Finanse publiczne w Polsce. Spojrzenie retrospektywne i komparatywne w związku z projektem ustawy budżetowej na rok 1994

Transkrypt

1 BSE 3 PROF DR HAB WŁADYSŁAW BOGDAN SZTYBER Biuro Studiów i Ekspertyz Informacja nr 178 (IP-38G) Finanse publiczne w Polsce Spojrzenie retrospektywne i komparatywne w związku z projektem ustawy budżetowej na rok Redystrybucja produktu krajowego brutto w Polsce Na znaczenie finansów publicznych i poszczególnych ich części wskazują relacje ich dochodów lub wydatków w stosunku do produktu krajowego brutto (PKB) lub dochodu narodowego brutto (DNB) Tabela nr 1 przedstawia udziały dochodów oraz wydatków sektora publicznego i poszczególnych jego segmentów w produkcie krajowym brutto, a także zmiany, jakie w tym zakresie następują w latach Z wyjątkiem 1990 r, w którym udział dochodów sektora publicznego w PKB (44,2%) jest wyższy niż udział jego wydatków (41,6%), w pozostałych porównywanych latach relacja między nimi kształtuje się odwrotnie: wydatki sektora publicznego w stosunku do PKB przewyższają od 1,9 w 1991 r do 5,0 punktów procentowych w 1992 r jego dochody w stosunku do PKB Stopa redystrybucji dokonywana za pomocą finansów publicznych po stronie wydatków w porównywanym okresie, z wyjątkiem 1990 r, jest od 1,9 do 5,0 punktów procentowych wyższa niż redystrybucja po stronie dochodów Wyższa redystrybucja finansów publicznych po stronie wydatków niż dochodów znajduje swoje odzwierciedlenie w deficycie budżetowym finansowanym za pomocą pożyczek Skarbu Państwa Mierząc poziom redystrybucji relacją wydatków sektora publicznego do PKB, w Polsce w latach kształtował się on w przedziale od 41,6% do 50,5% W dwóch pierwszych latach był on niższy w porównaniu do lat następnych, mimo gwałtownego spadku PKB o około 12% w 1990 r i o dalsze prawie 8% w 1991 r Przy poważnym spadku PKB poziom redystrybucji w latach zasadniczych przemian systemowych jest niższy w stosunku do trzech następnych lat, w których PKB już nie spada (1992 r) lub wykazuje wzrost (1993 r) Zwiększenie redystrybucji z 41,6% w 1990 r do 44,9% w 1991 r nastąpiło poprzez deficyt budżetowy Jak zmiana salda budżetowego może wpływać na zmianę tendencji wskazuje porównanie poziomu redystrybucji na podstawie dochodów i wydatków sektora publicznego w dwóch latach Według dochodów poziom redystrybucji w 1991 r zmniejszył się w stosunku do 1990 r z 44,2% do 43,0%, natomiast według wydatków wzrósł z 41,6% do 44,9% W następnym roku, zarówno po stronie dochodów, jak i wydatków redystrybucja rośnie, z tym że po stronie wydatków dzięki zwiększonemu deficytowi wzrost jej jest silniejszy (z 43,0% do 45,5% po stronie dochodów i z 44,9% do 50,5% po stronie wydatków) Zakładany w projekcie budżetu na 1993 r znaczny spadek poziomu redystrybucji, zbliżony po obydwu stronach, nastąpił tylko po stronie wydatków Natomiast dochody finansów publicznych ogółem, według obecnych przewidywań wykonania budżetu za 1993 rok,

2 4 BSE ukształtują się w stosunku do PKB na tym samym poziomie (45,5%) Poziom przewidywanego wykonania wydatków sektora publicznego w 1993 r w stosunku do PKB jest wprawdzie niższy (48,4%) w porównaniu do osiągniętego w 1992 r (50,5%), jednak nieco wyższy od zakładanego w projekcie budżetu na 1993 rok(47,3%) Projekt budżetu na 1994 rok, w odróżnieniu od projektu budżetu na 1993 rok, zakłada wzrost redystrybucji PKB zarówno po stronie dochodów, jak wydatków, przy prognozowanym wzroście PKB o 4,5% Oznacza to, że dochody, a w jeszcze większym stopniu wydatki sektora publicznego, rosnąć będą realnie (w cenach stałych) więcej niż prognozowany wzrost PKB Dochodowa redystrybucja PKB przez sektor publiczny ma w 1994 r osiągnąć 46,1%, w stosunku do przyjętej w projekcie budżetu na 1993 r na poziomie 42,4%, a według przewidywanego wykonania na poziomie 45,5% W jeszcze większym stopniu ma wzrosnąć redystrybucja PKB poprzez wydatki sektora publicznego, mianowicie do 49,8%, w porównaniu do 47,3% przyjętej w projekcie budżetu na 1993 r i 48,4% według spodziewanego wykonania budżetu za 1993 r Wyższy o 3,7 punktów procentowych poziom redystrybucji PKB poprzez wydatki sektora publicznego (49,8%) niż poprzez jego dochody (46,1%) rodzi deficyt budżetowy, który musi być sfinansowany pożyczkami zaciąganymi przez Skarb Państwa Redystrybucja PKB mierzona wydatkami sektora publicznego w porównaniu do redystrybucji mierzonej jego dochodami kształtuje się w latach (w 1994 r według projektu) na wyższym poziomie, odpowiednio do wysokości ujemnego salda budżetowego W relacji do PKB saldo to wynosiło: 3,8% w 1991 r i 6,1% w 1992 r Według projektu budżetu na 1993 rok miało wynieść 5,1%, zgodnie z aktualnymi przewidywaniami wyniesie 3,4% W projekcie budżetu na 1994 rok szacuje się go na poziomie 4,1% Wahania względnego poziomu dochodów sektora publicznego do PKB zachodzą przy gwałtownym spadku średniej rentowności przedsiębiorstw 1 z 45,5% w 1989 r do 2,1% w 1992 r 2 Z poziomu nienormalnie wysokiego, uzyskanego dzięki liberalizacji cen spadła ona do poziomu nienormalnie niskiego - będącego rezultatem innych elementów polityki stabilizacji oraz transformacji systemu gospodarczego Obciążenia przedsiębiorstw państwowych na rzecz budżetu państwa już w 1991 r przekraczają o 20 bilionów złotych ich wynik finansowy brutto, a w 1992 r, mimo zmniejszenia obciążeń o prawie 20 bilionów złotych, przekraczają go o ponad 29 bilionów złotych W wielu przedsiębiorstwach państwowych bieżące dochody brutto nie wystarczają na ponoszenie wymierzonych im obciążeń, nie mówiąc o braku środków na ich rozwój i modernizację Zastój wielu przedsiębiorstw państwowych, a nierzadko ich upadek, zmniejsza podstawowe źródło dochodów budżetowych Wkrótce po rozpoczęciu realizacji polityki stabilizacji oraz transformacji systemu gospodarczego dochodzi do kryzysu ekonomicznego, a następnie do kryzysu finansów publicznych Kryzys finansów publicznych polega na tym, że jego dochody stały się wyraźnie niewystarczające dla sfinansowania świadczonych przez sektor publiczny usług na poziomie uznawanym w obecnych warunkach za minimalny Utrzymanie takiego standardu usług publicznych 1 Średnia rentowność przedsiębiorstw jest relacją salda wyniku finansowego brutto (przed opłaceniem podatku dochodowego) do 1990 r do kosztu sprzedaży własnej produkcji i usług, od 1991 r do kosztów uzyskania przychodów ogółem 2 Biuletyn Statystyczny GUS, marzec, s 16-17

3 BSE 5 rodzi znaczny deficyt budżetowy, którego finansowanie nadmiernie powiększa zadłużenie Skarbu Państwa O stosunku do kryzysu finansów publicznych oraz o kierunkach jego łagodzenia można wnioskować na podstawie obserwacji tendencji występujących w sferze ich dochodów oraz wydatków, o których piszemy dalej Realizacja społecznej gospodarki rynkowej w Polsce w latach dziewięćdziesiątych wymaga, jak się wydaje, kształtowania wydatków sektora publicznego w przedziale 45-50% PKB, tj na średnim poziomie w krajach OECD Przy czym, przy obecnym poziomie PKB wydatki te powinny być bliższe górnej niż dolnej granicy przedziału W miarę zaś istotnego powiększania się PKB mogłyby, przy absolutnym, realnym ich wzroście, względnie (w stosunku do PKB) zmniejszać się 2 Redystrybucja PKB w krajach OECD Wyraźny wzrost udziału finansów publicznych w PKB następował w miarę rozwijania tradycyjnych funkcji sektora publicznego, a przede wszystkim powstawania nowych funkcji Z jednej strony odpowiednie wypełnianie tradycyjnych funkcji w postaci zapewnienia bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego wymagało zwiększonych środków, z drugiej strony na sektor publiczny nakładano nowe zadania Są to zadania w sferze gospodarczej oraz w szeroko ujmowanej sferze socjalnej W sferze gospodarczej od państwa oczekuje się nie tylko finansowania infrastruktury, lecz również prowadzenia aktywnej polityki gospodarczej (koniunkturalnej, rolnej, przemysłowej, regionalnej, handlu zagranicznego itd) Zaangażowanie sektora publicznego w sferze socjalnej wiąże się z postulatami realizacji państwa dobrobytu Ogólna tendencja rozwoju finansów publicznych jest silnie zróżnicowana Stopień zaangażowania sektora publicznego w realizację nowych funkcji postępuje bardzo nierównomiernie Odzwierciedleniem roli sektora publicznego w życiu społeczno-ekonomicznym poszczególnych krajów jest względny poziom finansów publicznych (dochodów lub wydatków) w stosunku do PKB oraz jego zmiany Jego zmiany w latach w krajach OECD ilustruje tabela nr 2 Średni nieważony udział wydatków publicznych w PKB dla 18 porównywanych krajów w kolejnych pięcioleciach (podokres czteroletni) wykazuje silną tendencję wzrostową, od 29,1% w 1965 r do 49,5% w 1984 r Natomiast w następnym badanym r wydatki te kształtują się już na niższym poziomie, mianowicie 47,2% PKB Ogólna tendencja wzrostu wydatków publicznych w PKB przechodzi w ich spadek Zjawisko wygasania wzrostu, a także spadku wydatków publicznych w PKB pojawiło się w niektórych krajach już wcześniej W drugiej połowie lat osiemdziesiątych stało się ono dominujące, chociaż jeszcze nie powszechne Względny spadek wydatków publicznych nastąpił przede wszystkim w krajach, w których przekroczyły one 60% PKB (Holandia, Dania i Szwecja) W tej grupie krajów, między 1984 r a 1990 r najgłębiej spadły one w Holandii z 61,2% do 55,6%, ponad dwukrotnie wolniej w Danii z 60,9% do 58,4% i w Szwecji z 63,5% do 61,4%, to jest do poziomu nadal najwyższego wśród porównywanych krajów W krajach o najniższym udziale wydatków publicznych w PKB, obniżane były w mniejszym stopniu w Japonii z 33,1% do 32,4% i w USA z 37,2% do 36,1%, a rosły w Australii z 37,4% do 37,6% i w Finlandii z 39,9% do 40,9% Wśród pozostałych krajów występowały również dwukierunkowe tendencje, przeważała jednak tendencja spadkowa W tej ostatniej wydatki publiczne względnie malały min: w

4 6 BSE Wielkiej Brytanii z 47,8% do 42,1%, w RFN z 48,0% do 46,0%, we Francji z 52,7% do 49,9%, we Włoszech z 57,4% do 53,3%, a w Irlandii z 56,3% (1983 r) do 43,6% (1989 r) W ramach tendencji do względnego zmniejszania wydatków publicznych w ostatnim okresie, w niektórych krajach rosły one szybciej lub mniej więcej w tym samym tempie, co PKB Udział ich w PKB zwiększył się znacznie w Norwegii z 48,8% do 54,8% i jeszcze bardziej w Grecji z 40,2% do 50,9% Pozostał mniej więcej na tym samym względnie poziomie w Belgii (w porównywanych latach 55,4% i 55,2%) oraz w Kanadzie (odpowiednio: 46,8% i 46,9%) Porównując poziom PKB na 1 mieszkańca w 1990 r z udziałem w nim wydatków publicznych, nie obserwuje się między nimi wyraźnej korelacji W grupie najzamożniejszych krajów, wydatki publiczne jednych: Japonii i USA są najniższe 32-36%, innych najwyższe: Szwecji, Danii, Holandii, Belgii 55-61%, jeszcze innych kształtują się w pobliżu średniego poziomu: Francja, Kanada, RFN 46-50% W krajach najmniej zamożnych wśród porównywanych: w Grecji, w Portugalii, i w Hiszpanii wydatki publiczne kształtują się w okolicach średniego poziomu (42-51%) Warto zwrócić uwagę na to, że w krajach tych w latach obserwuje się ponad przeciętną dynamikę wzrostu tych wydatków Startując z bardzo niskiego poziomu (20-21%) w okresie dwudziestopięciolecia więcej niż podwoiły je Wysoką, ale niższą dynamikę, wykazywały wydatki publiczne w krajach o najwyższym ich udziale w PKB Natomiast w większości krajów, w których kształtują się one na średnim i najniższym poziomie dynamika ich jest najniższa Są to min: Francja, RFN, Wielka Brytania i USA W Japonii, która ma najniższe względnie wydatki publiczne - rosły one mniej więcej w średnim tempie Biorąc pod uwagę poziom i dynamikę wydatków publicznych w porównywanych krajach można wyodrębnić w nich trzy modele Kraje o najwyższym, średnim i najniższym udziale ich w PKB Do pierwszej grupy należą min Szwecja, Dania, Holandia i Belgia, drugą reprezentują przede wszystkim: Francja, Kanada, RFN i Wielka Brytania, a trzecią: Japonia, USA i Australia Na podstawie dotychczasowej dynamiki wydatków publicznych oraz zmiany tendencji w ostatnich podokresach, a także uwzględniając występujące w świecie procesy integracyjne, można oczekiwać zmniejszenia zróżnicowania występującego obecnie w tym zakresie 3 Realokacja środków w ramach finansów publicznych Finanse publiczne w Polsce obejmują: budżet państwa, budżety gmin, fundusze celowe oraz pozabudżetową gospodarkę państwa i gmin Poszczególne segmenty sektora publicznego nie są od siebie odizolowane Znajduje to wyraz również w ich finansach W finansach każdego z nich znajdują się obok własnych wpływów spoza sektora publicznego, również wpływy i (lub) wydatki z innych segmentów sektora publicznego O rozmiarach sektora publicznego decydują tylko te wpływy i wydatki, które pochodzą z zewnątrz Przepływy środków między poszczególnymi segmentami sektora publicznego nie zwiększają finansów całego sektora, lecz tylko modyfikują finanse wchodzących w jego skład segmentów Stopa realokacji środków wewnątrz sektora publicznego w Polsce jest wysoka i do 1992 r włącznie wykazuje tendencję wzrostu Łączne dochody transferowe (88,6 bln złotych) w stosunku do łącznych dochodów własnych sektora publicznego (356,5 bln złotych) wynosiły w 1991 r 24,9% i były wyższe o 6,4 punkta procentowego od tej relacji w 1990 r Kolejne zwiększenie stopy realokacji o 6,2

5 BSE 7 punktów procentowych nastąpiło w 1992 r, w którym osiągnęła ona poziom 31,1% Projekt budżetu na 1993 rok przyjmował stopę realokacji środków wewnątrz sektora publicznego na nieco niższym poziomie, mianowicie 29,2% Natomiast według przewidywanego wykonania budżetu na 1993 rok wyniesie ona 26,4% Projekt budżetu na 1994 rok przewiduje transfery wewnętrzne w ramach sektora publicznego w wysokości 237,7 bln zł W stosunku do dochodów własnych sektora publicznego, które mają wynieść 939,9 bln zł stanowi to 25,3% Następuje więc dalszy spadek stopy realokacji środków wewnątrz sektora publicznego, ale nadal utrzymuje się on na bardzo wysokim poziomie Najważniejszym składnikiem finansów publicznych jest budżet państwa Jego dochody i wydatki ogółem zajmują dominującą pozycję Największą dominację ma on jednak w realokacji środków finansowych, a ściślej w wydatkach transferowych Jego dochody transferowe są niewielkie W latach wynosiły około 0,5% w dochodach ogółem, a na 1993 r przewiduje się ich spadek poniżej 0,25% Natomiast poziom wydatków transferowych jest bardzo wysoki i w 1992 r rośnie w tempie szybszym od inflacji W 1991 r wydatki transferowe budżetu państwa wynosiły 76,1 bln zł, co stanowiło 31,5% ogółu wydatków, w następnym roku 137,0 bln zł, tj 35,9% wydatków ogółem Projekt budżetu na 1993 rok przewidywał dalsze zarówno bezwzględne do 191,9 bln zł, jak i względne zwiększenie wydatków transferowych do 37,3% ogólnych wydatków budżetowych Wykonanie, według szacunków, będzie znacznie niższe i wyniesie 179,6 bln zł, co stanowi 35,6% przewidywanych ogólnych wydatków budżetowych W 1993 r następuje więc zahamowanie wzrostu udziału wydatków transferowych w wydatkach budżetowych Projekt budżetu państwa na 1994 r zakłada znacznie wolniejszy wzrost wydatków transferowych od wzrostu wydatków budżetowych, co zmniejsza ich udział w tych ostatnich do 33,4% Głównym beneficientem wydatków transferowych budżetu państwa są fundusze celowe, w mniejszym stopniu partycypują w nich budżety gmin Realokacja środków w finansach publicznych w Polsce zajmuje ważne miejsce, modyfikując w istotnym stopniu strukturę wydatków sektora publicznego w porównaniu do struktury jego dochodów (zob tabela nr 3) państwa w latach przynosi od 59,1% do 64,8% (plan) ogółu dochodów sektora publicznego, natomiast jego wydatki "netto", tzn bez wydatków transferowych kształtują się na znacznie niższym poziomie, w granicach od 42,6% do 45,5% (plan) wydatków sektora publicznego ogółem Przy czym udział dochodów własnych budżetu państwa w finansach publicznych ogółem wykazuje w tym okresie tendencję rosnącą, natomiast udział wydatków "netto" budżetu państwa w wydatkach publicznych ogółem w latach jest niższy w porównaniu do 1991 Dopiero w projekcie budżetu na rok 1994 ma on ukształtować się na poziomie 45,5%, tj nie tylko powyżej poziomu z 1992 r (42,6%) i z 1993 r (według projektu 42,7%, według przewidywanego wykonania 43,2%) lecz również z 1991 r (44,7%) Jeśli w 1991 r dochody własne budżetu państwa przewyższały jego wydatki "netto" (bez transferów) o 32,2%, to w 1992 r już 40,8%, a w 1993 r (według przewidywanego wykonania) o 47,7% 1994 rok według projektu budżetu ma przynieść zmniejszenie tej przewagi do 42,4% Tendencje te wskazują na rosnące w latach niedostosowanie między strukturą dochodów a strukturą wydatków sektora publicznego, powodujące wzrost znaczenia realokacji środków Wprawdzie w 1994 r ma nastąpić istotne złagodzenie tego niedostosowania, jego poziom nadal pozostaje wysoki

6 8 BSE Najbardziej jaskrawe niedostosowanie między dochodami a wydatkami występuje w zakresie funduszów celowych Ich dochody w 1990 r wynosiły 23,6% ogólnych dochodów sektora publicznego, natomiast wydatki 36,0% ogólnych wydatków tegoż sektora W kolejnych latach różnice te pogłębiają się Jeśli w 1990 r udział wydatków funduszów celowych był o 12,4 punktów procentowych wyższy w wydatkach sektora publicznego, niż ich udział w dochodach, to w 1992 r różnica między nimi urosła już do 17,5 punktów procentowych Według projektu budżetu na 1993 rok miała ona wynieść 21,6 punktów procentowych a według szacunku przewidywanego wykonania 18,2 punktów procentowych Na tym poziomie (18,1 punktów procentowych) utrzymuje się ona w projekcie budżetu państwa na 1994 rok Dominującą pozycją pod względem wielkości wydatków oraz dotacji budżetowych zajmuje Fundusz Ubezpieczeń Społecznych Dotacje z budżetu pochłaniają ponad połowę ogółu dotacji budżetowych do państwowych funduszów celowych i wykazują w 1992 r szybki wzrost nie tylko kwotowy, znacznie przekraczający inflację, ale i procentowy Stopa subwencjonowania z 19,2% w 1991 r, rośnie do 26,4% w 1992 r Również projekt budżetu na 1993 rok zakładał dalszy wzrost stopy subwencjonowania Funduszu Ubezpieczeń Społecznych do wysokości 28,3% Według szacunku przewidywanego wykonania będzie ona niższa, utrzymując się na poziomie nieznacznie tylko wyższym niż w 1992 r (26,6%) A projekt budżetu na 1994 rok zawierając subwencję w kwocie 83,2 bln zł, stanowiącą 25,4% przewidywanych wydatków Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wskazuje na obniżenie stopy subwencjonowania w stosunku do 1993 r o 1,2 punktu procentowego W szybkim tempie, przekraczając stopę inflacji, rosną dotacje z budżetu do Funduszu Emerytalno-Rentowego (rolników) - drugiego pod względem ich wysokości Z 13,6 bln zł w 1991 r podnoszą się one do 22,5 bln zł w 1992 r W projekcie budżetu na 1993 rok osiągają one poziom 31,1 bln zł, a w projekcie na 1994 rok - 45,2 bln zł Fundusz ten w niewielkim tylko stopniu utrzymuje się ze składek rolników Jego subwencjonowanie z budżetu podniosło się z 87,2% w 1991 r do 94,5% w 1992 r I na tym mniej więcej poziomie utrzymuje się w projektach budżetów na 1993 rok (93,1%) oraz na 1994 rok (94,0%) Trzeci z kolei - z punktu widzenia wysokości dotacji - Fundusz Pracy, szczególnie wysoką dynamikę wykazał w 1992 r, przekraczając ponad dwukrotnie (16,3 bln zł) poziom z 1991 r (7,5 bln zł) Bardzo szybkiemu wzrostowi kwoty dotacji towarzyszy znaczne podniesienie stopy subwencjonowania z 55,1% w 1991 r do 71,5% w 1992 r Projekt budżetu na 1993 rok przyjmował wolniejszy wzrost dotacji od inflacji, a więc realnie jej spadek oraz obniżenie stopy subwencjonowania Funduszu Pracy do 59,4% Według przewidywań wykonania budżetu stopa subwencjonowania osiągnie 63,2%, przy nie zmienionej kwocie subwencji (19,9 bln zł) Obniżyły się bowiem o dwa bln zł ogólne wydatki Funduszu w stosunku do planowanych w projekcie budżetu W projekcie budżetu na 1994 rok dotacje do Funduszu Pracy rosną do 28,0 bln zł, a więc znacznie powyżej prognozowanej inflacji Stopa subwencjonowania Funduszu wyniesie 62,8% 4 Dochody budżetowe 41 Uwagi ogólne W porównywanym okresie zachodzą wyraźne zmiany w strukturze dochodów budżetowych w Polsce Ogólną ich charakterystykę przedstawia tabela nr 4

7 BSE 9 Najbardziej ogólną tendencją zmiany struktury dochodów budżetowych jest systematyczny wzrost udziału dochodów podatkowych Rośnie on z 77,4% w 1991 r do 80,5% według przewidywanego wykonania budżetu za 1993 rok Projekt budżetu na 1994 rok zakłada dalszy jego wzrost do 82,9% Odwrotna tendencja działa w zakresie dochodów niepodatkowych Ich udział w dochodach budżetowych ogółem systematycznie maleje, z 21,8% w 1991 r do 17,8% według przewidywanego wykonania budżetu za 1993 rok Dalsze jego obniżenie do 15,0% przyjmuje projekt budżetu na 1994 rok Wyodrębnione w ogólnej strukturze dochodów budżetowych - dochody z prywatyzacji wykazują również nie tylko wzrost bezwzględny, lecz również względny Rośnie ich udział z 0,8% w 1991 r do 1,7% według szacunku wykonania budżetu za 1993 rok Zgodnie z projektem budżetu na 1994 rok dochody z prywatyzacji mają wynieść 12,3 bln zł, tj 2,0% dochodów budżetowych ogółem Istotne zmiany strukturalne zachodzą wewnątrz zarówno dochodów podatkowych, jak i niepodatkowych Ograniczę się do wskazania ważniejszych Warto w szczególności zwrócić uwagę na zmiany, jakie zachodzą w najważniejszych podatkach, mianowicie w grupie podatków pośrednich oraz w podatku dochodowym od osób prawnych oraz od osób fizycznych Podatki pośrednie w porównywanym okresie wykazują stały i bardzo wysoki wzrost udziału w ogólnych dochodach budżetowych, z 29,0% w 1991 r do 38,0% według przewidywanego wykonania budżetu za 1993 r W projekcie budżetu na 1994 rok podnosi się on do 38,6%, a jeśli doliczyć planowane wpływy z podatku importowego ujmowanego w osobnej pozycji w wysokości 3,8%, wówczas od podatków pośrednich oczekuje się 42,4% Trzeba też zwrócić uwagę na niekonsekwencję prezentacji podatków pośrednich w projekcie ustawy budżetowej na 1994 rok W załączniku 1 oraz w tablicy nr 9 (projekt ustawy budżetowej - uzasadnienie) podatki pośrednie nie obejmują podatku importowego, natomiast w komentarzu zawartym w pkt 711 (s 40-41) poświęconym omówieniu wpływów z podatków pośrednich wymienia się wśród innych również podatek importowy Odwrotna tendencja występuje w podatku dochodowym od osób prawnych Jego udział w ogólnych dochodach budżetowych spada z 24,1% w 1991 r do 13,9% w przewidywanym wykonaniu budżetu za 1993 rok Nieznacznie, do 13,3% zmniejsza się on w projekcie ustawy budżetowej na 1994 rok Wprowadzony w 1992 r podatek dochodowy od osób fizycznych, zastępujący dotychczasowe podatki o tym charakterze i rozszerzający zakres podmiotów nimi objętych, wykazuje inną tendencję niż podatek dochodowy od osób prawnych Jego udział w dochodach budżetowych ogółem rośnie z 23,1% w 1991 r do 26,6% według przewidywanego wykonania budżetu za 1993 r Według projektu budżetu na 1994 rok ma on się nieznacznie zmniejszyć do 25,8% Porównanie wpływów z podatków pośrednich z łącznymi wpływami z obydwu podatków dochodowych wskazuje wyraźnie na odmienną ich dynamikę W 1992 r łączne wpływy z dwóch podatków dochodowych wyniosły 39,2%, a wpływy z podatków pośrednich 33,0% dochodów budżetowych ogółem W następnym roku wpływy z podatku dochodowego od osób fizycznych i od osób prawnych według przewidywanego wykonania budżetu osiągnęły 40,5%, a wpływy z podatków pośrednich 38,0% W ciągu jednego roku różnica między ich udziałami w ogólnych dochodach budżetowych zmniejszyła się z 6,2 punktów procentowych w 1992 r do 2,5 punktów procentowych

8 10 BSE Projekt budżetu na 1994 r zakłada dalszą zmianę relacji między nimi Wpływy z dwóch podatków dochodowych mają osiągnąć 39,1%, a wpływy z podatków pośrednich, łącznie z podatkiem importowym 42,4%, a bez podatku importowego 38,6% dochodów budżetowych ogółem W pierwszym przypadku udział wpływów z podatków pośrednich będzie o 3,3 punktu procentowego wyższy, a w drugim przypadku o 0,5 punktu procentowego niższy od wpływów z podatków dochodowych w dochodach budżetowych ogółem Jeżeli do podatków pośrednich (łącznie z podatkiem importowym) dodać planowane wpływy z ceł, które mają podobny charakter, jak podatki pośrednie, to w projekcie budżetu na 1994 rok osiągają one prawie połowę (42,4% + 7,4% = 49,8%) wszystkich dochodów budżetowych Projekt ustawy budżetowej na 1994 r przyjmuje dalszy znaczny wzrost (o 2,4 punktu procentowego) udziału obciążeń pośrednich obejmujących podatki pośrednie i cła w stosunku do przewidywanego wykonania budżetu na 1993 rok (38,0% + 9,4% = 47,4%) W grupie dochodów niepodatkowych bardzo silnie spadają dywidendy od przedsiębiorstw państwowych, z 6,0% w 1991 do 1,6% ogólnych wpływów budżetowych w przewidywanym wykonaniu budżetu na 1993 rok W projekcie ustawy budżetowej na 1994 rok zmniejszone są do 1,3% Zamierzona przez rząd zmiana charakteru dywidend z majątkowego na dochodowy, nawet przy spodziewanej poprawie rentowności przedsiębiorstw państwowych, może uzasadniać planowaną obniżkę wpływów z tego tytułu W następnych latach, gdyby utrzymywała się tendencja wzrostowa w gospodarce, a wraz z nią poprawa rentowności przedsiębiorstw państwowych i mieszanych, to źródło wpływów budżetowych nie musiałoby wygasać Wyraźną tendencję spadkową wykazuje też udział wpływów jednostek budżetowych w ogólnych dochodach budżetowych Z 4,0% w 1991 r zmniejszają się one do 2,7% w przewidywanym wykonaniu budżetu za 1993 rok A w projekcie ustawy budżetowej na 1994 rok maleje on do 2,2% Należałoby bliżej zbadać z czego wynika taka tendencja i czy jest ona nieunikniona? W grupie dochodów niepodatkowych nie ma wymienionych w tabeli 4 pozycji wpływów, które zwiększałyby swój udział w dochodach budżetowych Najważniejsze dwa źródła dochodów, mianowicie cła i wpłaty z zysku NBP, wykazując niewielkie wahania, mają dość ustabilizowany udział w strukturze dochodów budżetowych Wpływy z ceł jeszcze w latach przynosiły ponad 8% wszystkich dochodów budżetowych Przy czym, w 1992 r zwiększył się ich udział do 8,5% w stosunku do 8,1% w 1991 r Według przewidywanego wykonania budżetu za 1993 rok, jeżeli odejmiemy wpływy z dodatkowej 6% opłaty importowej (9,7 bln zł, tj 2,2% ogólnych dochodów budżetowych) maleje on do 7,2% Zgodnie z projektem ustawy budżetowej na 1994 rok ma on być nieco wyższy, mianowicie 7,4% Uwzględniając dużą skalę występującego zjawiska unikania uiszczania między innymi opłat celnych i zapowiedź rządu o podjęciu środków zmierzających do jego zdecydowanego ograniczenia, można spodziewać się wpływów większych od planowanych Wpłaty z zysku NBP utrzymywały się na poziomie 3,1% ogólnych dochodów budżetowych, z wyjątkiem 1992 roku, w którym osiągnęły one 3,9% W projekcie ustawy budżetowej na 1994 rok mają one wynieść 3,2%, tj o 0,1 punktu procentowego więcej w stosunku do przewidywanego wykonania budżetu za 1993 rok 42 Uwagi szczegółowe Dokonane ostatnio zmiany w ustawach o podatku od towarów i usług oraz o podatku dochodowym od osób fizycznych zmierzające do zwiększenia wpływów przez rozszerzenie

9 BSE 11 grupy podatników, modyfikację sposobu opodatkowania oraz podniesienie stawek, znajdą wyraz w budżecie 1994 r Podniosą one efektywność tych podatków Będą one miały różne efekty uboczne, na które trzeba zwracać uwagę, badać je i w miarę możliwości neutralizować niepożądane skutki negatywne Zwiększeniu obciążeń towarzyszy też rozszerzenie ulg inwestycyjnych, które przejściowo mogą obniżyć dochody podatkowe, ale sprzyjając inwestycjom, przyczynią się do wzrostu zatrudnienia i produkcji oraz jej unowocześnienia, co wpływać będzie dodatnio zarówno na dochody, jak i wydatki budżetowe, zwłaszcza w dłuższym okresie Po ogólnej charakterystyce tendencji występujących w sferze dochodów budżetowych ograniczam się do sformułowania kilku szczegółowych uwag krytycznych, wątpliwości lub pytań 1 Nie mogą nie budzić wątpliwości planowane w projekcie ustawy budżetowej na 1994 rok wpływy z trzech podstawowych grup wyrobów akcyzowych, tj wyrobów spirytusowych oraz tytoniowych i paliw silnikowych na poziomie prawie o 13 bln zł niższym od planowanych wpływów w projekcie budżetu na 1993 rok, przy projektowanej podwyżce cen wyrobów spirytusowych o 39%, wyrobów tytoniowych o 22% i paliw silnikowych o 21% Różnice planowanych wpływów w zakresie poszczególnych grup wyrobów akcyzowych w latach przedstawia poniższe zestawienie Projekt ProjektRóżnicaPlanowana budżetu budżetu(2-3) podwyżka Rodzaj wyrobów na rok na rok cen w w stosunku do 1993 r wpływy w bilionach złotych w % Wyroby spirytusowe 32,8 27,0 5, Wyroby tytoniowe 14,5 13,8 0, Paliwa silnikowe 33,0 26,8 6,2 21 Razem 80,3 67,6 12,7 Gdyby tak miały się ukształtować wpływy z wymienionych trzech grup wyrobów akcyzowych, jak to przewiduje projekt ustawy budżetowej na 1994 rok, nastąpiłby dalszy, w tym przypadku bardzo radykalny, spadek ich roli w dochodach z podatków pośrednich Tendencję tę ilustruje tabela nr 5 Tabela nr 5 Struktura dochodów z trzech akcyzowych grup wyrobów w latach w % *) Wyszczególnienie Procentowy udział wpływów z podatku pośredniego

10 12 BSE a 1994 b Podatki pośrednie ogółem c Wyroby spirytusowe 19,1 30,9 23,4 17,7 12,7 2 Wyroby tytoniowe 3,8 7,5 9,4 7,8 6,4 3 Paliwa silnikowe 16,9 11,2 14,8 17,8 12,6 Razem trzy grupy wyrobów akcyzowych 39,8 49,6 47,6 43,3 31,7 *) Tabela opracowana na podstawie danych zawartych w sprawozdaniach z wykonania budżetu państwa za 1991 r i za 1992 r, Rada Ministrów, Warszawa 1992 i 1993 oraz w projektach ustaw budżetowych na 1993 r i 1994 r, Warszawa 1992 i 1993; dane za rok 1990 pochodzą z Głównego Urzędu Statystycznego a) Według projektu ustawy budżetowej na rok 1993 b) Według projektu ustawy budżetowej na rok 1994 c) Dla zachowania porównywalności wyłączono podatek importowy w 1994 Udział wpływów z podstawowych trzech grup wyrobów akcyzowych w ogólnych dochodach z podatków pośrednich wykazuje silne wahania; przy czym wahania te nie są jednolite, co wskazuje na silne działanie czynników specyficznych dla każdej grupy wyrobów, w tym przede wszystkim dynamiki ich cen i wielkości legalnej sprzedaży Na niski udział wpływów z podatku akcyzowego od wyrobów spirytusowych (19,1%) i tytoniowych (3,8%) w dochodach z podatków pośrednich w 1990 r oddziaływały głównie, jak się wydaje, gwałtowny wzrost cen i związany z nimi głęboki spadek dochodów Wpływy z podatku akcyzowego od paliw silnikowych kształtowały się w 1990 r na wysokim poziomie, zapewniając 16,9% dochodów z podatków pośrednich W 1991 r występuje tendencja odwrotna Podwaja się udział wpływów z podatku od wyrobów tytoniowych (do 7,5%) i o ponad 50% rośnie on od wyrobów spirytusowych (do 30,9%), natomiast maleje, i to znacznie (ponad 30%) od paliw silnikowych (do 11,2%) W 1992 r poważnie zmniejszają się w dochodach z podatków pośrednich względne (procentowe) wpływy z podatku od wyrobów spirytusowych, natomiast rosną, ale w mniejszym stopniu, wpływy z podatku od wyrobów tytoniowych i od paliw silnikowych Projekt ustawy budżetowej na 1993 rok zakładał również silne zmniejszenie udziału wpływów z podatku od wyrobów spirytusowych Planowany w nim udział wpływów z podatku od wyrobów tytoniowych spada wolniej, a z podatku od paliw silnikowych znacznie rośnie W projekcie ustawy budżetowej na 1994 rok maleją względnie wpływy z podatków od wszystkich omawianych grup wyrobów akcyzowych; przy czym jest to spadek głęboki Od wyrobów spirytusowych i paliw silnikowych względny spadek wynosi około 30%, a od wyrobów tytoniowych około 20% Łączne wpływy podatkowe z tych trzech grup wyrobów mają się zmniejszyć z 43,3% (plan na 1993 rok) do 31,7% (plan na 1994 rok) dochodów z podatków pośrednich Około połowę tych ostatnich dostarczały one jeszcze w 1991 r (49,6%) W obecnym zaś mają one przynieść mniej niż jedną trzecią Ceny omawianych wyrobów akcyzowych rosną na ogół nie wolniej niż ogólny wskaźnik cen dóbr i usług konsumpcyjnych, wzrasta również ich spożycie, natomiast wyraźnie maleje ich udział w ogólnych dochodach z podatków pośrednich Odnosi się to w szczególności do projektu ustawy budżetowej na 1994 rok

11 BSE 13 2 Kwestia cen nośników energii i energii elektrycznej Postanowienie o utrzymaniu 7% stawki podatkowej dla nośników energii przyjęte w projekcie ustawy budżetowej na 1994 rok jest w pełni uzasadnione Przejście na 22% obciążenie nośników energii oznaczałoby takie podniesienie kosztów produkcji i cen wszystkich wyrobów i usług, że konkurencyjność naszej gospodarki na rynku międzynarodowym uległaby tak radykalnemu pogorszeniu, że znacznie wyższy poziom dewaluacji złotówki od zakładanego byłby nieunikniony Znacznie wyższy poziom inflacji powodowałby wiele innych negatywnych dla gospodarki i społeczeństwa następstw, w tym min podwyższenie oprocentowania kredytów Ceny nośników energii są bardzo ważnym elementem kształtowania warunków konkurencyjności na rynku międzynarodowym Dlatego decyzje o obciążeniu ich podatkiem nie mogą nie uwzględniać zachowania w tym zakresie innych krajów, a w szczególności partnerów handlowych Wprawdzie polityka poszczególnych krajów w tym zakresie nie jest jednolita, min ze względu na różne uwarunkowania, można w niej obserwować wyraźne tendencje Taką ogólną tendencją jest nieobciążanie podatkami nośników energii, bądź ich minimalizacja Do rzadkości należy obciążanie podatkiem cen węgla dla celów przemysłowych, a jeżeli ono występuje to wynosi kilka procent Większość krajów, dla których udało się uzyskać informacje, nie obciąża również podatkiem cen gazu naturalnego przeznaczonego dla celów przemysłowych, a jeżeli wprowadza takie obciążenia, to są one niewielkie Ceny olejów opałowych dla celów przemysłowych są na ogół obciążane podatkiem, ale w stopniu bardzo zróżnicowanym Jednak niektóre kraje, w tym USA, nie obciążają podatkiem cen tych olejów Również ceny energii elektrycznej dla celów przemysłowych w większości krajów są wolne od obciążeń podatkowych Polityka obciążeń podatkowych nośników energii oraz energii elektrycznej zużywanych w gospodarstwach domowych jest bardziej zróżnicowana Przeważa tendencja obciążania tych cen podatkiem i na ogół o wyższej stawce Uznając słuszność niepodnoszenia podatku na nośniki energii, wątpliwość budzi zakładany w projekcie ustawy budżetowej na 1994 rok znacznie wyższy ich wzrost w porównaniu do ogólnych wskaźników cen Dotyczy to planowanego wzrostu ceny zaopatrzeniowej gazu o około 37%, przy szacowanym wskaźniku wzrostu cen sprzedaży produkcji przemysłowej o 26%, a cen inwestycyjnych o 22% Dotyczy to również przyjmowanego w projekcie ustawy budżetowej znacznie wyższego podniesienia cen detalicznych energii elektrycznej, gazu oraz opłat za centralne ogrzewanie i ciepłą wodę Przy prognozowanym średnim wzroście cen towarów i usług konsumpcyjnych w 1994 r o 27% w stosunku do 1993 r, w tym samym okresie ceny energii elektrycznej mają wzrosnąć 40%, gazu o 45%, a opłaty za centralne ogrzewanie i ciepłą wodę o 67% Biorąc pod uwagę szczególną dotkliwość wzrostu cen tych wyrobów i usług dla większości gospodarstw domowych w Polsce, bardzo złą ich sytuację finansową oraz fakt, że w poprzednich latach rosły one w jeszcze większym stopniu w stosunku do inflacji, należałoby, jeśli będzie taka potrzeba, odłożyć ponad przeciętny wzrost cen tego rodzaju wyrobów i usług do czasu poprawienia sytuacji materialnej większości gospodarstw domowych tak, aby ich podwyżka mogła być skompensowana Przeprowadzenie jej w bieżącym roku pogorszy sytuację materialną wielu rodzin Warto też zwrócić uwagę na to, że w Polsce, przy znacznie niższym poziomie dochodów ludności oraz przy głębszym ich spadku niż w Czechach i na Węgrzech, realizujemy odwrot-

12 14 BSE ną w tym zakresie politykę W krajach tych ceny energii elektrycznej i gazu dla gospodarstw domowych są niższe w stosunku do ich cen dla celów zaopatrzeniowych Łagodzi to nie tylko spadek realnych dochodów ludności lecz również zmniejsza inflację Jeżeli planując gwałtowne podnoszenie cen nośników energii i energii, powołujemy się na ceny światowe, to nie można zapominać o poziomie tych cen przed podjęciem procesu transformacji Zasadniczy wzrost poziomu tego rodzaju cen, przy głębokim spadku realnych dochodów ludności (w Polsce w dwóch etapach: w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych), powinien się dokonywać łagodniej Ponadto, trzeba się zastanowić, uwzględniając warunki i potrzeby, do jakiego poziomu tych cen chcemy dojść? Bo ceny światowe nie są automatycznie przenoszone na ceny wewnętrzne Ceny wewnętrzne energii elektrycznej, a zwłaszcza nośników energii w poszczególnych krajach, są bardzo silnie zróżnicowane Różnią się nawet wielokrotnie Stany Zjednoczone Ameryki Północnej należą do krajów o stosunkowo najniższych cenach nośników energii oraz energii elektrycznej 3 Zmiana ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych została już dokonana tak, że działa ona od początku bieżącego roku Jej skutki znajdują wyraz w projekcie ustawy budżetowej na 1994 rok Dlatego warto je jeszcze przemyśleć, i jeśli nawet uznamy, że obecnie nie można jej zmienić, to trzeba próbować zneutralizować jej negatywne następstwa Waloryzacja o 40% progów podatkowych, kwoty wolnej od podatku oraz kosztów uzyskania przychodu przez pracowników, zgodna z ustawą, a nie przeprowadzona w ubiegłym roku, jest zrozumiała Jedynie poziom waloryzacji mógł być przedmiotem dyskusji Kwestią najbardziej kontrowersyjną jest podniesienie stawek podatkowych Wprawdzie podwyżka stawek nie jest proporcjonalna a progresyjna Najniższa stawka rośnie o 5% (z 20 do 21%), następna o 10% (z 30 do 33%) i najwyższa o 12,5% (z 40 do 45%), najbardziej dolegliwa jest ona dla najniższych grup dochodowych, ponieważ w nich nie ma już wolnych środków i najniższy nawet wzrost podatku obniży, i tak już niskie, zaspokajanie podstawowych potrzeb Konstrukcja naszego podatku dochodowego od osób fizycznych może byłaby odpowiednia dla kraju o wysokim poziomie dochodów i umiarkowanym ich zróżnicowaniu, chociaż w krajach, gdzie średni poziom dochodów jest wysoki, występuje na ogół duże ich zróżnicowanie A jedna z podstawowych zasad podatkowych mówi o potrzebie dostosowania obciążeń do możliwości płatniczych podatników W warunkach, gdy poważna część gospodarstw domowych żyje na poziomie niższym lub niewiele wyższym od minimum socjalnego, a dochody wysokie są kilkanaście, a bardzo wysokie kilkadziesiąt razy wyższe, przyjęcie najniższej stawki podatkowej na poziomie tylko o połowę niższym od najwyższej nie jest zgodne z zasadą zdolności płatniczej podatników W warunkach szerokiej skali ubóstwa i ogromnego zróżnicowania dochodów, objęcie najniższą stawką podatkową ponad 90% podatników musi budzić zastrzeżenia Porównując polskie stawki podatkowe w podatku od osób fizycznych z występującymi w innych krajach, nasuwają się następujące spostrzeżenia: - wśród najniższych stawek - polska stawka należy do grupy wysokich, natomiast - wśród najwyższych stawek - polska stawka znajduje się w grupie najniższych - prawie powszechnie stosuje się więcej, a nawet dużo więcej, stawek podatkowych niż w Polsce Dlatego jakiekolwiek podniesienie najniższej stawki w Polsce należy uznać za co najmniej niefortunne

13 BSE 15 Wprawdzie, uwzględniając kwotę wolną od podatku i jednolity koszt uzyskania dochodów przez pracowników, średnie obciążenie podatkowe jest tym mniejsze, im niższy jest dochód, ale ważne jest nie tylko średnie obciążenie, lecz również obciążenie przyrostów dochodów, a te podlegają normalnej stawce Stawce, obecnie 21%, podlega zarówno przyrost dochodów pracowników osiągających najniższe dochody, jak również dochody w granicach 90 milionów rocznie Na zakończenie uwag dotyczących podatku dochodowego od osób fizycznych chciałem się odnieść do kwoty 24 bln zł, przewidzianych na zwroty w bieżącym roku nadpłat powstałych w ubiegłym roku Chociaż zamrożenie progów podatkowych zwiększyło liczbę podatników objętych wyższymi stawkami podatkowymi i zmusiło ich do zaliczkowego płacenia podatku według wyższych stawek, które przy zróżnicowanych dochodach małżonków i zdecydowaniu o wspólnym ich opodatkowaniu mogą ulec zmniejszeniu, co wymagać będzie zwrotu nadpłaconego podatku - skala nadpłat, nie wydaje się, aby była tak wysoka (16%), biorąc pod uwagę, że nadal przeważająca liczba podatników objęta jest najniższą stawką Znaczna część podatników, którzy wpadli w wyższe obciążenie podatkowe ma nie jedno źródło dochodów Część z nich, płacąc zaliczki osobno z każdego dochodu mogła w ogóle nie podlegać wyższej stawce lub zaczęła ją płacić dopiero w ostatnich miesiącach roku Nadpłaty od tej grupy podatników mogą być niewielkie, a część z nich, nawet przy wspólnym opodatkowaniu, po zsumowaniu dochodów, będzie musiała do zapłaconych zaliczek jeszcze dopłacić Tak więc w kwocie 24 bln zł, stanowiącej 16% naliczonego podatku w 1993 r, może być pewna rezerwa 5 Tendencje zmian struktury dochodów budżetowych w innych krajach Porównując strukturę dochodów publicznych (obejmujących również składki na ubezpieczenia społeczne), występującą w krajach należących do Organizacji Współpracy Ekonomicznej i Rozwoju (OECD) można sformułować kilka uwag przedstawiających jej ogólną charakterystykę Ujmiemy je w formie syntetycznej 1 Jedną z najważniejszych cech występujących struktur opodatkowania jest wysoki stopień jej zróżnicowania Udział podatków pośrednich w dochodach publicznych ogółem kształtował się w porównywanych krajach w 1980 r w przedziale: od 20,6% (Holandia) do 66,8% (Islandia), natomiast w 1990 r: od 20,0% (Szwajcaria) do 61,9% (Islandia) W okresie nastąpiło pewne zmniejszenie zróżnicowania w udziale podatków pośrednich w dochodach ogółem W grupie krajów EWG zróżnicowanie w tym zakresie jest mniejsze i wykazuje tendencję malejącą 2 Podobna skala rozpiętości występuje w udziale podatków bezpośrednich w dochodach publicznych ogółem W 1980 r układała się w przedziale: od 14,5% (Portugalia) do 48,2% (Australia) Dziesięć lat później: od 17,8% (Grecja) do 47,6% (Australia) W porównywanym okresie nastąpiło też pewne złagodzenie rozpiętości udziału podatków bezpośrednich w dochodach publicznych

14 16 BSE 3 W większości krajów w badanym okresie nastąpił spadek udziału podatków obrotowych, a wzrost udziału podatków bezpośrednich w dochodach publicznych ogółem 4 Na 21 porównywanych krajów OECD - w czternastu udział podatków bezpośrednich jest wyższy, a w siedmiu - niższy od udziału podatków pośrednich w dochodach publicznych ogółem 5 Spośród porównywanych krajów te, które znajdują się na stosunkowo niskim poziomie rozwoju, mają zwykle wyższe wpływy z podatków pośrednich niż z bezpośrednich Ale takie relacje mają też miejsce w krajach o wysokim poziomie rozwoju gospodarczego, mianowicie: we Francji, w RFN oraz w Austrii 6 Najwyższa przewaga wpływów z podatków bezpośrednich nad wpływami z podatków pośrednich występuje zwykle w krajach o najwyższym poziomie rozwoju gospodarczego Przykładami takich krajów są: Szwajcaria, USA, Japonia, Dania i Szwecja 7 Na strukturę obciążeń podatkowych w poszczególnych krajach wpływają, obok ogólnych tendencji, wynikających przede wszystkim z rozwoju społeczno-ekonomicznego oraz z pogłębiającego się międzynarodowego podziału pracy, również specyficzne ich uwarunkowania gospodarcze i społeczne 8 Rozwój handlu międzynarodowego, a w szczególności procesów integracyjnych oddziałuje w kierunku harmonizacji nie tylko systemów podatkowych lecz również struktur obciążeń podatkowych

15 BSE 17

16 Tabela nr 1 Relacje dochodów i wydatków sektora publicznego oraz jego segmentów do produktu krajowego brutto przyjętego za 100 w Polsce w latach *) Wyszczególnienie Finanse publiczne, ogółem państwa y gmin Fundusze celowe Państwowa gospodarka pozabudżetowa Gminna gospodarka pozabudżetowa D o c h o d y W y d a t k i b) 1993 c) 1994 d) b) 1993 c) 1994 a) 44,2 32,2 a 10,4 }1,6 43,0 25,4 4,5 10,3 1,9 0,9 45,5 27,3 3,9 11,0 1,6 1,7 42,4 27,1 4,1 10,2 1,0 45,5 29,0 4,3 10,9 1,3 46,1 29,9 4,4 10,8 1,4 41,6 24,8 a) 15,0 }1,8 44,9 20,1 4,2 17,5 1,6 1,5 50,5 21,5 4,2 21,0 1,3 2,5 47,3 20,0 5,3 20,7 1,1 8,4 20,9 5,6 20,4 1,5 49,8 22,7 5,2 20,7 1,2 *) Źródło: Tabela opracowana na podstawie danych zawartych w sprawozdaniach z wykonania budżetu państwa za 1991 r oraz za 1992 r, Rada Ministrów, Warszawa 1992 i 1993 oraz w projektach ustaw budżetowych na 1993 r i 1994 r, Rada Ministrów, Warszawa 1992 r i 1993 r a) Razem z budżetami gmin b) Projekt ustawy budżetowej na 1993 r c) Przewidywane wykonanie ustawy budżetowej na 1993 r d) Projekt ustawy budżetowej na 1994 r, Rada Ministrów, Warszawa 1993 r

17 Tabela nr 2 Poziom i dynamika wydatków publicznych w PKB w krajach OECD (w %) Wyszczególnienienie Szwecja Dania Holandia Belgia Norwegia Włochy Grecja Francja Kanada RFN Irlandia Portugalia Wielka Brytania Hiszpania Finlandia Australia USA Japonia PKB na 1 mieszkańca w dolarach USA 36,1 43,7 48,9 61,6 63,5 64,1 16,867 29,9 40,2 48,2 56,2 60,9 58,4 16,765 bd 46,0 52,8 57,5 61,2 55,6 15,766 32,3 36,5 44,5 51,0 55,4 55,2 16,405 34,2 41,0 48,4 50,7 48,9 54,8 15,921 34,3 34,2 43,2 46,1 57,4 53,3 16,021 30,6 22,4 26,7 30,5 40,2 50,9 7,349 38,4 38,9 43,5 46,4 52,7 49,9 17,431 29,1 34,9 40,0 40,4 46,8 46,9 19,120 36,6 38,6 48,9 48,3 48,0 46,0 18,291 33,1 38,6 46,5 50,9 56,3 a) 43,6 b) 10,659 20,1 21,6 30,3 25,9 bd 42,9 8,389 36,1 39,8 46,3 45,1 47,8 42,1 15,720 19,6 22,2 24,7 32,3 bd 41,9 b) 11,792 30,8 30,5 36,1 36,5 39,9 40,9 16,453 25,2 25,5 32,2 32,8 37,4 37,6 15,951 27,4 31,7 34,6 33,9 37,2 a) 36,1 21,449 18,8 19,4 27,3 32,1 33,1 32,4 17,634 średni (nieważony) 29,1 33,0 40,2 43,2 49,5 47,2 - Źródło: OECD/PUMA Public Sector Database and National ccounts oraz National Accounts, Main Aggregates, Volume 1, a) b) c) Projekt ustawy budżetowej na rok 1994 oraz projekt ustawy budżetowej na rok 1994 (uzasadnienie), Rada Ministrów, Warszawa 1993 bd) - brak danych

18 Tabela nr 3 Struktura dochodów i wydatków publicznych w Polsce w latach *) w % D o c h o d y W y d a t k i Wyszczególnienie a) 1993 b) 1994 c) a) 1993 b) 1994 Ogółem 1 państwa 2 y gmin 3 Fundusze celowe 4 Państwowa gospodarka budżetowa 5 Gminna gospodarka budżetowa 72,7 d ) 23,6 59,1 10,6 23,8 3,7 60,0 8,6 24,1 4,4 2,1 63,8 9,7 24,2 3,5 3,8 63,8 9,4 23,9 2,3 bd 64,8 9,5 23,5 2,9 bd 59,6 d) 36,0 2,2 4,4 bd 44,7 9,4 39,1 3,5 3,3 42,6 8,3 41,6 2,6 4,9 42,7 11,1 43,8 2,4 bd 43,2 11,6 42,1 3,1 bd 45,5 10,5 41,6 2, bd *) Źródło: Tabela opracowana na podstawie danych zawartych w sprawozdaniach z wykonania budżetu państwa za rok 1991 i 1992 (omówienie), Rada Ministrów, Warszawa 1992 r i 1993 r oraz w projektach ustaw budżetowych na rok 1993 i 1994 (uzasadnienie), Rada Ministrów, Warszawa 1992 r i 1993 r a) Projekt ustawy budżetowej na rok 1993, Rada Ministrów, Warszawa 1992 r b) Przewidywane wykonanie ustawy budżetowej na 1993 r c) Projekt ustawy budżetowej na rok 1994, Rada Ministrów, Warszawa 1993 d) Łącznie z budżetami gmin bd) Brak danych

19 Tabela nr 4 Dochody budżetu państwa w Polsce w latach i ich struktura *) Wyszczególnienie Dochody ogółem 1 Dochody podatkowe - podatki pośrednie - podatek dochodowy od osób prawnych - podatek dochodowy od osób fizycznych - podatek od wzrostu wynagrodzeń - podatek od płac - podatek importowy - inne dochody podatkowe 2 Dochody niepodatkowe - dywidendy - wpłaty z zysku NBP - cła - dochody jedn budżetowych - pozostałe dochody niepodatkowe 3 Dochody z prywatyzacji 4 Dochody zagraniczne Wykonanie wykonanie projekt przewid Projekt wykonanie wykonanie projekt przewid wykonanie wykonanie w b i l i o n a c h z ł o t y c h w o d s e t k a c h 210,9 312,8 433,5 451,1 610,0 163,2 61,2 50,7 3,1 27,1 16,4 4,7 47,6 12,6 6,6 17,1 8,5 1,1 1,7 0,1 246,2 103,1 50,6 72,3 17,0 3,2 61,6 8,5 12,1 26,8 11,4 2,9 4,8 0,2 360,5 185,0 58,5 108,5 8,5 64,1 7,2 8,7 31,5 12,5 4,2 8,8 0,1 363,2 171,2 62,9 120,0 9,0 0,1 80,4 7,1 14,2 42,3 a) 12,3 4,5 7,5 0,1 505,9 235,2 81,2 157,4 5,0 22,9 4,2 91,7 8,0 19,5 45,2 13,7 5,3 12,3 0,1 77,4 29,0 24,1 1,5 12,8 7,8 2,2 22,6 6,0 3,1 8,1 4,0 0,5 0,8 0,0 78,7 33,0 16,2 23,1 5,4 1,0 19,7 2,7 3,9 8,5 3,6 0,9 1,5 0,1 83,2 42,7 13,5 25,0 2,0 14,8 1,7 2,0 7,3 2,9 1,0 2,0 0,0 80,5 38,0 13,9 26,6 2,0 0,0 17,8 1,6 3,1 9,4 2,7 0,9 1,7 0, projekt 82,9 38,6 13,3 25,8 0,8 3,8 0,7 15,0 1,3 3,2 7,4 2,2 0,9 2,0 0,0 *) Tabela opracowana na podstawie danych zawartych w sprawozdaniach z wykonania budżetu państwa z 1991 r i za 1992 r, Rada Ministrów, Warszawa 1992 i 1993 oraz w projektach ustaw budżetowych na rok 1993 i 1994, Rada Ministrów, Warszawa 1992 i 1993 a) w tym 9,7 bilionów złotych z tytułu dodatkowej 6% opłaty