5. GLEBY. W 2005 r. w ramach monitoringu jakoœci gleb realizowano

Transkrypt

1 5. GLEBY W 2005 r. w ramach monitoringu jakoœci gleb realizowano dwa zadania: ocena jakoœci gleb u ytkowanych rolniczo, prowadzona w ramach zadañ w³asnych i badañ monitoringowych przez Okrêgow¹ Stacjê Chemiczno-Rolnicz¹ z siedzib¹ we Wroc³awiu. Zadanie to ma na celu œledzenie zmian ró nych cech gleb u ytkowanych rolniczo, szczególnie w³aœciwoœci chemicznych, zachodz¹cych w okreœlonych przedzia³ach czasu, pod wp³ywem rolniczej i pozarolniczej dzia³alnoœci cz³owieka (antropopresji); identyfikacja terenów, na których wyst¹pi³o przekroczenie standardów jakoœci gleby i ziemi zadanie realizowane przez starostwa. Badania gleb prowadzi³y tak e inne jednostki m.in. Instytut Gleboznawstwa i Ochrony Œrodowiska Rolniczego Akademii Rolniczej we Wroc³awiu GLEBY U YTKOWANE ROLNICZO* Podstawowymi badaniami prowadzonymi przez stacje chemiczno-rolnicze s¹ badania zawartoœci makroelementów: fosforu, potasu i magnezu oraz odczynu gleb, a tak e mikroelementów. Wyniki tych badañ umo liwiaj¹ prowadzenie racjonalnego nawo enia roœlin uprawnych i uzyskiwania wysokich jakoœciowo i iloœciowo plonów. Wyniki badañ zachowuj¹ wa - noœæ przez 4 lata. Z tego wzglêdu s¹ one zestawiane z czteroletnich okresów i co roku uaktualniane Odczyn i potrzeby wapnowania gleb Na terenie województwa dolnoœl¹skiego przewa- aj¹ gleby o odczynie lekko kwaœnym, które stanowi¹ 32% powierzchni u ytków rolnych (UR). Niewiele mniejszy procentowy udzia³ maj¹ gleby kwaœne 31%. Znaczn¹ powierzchniê zajmuj¹ gleby bardzo zakwaszone. Zajmuj¹ one 18% powierzchni UR. Gleby o odczynie obojêtnym i zasadowym w sumie stanowi¹ 19% powierzchni UR. Najbardziej zakwaszone s¹ gleby w po³udniowej i po³udniowo-zachodniej czêœci województwa na obszarze Sudetów i pogórza sudeckiego oraz na pó³nocy na terenie powiatu milickiego. Najwy szy procent gleb bardzo kwaœnych i kwaœnych wystêpuje na terenie powiatów kamiennogórskiego (82%), jeleniogórskiego (76%), lwóweckiego (76%) i zgorzeleckiego (72%). Najni szy procent gleb tego typu stwierdzono w powiatach strzeliñskim (25%), wroc³awskim (28%) i g³ogowskim (28%). Potrzeby wapnowania gleb, okreœlane na podstawie badania ich odczynu przedstawiaj¹ siê bardzo podobnie jak w przypadku zakwaszenie gleb, tzn. najwiêksze potrzeby wapnowania wykazuj¹ powiaty po- ³o one w po³udniowym pasie województwa (Sudety i Pogórze Sudeckie). Najwiêksz¹ iloœæ gleb o potrzebie wapnowania konieczne i potrzebne wykazano w powiatach: k³odzkim (83%), kamiennogórskim (83%), zgorzeleckim (77%), jeleniogórskim (77%) i lwóweckim (77%). W skali ca³ego województwa potrzeby wapnowania s¹ doœæ du e. Na 54% powierzchni UR potrzeby wapnowania s¹ konieczne lub potrzebne, jedynie na 16% powierzchni UR wapnowanie jest zbêdne Zawartoœæ fosforu, potasu i magnezu w glebach Fosfor na terenie województwa dolnoœl¹skiego wystêpuj¹ gleby o zró nicowanej zasobnoœci w fosfor. Gleby o bardzo niskiej zawartoœci w fosfor zajmuj¹ 13% powierzchni UR, niskiej 24 %, œredniej 25%, wysokiej 15% i bardzo wysokiej 23%. Najwiêkszy odsetek gleb o bardzo niskiej i niskiej zawartoœci fosforu wystêpuje w powiatach w po³udniowej i po³udniowo-zachodniej czêœci województwa (Sudety i Pogórze Sudeckie). Szczególnie niekorzystnie przedstawia siê zasobnoœæ gleb w fosfor na terenie powiatu kamiennogórskiego, gdzie a 83% powierzchni UR stanowi¹ gleby o bardzo niskiej i niskiej zawartoœci w fosfor. Najni szy odsetek gleb ubogich w fosfor stwierdzono w powiatach górowskim (20%), wroc³awskim (17%), strzeliñskim (19%) oraz w Legnicy (14%). Potas przewa aj¹ gleby o œredniej zawartoœci potasu, które stanowi¹ 35 % powierzchni UR. Gleby o bardzo niskiej zawartoœci potasu stanowi¹ 11% powierzchni UR, niskiej 20%, wysokiej 14% i bardzo wysokiej 21%. W wiêkszoœci powiatów udzia³ gleb ubogich w potas (zawartoœæ bardzo niska i niska) nie przekracza 40%. Najwiêkszy udzia³ gleb ubogich w potas wystêpujê w pó³nocnej czêœci województwa, szczególnie w powiecie milickim, gdzie gleby te zajmuj¹ 60% powierzchni UR oraz na po³udniu w powiecie kamiennogórskim i w Jeleniej Górze. Magnez na terenie województwa gleby o bardzo niskiej i niskiej zawartoœci magnezu zajmuj¹ w sumie 30% powierzchni UR. Przewa aj¹ gleby œrednio zasobne w magnez (30%). Natomiast gleby bogate w magnez, o wysokiej i bardzo wysokiej zawartoœci magnezu stanowi¹ odpowiednio 19 i 21% powierzchni UR. W wiêkszoœci powiatów udzia³ gleb o bardzo niskiej i niskiej zawartoœci magnezu mieœci siê w przedziale 21-38%. Najwiêkszy procentowy udzia³ * materia³ opracowali: Piotr Matusiak, Tomasz Zawerbny - Okrêgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza we Wroc³awiu

2 Rysunek I.5.1. Odczyn gleb u ytkowanych rolniczo w województwie dolnoœl¹skim w latach Rysunek I.5.2. Potrzeby wapnowania gleb u ytkowanych rolniczo w województwie dolnoœl¹skim w latach

3 Tabela I.5.1. Odczyn oraz potrzeby wapnowania gleb u ytkowanych rolniczo w powiatach województwa dolnoœl¹skiego w latach (% powierzchni u ytków rolnych) Wykres I.5.1. Odczyn gleb u ytkowanych rolniczo (% powierzchni u ytków rolnych) %UR bardzo kwaœny kwaœny lekko kwaœny 12 obojêtny 7 zasadowy

4 Rysunek I.5.3. Zawartoœæ fosforu w glebach u ytkowanych rolniczo w województwie dolnoœl¹skim w latach Rysunek I.5.4. Zawartoœæ potasu w glebach u ytkowanych rolniczo w województwie dolnoœl¹skim w latach Rysunek I.5.5. Zawartoœæ magnezu w glebach u ytkowanych rolniczo w województwie dolnoœl¹skim w latach

5 Tabela I.5.2. Zawartoœæ przyswajalnego fosforu, potasu i magnezu w glebach u ytkowanych rolniczo w powiatach województwa dolnoœl¹skiego w latach (% powierzchni u ytków rolnych) gleb ubogich w magnez wystêpuje w powiatach: lubiñskim (44%), górowskim (48%), lwóweckim (48%) oraz wo³owskim (51%). Najmniej gleb o bardzo niskiej i niskiej zawartoœci magnezu stwierdzono w powiatach z¹bkowickim (13%) i k³odzkim (17%) oraz w Legnicy (15%) Zawartoœæ mikroelementów w glebach Bor 53% powierzchni UR w województwie charakteryzuje siê nisk¹ zawartoœci¹ boru, nieco mniejsz¹ czêœæ (46%) zajmuj¹ gleby o œredniej zawartoœci boru. W wiêkszoœci powiatów przewa aj¹ gleby o niskiej zawartoœci boru. Jedynie w powiecie górowskim nie stwierdzono w glebach niskiej zawartoœci boru. Mangan na terenie województwa zdecydowanie (92%) przewa aj¹ gleby o œredniej zawartoœci manganu. Gleby ubogie w mangan stanowi¹ jedynie 3% powierzchni UR. MiedŸ w województwie najwiêkszy udzia³ procentowy maj¹ gleby o œredniej zawartoœci miedzi, które stanowi¹ 42% powierzchni UR. Gleby o wysokiej zawartoœci miedzi zajmuj¹ 36% powierzchni UR, a ubogie w miedÿ 22%. Gleby o niskiej zawartoœci miedzi zdecydowanie przewa aj¹ na terenie powiatów: gó-

6 rowskiego (86%), z¹bkowickiego (84%), dzier oniowskiego (83%) i oleœnickiego (83%). Najzasobniejsze w miedÿ s¹ gleby w powiatach legnickim, g³ogowskim i polkowickim. elazo wiêkszoœæ gleb na terenie województwa dolnoœl¹skiego charakteryzuje siê œredni¹ zawartoœci¹ elaza (77%). Gleby o niskiej zawartoœci elaza zajmuj¹ 21% powierzchni UR. Jedynie w powiecie lubiñskim stwierdzono przewagê gleb o niskiej zawartoœci elaza (55%) nad glebami o œredniej jego zawartoœci. Cynk ponad po³owa powierzchni UR (51%) w województwie zawiera œredni¹ zawartoœæ cynku. Gleby ubogie w cynk zajmuj¹ 36% powierzchni UR, natomiast o wysokiej zawartoœci cynku 13%. Szczególnie ubogie w cynk s¹ gleby w powiatach dzier oniowskim i górowskim, gdzie gleby o niskiej zawartoœci cynku stanowi¹ 100% powierzchni UR. 100% 80% wysoka œrednia niska Wykres I.5.2. Zawartoœæ boru w glebach u ytkowanych rolniczo 60% 40% 20% 0% lubiñski oleœnicki œwidnicki lwówecki o³awski legnicki boles³awiecki wo³owski z³otoryjski dzier oniowski trzebnicki g³ogowski jaworski polkowicki z¹bkowicki wroc³awski œredzki Wroc³aw strzeliñski k³odzki górowski 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% wysoka œrednia niska górowski wo³owski oleœnicki dzier oniowski o³awski wroc³awski jaworski œredzki Wroc³aw strzeliñski legnicki trzebnicki lubiñski polkowicki œwidnicki z³otoryjski boles³awiecki g³ogowski k³odzki lwówecki z¹bkowicki zgorzelecki Wykres I.5.3. Zawartoœæ manganu w glebach u ytkowanych rolniczo 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% wysoka œrednia niska górowski z¹bkowicki dzier oniowski oleœnicki o³awski k³odzki zgorzelecki œwidnicki lwówecki trzebnicki boles³awiecki strzeliñski wo³owski œredzki wroc³awski lubiñski Wroc³aw z³otoryjski jaworski legnicki g³ogowski polkowicki Wykres I.5.4. Zawartoœæ miedzi w glebach u ytkowanych rolniczo

7 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% wysoka œrednia niska lubiñski wo³owski oleœnicki o³awski polkowicki wroc³awski lwówecki jaworski trzebnicki œredzki g³ogowski górowski strzeliñski boles³awiecki Wroc³aw legnicki z³otoryjski dzier oniowski œwidnicki z¹bkowicki zgorzelecki k³odzki Wykres I.5.5. Zawartoœæ elaza w glebach u ytkowanych rolniczo 100% 90% wysoka œrednia niska Wykres I.5.6. Zawartoœæ cynku w glebach u ytkowanych rolniczo 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% dzier oniowski górowski z¹bkowicki œwidnicki zgorzelecki k³odzk i oleœnicki strzeliñski boles³awiecki œredzki lwówecki o³awski trzebnicki wo³owski lubiñski wroc³awski g³ogowski legnicki z³otoryjski polkowicki Wroc³aw jaworski Monitoring zawartoœci azotu mineralnego w glebie W 2005 r. Okrêgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza we Wroc³awiu prowadzi³a badania monitoringowe zawartoœci azotu mineralnego (suma zawartoœci N-NO 3 i N-NH 4 ) w glebach gruntów ornych na terenie województwa dolnoœl¹skiego. Monitoring ten jest czêœci¹ badañ, prowadzonych na terenie kraju przez wszystkie stacje chemiczno-rolnicze, rozpoczêtych w 1997 roku we wspó³pracy z IUNG w Pu³awach. W 2005 roku próbki do badañ zosta³y pobrane z 409 sta³ych punktów monitoringowych. Próbki glebowe pobierane s¹ w dwóch terminach: wczesno wiosennym oraz jesieni¹ po zbiorach roœlin z g³êbokoœci do 90 cm z podzia³em na 30 cm warstwy. Oddzielny pobór z trzydziestocentymetrowych warstw pozwala na poznanie rozk³adu zawartoœci azotu mineralnego (Nmin.) w profilu glebowym. Najczêœciej ponad 40% N- min. w glebie zawiera siê w warstwie 0 30 cm. Oznaczanie zawartoœci azotu mineralnego wczesn¹ wiosn¹ s³u y do okreœlania potrzeb nawo enia azotem roœlin uprawnych, natomiast jesieni¹ do oceny skutków nawo enia azotem i kontroli stanu œrodowiska glebowego. Przeprowadzone badania wykaza³y zró nicowanie zawartoœci azotu mineralnego w glebach powiatów województwa dolnoœl¹skiego. Wczesn¹ wiosn¹ œrednia zawartoœæ azotu waha³a siê w granicach kg/ha. Najni sz¹ zawartoœci¹ N-min. charakteryzowa- ³y siê gleby w powiecie wo³owskim, polkowickim, g³ogowskim, oraz lubiñskim. Najwy sz¹ zawartoœæ N- min. stwierdzono w glebach powiatów œwidnickiego, trzebnickiego, milickiego i boles³awieckiego. Œrednia zawartoœæ azotu w województwie dolnoœl¹skim by³a wysoka i wynosi³a 133 kg/ha. W porównaniu do roku 2004 r. zawartoœæ azotu wczesn¹ wiosn¹ praktycznie nie uleg³a zmianie. Zawartoœæ azotu mineralnego jesieni¹ po zbiorach roœlin w glebach powiatów równie by³a zró nicowana i znacznie wy sza ni wiosn¹; mieœci³a siê w przedziale kg/ha. Najni sz¹ œredni¹ zawartoœæ N- min. stwierdzono w glebach powiatów wo³owskiego, o³awskiego i wroc³awskiego, natomiast najwy sz¹ w glebach powiatów œwidnickiego, jaworskiego, z¹bkowickiego oraz k³odzkiego. W porównaniu do 2004 r. œrednia zawartoœæ azotu jesieni¹ w województwie wzros³a ze 179 do 190 kg/ha.

8 Tabela I.5.3. Zawartoœæ azotu mineralnego w glebach badanych powiatów na terenie Dolnego Œl¹ska w 2005 r IDENTYFIKACJA TERENÓW, NA KTÓRYCH WYST PI O PRZEKROCZENIE STANDARDÓW JAKOŒCI GLEBY I ZIEMI Identyfikacja lokalnych ska eñ gleby i ziemi jest zadaniem starosty. Jest to proces wieloetapowy, w którym istotn¹ rolê bêd¹ pe³niæ wstêpne wskazania obszarów, w przypadku których w wyniku dzia³alnoœci kontrolnej organów lub skarg mieszkañców stwierdzono, i istnieje ryzyko wyst¹pienia zanieczyszczeñ. Zgodnie z art. 110 ustawy Prawo ochrony œrodowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U z póÿn. zm.) starosta prowadzi, aktualizowany corocznie, rejestr zawieraj¹cy informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie standardów jakoœci gleby lub ziemi, z wyszczególnieniem obszarów, na których obowi¹zek rekultywacji obci¹ a starostê. WIOŒ, wykorzystuj¹c rejestry starostów, bêdzie prowadzi³ zbiorcze zestawienia takich obszarów w województwie, a nastêpnie w cyklu rocznym przekazywa³ tê informacjê do GIOŒ. W 2005 r. informacje o rejestrze obszarów, na których nast¹pi³o przekroczenie standardów jakoœci gleby oraz standardów jakoœci ziemi w województwie dolnoœl¹skim przed³o y³y do WIOŒ we Wroc³awiu nastêpuj¹ce starostwa i urzêdy: starostwa powiatowe: Wroc³aw, O³awa, Z¹bkowice Œl., Strzelin, Lubañ, Zgorzelec, Trzebnica; urzêdy miejskie: Jelenia Góra, Wroc³aw, Legnica Badania gleb prowadzone przez starostwa W ramach realizacji obowi¹zku, okreœlonego w art. 109 ustawy Prawo ochrony œrodowiska oraz art. 18 ustawy o ochronie gruntów rolnych i leœnych (Dz.U z póÿn. zm.) starostwa prowadzi³y nastêpuj¹ce badania gleb: badania ska enia gleb i roœlin na obszarach u ytkowanych rolniczo oraz zagro onych zanieczyszczeniami w gminach powiatu wroc³awskiego uzupe³nienie badañ z lat Badaniami objêto 6 obszarów, po³o onych na terenie 6 gmin powiatu wroc³awskiego: Czernica, D³ugo- ³êka, K¹ty Wroc³awskie, Kobierzyce, Sobótka, Œw. Katarzyna. Badania gleb prowadzono na terenie ogródków dzia³kowych i przydomowych w 38 punktach pomiarowych. W wybranych ogrodach pobrano do badañ tak e 25 próbek materia³u roœlinnego: korzeni marchwi, buraka æwik³owego, pietruszki, liœci buraka æwik³owego i jab³ka. Na terenie obiektów badanych w 2005 r. nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych norm metali ciê kich w stosunku do wartoœci okreœlonych w Rozporz¹dzeniu Ministra Œrodowiska z dnia 9 wrzeœnia 2002 r. w sprawie standardów jakoœci gle-

9 Rysunek I.5.6. Przekroczenia dopuszczalnych standardów jakoœci gleby i ziemi w 2005 r. w gminach powiatu wroc³awskiego by i standardów jakoœci ziemi (Dz.U ) dla grupy B. Wyj¹tkiem jest przekroczenie dopuszczalnych stê eñ niklu w 1 próbce, pobranej na terenie POD Sasanka w Sobótce, co wynika zapewne z naturalnego pochodzenia ska³y macierzystej tych gleb, bogatej w nikiel i chrom. Odnosz¹c otrzymane wyniki badañ z terenu POD Tulipan w Siechnicach do grupy A ww. rozporz¹dzenia stwierdzono przekroczenie wartoœci dopuszczalnych stê eñ cynku i chromu w 2 próbkach. W glebach, pobranych na terenie powiatu wroc³awskiego w 2005 r., wyst¹pi³y przekroczenia dopuszczalnych stê eñ benzo(a)pirenu w stosunku do wartoœci okreœlonych w ww. rozporz¹dzeniu w nastêpuj¹cych próbkach gleb: POD Kamieniec w Czernicy (gm. Czernica) 8 próbek, POD Sezam w Kie³czowie (gm. D³ugo³êka) 2 próbki, ogródki przydomowe w Gniechowicach (gm. K¹ty Wroc³awskie) 4 próbki, POD Bielany w Bielanach Wr. (gm. Kobierzyce) 2 próbki, POD Sasanka i POD Œlêza w Sobótce (gm. Sobótka) 7 próbek, POD Tulipan w Siechnicach (gm. Œw. Katarzyna) 5 próbek. Stwierdzono przekroczenia najwy szych dopuszczalnych poziomów o³owiu w odniesieniu do rozporz¹dzenia Komisji (WE) Nr 466/2001 z dnia 8 marca 2001 r., ustalaj¹cego maksymalne poziomy niektórych zanieczyszczeñ w œrodkach spo ywczych (Dz.Urz. WE L 77 z 16 marca 2001 roku), z póÿn. zm., w nastêpuj¹cych próbkach roœlin: POD Kamieniec w Czernicy (gm. Czernica) korzenie marchwi (1 próbka), POD Sezam w Kie³czowie (gm. D³ugo³êka) korzenie buraków æwik³owych, pietruszki i marchwi (3 próbki), POD Sasanka w Sobótce (gm. Sobótka) jab³ka (1 próbka), korzenie buraków æwik³owych (1 próbka), POD Œlêza w Sobótce (gm. Sobótka) korzenie marchwi (1 próbka), POD Tulipan w Siechnicach (gm. Œw. Katarzyna) korzenie buraków æwik³owych (1 próbka). Nie stwierdzono przekroczenia najwy szych dopuszczalnych poziomów kadmu. badania ska enia gleb i roœlin na obszarach u ytkowanych rolniczo oraz zagro onych zanieczyszczeniami w gminach powiatu wo³owskiego ¹cznie do badañ pobrano 200 próbek gleb i 62 próbki roœlin (bulwy ziemniaków). Gleby powiatu wo³owskiego charakteryzowa³y siê zró nicowanym odczynem ph od 3,6 (odczyn bardzo kwaœny) do ph 7,5 (odczyn zasadowy).

10 I. Jakoœæ podstawowych elementów œrodowiska Nie wykazano przekroczenia dopuszczalnych norm metali ciê kich w stosunku do wartoœci, okreœlonych w Rozporz¹dzeniu Ministra Œrodowiska z dnia 9 wrzeœnia 2002 r. w sprawie standardów jakoœci gleby i standardów jakoœci ziemi (Dz.U ) dla grupy B. Zawartoœæ badanych metali ciê kich by- ³a zró nicowana miêdzy obrêbami w poszczególnych gminach. W 3 próbkach ziemniaków, pobranych w obrêbach Grodzanów, Iwno i Piskorzyna stwierdzono przekroczenia najwy szych dopuszczalnych poziomów kadmu w odniesieniu do rozporz¹dzenia Komisji (WE) Nr 466/2001 z dnia 8 marca 2001 r., ustalaj¹cego maksymalne poziomy niektórych zanieczyszczeñ w œrodkach spo ywczych (Dz.Urz. WE L 77 z 16 marca 2001 roku z póÿn. zm.). Nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego stê enia o³owiu. badania jakoœci gleb na wybranych obszarach powiatu o³awskiego W 2005 roku badaniami gleb na terenie powiatu o³awskiego objêto 5 obszarów: obszar aktywnoœci gospodarczej pomiêdzy miejscowoœciami Stanowice i Marcinkowice (6 ppk), obszar wokó³ BORYSZEW S.A. Oddzia³ Huta O³awa (dawna Huta O³awa S.A.) w O³awie (4 ppk), obszar Podstrefy Wa³brzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej w O³awie przy ul. Ofiar Katynia (6 ppk), obszar BORYSZEW S.A. Oddzia³ Huta O³awa (dawna Huta O³awa S. A.) w O³awie (4 ppk), obszar wzd³u drogi krajowej 94, pomiêdzy O³aw¹ a Marcinkowicami (6 ppk). Badania gleb prowadzono na terenie pól uprawnych, nieu ytków i ogrodów przydomowych w 26 punktach pomiarowych. Stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych norm poni ej wymienionych metali ciê kich w stosunku do wartoœci, okreœlonych w Rozporz¹dzeniu Ministra Œrodowiska z dnia 9 wrzeœnia 2002 r. w sprawie standardów jakoœci gleby i standardów jakoœci ziemi (Dz.U ) wokó³ nastêpuj¹cych obiektów: obszar wokó³ BORYSZEW S.A. Oddzia³ Huta O³awa (dawna Huta O³awa S.A.) w O³awie (grupa B rodzajów gruntów): Zn, Pb 4 ppk, Cd 1 ppk, obszar Podstrefy Wa³brzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej w O³awie przy ul. Ofiar Katania (grupa B rodzajów gruntów): Pb 2 ppk, obszar BORYSZEW S.A. Oddzia³ Huta O³awa (dawna Huty O³awa S.A.) w O³awie (grupa C rodzajów gruntów): Zn, Pb 3 ppk, obszar wzd³u drogi krajowej 94, pomiêdzy O³aw¹ a Marcinkowicami (grupa B rodzajów gruntów): Pb 1 ppk. W glebach, pobranych na terenie powiatu o³awskiego w 2005 roku, wyst¹pi³y przekroczenia dopuszczalnych stê eñ benzo(a)pirenu w stosunku do wartoœci okreœlonych w Rozporz¹dzeniu Ministra Œrodowi- Rysunek I.5.7. Przekroczenia dopuszczalnych standardów jakoœci gleby i ziemi w 2005 r. w gminach powiatu o³awskiego

11 Tabela I.5.4. Niektóre w³aœciwoœci chemiczne gleb oraz zakres zawartoœci metali ciê kich i innych wybranych wskaÿników w próbkach pobranych na obszarach zagro onych zanieczyszczeniami w województwie dolnoœl¹skim w 2005 roku - badania WIOS w ramach zleceñ i dotacji starostw 2 5,5-6,8 1,38-6,21 3,76-7,63 *) 1. teren wokó³ Zak³adu Galwanizacyjno-Œlusarskiego p.t.kunaja w Boguszycach, 2. teren wokó³ Zak³adu Obwodów Drukowanych Norel Sp. z o.o. w Bierutowie, 3. teren wokó³ Galwaneks Sp. z o.o. w Bukowinie Sycowskiej, 4. teren wokó³ Zak³adów Koksowniczych Wa³brzych SA w Wa³brzychu, 5. teren wokó³ Specjalnej Strefy Ekonomicznej INWEST-PARK w Wa³brzychu, 6. teren zdeponowania st³uczki rtêciowej na obszarze dawnego Zak³adu Przeróbki Barytu Boguszowie Gorcach, 7. teren zdeponowania odpadów pochodz¹cych z odbarwiania oleju opa³owego w Wa³brzychu, 8. teren zdeponowania odpadów pochodz¹cych z odbarwiania oleju opa³owego w Wa³brzychu-Gaj, 9. teren starej Cegielni w Z¹bkowicach Œl¹skich

12 ska z dnia 9 wrzeœnia 2002 r. w sprawie standardów jakoœci gleby i standardów jakoœci ziemi (Dz.U ) w nastêpuj¹cych próbkach: obszar aktywnoœci gospodarczej pomiêdzy miejscowoœciami Stanowice i Marcinkowice 6ppk, obszar wokó³ BORYSZEW S.A. Oddzia³ Huta O³awa (dawna Huta O³awa S.A.) w O³awie 4 ppk, obszar Podstrefy Wa³brzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej w O³awie przy ul. Ofiar Katynia 5 ppk, obszar BORYSZEW S.A. Oddzia³ Huta O³awa (dawna Huta O³awa S.A.) w O³awie 3 ppk, obszar wzd³u drogi krajowej 94, pomiêdzy O³aw¹ a Marcinkowicami 3 ppk. badania jakoœci gleb na wybranych obszarach powiatu oleœnickiego Badania prowadzono w 12 punktach pomiarowo- -kontrolnych na terenach wokó³: 1. Zak³adu Galwanizacyjno -Œlusarskiego p. T. Kunaja w Boguszycach, 2. Zak³adu Obwodów Drukowanych Norel Sp. z o.o. w Bierutowie, 3. Galwaneks Sp. z o.o. w Bukowinie Sycowskiej. Przekroczenie dopuszczalnego stê enia o³owiu w stosunku do Rozporz¹dzenia Ministra Œrodowiska z dnia 9 wrzeœnia 2002 r. w sprawie standardów jakoœci gleby oraz standardów jakoœci ziemi (Dz.U ) stwierdzono w 1 punkcie pomiarowym, zlokalizowanym na obszarze wokó³ Zak³adu Obwodów Drukowanych NOREL Sp. z o.o. w Bierutowie. badania jakoœci gleb na wybranych obszarach powiatu wa³brzyskiego Badania prowadzono w 22 punktach pomiarowo- -kontrolnych na terenach: 4. wokó³ Zak³adów Koksowniczych Wa³brzych S.A. w Wa³brzychu, 5. wokó³ Specjalnej Strefy Ekonomicznej INWEST-PARK w Wa³brzychu, 6. zdeponowania st³uczki rtêciowej na obszarze dawnego Zak³adu Przeróbki Barytu Boguszowie Gorcach, 7. zdeponowania odpadów pochodz¹cych z odbarwiania oleju opa³owego w Wa³brzychu przy ul. Sztygarskiej, 8. zdeponowania odpadów pochodz¹cych z odbarwiania oleju opa³owego w Wa³brzychu w dzielnicy Gaj. Przekroczenie dopuszczalnych stê eñ badanych wskaÿników w stosunku do Rozporz¹dzenia Ministra Œrodowiska z dnia 9 wrzeœnia 2002 r. w sprawie standardów jakoœci gleby oraz standardów jakoœci ziemi (Dz.U ) stwierdzono wokó³ nastêpuj¹cych obiektów: obszar wokó³ Zak³adów Koksowniczych Wa³brzych S.A. w Wa³brzychu: As (9 ppk), Pb (2 ppk), WWA (8 ppk), benzen (7 ppk), obszar wokó³ Specjalnej Strefy Ekonomicznej INWESTPARK w Wa³brzychu wêglowodory aromatyczne (4 ppk), WWA (2 ppk), teren zdeponowania st³uczki rtêciowej na obszarze dawnego zak³adu Przeróbki Barytu w Boguszowie Gorcach: rtêæ (1 ppk), teren zdeponowania odpadów pochodz¹cych z odbarwiania oleju opa³owego w Wa³brzychu w dzielnicy Gaj: olej mineralny (1 ppk). badania jakoœci gleb na wybranych obszarach powiatu z¹bkowickiego Badania prowadzono w 5 punktach pomiarowo- -kontrolnych na obszarze wokó³ nielegalnego sk³adowiska odpadów pogalwanicznych na terenie starej Cegielni w Z¹bkowicach Œl¹skich. Próby pobrano z dwóch g³êbokoœci: 0-30 cm i 2,5-3 m. Przekroczenie dopuszczalnego stê enia cynku i kadmu w stosunku do Rozporz¹dzenia Ministra Œrodowiska z dnia 9 wrzeœnia 2002 r. w sprawie standardów jakoœci gleby oraz standardów jakoœci ziemi (Dz.U ) stwierdzono w 1 punkcie pomiarowym INNE BADANIA GLEB* Ocena zanieczyszczenia gleb metalami ciê kimi w rejonie Zak³adów Chemicznych Z³otniki we Wroc³awiu W trakcie badañ sonda owych prowadzonych w latach przez WIOŒ Wroc³aw oraz Instytut Gleboznawstwa i Ochrony Œrodowiska Rolniczego (IGiOŒR) Akademii Rolniczej we Wroc³awiu na uprzemys³owionych obszarach Wroc³awia, stwierdzono istotne ska enie metalami ciê kimi gleb, po³o onych w dolinie Bystrzycy w rejonie Zak³adów Chemicznych Z³otniki. W latach IGiOŒR podj¹³ dodatkowe prace, maj¹ce okreœliæ w³aœciwoœci gleb oraz przestrzenny zasiêg zanieczyszczenia metalami ciê kimi * materia³ opracowa³: prof. dr hab. Adam Bogda, mgr Agnieszka Bienias, dr hab. Cezary Kaba³a Akademia Rolnicza we Wroc³awiu, Instytut Gleboznawstwa i Ochrony Œrodowiska Rolniczego

13 na tym obszarze. Próby gleb do analiz pobrano w odleg³oœci 100, 200, 300 metrów na wschód od zak³adów chemicznych (transekt wschodni) oraz w odleg³oœci 50, 250, 400 i 500 metrów na po³udnie od zak³adów (transekt po³udniowy). Próbki pobierano z g³êbokoœci 0-30 i cm (warstwa podorna), a w punkcie nr 5 z ca³ego profilu glebowego. Analizowane gleby wykaza³y uziarnienie glin lekkich, glin lekkich pylastych, glin œrednich pylastych, i lokalnie piasków gliniastych. W warstwie powierzchniowej zawiera³y one od 1,2 do 3,0% próchnicy (0,7-1,9% wêgla organicznego). S¹ to gleby œrednio i bardzo zwiêz³e, o du ych zdolnoœciach sorpcyjnych. Równoczeœnie jednak s¹ to w wiêkszoœci gleby kwaœne lub lekko kwaœne, co obni a ich odpornoœæ na degradacjê geochemiczn¹. Ca³kowita zawartoœæ miedzi w warstwie 0-30 cm gleb w transekcie wschodnim wynosi³a od 185 do 285 mg/kg (wartoœci œrednie), natomiast w warstwie cm waha³a siê od 65 do 80 mg/kg gleby. Zawartoœci stwierdzone w warstwie powierzchniowej odpowiadaj¹ IV stopniowi ska enia gleb w klasyfikacji IUNG* oraz przekraczaj¹ dopuszczaln¹ koncentracjê miedzi w glebach u ytków rolnych, leœnych i terenów zurbanizowanych, ustalon¹ w Rozporz¹dzeniu Ministra Œrodowiska z dnia 9 wrzeœnia 2002 roku w sprawie standardów jakoœci gleby i ziemi. W transekcie po³udniowym wykazano wy sze zawartoœci miedzi dochodz¹ce w warstwie powierzchniowej nawet do 325 mg/kg (przekroczenie normy o 117%), a w warstwie cm do 260 mg/kg, co œwiadczy o zanieczyszczeniu nie tylko powierzchniowej warstwy gleb, ale i warstw g³êbszych. Zawartoœci cynku we wszystkich badanych punktach równie utrzymuj¹ siê na wysokim poziomie: w warstwie powierzchniowej gleb wahaj¹ siê od 265 do 416 mg/kg, w warstwie podornej od 205 do 375 mg/kg. Powy sze zawartoœci odpowiadaj¹ na ogó³ III stopniowi ska enia gleb w klasyfikacji IUNG i w szeœciu na siedem próbek przekraczaj¹ dopuszczaln¹ koncentracjê cynku w glebach u ytków rolnych, leœnych i terenów zurbanizowanych (300 mg/kg gleby) ustalon¹ w rozporz¹dzeniu Ministra Œrodowiska w sprawie standardów jakoœci gleby i ziemi. W przypadku o³owiu nie stwierdzono przekroczeñ dopuszczalnych norm (100 mg/kg w warstwie gleby 0-30 cm). Ca³kowita zawartoœæ o³owiu w warstwie powierzchniowej wynosi³a od 24 do 31 mg/kg gleby, a w warstwie podornej od 18 do 26 mg/kg. Zgodnie z klasyfikacj¹ IUNG s¹ to zawartoœci typowe dla gleb nie zanieczyszczonych tym pierwiastkiem. Uzyskane dane o jakoœci œrodowiska glebowego w rejonie Zak³adów Chemicznych Z³otniki we Wroc³awiu wskazuj¹ na silne zanieczyszczenie powierzchniowej warstwy gleb cynkiem i miedzi¹ oraz na koniecznoœæ przeprowadzenia rekultywacji gruntów przynajmniej w promieniu 500 metrów na wschód oraz po³udnie od zak³adu. Tabela I.5.5. Podstawowe w³aœciwoœci fizykochemiczne i zawartoœæ Cu, Zn i Pb w glebach w rejonie Zak³adów Chemicznych "Z³otniki" we Wroc³awiu * stopieñ 0 - zawartoœæ naturalna, stopieñ I - zawartoœæ podwy szona, stopieñ II - s³abe zanieczyszczenie, stopieñ III - œrednie zanieczyszczenie, stopieñ IV - silne zanieczyszczenie, stopieñ V - bardzo silne zanieczyszczenie

14 Bystrzyca ul. wirowa Park Z³otnicki Rysunek I.5.8. Lokalizacja punktów poboru gleb w rejonie Zak³adów Chemicznych "Z³otniki" we Wroc³awiu Zak³ady Chemiczne Z³otniki transekt wschodni tory kolejowe 4 transekt po³udniowy PODSUMOWANIE W 2005 roku w województwie dolnoœl¹skim prowadzono badania gleb na terenach u ytkowanych rolniczo pod k¹tem zawartoœci makro- i mikro- elementów oraz w ramach identyfikacji terenów, na których wyst¹pi³o przekroczenie standardów jakoœci gleby i ziemi. Na terenie województwa dolnoœl¹skiego przewa- aj¹ gleby o odczynie lekko kwaœnym, które stanowi¹ 32% powierzchni u ytków rolnych (UR). Gleby kwaœne zajmuj¹ 31% powierzchni UR. Najbardziej zakwaszone s¹ gleby w po³udniowej i po³udniowo-zachodniej czêœci województwa na obszarze Sudetów i Pogórza Sudeckiego oraz na pó³nocy na terenie powiatu milickiego. Najwy szy procent gleb bardzo kwaœnych i kwaœnych wystêpuje na terenie powiatów kamiennogórskiego (82%), jeleniogórskiego (76%), lwóweckiego (76%) i zgorzeleckiego (72%). Przewa aj¹ca czêœæ gleb u ytkowanych rolniczo w województwie dolnoœl¹skim wymaga zmiany odczynu poprzez wapnowanie. W województwie dolnoœl¹skim przewa aj¹ gleby o œredniej zawartoœci fosforu, (25%), potasu (35%) i magnezu (30%). Zawartoœæ boru w glebach województwa jest niska (53%). Przewa aj¹ gleby o œredniej zawartoœci manganu (92%), miedzi (42%), elaza (77%), cynku (51%). Œrednia zawartoœæ azotu w województwie dolnoœl¹skim by³a wysoka i wiosn¹ wynosi³a 133 kg/ha. W porównaniu do roku 2004 r. wartoœæ ta praktycznie nie uleg³a zmianie. Z kolei w przypadku œredniej zawartoœci azotu jesieni¹ stwierdzono wzrost ze 179 do 190 kg/ha. Zgodnie z art. 110 ustawy Prawo ochrony œrodowiska 10 starostw w województwie przed³o y³o w 2005 r. do WIOŒ we Wroc³awiu rejestr zawieraj¹cy informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie standardów jakoœci gleby lub ziemi, z wyszczególnieniem obszarów, na których obowi¹zek rekultywacji obci¹ a starostê. Tylko 6 starostw województwa na 29 prowadzi³o badania monitoringowe gleb zgodnie z art. 109 ust. 2 ww. ustawy. W skali województwa przekroczenie standardów jakoœci gleby okreœlonych w Rozporz¹dzeniu Ministra Œrodowiska z dnia 9 wrzeœnia 2002 r. w sprawie standardów jakoœci gleby oraz standardów jakoœci ziemi (Dz.U ) nast¹pi³o w przypadku: cynku (10 ppk), arsenu (9 ppk), niklu (1 ppk), o³owiu (13 ppk), kadmu (1 ppk), chromu (2 ppk), WWA (8 ppk), benzenu (7 ppk), oleju mineralnego (1 ppk), wêglowodorów aromatycznych (4 ppk). W 49 punktach przekroczona zosta³a dopuszczalna zawartoœæ benzo(a)pirenu. Z posiadanego przez WIOŒ doœwiadczenia i przeprowadzonych ze starostwami spotkañ wynika, i starostwa nie s¹ przygotowane merytorycznie do prowadzenia badañ gleb. Wprowadzenie zapisu art. 109 w ustawie Prawo ochrony œrodowiska ogranicza badania gleb do terenów niektórych starostw. Prowadzone obecnie badania czêsto nie spe³niaj¹ wymogów badañ monitoringowych (cyklicznoœæ, sta³e punkty pomiarowe). Nie s¹ one porównywalne w skali województwa. Ponadto przeprowadzone dotychczas badania nie s¹ uzgadniane z WIOŒ (teren badañ, zakres) i prowadzone przewa nie na terenie gruntów ornych, gdzie nie s¹ przekroczone dopuszczalne standardy jakoœci gleby i ziemi. Wyniki badañ stopnia zanieczyszczenia gleb w województwie dolnoœl¹skim powinny byæ wykorzystane do podjêcia prac rekultywacyjnych zgodnie z art. 102 ustawy Prawo ochrony œrodowiska.