Kodeks karny. z wprowadzeniem. 33. wydanie

Transkrypt

1 KK Kodeks karny z wprowadzeniem 33. wydanie

2 KODEKS KARNY

3 Polecamy nasze publikacje z zakresu prawa karnego: KODEKS POSTĘPOWANIA KARNEGO, wyd. 24 Twoje Prawo KODEKS KARNY WYKONAWCZY, wyd. 12 Twoje Prawo KK, KPK, wyd. 17 Edycja Prokuratorska KK, KPK, KKW, wyd. 23 Teksty Ustaw Becka KK, KPK, KKW, KSKU, wyd. 13 Edycja Sądowa Lech Gardocki PRAWO KARNE, wyd. 16 Podręczniki Prawnicze Magdalena Czernicka, Igor Tuleya KODEKS KARNY. EDYCJA TRZECIA KodeksSystem Andrzej Marek PRAWO KARNE, wyd. 10 Studia Prawnicze Marek Bojarski, Wojciech Radecki POZAKODEKSOWE PRAWO KARNE, Tom I III Komentarze Becka

4 Kodeks karny wraz z indeksem rzeczowym TWOJE PRAWO C. H. BECK

5 Kodeks karny 33. wydanie Stan prawny: 23 sierpnia 2010 r. Redakcja: Aneta Flisek Artykuły, które uległy zmianie od czasu poprzedniego wydania publikacji zostały pogrubione. Wydawnictwo C. H. Beck 2010 Informacje wydawcy: Tytuły artykułów umieszczone w nawiasach kwadratowych pochodzą od redakcji. Są one, tak jak i przypisy, chronione prawem autorskim. Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C. H. Beck Druk i oprawa: Inter Druk, Białystok ISBN

6 Spis treści Wprowadzenie... VII Kodeks karny z dnia 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 88, poz. 553) Indeks rzeczowy V

7

8 1. Kodeks karny a inne Kodeksy o charakterze karnym Kodeks karny (ustawa z r.; Dz.U. z 1997 r. Nr 88, poz. 553 ze zm., która weszła w życie r.) zawiera przepisy określające zasady odpowiedzialności karnej za przestępstwo (czyn zabroniony bezprawny, karygodny i zawiniony) oraz określa najważniejsze rodzaje przestępstw. Obok Kodeksu karnego obowiązuje również Kodeks karny skarbowy (ustawa z r.; Dz.U. z 1997 r. Nr 111, poz. 765 tekst jednolity wszedł w życie r.), który określa zasady odpowiedzialności karnej skarbowej za przestępstwa i wykroczenia skarbowe, jako zamachy na dobro prawne w postaci finansowych interesów Skarbu Państwa i samorządu terytorialnego, związanych z należnościami publicznoprawnymi, a także określa wszystkie rodzaje przestępstw i wykroczeń skarbowych. Dodatkowo należy wskazać też na Kodeks wykroczeń (ustawa z r.; Dz.U. z 2007 r. Nr 109, poz. 756 tekst jednolity wszedł w życie r.), który zawiera przepisy określające zasady odpowiedzialności o charakterze karnym za wykroczenia oraz najważniejsze rodzaje wykroczeń. 2. Funkcje prawa karnego Prawo karne, a w szczególności przepisy Kodeksy karnego, stanowią istotne elementy prawnej regulacji i ochrony prawidłowych stosunków społecznych. W związku z tym prawu karnemu przypisuje się określone funkcje, które wyznaczają treść i zakres jednocześnie dyrektyw kryminalizacji zjawisk patologicznych, jak i również dyrektyw interpretacyjnych przepisów prawa karnego. Prawo karne spełnia następujące funkcje: ochronną, gwarancyjną, kompensacyjną, regulacyjną i sprawiedliwościową. Podstawową funkcją przepisów prawa karnego jest funkcja ochronna. Przepisy te są bowiem ustanawiane wyłącznie po to, aby chronić istotne dobra społeczne. Ochrona ta odbywa się poprzez łączne VII

9 funkcjonowanie dwóch norm zawartych w każdym przepisie określającym przestępstwo: zakazującej określonego społecznie niebezpiecznego zachowania pod groźbą kary kryminalnej (normy sankcjonowanej) oraz nakazującej zastosowanie tej kary wobec realizacji przez sprawcę zachowania zakazanego (normy sankcjonującej). Instrumentem ochrony jest więc tutaj kara kryminalna, stanowiąca najcięższą z możliwych dolegliwości o charakterze prawnym. Ustawodawca chroni podstawowe wartości społeczne w ten sposób, że odstrasza od ich popełnienia poprzez: najpierw ustanowienie określonych kar za dane czyny, a następnie stosowanie ich przez odpowiednie organy państwa. Omawiana naczelna funkcja prawa karnego determinuje nie tylko treść przepisów karnych, lecz również sposób ich stosowania. Z uwagi na fakt, że omawiana ochrona prawna odwołuje się do najcięższych dolegliwości stosowanych przez państwo, winna ona odnosić się tylko do dóbr o szczególnej ogólnospołecznej wadze. Stąd wywodzi się zasadę ultima ratio (środka ostatecznego), jako podstawową regułę kryminalizacji określonych zachowań. Uznanie, że określone czyny godzące w ważne społecznie dobra prawne wymagają interwencji karnoprawnej ma charakter warunkowy. Warunek ten sprowadza się do wymogu, aby przepisy karne nie stwarzały nieuzasadnionego zagrożenia dla osób w rzeczywistości nie będących sprawcami czynów karalnych. Chodzi tutaj z jednej strony ogólnie o wszystkie osoby, generalnie podlegające odpowiedzialności karnej, a z drugiej strony o konkretne osoby, które są uczestnikami prowadzonego postępowania karnego. Omawiana funkcja gwarancyjna najdobitniej wyraża się w odniesieniu do osoby oskarżonej o popełnienie przestępstwa. Prawo karne musi więc spełniać szereg przesłanek gwarantujących wszystkim osobom ich jednoznaczny status karnoprawny. Realizacja tych przesłanek odbywa się przede wszystkim poprzez: ustawową rangę przepisów prawa karnego, ustanawianie i realizację podstaw odpowiedzialności karnej w sposób maksymalnie zrozumiały i precyzyjny oraz zakaz stosowania wykładni tychże podstaw w oparciu o analogię. Tylko pod tymi warunkami ustawodawca jest uprawniony chronić dobra ogólnospołeczne przy użyciu sankcji karnoprawnych. Uzasadnieniem dla kryminalizacji określonych zachowań jest istotna ogólnospołeczna ranga danego dobra. Kara kryminalna tradycyjnie VIII

10 jest instrumentem państwa w ochronie stosunków społecznych. Prawo karne zasadniczo jest więc zorientowane na interesy ogółu społeczeństwa, a nie pokrzywdzonego danym przestępstwem. Współcześnie jednak prawu karnemu przypisuje się dodatkową funkcję kompensacyjną, co związane jest z koniecznością uwzględnienia interesów pokrzywdzonego. W związku z tym, prawo karne zawiera szereg instytucji pozwalających na takie ukształtowanie reakcji karnoprawnej, aby zadośćuczynić krzywdzie konkretnej osoby pokrzywdzonej przestępstwem. W ten sposób prawo karne pełni również, na zasadzie uzupełnienia funkcji ochronnej, swoistą funkcję odszkodowawczą. W szerszym, polityczno-kryminalnym kontekście, funkcja ta związana jest z realizacją potrzeby rozwiązywania konfliktu pomiędzy sprawcą przestępstwa a pokrzywdzonym. Należy jednak podkreślić, że istota idei prawa karnego sprowadza się do karania w imieniu państwa za czyny antyspołeczne, jakkolwiek podstawą tego karania jest akt konkretnego pokrzywdzenia. Funkcja regulacyjna prawa karnego polega na afirmacji podstawowych norm postępowania w społeczeństwie. Z jednej strony ustawodawca rekonstruuje istniejące już istotne normy społeczne, z drugiej zaś dokonując wyboru tych norm i sankcjonując je na płaszczyźnie karnoprawnej wskazuje, które z nich ze względu na swoją szczególną wagę i charakter zasługują na ochronę pod groźbą kary kryminalnej. W ten sposób prawo karne umacnia relacje społeczne już na etapie wyznaczania sankcji karnej (profilaktyki). Funkcja sprawiedliwościowa, uzupełniając funkcję regulacyjną, związana jest ze stosowaniem prawa karnego, a w szczególności ze stosowaniem instrumentów o charakterze karnym (kar, środków karnych, środków probacyjnych oraz środków zabezpieczających). Funkcja ta realizowana jest poprzez zgodne z powszechnym poczuciem sprawiedliwości osądzeniem (ukaranie) sprawcy czynu zabronionego (przestępstwa). Kara kryminalna będąca sprawiedliwą odpłatą oznacza zasadniczo karę współmierną do przewinienia. Współmierna reakcja karna realizuje i umacnia społeczne poczucie sprawiedliwości, jak też daje moralną satysfakcję pokrzywdzonemu. IX

11 3. Nowy Kodeks karny z 1997 r. Nowy Kodeks karny jest przede wszystkim wynikiem pracy Komisji ds. Reformy Prawa Karnego Zespołu Prawa Materialnego, pod przewodnictwem prof. Kazimierza Buchały (Uniwersytet Jagielloński), powołanej w 1987 r. przez Ministra Sprawiedliwości. Pierwszy kompleksowy projekt nowego Kodeksu karnego powstał już w 1990 r., jednakże przez przeciągające się z powodów politycznych prace rządowe i parlamentarne, został on uchwalony dopiero 7 lat później, a jego wejście w życie z tych samych powodów przedłużyło się o kolejne kilkanaście miesięcy od uchwalenia. Projektodawcy Kodeksu karnego wyznaczyli sobie zadanie opracowania ustawy, która nie tylko odpowiadałaby nowemu ustrojowi społeczno-gospodarczemu, lecz również korzystała z nowoczesnego dorobku doktryny i orzecznictwa prawa karnego. Uzasadniając projekt wskazano m.in.: Projekt wychodzi z założenia, że polskie prawo karne (...) wymaga głębokiej i kompleksowej reformy. (...) Nowe prawo karne musi przyjąć nową aksjologię odpowiadającą demokratycznemu państwu prawa, w którym prawo karne służy ochronie systemu podstawowych wartości i nie jest przede wszystkim instrumentem polityki. Myślą przewodnią nowego prawa karnego musi być ochrona godności człowieka zarówno pokrzywdzonego, jak i sprawcy przestępstwa, a także ochrona dóbr służących człowiekowi, jego rozwojowi i pokojowemu współżyciu z innymi ludźmi. (...) Do założeń nowego Kodeksu karnego należy także przekonanie, że prawo karne może być tylko pomocniczym środkiem zapobiegania przestępczości, którego efektywność jest uwarunkowana wieloma czynnikami. Projekt odrzuca założenie dominujące w powojennym prawie karnym, iż efektywność zwalczania przestępczości zależna jest w decydującym stopniu od surowości represji karnej. Projekt w poszczególnych przepisach odzwierciedla założenie przyjmujące, że wyznaczenie zakresu czynów karalnych, jak i intensywność karania odpowiada zasadzie ultima ratio prawa karnego. [Komisja ds. Reformy Prawa Karnego, Uzasadnienie do projektu Kodeksu karnego (Wkładka do Państwa i Prawa, 1994, z. 3, s. 3)]. Nowy Kodeks karny z 1997 r. zastąpił wcześniej obowiązujący Kodeks karny z 1969 r. (Dz.U. z 1969 r. Nr 13, poz. 94 ze zm.; weszła X

12 w życie r.). W znacznej mierze nawiązuje on do pierwszego polskiego Kodeksu karnego z 1932 r. (Rozporządzenie Prezydenta RP z r.; Dz.U. z 1932 r. Nr 60, poz. 571 ze zm.; weszło w życie z mocą ustawy r.). W rezultacie obowiązujący obecnie Kodeks karny stanowi nowoczesny akt prawny, który jednak ściśle nawiązuje do dwóch poprzednio obowiązujących polskich Kodeksów karnych. 4. Kodeks karny a inne tzw. ustawy karne Kodeks karny stanowi zasadniczą ustawę karną wśród wszystkich innych ustaw karnych, tj. zawierających przepisy karne określające przestępstwa (podstawy odpowiedzialności karnej). Zasady odpowiedzialności karnej w nim określone mają zastosowanie również do tychże ustaw szczególnych. Wynika to bezpośrednio z art. 116 KK, który stanowi, że: Przepisy części ogólnej tego kodeksu stosuje się do innych ustaw przewidujących odpowiedzialność karną, chyba że ustawy te wyraźnie wyłączają ich zastosowanie. (Rozdział XV. Stosunek do ustaw szczególnych ). Każda ustawa pozakodeksowa, zawierająca przepis karny określający przestępstwo stanowi ustawę karną. Obecnie w polskim systemie prawa funkcjonuje, poza Kodeksem karnym, już blisko 150 ustaw karnych. W związku z tym, rodzimy system prawa karnego zawiera już ponad tysiąc typów przestępstw. Liczba nowych ustaw karnych i przepisów karnych sukcesywnie się zwiększa. W ten sposób zakres kryminalizacji zachowań ludzkich staje się coraz szerszy. Jest to po części wynik rzeczywistego powstawania nowych patologii w relacjach społeczno-gospodarczych, lecz również nieprawidłowego mechanizmu legislacyjnego, polegającego na tym, że niemal każdą nową ustawę zaopatruje się w przepisy karne. W ten sposób kryminalizacja wyprzedza powstanie faktycznej patologii społecznej, co należy traktować jako naruszenie podstawowej zasady prawa karnego nullum crimen sine periculo sociali (ujmowanej na płaszczyźnie prawodawczej). XI

13 5. Struktura Kodeksu karnego Kodeks karny składa się z trzech części: Ogólnej (art ), Szczególnej (art ) i Wojskowej (art ). Część ogólna KK zawiera głównie przepisy określające zasady przypisania odpowiedzialności karnej oraz rodzaje i zasady stosowania reakcji karnoprawnej. Pierwsze trzy rozdziały obejmują przepisy określające podstawy odpowiedzialności karnej (zakres nauki o przestępstwie). Kolejne dziewięć rozdziałów dotyczy instrumentów reakcji karnoprawnej (zakres nauki o karze). Część szczególna KK zawiera przepisy określające poszczególne typy czynów zabronionych (przestępstw) wraz z zagrożeniem karnym przewidzianym za popełnienie tych czynów. Przepisy te pogrupowane są w ramach dwudziestu dwóch rozdziałów, według wagi chronionego dobra prawnego (począwszy od wagi najcięższej). Część wojskowa KK zawiera przepisy określające odrębne podstawy przypisania odpowiedzialności karnej dla żołnierzy oraz odrębne rodzaje i zasady stosowania reakcji karnoprawnej, a także przepisy określające przestępstwa związane ze służbą wojskową. 6. Struktura przepisu karnego Każdy przepis karny określający przestępstwo składa się z dyspozycji przepisu oraz sankcji karnej. Dyspozycja przepisu określa typ czynu zabronionego. Na typ czynu zabronionego składają się znamiona jego podmiotu (określające sprawcę czynu), strony przedmiotowej (określające karalne zachowanie się sprawcy czynu) oraz znamiona strony podmiotowej (określające psychiczny stosunek sprawcy do czynu, wyrażający się w umyślności albo nieumyślności). Sankcja karna określa kary grożące za dany typ czynu zabronionego. Taka dyspozycja przepisu karnego, jak i jego sankcja winny być rekonstruowane nie tylko w oparciu o treść samego przepisu, lecz również na podstawie ogólnych zasad odpowiedzialności karnej, wskazanych w Części ogólnej Kodeksu karnego. Przepis karny określający dane przestępstwo zawiera normę sankcjonowaną, tj. zakazującą (sprawcy) określonego zachowania się pod groźbą kary, oraz normę sankcjonowaną, tj. nakazującą (uprawnionemu organowi) zastosowanie określonej reakcji karnoprawnej za naruszenie zakazu normy sankcjonowanej. XII

14 7. Interpretacja przepisu karnego Wyróżnia się cztery podstawowe rodzaje wykładni przepisów prawa (karnego): autentyczną, legalną, sądową i naukową. Trzy pierwsze mają charakter wiążący, przy czym wykładnia sądowa ma taki charakter jedynie w zakresie konkretnej sprawy, której dotyczy rozstrzygnięcie. Podstawowym sposobem wykładni przepisu prawnego, a ściślej pojęcia w nim wskazanego, jest definicja legalna tego pojęcia zawarta w innym przepisie prawnym (wykładnia autentyczna). Przykładem takiej wykładni jest słowniczek definicji legalnych zawartych w art W następnej kolejności należy wskazać na wykładnię legalną, dokonywaną przez upoważnione państwa. Wykładnię taką przewiduje np. ustawa o Trybunale Konstytucyjnym z r. (Dz.U. z 1997 r. Nr 102, poz. 643 ze zm.). Zgodnie z przepisem art. 2 ust. 1 pkt 3 powołanej ustawy, Trybunał orzeka w sprawach zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją RP, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami. Ponadto przepis art. 3 wskazuje, że każdy sąd może przedstawić Trybunałowi pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją RP, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem. Wykładnię sądową przeprowadza Sąd Najwyższy, który zgodnie z art. 1 pkt 1b oraz art.60 1i2ustawyoSądzieNajwyższym(Dz.U.z2002 r. Nr 240, poz. 205 ze zm.) jest powołany do podejmowania uchwał rozstrzygających zagadnienia prawa w celu uniknięcia rozbieżności w wykładni prawa. Ostatnim rodzajem wykładni przepisu karnego jest wykładnia naukowa, która sprowadza się do komentowania w różnej postaci przepisów karnych przez przedstawicieli nauki prawa karnego. Badania naukowe nad prawem karnym stanowią więc rodzaj wykładni przepisów (instytucji) prawa karnego i w ten sposób są jednym z elementów jednego tylko etapu interpretacji karnistycznej, jednakże same w sobie nie stanowią jeszcze takiej interpretacji. Poza rodzajami wyróżnia się także reguły wykładni przepisu karnego: językową, logiczną, systemową, celowościową i historyczną. Każda z tych reguł ma zastosowanie do każdego z rodzajów wykładni. Podstawowy sposób wykładni przepisu karnego opiera się na regule XIII

15 językowej. Jej istota sprowadza się do wyjaśnienia znaczenia pojęć zawartych w przepisie na podstawie ich leksykalnego znaczenia oraz zasady pisowni (np. składni lub interpunkcji), tak w zakresie języka potocznie używanego, jak i języka prawniczego. Należy zauważyć, że choć podstawową funkcją języka jest porozumiewanie się między ludźmi, to jest on również głównym powodem nieporozumień pomiędzy nimi. Chociażby z tego prozaicznego powodu wskazana metoda wykładni często jest niewystarczająca. Warto także podkreślić, że z założenia przepis karny określa czyn zabroniony w sposób ogólny (syntetyczny), albowiem odnosi się do typu zachowań karalnych, a nie do konkretnego zachowania karalnego. Tak więc jest on z natury, w warstwie językowej, wieloznaczny. Wydaje się, że jednoznaczny wynik wykładni językowej jest możliwy tylko w teorii. Nie sposób bowiem racjonalnie argumentować przeciwko zasadzie clara non sunt interpretanda, jednakże z drugiej strony nie sposób również wskazać chociażby jednego przepisu w całym systemie obowiązującego prawa, który wymagałby objaśnienia. Poza tym trudno nawet w teorii wyobrazić sobie sytuację, w której jednoznaczność językowa (normatywna) przepisu wyłącza całkowicie racje pozostałych metod wykładni. Postulat sięgania do pozostałych reguł wykładni, po niedostatku wyjaśnienia w oparciu o wykładnię językową, należy więc raczej traktować nie jako nakaz interpretacyjny, lecz rezultat poniekąd oczywistego faktu, iż język, w jakim ujęto dany przepis jako nośnik normy prawnej jest podstawą wykładni jej treści. W tym znaczeniu pozostałe metody wykładni mają charakter pomocniczy. Reguła wykładni logicznej korzysta z formalno-logicznych schematów rozumowania, takich jak np. rozumowanie dedukcyjne (argumentum a maiori ad minus), indukcyjne (argumentum a minore ad maius), czy też przez przeciwstawienie pojęć (argumentum a contrario). Reguła wykładni systemowej pozwala zaś na wyjaśnienie znaczenia przepisu karnego w powiązaniu z innymi przepisami prawa, zgodnie z założeniem, że należą one do jednego systemu prawnego, a więc są ze sobą spójne i wzajemnie się uzupełniają tak w zakresie treści, jak i funkcji. Reguła wykładni celowościowej nawiązuje do polityczno-kryminalnych przesłanek i celów wprowadzenia wyjaśnianego przepisu karnego (intencji ustawodawcy). Przyjmuje się wtedy, że treść przepisu wyznaczana jest poprzez jego społeczną funkcję, określoną przede wszystkim przez charakter i wagę XIV

16 chronionego dobra. Metoda interpretacji związana z regułą wykładni historycznej opiera rekonstrukcję zakresu obowiązywania określonego przepisu karnego na odniesieniu jego treści do przepisów odpowiednich już nie obowiązujących, zgodnie z założeniem ciągłości tego samego systemu prawa. Stosowanie wszystkich wskazanych reguł wykładni opiera się na zasadzie interpretatio cessat in claris (wykładnia kończy się po uzyskaniu jasnego rezultatu). Z zasady nullum crimen sine lege i gwarancyjnej funkcji prawa karnego wynika m.in. nakaz ścisłej interpretacji przepisów karnych (nullum crimen sine lege certa). Z nakazu tego należy wywieść swoistą zasadę szczególnego stosowania wszystkich rodzajów i reguł wykładni przepisu karnego, tj. nakazu wykładni zwężającej. Wynikający z niego zakaz rozszerzającej wykładni jest tutaj bezwzględny w odniesieniu do każdej wykładni przepisu karnego, a więc ściśle określa zakres ich stosowania. Żadna z metod wykładni nie może być stosowana w sposób prowadzący do rozszerzającego wyznaczenia zakresu zastosowania norm w nim zawartych (z czego wynika m.in. zakaz stosowania w wykładni przepisu karnego reguły logicznej per analogiam). 8. Zmiany Kodeksu karnego Kodeks karny z 1997 r. w okresie 11 lat obowiązywania był zmieniany już ponad 40 razy. Zmiany te obejmowały: 39 bezpośrednich nowelizacji ustawowych, 3 zmiany wynikające z odpowiednich wyroków TK oraz 2 sprostowania zawarte w odpowiednich obwieszczeniach Prezesa Rady Ministrów. Częstotliwość zmian wynosi zatem mniej więcej jedną zmianę na kwartał i jest ona, nawet na warunki zwykłej ustawy, bardzo wysoka. Warto przy tym zauważyć, iż w okresie od listopada 2009 r. do lutego 2010 r. dokonano aż siedmiu istotnych nowelizacji zasadniczej ustawy karnej, a więc częstotliwość jej zmian wzrasta. Poza tym, obecnie złożone są w Sejmie RP kolejne projekty nowelizacji Kodeksu karnego, w tym zawierające zmiany o charakterze kompleksowym. W tym miejscu należy wskazać, że przez cały kilkudziesięcioletni okres obowiązywania Kodeksu karnego z 1932 r. został on zmieniony tylko 9 razy (raz na kilka lat), a Kodeks karny z 1969 r. przez bli- XV

17 sko 30 lat był nowelizowany 23 razy (raz na ponad rok obowiązywania). Polskie prawo karne zmienia się więc coraz częściej. Jest to w dużym stopniu wynikiem wzrastającej ilościowej i jakościowej intensywności życia społeczno-gospodarczego i związanych z nim regulacji prawnych. Można jednak jednocześnie odnotować niepokojące zjawisko swoistej legislacyjnej degradacji rangi Kodeksu karnego. Wydaje się bowiem, że obecnie parlament traktuje Kodeks karny jako zwyczajny instrument bieżącej polityki kryminalnej, która zresztą nie jest wynikiem spójnej i uzasadnionej koncepcji, lecz bezpośrednim efektem aktualnych trendów społecznych i politycznych. Zjawisko to zasługuje niewątpliwie na negatywną ocenę. Kodeks karny ma bowiem rangę ustrojową, stanowi on wyraz podstawowych zasad społecznych i powinien zawierać podstawowe zakazy karnoprawne. Obecna inflacja prawa, którą objęty jest Kodeks karny, sprawia tymczasem, że obywatel, jako adresat zawartych w nim norm postępowania, nie jest w stanie odróżnić czyny zabronione (karalne) od dozwolonych. To zaś podważa naczelną konstytucyjną zasadę Rzeczypospolitej Polskiej jako państwa prawnego. W praktyce zaś, zjawisko to, zamiast chronić stosunki społeczne, może przyczynić się do ich zakłócenia. 9. Ostatnie zmiany Kodeksu karnego W ostatnim czasie obowiązujący Kodeks karny został znowelizowany w oparciu o kolejne dwie nowe ustawy: 1) z dnia 20 maja 2010 r. o zmianie ustawy Kodeks karny, ustawy o Policji, ustawy Przepisy wprowadzające Kodeks karny oraz ustawy Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 2010 r. Nr 98, poz. 626), która weszła w życie dnia r.; 2) z dnia 10 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2010 r. Nr 125, poz. 842), która weszła w życie dnia r. Ad. 1. Zgodnie z art. 1 pierwszej ustawy, wprowadzono do Kodeksu karnego następujące zmiany: 1) art. 113 (ściganie na mocy umów międzynarodowych) otrzymał nowe brzmienie; XVI

18 2) w art. 115 (objaśnienie wyrażeń ustawowych): a) uzupełniono definicję zawartą w 13 (pojęcie funkcjonariusza publicznego ) o dodatkowy punkt 9. (pracownika międzynarodowego trybunału karnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe); b) dodano nowy przepis 22, zawierający definicję pojęcia handel ludźmi ; c) dodano nowy przepis 23, definiującym pojęcie niewolnictwa. 3) art (przestępstwo publicznego nawoływania do wojny napastniczej) otrzymał nowe brzmienie; 4) dodano nowy art. 118a 1 3, określający przestępstwo udziału w masowym zamachu; 5) w art. 119 uchylono 2, określający przestępstwo publicznego nawoływania do przestępstwa przemocy z powodów narodowości, rasy i przekonań; 6) art (przestępstwo stosowania sposobu walki zakazanego przez prawo międzynarodowe) otrzymał nowe brzmienie; 7) art i 2 (przestępstwo naruszenia prawa międzynarodowego) otrzymały nowe brzmienie; 8) art i 2 (przestępstwo wojennego zamachu na dobra kultury) otrzymały nowe brzmienie; 9) dodano nowy art. 126a, określający przestępstwo publicznego nawoływania do przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości lub wojennego; 10) dodano nowy art. 126b 1 2, określający przestępstwo dopuszczenia do przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości lub wojennego; 11) dodano nowy art. 189a, określający przestępstwo handlu ludźmi; 12) w art. 204 uchylono 4, określający przestępstwo uprowadzenia osoby w celu uprawiania prostytucji za granicą; 13) dodano nowy 211a, określający przestępstwo nielegalnego organizowania adopcji dzieci; 14) w art. 232 (przestępstwo przemocy wobec czynności sądowych) dotychczasową treść oznaczono jako 1 i dodano nowy 2, określający kwalifikowany typ tego przestępstwa; XVII

19 15) w art (przestępstwo niezawiadomienia o przestępstwie) otrzymał nowe brzmienie; 16) dodano nowy art. 247a rozszerzający stosowanie przepisów art oraz art. 239, 245 i 246 również do czynu popełnionego w związku z postępowaniem przed międzynarodowym trybunałem karnym lub jego organem działającym na podstawie umowy międzynarodowej, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, albo powołanym przez organizację międzynarodową ukonstytuowaną umową ratyfikowaną przez Rzeczpospolitą Polską; 17) uchylono art. 253 określający przestępstwo handlu ludźmi. Zgodnie z wolą projektodawców ww. ustawy, wyrażonym w uzasadnieniu jej rządowego projektu (druk Sejmu VI kadencji nr 2387), celem ustawy, a w związku z tym również powołanych zmian w Kodeksie karnym jest...wprowadzenie do polskiego Kodeksu karnego nowych typów czynów zabronionych, nawiązujących do karnomaterialnych przepisów Rzymskiego Statutu Międzynarodowego Trybunału Karnego z r., w tym zbrodni przeciwko ludzkości i niektórych zbrodni wojennych oraz wprowadzenie do Kodeksu karnego definicji pojęcia handel ludźmi, wynikającej z ratyfikowanego przez Polskę w dniu r. Protokołu o zapobieganiu, zwalczaniu oraz karaniu za handel ludźmi, w szczególności kobietami i dziećmi, zwanego powszechnie Protokołem z Palermo (Dz.U. z 2005 r. Nr 18, poz. 160), uzupełniającego Konwencję Narodów Zjednoczonych przeciwko międzynarodowej przestępczości zorganizowanej, przyjętą przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 18, poz. 158), Decyzji ramowej Rady Unii Europejskiej 2002/629/WSiSW z r. w sprawie zwalczania handlu ludźmi (Dz.Urz. WE L 203 z r.), a także Konwencji Rady Europy w sprawie działań przeciwko handlowi ludźmi, sporządzonej w Warszawie r. (Dz.U. z 2009 r. Nr 20, poz. 107). Powyższą argumentację uznać należy za ratio legis ww. zmian w Kodeksie karnym. Ad. 2. Zgodnie z art. 5 drugiej ustawy, wprowadzono do Kodeksu karnego następujące zmiany: 1) w art. 39 (katalog środków karnych) nowe brzmienie otrzymał pkt 2b, a ponadto dodano tamże nowy punkt 2e, który określa XVIII

20 nowy środek karny w postaci nakazu opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym; 2) art. 41a 1 4 (środek karny w postaci zakazu przebywania i kontaktowania) otrzymały nowe brzmienie; 3) art (czas trwania środków karnych) otrzymał nowe brzmienie, w związku z modyfikacją i dodaniem środków karnych w art. 39 i 41; 4) art (obowiązki przy warunkowym umorzeniu postępowania karnego) otrzymał nowe brzmienie; 5) art.72 1(obowiązkizwiązane z zawieszeniem wykonania kary) otrzymał nowe brzmienie, a ponadto dodano nowy 1a; 6) art (obligatoryjne zarządzenie wykonania kary zawieszonej) otrzymał nowe brzmienie, a ponadto dodano nowy 1a; 7) art i 5 (tryby ścigania przestępstw średniego i lekkiego uszkodzenia ciała) otrzymał nowe brzmienie; 8) art. 244 (przestępstwo naruszenia zakazu sądowego) otrzymał nowe brzmienie. Jak wskazano w uzasadnieniu do rządowego projektu ww. ustawy (druk Sejmu VI kadencji nr 1698), powołane zmiany w Kodeksie karnym są elementem kompleksowej modyfikacji instrumentów prawnej ochrony rodziny, wynikającej z krytycznej oceny dotychczasowego funkcjonowania ustawy z r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz.U. Nr 180, poz. 1493). Jak wskazywali projektodawcy: Przeprowadzona diagnoza oraz monitorowanie zjawiska przemocy w rodzinie spowodowały konieczność wprowadzenia zmian ukierunkowanych na: rozwój profilaktyki jako formy działań zapobiegających zjawisku przemocy w rodzinie, zmianę świadomości społeczeństwa, skuteczną ochronę ofiar przemocy, w tym w szczególności dzieci, stworzenie mechanizmów ułatwiających izolację sprawców od ofiar, zmianę postaw osób stosujących przemoc w rodzinie przez poddanie ich oddziaływaniom korekcyjno-edukacyjnym. Należy uznać, iż ww. zmiany w przepisach karnych mają na celu zrealizowanie powyższych postulatów. Prof. UAM dr hab. Robert Zawłocki XIX