuje urlop macierzyński w wymiarze stosownym do liczby dzieci pozostałych przy życiu. W razie zgonu dziecka po upływie ośmiu tygodni życia kobieta ma prawo do siedmiu dni macierzyńskiego od dnia zgonu. Pracownicy, która urodziła więcej niż jedno dziecko przy jednym porodzie, przysługuje w takim przypadku urlop macierzyński w wymiarze stosownym do liczby dzieci pozostałych przy życiu. Czy macierzyński mogę wykorzystać przed dniem porodu? Tak, lecz przed przewidywaną datą porodu może przypadać nie więcej niż sześć tygodni urlopu. Po porodzie przysługuje macierzyński niewykorzystany przed porodem, aż do wyczerpania wymiaru według zasad ogólnych. Korzystanie z urlopu macierzyńskiego przed porodem nie jest obowiązkowe. Obowiązkowy charakter ma wyłącznie urlop przypadający po porodzie, w minimalnym wymiarze 14 tygodni. Możliwość wykorzystania części urlopu macierzyńskiego przed dniem porodu nie przysługuje jednak ubezpieczonej, która urodziła dziecko w trakcie korzystania z urlopu bezpłatnego. PRZYKŁAD Urlop macierzyński przed datą porodu Pracownica na pięć tygodni przed przewidywaną datą porodu chce ten czas poświęcić na przygotowanie się do tego wydarzenia. Nie ma podstaw, by skorzystała w tym okresie ze zwolnienia lekarskiego. Jeśli przed porodem wykorzysta pięć tygodni macierzyńskiego, to po urodzeniu jednego dziecka będzie jej przysługiwało jeszcze 15 tygodni urlopu 27

30 Kobieta w ciąży prawa pracownicze PRZYKŁAD Urlop macierzyński ojca w dacie bezpośrednio poprzedzającej rezygnację Pracownica wykorzystała po porodzie 14 tygodni urlopu macierzyńskiego i chce zrezygnować z pozostałej części, ale ojciec dziecka chce wziąć urlop dopiero po upływie kolejnych dwóch tygodni. W takiej sytuacji matka nie może zrezygnować wcześniej niż w dacie bezpośrednio poprzedzającej datę rozpoczęcia części macierzyńskiego przez ojca. Ojciec musi też kontynuować urlop macierzyński bez jakichkolwiek przerw Jeżeli pracownica nie wykorzystała części urlopu macierzyńskiego przed porodem, jak określa się pierwszy dzień urlopu? Jest nim dzień porodu rozumiany jako dzień urodzenia dziecka. Jeśli akcja porodowa rozpoczęła się o godz. 22:00 i trwała do godz. 04:00, to od tego dnia pracownica rozpoczęła korzystanie z urlopu macierzyńskiego. Czy pracownikowi ojcu dziecka przysługuje prawo do urlopu macierzyńskiego, jeżeli kobieta przed porodem wykorzystała dwa tygodnie macierzyńskiego, a po porodzie 10 tygodni? Nie, urlop macierzyński może zostać wykorzystany przez pracownika ojca dziecka wychowującego dziecko, jeżeli pracownica po porodzie wykorzystała co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego i zrezygnowała z pozostałej jego części. Wówczas macierzyński w pozostałym wymiarze udzielany jest pracownikowi na jego wniosek. W opisanym przypadku kobieta wykorzystała tylko 10 tygodni po porodzie i nie może zrezygnować z reszty. Gdy wykorzysta 14 tygodni i zrezygnuje z pozostałej części, musi złożyć pracodawcy pisemny wniosek najpóźniej na siedem dni przed przystąpieniem do pracy. Do wniosku powinna dołączyć zaświadczenie pracodawcy zatrudniającego ojca PRZYKŁAD Ojciec przedsiębiorca Kobieta, która urodziła jedno dziecko, ma etat i po porodzie wykorzystała już 16 tygodni urlopu macierzyńskiego, chce wrócić do pracy. Ojciec dziecka jest ubezpieczony, prowadzi kilka działalności gospodarczych. Zaprzestał wykonywania tylko jednej z nich. W takiej sytuacji nie został spełniony wymóg przerwania działalności gospodarczej przez ubezpieczonego ojca, co pozwoliłoby na rezygnację przez matkę z pozostałej części urlopu macierzyńskiego. Ojciec powinien przerwać prowadzenie wszystkich działalności. Nie ma obowiązku ich formalnego zawieszania, lecz musi faktycznie przerwać realizację zadań, aby móc poświęcić czas i uwagę opiece nad dzieckiem 28

31 Urlop: macierzyński i rodzicielski PRZYKŁAD Ojciec pracujący na podstawie umowy-zlecenia Kobieta, która urodziła jedno dziecko, ma etat i po porodzie wykorzystała już 16 tygodni urlopu macierzyńskiego, chce wrócić do pracy. Ojciec dziecka wykonuje zadania na podstawie umowy-zlecenia i jest objęty ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa. Pracownica będzie mogła zrezygnować z pozostałej części macierzyńskiego, jeżeli ojciec będzie sprawował nad nim osobistą opiekę przez okres pozostałych czterech tygodni i w tym celu przerwie wykonywanie umowy-zlecenia wychowującego dziecko, potwierdzające termin rozpoczęcia przez niego urlopu macierzyńskiego, wynikający z jego wniosku i przypadający bezpośrednio po terminie rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego przez pracownicę. Termin macierzyńskiego w części wykorzystywanej przez ojca dziecka powinien przypadać w dniu następującym po dniu, w którym pracownica zrezygnowała z tego urlopu. Oboje rodzice muszą mieć status pracowników, a ojciec ponadto musi wychowywać dziecko. Uprawnienie nie przysługuje, jeśli ojciec wychowuje dziecko, ale pracuje na podstawie umowy cywilnoprawnej, prowadzi działalność gospodarczą czy ma status bezrobotnego. W takiej sytuacji pracownica zobowiązana jest do wykorzystania urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze. Czy nowelizacja kodeksu pracy zmieniła zasady rezygnacji z urlopu macierzyńskiego? Nadal pracownica może zrezygnować z urlopu macierzyńskiego, jeżeli po porodzie wykorzysta co najmniej 14 tygodni, to jednak może powrócić do pracy także wówczas, gdy ojciec dziecka nie będzie miał statusu pracownika, lecz będzie np. zatrudniony na podstawie umowy cywilnoprawnej lub będzie prowadził działalność gospodarczą i zostanie objęty ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa. Jeżeli będzie on sprawował osobistą opiekę nad dzieckiem i w tym celu przerwie działalność zarobkową, matka może zrezygnować z części macierzyńskiego. Czy pracownica może przerwać korzystanie z urlopu macierzyńskiego, jeżeli jest chora? Tak, chociaż nie można z tego uprawnienia skorzystać w każdym przypadku. Jest on zastrzeżony do sytuacji, w której przerwanie urlopu wymuszone jest pobytem pracownicy w szpitalu z powodu złego stanu zdrowia uniemożliwiającego sprawowanie opieki nad dzieckiem, pod warunkiem że wykorzystała ona macierzyński w wymiarze ośmiu tygodni. Pracownikowi ojcu wychowującemu dziecko przysługuje wówczas prawo do części urlopu macierzyńskiego odpowiadającej okresowi, w którym pracownica wymaga opieki szpitalnej. 29

32 Kobieta w ciąży prawa pracownicze Czy pracownica, która przerywa urlop macierzyński z powodu hospitalizacji, korzysta z ochrony stosunku pracy? Tak, wprawdzie okres, w którym urlop macierzyński ulega przerwaniu na czas pobytu w szpitalu wyłączony jest spod ochrony stosunku pracy, to pracodawca jednak nie może wypowiedzieć pracownicy umowy, ponieważ jej nieobecność w pracy ma charakter usprawiedliwiony. Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę w czasie innej (niż urlop) usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy, jeżeli nie upłynął jeszcze okres uprawniający do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia. Jeżeli pracownica, która z powodu pobytu w szpitalu przerwie urlop macierzyński po wykorzystaniu po porodzie ośmiu tygodni tego urlopu, a ojciec dziecka w okresie tej przerwy wykorzysta 12 tygodni, czy w takim przypadku po zakończeniu hospitalizacji matce dziecka nadal przysługuje urlop macierzyński w wymiarze 12 tygodni, których nie mogła wykorzystać z powodu pobytu w szpitalu? Nie, pracownik ojciec wychowujący dziecko wykorzystuje tylko tę część urlopu macierzyńskiego, która odpowiada okresowi, w którym pracownica wymaga opieki szpitalnej. Oboje rodzice korzystają z tej samej puli macierzyńskiego aż do jego wyczerpania. W opisywanym przypadku matka wykorzystała osiem tygodni, ojciec 12, więc oboje wykorzystali łącznie 20 tygodni, czyli całą pulę, która im przysługiwała po urodzeniu jednego dziecka. Czy ojciec dziecka może wykorzystać urlop macierzyński, jeżeli matka umrze w okresie urlopu macierzyńskiego? Tak, ojcu przysługuje niewykorzystana część macierzyńskiego w takim zakresie, w jakim z tego uprawnienia mogłaby skorzystać pracownica. Komu przysługuje urlop macierzyński w przypadku PRZYKŁAD Przerwanie urlopu macierzyńskiego na okres hospitalizacji dziecka Kobieta urodziła dziecko wymagające hospitalizacji. Po porodzie wykorzystała osiem tygodni urlopu macierzyńskiego. Pobyt dziecka w szpitalu trwał 12 tygodni od urodzenia. Przez okres tych czterech tygodni (po obowiązkowych ośmiu) kobieta mogła nadal korzystać z macierzyńskiego, wówczas po wyjściu dziecka ze szpitala pracownica miałaby do wykorzystania jeszcze pozostałe w puli osiem tygodni urlopu. Gdyby pracownica przerwała korzystanie z urlopu macierzyńskiego na okres hospitalizacji dziecka (po wykorzystaniu obowiązkowych ośmiu tygodni po porodzie), po jego wyjściu ze szpitala przysługiwałoby jej jeszcze pozostałe 12 tygodni urlopu macierzyńskiego 30