EKOHUMANIZM w przezwyciężaniu globalnego kryzysu

Transkrypt

1 EKOHUMANIZM w przezwyciężaniu globalnego kryzysu

2 Istnieje pilna potrzeba prawdziwej politycznej władzy światowej (...) dla zarządzania ekonomią światową ( ) zasady pomocniczości i solidarności ( ) dobra wspólnego ( ). Benedykt XVI, Caritas in veritate, p. 67.

3 EPISTEME 103 Lesław Michnowski EKOHUMANIZM w przezwyciężaniu globalnego kryzysu Redaktor tomu Ks. Jarosław Sokołowski Wydział Filozofii Chrześcijańskiej Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Warszawa-Łomża 2011

4

5 EPISTEME Założyciel i Pierwszy Redaktor Episteme Ks. Józef M. DOŁĘGA Redaktor Naczelny Episteme UKSW Ks. Jarosław SOKOŁOWSKI Redaktor Naukowy Episteme UKSW Ks. Mieczysław OZOROWSKI Sekretarz Redakcji Episteme UKSW Ks. Antoni SKOWROŃSKI

6 EPISTEME 103: Ekohumanizm w przezwyciężaniu globalnego kryzysu Tom recenzowali: prof. dr hab. Lucjan Pawłowski (Politechnika Lubelska) i prof. zw. dr hab. Jan Jachymek (UMCS Lublin) Honorowi Członkowie Rady Naukowej prof. zw. dr hab. Zdzisław Ciećko (UWM Olsztyn), prof. zw. dr hab. Józef Marceli Dołęga (UKSW Warszawa), prof. zw. dr hab. Jerzy Niemiec (UwB Białystok), prof. zw. dr hab. Edmund Trempała (UKW Bydgoszcz), prof. zw. dr hab. Andrzej de Tchorzewski (WSPB Kraków), prof. dr Andrzej M. Woźnicki (USF-USA San Francisco) Rada Naukowa Wojciech Bołoz (UKSW), Mariusz Ciszek (UPH), Stanisław Dziekoński (UKSW) przewodniczący, Jerzy Fidura (WSDE), Edward Grott (UKSW), Andrzej Jaśko (WSDE), Tadeusz Klimski (UKSW), Jan Krokos (UKSW), Anna Latawiec (UKSW), Anna Lemańska (UKSW), Paweł Mazanka (UKSW), Ryszard Moń (UKSW), Mieczysław Ozorowski (UKSW), Ewa Podrez (UKSW), Janusz Popko (UMwB), Antoni Skowroń ski (UKSW) sekretarz rady, Adam Skreczko (UKSW, MWSDB), Jarosław Sokołowski (UKSW), Tadeusz Syczewski (KUL, WSDD), Dariusz Śleszyński (SHU), Andrzej Świderski (UPH), Stanisław Urbański (UKSW), Michał Warciński (UW), Józef Wroceński (UKSW). Współpracujący z Radą Naukową Janusz Aptacy (UKSW), Robert Bączek (WSDŁ), Stanisław Biały (UKSW), Mirosław Brzeziński (KUL), Wojciech Guzewicz (WSDE, UWM), Jarosław Kotowski (UKSW WSDŁ), Jan Krupka (WSDŁ), Cezary Naumowicz (UKSW), Wojciech Nowacki (WSDŁ), Henryk Podolski (UKSW), Jerzy Sikora (UKSW, KUL), Stanisław Strękowski (WSDE, UKSW), Sławomir Śledziewski (WSDŁ, UKSW), Paweł Tarasiewicz (WSDE, KUL), Wojciech Turowski (WSDŁ), Kęstutis Żemaitis (Kowno Litwa). Redakcja Adam Filipowicz (UKSW) przewodniczący, Jacek W. Czartoszewski (UKSW), Grzegorz Embros (UKSW), Włodzimierz Gałązka (UKSW), Edward Grott (UKSW) sekretarz redakcji. Skład komputerowy Marek Jadczak Okładka Fot. ks. Jarosław Sokołowski Copyright by Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Warszawa, ul. Dewajtis 5, tel./fax , wydawnictwo@uksw.edu.pl Wydział Filozofii Chrześcijańskiej UKSW w Warszawie ISBN ISSN Adres Redakcji EPISTEME Instytut Ekologii i Bioetyki, ul. Dewajtis 5, Warszawa, Polska; tel. kom ; fax (0-22) , jwc@ieib.edu.pl, glos@gloskatolicki.pl, jaroslawsokolowskidr@poczta.onet.pl Druk: Drukarnia Libra-Print, al. Legionów 114B, Łomża, tel. (086)

7 Spis treści WPROWADZENIE: Doinformowywana globalna współpraca albo globalna katastrofa I. O potrzebie ekohumanizmu i ewolucji ultraintelektualnej Wstęp Wezwania o Wielką Przemianę Dla przeżycia konieczność trwałego rozwoju Koncepcja trwałego rozwoju w ujęciu Organizacji Narodów Zjednoczonych Rodzina ludzka i jej dobro wspólne jako podstawowy postulat Kościoła Katolickiego wobec wyzwań współczesności W Unii Europejskiej Odnowiona Strategia Trwałego Rozwoju i zapowiedź negacji zerowego wzrostu Zerowy wzrost koncepcja wciąż aktualna? Ekohumanizm i ewolucja ultraintelektualna niezbędne dla uniknięcia globalnej katastrofy Model konceptualny System Życia jako podstawa rozpoznawania istoty i przyczyn globalnego kryzysu Kryzys globalny jako skutek niedostosowania do Stanu Zmian i Ryzyka Jak zapewniać ultrastabilność światowej społeczności? Socjal-darwinizm przejściowy etap stymulowanie rozwoju Moralna degradacja socjal-darwinizmu jako skutek rozwoju nauki i techniki Stan Zmian i Ryzyka nowa jakość uwarunkowań życia Człowieka W Stanie Zmian i Ryzyka konieczność ekohumanizmu i ewolucji ultraintelektualnej Zakończenie Załącznik: List do Premiera Donalda Tuska dotyczący Odnowionej Strategii Trwałego Rozwoju Unii Europejskiej

8 Spis treści II. Informacyjne i aksjologiczne uwarunkowania przezwyciężenia kryzysu globalnego III. Ekonomika ery zmian klimatycznych Wstęp Wciąż aktualna ostrzegawcza prognoza Raportu Granice wzrostu? Dwie radykalnie odmienne strategie obronne wobec zagrożenia globalną katastrofą Strategia socjal-darwinistyczna zerowego wzrostu Strategia ekohumanistyczna Sustainable development czy sustainablity? Wizja ekonomiki trwałego rozwoju ery zmian klimatycznych Informacyjne uwarunkowania ekonomiki ery zmian nie tylko klimatycznych Zakończenie IV. Relacja sacrum profanum w ujęciu cybernetycznym Wstęp System naturalny jako pomoc w diagnozowaniu kryzysu globalnego Społeczeństwo zdolne do życia w Stanie Zmian i Ryzyka Nauczanie Jana Pawła II w świetle cybernetycznej teorii rozwoju Kościół Katolicki jako element homeostatu światowej społeczności Jana Pawła II wkład w doskonalenie systemu sterowania procesem życia Cywilizacja Życia i Miłości jako warunek życia w Stanie Zmian i Ryzyka Kontynuowanie przez Benedykta XVI działań na rzecz rozwoju Kościół do kruchty, czy do podtrzymującej rozwój aktywności publicznej? Dobro wspólne postulat strategiczny Zakończenie

9 Spis treści V. Ecohumanism as a developmental crossing (with supplement) Introduction Sustainable Development and Limits to Growth Crossing (i) Backcasting in Cognizing Sustainable Development Conditions (ii) Primitive Growth of Advanced Society (iii) The Inertial Limit to Growth (iv) The Defensive-Environmental Limit to Growth (v) The Catastrophic Limit to Growth Global Crisis and the Dangers of Its Pathological Overcoming (i) Global Crisis an Effect of Life Beyond the Limits (ii) Orwellian information society and the pathological reduction of the world s population Ecohumanistic Information Society Utopia or Precondition of Sustainable Development? (i) Visionary Projecting the Essence of Sustainable Development Strategy (ii) Sustainable Development Economy (iii) Access to Knowledge for Sustainable Development (iv) Informationally Efficient Infrastructure (v) Shaping Universal Wisdom (vi) Global Governance a Crucial Sustainable Development Factor (vii) The Gordian Knot of Sustainable Development Closing remarks SUPLEMENT: GLOBAL CRISIS FROM TODAY S PERSPECTIVE Summary: What is the essence of the current crisis? Proposed Strategy To Overcome The Current Crisis VI. Modelowanie konceptualne w kształtowaniu trwałego rozwoju (sustainable development) System Życia model konceptualny dla polityki rozwoju Informacja pojęcie podstawowe Systemu Życia Aksjomaty Systemu Życia

10 Spis treści 4. Podstawowe właściwości systemów życia Rozwój jako proces tworzenia informacji Fazy i etapy rozwoju systemów życia Kryzys systemu życia jako skutek jego niedostosowania do nowych uwarunkowań życia Stan Zmian i Ryzyka nowa jakość uwarunkowań życia Trwały rozwój jako rozwojowe przekraczanie granic wzrostu Integracyjny rozwój albo regres Monitoring dynamiczny jako istotny czynnik trwałego rozwoju POSŁOWIE BIBLIOGRAFIA SUMMARY Contents Katalog wydanych tomów Episteme

11 WPROWADZENIE Doinformowywana globalna współpraca albo globalna katastrofa Zaledwie ogłoszone zostało zakończenie narastania światowego kryzysu finansowo-gospodarczego (G20 Pittsburgh, 2009), a już pojawiła się jego nowa odmiana, w postaci kryzysu zadłużenia, tym razem, państw Unii Europejskiej (Wielgosz 2010). Ponadto, w ślad za kryzysem sfery finansów, nadal postępuje kryzys społeczny: głodu, bezrobocia, zdrowia (FT 2009, Schwab 2009). Jako środek zaradczy proponuje się nam silne zaciskanie pasa (Hudson, 2010). Alternatywnie zaleca się dalsze pompowanie społecznych pieniędzy do kieszeni właścicieli i menedżerów wielkich banków bezpośrednich sprawców ujawnionego w latach światowego kryzysu społeczno-gospodarczego (Obama, 2010). Wraz z tym lansuje się socjal-darwinistyczną tezę o przeludnieniu Ziemi, jako głównej przyczynie degradacji środowiska przyrodniczego oraz wyczerpywania zasobów naturalnych (O nowy styl rozwoju. 1979, Martin, 1999, Meadows, Euronatur, 2009). Czy są to jednak i które z nich poprawne strategie obronne? Czy ich realizacja przyczyni się do przywrócenia naszym społecznościom zdolności rozwoju, a ponadto nadania mu trwałego charakteru (sustainable development). Propagowaniu w Unii Europejskiej radykalnego zaciskania pasa. towarzyszy negowanie potrzeby wzrostu gospodarczego (Fey, 2001, Jackson, 2009, nef, 2010). A przecież zmniejszanie, wraz z zaciskaniem pasa, poziomu konsumpcji, to zwiększanie bezrobocia, a zarazem zmniejszanie podatkowych wpływów, warunkujących m.in. spłatę zadłużenia oraz wypłacanie zasiłków dla bezrobotnych. To także pomniejszanie szans, społeczności opóźnionych w rozwoju, osiągnięcia warunków życia godnych człowieka. Degradowanie, wraz z tym, mocy naukowo-wytwórczych, to również pomniejszanie możliwości wraz z wyprzedzającą zagrożenia budową rezerw eliminowania negatywnych skutków potencjalnych 11

12 Wprowadzenie różnorodnych katastrof, na przykład kosmicznych, wulkanicznych, sejsmicznych, meteorologicznych, radiacyjnych, epidemiologicznych, genetycznych, i in. Natomiast dalsze finansowe wspomaganie banków, jednak bez radykalnej zmiany ich funkcji, w tym zakazu ich spekulacyjnej aktywności, to stwarzanie im możliwości dalszego za pomocą pustego, elektronicznego pieniądza realnego kryzysogennego zadłużania światowej społeczności. A także, dalsze pogłębianie społecznego i międzynarodowego rozwarstwienia przyczyniające się w istocie do pomniejszania liczebności światowej społeczności. Czy można zatem, spowolniając wzrost gospodarczy, a zarazem utrzymując spekulacyjny kapitalizm (DW, 2008, London Summit, 2009), trwale przezwyciężyć ten kryzys? Aby odpowiedzieć na to pytanie, trzeba poznać istotę obecnego kryzysu oraz uwarunkowania przywrócenia światowej społeczności zdolności rozwoju. Od szeregu lat prowadzę systemowe badania istoty kryzysu globalnego oraz metod jego trwałego przezwyciężenia. 1 1 W świetle tych badań przeżywany obecnie kryzys społeczno-gospodarczy: finansowy, zadłużenia, społeczny i in. to jawna faza kryzysu globalnego, rozpoznanego Raportem Granice wzrostu i dotąd nie przezwyciężonego (Meadows, 1972, 1973). Zgodnie z zawartym w tym Raporcie ostrzeżeniem, pozostawienie ówczesnych (ok r.) wielce eko-, i zasobo-chłonnych oraz krótkowzrocznych egoistycznych form gospodarowania, spowoduje wyczer- 1 W badaniach tych stosuję, opracowany przeze mnie, w ramach cybernetyki rozwoju, model konceptualny (Sage 1977) systemów typu: człowiek technika środowisko, traktowanych jako systemy życia, o nazwie System Życia. W jego ujęciu rozwój społeczno-gospodarczo to proces tworzenia informacji, gromadzonych w osiągnięciach tego rozwoju, powodujący wzrost trwałości społeczeństwa i jakości życia tworzących je osób. Ukazuje on m.in. uwarunkowania rozwojowego przekraczania granic wzrostu takich systemów. Metodę i wnioski z tych badań przestawiam m.in. w: (Michnowski 1990a, 1994a, 1995, 1996, 1999b, 2004, 2006b, 2007, 2008c, 2009d). Cybernetyka: ogólna teoria sterowania i teoria informacji w szerszym znaczeniu (Wiener, 1961, 1971}, a także sztuka królewska (Trentowski, 1843) 12

13 Wprowadzenie panie źródeł aktualnie dostępnych zasobów naturalnych oraz bezwzględne zdegradowania środowiska przyrodniczego. Towarzyszyć temu będzie eksplozja demograficzna przyspieszająca wyczerpywanie tych źródeł i degradację przyrody. Autorzy tego Raportu, jak i dwu jego uzupełnień (Meadows, 1993, 2004) sformułowali antykryzysowy postulat radykalnej przemiany cywilizacyjnej, m.in, poprzez zmianę dominującej aksjologii od egoizmu do dobra wspólnego (loving) 2, dalekowzroczność polityki (visioning) oraz radykalną przebudowę informacyjnej infrastruktury systemu światowego (Truth-Telling). Spójną z tym cywilizacyjno-aksjologicznym postulatem antykryzysową koncepcję wypracowała ONZ, stawiając za cel sustainable development, czyli przezwyciężenie globalnego kryzysu poprzez ukształtowanie zdolności trwałego i trójfilarowego rozwoju światowej społeczności (Brundtland 1987, United Nations 2002, Michnowski, 2006b). Ewidentnie te zalecenia Meadowsów nie są wdrażane. Podobny los spotyka realizację powyższego ujętego pojęciem sustainable development wielkiego ONZ-wskiego zamierzenia. Co więcej, także Dennis Meadows (współautor tych Raportów) oficjalnie uznał niedawno za niezbędne zasadniczo sprzeczne z powyższą trójfilarową ideą sustainable development radykalne do 1-2 mld. osób, zmniejszenia zaludnienia Ziemi. 3 W dobie globalizacji błędna diagnoza kryzysu to zagrożenie globalną katastrofą. Tom niniejszy zawiera moje wybrane publikacje zawierające antykryzysowe wnioski wypracowane z pomocą cybernetyki rozwoju. Główny wniosek dotyczy spowodowanej rozwojem nauki i techniki konieczności odejścia w formach ludzkiego współżycia i gospodarowania od moralnie już degradowanego socjal-darwinizmu na rzecz ekohumanizmu. 2 Por.: (Brundtland, 1987, Michnowski, 2005, Benedykt, 2009, Hu Jintao, 2009) 3 Dennis Meadows: (1) We desperately need for population, energy use, material use, and pollution streams to be reduced. (Meadows Euronatur), (2) If you want everyone to have the full potential of mobility, adequate food and self-development, then it is 1 or 2 billion. (Meadows 2009). 13

14 Wprowadzenie EKOHUMANIZM, to partnerskie WSPÓŁDZIAŁANIE dla DOBRA wspólnego WSZYSTKICH ludzi (bogatych i biednych, społeczności wysoko rozwiniętych i w rozwoju opóźnionych), ich następców oraz środowiska przyrodniczego POWSZECHNIE WSPOMAGANE NAUKĄ I WYSOKĄ TECHNIKĄ ORAZ KULTURĄ INFORMACYJNĄ (Michnowski 1994b, 1995, 1999b, 2008c, 2009a,d) Zastąpienie wspomaganą sztuczną inteligencją selekcją ekohumanistyczną, socjal-darwnistycznej rozwojowej selekcji (do niedawna skutecznie realizowanej przez śmierć słabszych: osób, rodzin, narodów, cywilizacji) wymaga szczególnie stworzenia naukowo-technicznych, w tym informacyjnych, podstaw takiej jakościowo nowej, ponownie stymulującej rozwój, formy ludzkiego współżycia i gospodarowania. To zaś wymaga uzupełnienia niezbędnych globalizacyjnych mechanizmów o wielopoziomowy układ dalekowzrocznego sterowania procesem życia społeczno-gospodarczo-przyrodniczego, funkcjonujący na zasadzie pomocniczości i kierujący się aksjologią globalnego dobra wspólnego/ wspólnego interesu. Powyższe podstawowe antykryzysowe wnioski wyprowadziłem poprzez dokonanie ponownej analizy wyników monitoringu dynamicznego 4 ówczesnej (ok r.) kondycji światowej społeczności, zwartej w prognozie ostrzegawczej tzw Pierwszego Raportu dla Klubu Rzymskiego pt: Granice wzrostu. Zgodnie z tym Raportem, kontynuowanie przez światową społeczność ówczesnej (lecz nadal dominującej) formy stosunków społecznych doprowadzi w początkach XXI wieku do kryzysu społeczno-gospodarczego. Będzie się on, przejawiał raptownym spadkiem produkcji przemysłowej i żywności, a następnie wielką katastrofą humanitarną. Katastrofa ta nastąpi także przy założeniu braku ograniczeń w dostępności do zasobów naturalnych. A więc kontynuowanie ówczesnych wzorców produkcji i konsumpcji doprowadzi do katastrofy globalnej w wyniku wyczerpania źródeł zasobów naturalnych lub zniszczenia środowiska przyrodniczego. 4 Monitoring dynamiczny: przetwarzanie metodą symulacji komputerowej danych statystycznych odwzorowujących proces życia danej społeczności w prognozę dalszego przebiegu tego procesu, w tym potencjalnych zagrożeń pod warunkiem, iż nie będzie interwencji w ten przebieg. 14

15 Wprowadzenie Prymitywny wniosek z tych ostrzeżeń to uznanie przeludnienia Ziemi czyli w istocie nadmiaru potencjału intelektualnego za główną przyczynę globalnego kryzysu. Radykalnie odmienny wniosek, dotyczący przyczyn tego kryzysu można wyprowadzić z poniższych, ewidentnie zlekceważonych stwierdzeń J.W. Forrestera twórcy metod symulacji komputerowej, za pomocą których opracowywany był ww Raport. Według Forrestera nie można współcześnie prowadzić poprawnej polityki rozwoju bez wspomagania jej metodami symulacji komputerowej (Forrester 1971/95). A metody te jego zdaniem są na takim poziomie, na jakim była medycyna sto lat temu (Forrester 2007). Ponadto, politycy nie mają wiedzy o istotnych właściwościach i współzależnościach dotyczących polityką zmienianych społeczności i ich środowiska (Forrester 1971/95). Natomiast w świetle moich badań głównym czynnikiem tego kryzysu jest moralna degradacja form życia do niedawna poprawnych, lecz już niezgodnych z nowymi nadomiar coraz szybciej ulegającymi zmianom środowiskowymi uwarunkowaniami życia. Nadomiar tempo tej moralnej degradacji coraz szybciej wzrasta wraz ze wzrostem aktywności społeczno-gospodarczej oraz rozwojem nauki i techniki. Czym wyższy poziom rozwoju nauki i techniki, w tym organizacji, tym większe tempo zmian w środowisku (a zarazem większa bezwładność struktur organizacyjnych), a zatem i większe natężenie negatywnych następstw moralnej degradacji. Zatem też wraz z rozwojem społeczno-gospodarczym potrzeba coraz to więcej twórczej poznawczo-innowacyjne, etycznie motywowanej pracy, aby eliminować te negatywne następstwa, powodując zarazem dalszy wzrost natężenia moralnej degradacji. Duża bezwładność współczesnych struktur organizacyjnych powoduje konieczność przewidywania zmian w społeczno-przyrodniczym środowisku i ewentualnych zagrożeń, oraz podejmowania z odpowiednim wyprzedzeniem działań adaptacyjnych, w tym obronnych. Zaś wielka zmienność uwarunkowań życia i brak możliwości w pełni skutecznego prognozowania, stwarza ponadto konieczność gromadzenie rezerw zasobów materialnych i intelektualnych, niezbędnych dla eliminowania zagrożeń w porę nie przewidzianych. 15

16 Wprowadzenie Dalszego wzrostu matężenia moralnej degradacji nie można już powstrzymać. Przezwyciężenie kryzysu globalnego wymaga zatem opanowania umiejętności wysoce sprawnego eliminowania negatywnych jej następstw. Jednym z istotnych tego warunków jest zrealizowanie powyższego strategicznego postulatu J.W Forrestera dotyczącego stworzenia możliwości wspomagania polityki wiedzą pozyskiwaną metodami symulacji komputerowej kompleksowych skutków jej zamierzeń i następstw. Tymczasem obecne egoistyczne stosunki społeczne radykalnie utrudniają zarówno niezbędny rozwój tych komputerowych metod, jak dostęp do informacji potrzebnej dla prognozowania powyższymi metodami zagrożeń. Ta prognostyczna wiedza ta jest niezbędna, aby można było z odpowiednim wyprzedzeniem eliminować negatywne następstwa tej moralnej degradacji. Te egoistyczne stosunki uniemożliwiają także tworzenie rezerw zasobów materialnych i intelektualnych, niezbędnych dla eliminowania w porę nieprzewidzianych zagrożeń, będących skutkiem rozwoju i środowiskowych zmian. Zwłaszcza obecny system ekonomiczny powoduje, iż pomimo wielkiego rozwoju nauki i techniki światowa społeczność nadal odznacza się: (1) zbyt małą elastycznością; (2) krótkowzrocznością, niską sprawnością i pojemnością informacyjną; (3) zbyt małą podatnością innowacyjną (Michnowski, 1978); (4) brakiem (stymulującej poprawną aktywność) ekospołecznej sprawiedliwości. Sprawia to, iż nie jesteśmy w stanie skutecznie: (1) spowolnić wyczerpywanie oraz zapewnić dostęp do alternatywnych źródeł zasobów naturalnych (w tym energii); (2) chronić i kształtować środowisko przyrodnicze w sposób zgodny z potrzebami życia człowieka; (3) racjonalnie powstrzymywać nadmierny przyrost zaludnienia Ziemi. Stąd konieczność pilnego przeprowadzenia ekohumanistycznej przemiany cywilizacyjnej, która umożliwi: (1) zmianę modelu konsumpcji w sposób ograniczający zbędne zużywanie deficytowych zasobów naturalnych oraz degradowanie środowiska przyrodniczego, a zarazem powiększający aktywny potencjał intelektualny Ludzkości; 16

17 Wprowadzenie (2) przeprowadzenie nowej rewolucji naukowo-technicznej, stwarzającej możliwość ochrony środowiska społeczno-przyrodniczego oraz dostępu do alternatywnych źródeł zasobów, w miejsce bezpowrotnie wyczerpywanych; (3) stworzenie światowego zintegrowanego, terytorialnie rozproszonego (GRID) informatycznego systemu powszechnego dostępu do wiedzy o kompleksowych (rozległych w czasie i przestrzeni, społecznych i przyrodniczych) skutkach zamierzeń i dokonań działalności społeczno-gospodarczej i innych zmian w uwarunkowaniach życia ludzi i przyrody (Polska Inicjatywa 1997, Memoriał 2003, Michnowski 2002, 2006a, 2009f); (4) opanowanie umiejętności kształtowania środowiska przyrodniczego zgodnie z wymogami trwałego rozwoju światowej społeczności; (5) zwiększanie stopnia wykorzystywania posiadanych już czynników rozwoju: potencjału intelektualnego, wiedzy, umiejętności, oraz innych mocy wytwórczych; (6) zracjonalizowanie, drogą awansu kulturowego, wzrostu liczebności światowej społeczności. Wszystko to wymaga zasadniczego usprawnienia globalnego i lokalnych mechanizmów sterowania procesem życia społeczno-gospodarczoprzyrodniczego. W kategoriach cybernetyki rozwoju oznacza to konieczność radykalnego usprawnienia globalnego homeostatu. Jest to współcześnie niezbędne do utrzymywania, wysoką nauką i techniką wspomaganego. układu: światowa społeczności środowisko przyrodnicze w warunkującym życie homo sapiens stanie ultrastabilności. Zawarte w tym tomie publikacje zawierają próbę odpowiedzi na podstawowe pytania: jaka jest istota obecnego kryzysu i co czynić aby go trwale przezwyciężyć? Teksty te pisane i odrębnie sukcesywnie publikowane zawierają siłą rzeczy liczne powtórzenia. W każdym z nich podstawę wnioskowania stanowi Raport Granice wzrostu. W tekście pierwszym pt: O potrzebie ekohumanizmu i ewolucji ultraintelektualnej, szczególnie uzasadniam współczesną konieczność odrzucenia socjal-darwinistycznych form ludzkiego współżycia i śmierciono- 17

18 Wprowadzenie śnego konkurowania w walce o dostęp zasobów życia i siły roboczej, na rzecz jakościowo nowej, ekohumanistycznej formy selekcji rozwojowej z pomocą powszechnej kooperacji etycznie wysoką nauką i techniką, w tym sztuczną inteligencją, wspomaganej. W tekście drugim pt: Informacyjne i aksjologiczne uwarunkowania przezwyciężenia kryzysu globalnego, wykazuję konieczność pilnego stworzenia poprzez ekohumanistyczną współpracę informacyjnych podstaw życia powszechnie wspomaganego rozwiniętą i nadal niezbędnie rozwijaną nauką i techniką. Uzasadniam, iż przezwyciężenie kryzysu globalnego szczególnie wymaga sprawnego dostępu do wiedzy zarówno już istniejącej lecz głównie partykularnie, egoistycznie wykorzystywanej jak i do wiedzy nowej, w tym o kompleksowych skutkach zamierzeń i działań oraz innych zmian w uwarunkowaniach życia ludzi i przyrody. Proponuję pilne podjęcie międzynarodowego programu budowy informacyjnych podstaw polityki i gospodarki trwałego rozwoju. W tekście trzecim pt: Ekonomika ery zmian klimatycznych, szkicuję zarys przebudowy systemu ekonomicznego w sposób umożliwiający skuteczne eliminowanie negatywnych następstw omawianej moralnej degradacji oraz tworzenie niezbędnych rezerw zasobów materialnych i intelektualnych na wszelki wypadek. Nowy system ekonomiczny oparty na kompleksowym rachunku korzyści i kosztów gospodarowania, ujmującym społecznej i przyrodnicze jego skłądnki, powinien intensyfikować ekospołecznie użyteczną poznawczo-innowacyjną aktywność wytwórczą. Proponuję w tym celu stworzenie, zwłaszcza informacyjnych, możliwości stymulowania aktywności społeczno-gospodarczej na zasadzie ekospołecznej sprawiedliwości, czyli ten ma prawo z dobra wspólnego więcej brać, kto więcej od innych w to dobro wnosi, pomnażając je swą ekospołecznie użyteczną pracą. A więc w miejsce bogacenia spekulacyjnego, bogacenie się ekospołecznie użyteczne. W tekście czwartym pt: Relacja sacrum profanum w ujęciu cybernetycznym, omawiam pewne aspekty sprawnego funkcjonowania mechanizmów sterowania procesem życia społeczno-gospodarczo-przyrodniczego, istotne szczególnie w obecnej sytuacji wielkiej zmienności uwarunkowań życia. Skuteczne przezwyciężania negatywnych następstw 18

19 Wprowadzenie moralnej degradacji wymaga doprowadzenia do wzajemnie ubogacającej ekohumanistycznej współpracy różnorodnych organizacji społecznych, celem wzmocnienia posiadanych przez nie zdolności sterowniczych. W ujęciu cybernetyki rozwoju wielkie organizacje religijne, w tym szczególnie Kościół Katolicki, pełnią ważną regulacyjną wymagającą jednak informacyjnego wzmocnienia ekospołecznie użyteczną, stabilizującą funkcję. A zatem błędne są usiłowania eliminowania tych organizacji z życia społeczno-gospodarczego lub politycznego. Ich współdziałania ułatwić powinno m. in. opanowanie współcześnie strategicznej umiejętności przekształcania zła w dobro, czyli tworzenia takich nowych form ludzkiego współżycia, które bez niszczenia istniejącej socjoróżnorodności będą umożliwiały wykorzystywanie istniejącego już potencjału intelektualnego oraz zasobów mocy sprawczej i wiedzy w działaniach na rzecz trwałego rozwoju światowej społeczności. W tekście tym wykazuję ponadto spójność zalecenia Społecznej Nauki Kościoła, syntetycznie ujętego nakazem budowy Cywilizacja Życia i Miłości, z omawianymi ekohumanistycznymi wnioskami antykryzysowymi. W tekście piątym pt: Ecohumanism as a Developmental Crossing (with Supplement), omawiam szczególnie kolejności pojawianie się wraz z rozwojem, zwłaszcza nauki i techniki, granic wzrostu społeczności oraz uwarunkowań ich rozwojowego przekraczania. Wykazuję konieczność odchodzenia przez wysoko już rozwinięte społeczności od życia na zasadzie wzrostu kosztem środowiska (społeczno-przyrodniczego do rozwoju razem ze środowiskiem. Towarzyszyć temu będzie zmiana ich obronnych funkcji: przechodzenie od egoistycznej postawy zdobywcy, do dalekowzrocznego opiekuna spolegliwego 5 społeczności słabszych, w rozwoju opóźnionych. Tekst szósty, ostatni w tym zbiorze wybranych moich publikacji, pt: Modelowanie konceptualne w kształtowaniu trwałego rozwoju (sustainable development), zawiera opis fragmentów modelu konceptualnego rzeczywistości o nazwie System Życia. Model ten określa wspólne statyczne 5 Patrz: (Kotarbiński, 1982). 19

20 Wprowadzenie i dynamiczne właściwości oraz cechy strukturalne różnorodnej postaci systemów życia typu człowiek technika środowisko. Wiedza o tych właściwościach powinna zwiększyć skuteczność rozwojowej polityki. Wszystkie wyżej wymienione antykryzysowe wnioski oraz wskazania działań na rzecz ukształtowania zdolności trwałego rozwoju światowej społeczności wyprowadzam z pomocą tego modelu. A zatem, aby te wnioski zanegować wystarczy albo zanegować przyjęte w budowie tego modelu aksjomaty, jako nieadekwatne do rzeczywiostośącu, bądź wykazać brak logicznego związku pomiędzy takim przesłankami a przedkładanymi powyżej i w omawianych tekstach społeczno-gospodarczymi antykryzysowymi i rozwojowymi wnioskami. Ważnym wnioskiem z omawianej analizy jest konieczność odrzucenia zarówno koncepcji zaciskania pasa, jak i kontynuowania kosztem zadłużania przyszłych pokoleń finansowego wspomagania banków, na rzecz pilnego podjęcia globalnej ekohumanistycznej współpracy, celem eliminowania deficytu zasobów, ochrony środowiska oraz kulturowego awansowania społeczności w rozwoju opóźnionych. A więc nie jest nam potrzebna schładzająca gospodarkę green economy. Natomiast jest nam obecnie pilnie potrzebna, intensyfikująca ekospołecznie użyteczną wytwórczość, poinformowana i trójfilarowa sustainable economy. Dla podjęcia skutecznych antykryzysowych działań jest szczególnie niezbędne uznanie wreszcie konieczności zrealizowania wciąż aktualnego,,z 1987 roku, wezwania Jana Pawła II, aby: budować razem, jeśli chce się uniknąć zagłady wszystkich. 6 6 Patrz: (SRS, p. 26). 20

21 O potrzebie ekohumanizmu i ewolucji ultraintelektualnej 1. Wstęp Od końca lat sześćdziesiątych XXI wieku toczy się w Świecie niejawna walka pomiędzy dwiema radykalnie odmiennymi koncepcjami przezwyciężania kryzysu globalnego: 1 socjal-darwinistyczną, wzrostu (silnych) kosztem (ich słabszego) środowiska społecznego współcześnie zerowego wzrostu, oraz 2 ekohumanistyczną, dobra wspólnego/wspólnego interesu, opartą na zasadzie rozwoju razem ze środowiskiem społecznym i przyrodniczym. W ujęciu tej pierwszej ewidentnie nieuchronnie nadal realizowanej koncepcji kryzys globalny to skutek przekroczenia granic wzrostu na skutek nadmiaru ludzi oraz ich nadmiernej aktywności gospodarczej. Zmniejszenie wojną tajną (cybernetyczną 1, bez wyjmowania miecza ) lub jawną zaludnienia Ziemi oraz radykalne schłodzenie światowej gospodarki, to podstawa działań dla patologicznego zapewniania społecznościom najbogatszym dostępu do deficytowych zasobów naturalnych i przyrodniczych, a wraz z tym powrotu tak pomniejszonej ludzkości na poprawną stronę jej granic wzrostu. Aksjologiczną podstawą tej pierwszej antykryzysowej koncepcji jest egoizm posiadaczy wiedzy i kapitału, dopuszczający nie tylko wykluczanie, lecz wręcz fizyczne eliminowanie społeczności słabszych niedostosowanych. Neo-liberalizm. powodujący silne narastanie różnic społecznych, umożliwiający spekulacyjne (bez twórczego wkładu) bogacenie się, uniezależniający dostęp do dorobku społecznego procesu pracy od ekospołecznej użyteczności podmiotów życia społeczno-gospodarczego jawi się w świetle omawianej analizy jako sprawny współcześnie sposób realizacji 1 Cybernetyka: ogólna teoria sterowania i teoria informacji w szerszym znaczeniu (Wiener, 1961, 1971}, a także sztuka królewska (Trentowski, 1843) 21