R O Z D Z I A VIII GLEBY. (Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Rzeszowie) 1. Wybrane aspekty prawne ochrony gleb
|
|
- Krzysztof Turek
- 6 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 STAN ŒRODOWISKA W WOJ. PODKARPACKIM W 2003 ROKU 213 R O Z D Z I A VIII GLEBY (Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Rzeszowie) 1. Wybrane aspekty prawne ochrony gleb Obowi¹zek prowadzenia monitoringu jakoœci gleb i ziemi wynika z ustawy Prawo ochrony œrodowiska, przy czym obowi¹zek prowadzenia okresowych badañ gleb i ziemi, nale y do zadañ starosty. Zadaniem starosty jest te prowadzenie publicznie dostêpnych rejestrów zawieraj¹cych informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenia standardów jakoœci gleby wraz ze wskazaniem obszarów wymagaj¹cych rekultywacji. Badania gleb prowadzone s¹ tak e przez Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Œrodowiska, stosownie do specyficznych potrzeb regionu. Standardy jakoœci gleby lub ziemi z uwzglêdnieniem ich funkcji aktualnej i planowanej dla poszczególnych grup rodzajów gruntów okreœla rozporz¹dzenie Ministra Œrodowiska z dnia 9 wrzeœnia 2002 roku w sprawie standardów jakoœci gleby oraz standardów jakoœci ziemi. Zgodnie z tym rozporz¹dzeniem wyszczególniono trzy grupy gruntów: grupa A nieruchomoœci gruntowe wchodz¹ce w sk³ad obszaru poddanego ochronie na podstawie przepisów ustawy Prawo wodne, obszary poddane ochronie na podstawie przepisów o ochronie przyrody; grupa B grunty zaliczone do u ytków rolnych z wy³¹czeniem gruntów pod stawami i gruntów pod rowami, grunty leœne oraz zadrzewione i zakrzewione, nieu ytki, a tak e grunty zabudowane i zurbanizowane z wy³¹czeniem terenów przemys³owych, u ytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych; grupa C tereny przemys³owe, u ytki kopalne, tereny komunikacyjne. Rozporz¹dzenie w sprawie standardów jakoœci gleby oraz standardów jakoœci ziemi nie uwzglêdnia podstawowych w³aœciwoœci gleb, tj. odczynu, sk³adu granulometrycznego oraz zawartoœci próchnicy. Maj¹ tutaj zastosowanie wytyczne opracowane przez Instytut Uprawy Nawo enia i Gleboznawstwa w Pu³awach, wed³ug których ocenia siê zawartoœæ zanieczyszczeñ w glebie w szeœciostopniowej skali 0 V. Ponadto dopuszczalne stê enia metali ciê kich w glebach znajduj¹cych siê na terenach gospodarstw, w których mo e byæ prowadzona produkcja rolna metodami ekologicznymi, okreœlaj¹ przepisy zawarte w rozporz¹dzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia roku w sprawie dopusz-
2 214 GLEBY czalnych stê eñ metali ciê kich zanieczyszczaj¹cych glebê. Dopuszczalne zawartoœci metali ciê kich w glebach przeznaczonych do rolniczego wykorzystania œcieków nie mog¹ przekraczaæ wartoœci, które s¹ okreœlone w za³¹czniku nr 7 do rozporz¹dzenia Ministra Œrodowiska z dnia 8 lipca 2004 roku w sprawie warunków, jakie nale y spe³niæ przy wprowadzaniu œcieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla œrodowiska wodnego. Ocena jakoœci gleb nie jest normowana odrêbn¹ dyrektyw¹ UE. Kwestia ochrony gleb uwzglêdniona zosta³a w nastêpuj¹cych przepisach unijnych: Dyrektywa Rady 86/278/EWG z dnia 12 czerwca 1986 r. w sprawie ochrony œrodowiska, w szczególnoœci gleby, w przypadku wykorzystywania osadów œciekowych w rolnictwie, Dyrektywa Rady 85/337/EWG z dnia 27 czerwca 1985 roku w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsiêwziêcia publiczne i prywatne na œrodowisko naturalne. W roku 2003 badania gleb na terenie województwa podkarpackiego obejmowa³y badania gleb u ytkowanych rolniczo, a tak e lokalny monitoring jakoœci gleb w rejonie niektórych sk³adowisk odpadów oraz zak³adów przemys³owych stwarzaj¹cych podejrzenie znacznego oddzia³ywania na œrodowisko naturalne. Monitoring gleb realizowany jest w celu obserwowania zmian jakoœci gleb pod wp³ywem czynników antropopresji. Jego celem jest identyfikacja terenów, na których wyst¹pi³o przekroczenie standardów gleby i ziemi, a tym samym stworzenie podstaw do podjêcia dzia³añ naprawczych poprzez opracowanie i realizacjê planów rekultywacji tych obszarów. Identyfikacja lokalnych ska eñ gleby jako zadanie starosty jest procesem wieloetapowym, w którym istotn¹ rolê bêd¹ pe³niæ wstêpne wskazania obszarów, w przypadku których w wyniku dzia³alnoœci kontrolnej lub skarg mieszkañców stwierdzono, i istnieje ryzyko wyst¹pienia zanieczyszczeñ. Dla takich obszarów starosta ustali rzeczywisty poziom zanieczyszczenia w sposób wyszczególniony w rozporz¹dzeniu Ministra Œrodowiska w sprawie standardów jakoœci gleb oraz standardów jakoœci ziemi. Identyfikacja terenów, na których wyst¹pi³o przekroczenie standardów jakoœci gleb bêdzie zatem oparta na dzia³aniach monitoringowych o charakterze lokalnym. 2. Stan gleb u ytków rolnych (Okrêgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Rzeszowie) Gleba jest podstawowym elementem œrodowiska przyrodniczego, a jej w³aœciwoœci fizyczne, chemiczne i biologiczne kszta³towane pod wp³ywem dzia³ania procesu glebotwórczego znajduj¹ siê w stanie równowagi dynamicznej. Naruszenie tej równowagi ma zazwyczaj negatywne skutki dla œrodowiska i wywiera bezpoœredni wp³yw na produkcyjnoœæ gleby i jakoœæ p³odów rolnych. Gleba stanowi naturalne œrodowisko dla rozwoju mikroorganizmów i roœlin wy szych oraz zaopatruje roœliny w wodê, niezbêdne sk³adniki pokarmowe, mineralne i organiczne. Warunkuje produkcjê i rozk³ad biomasy oraz przep³yw energii i obieg materii w ekosystemie, jest filtrem w obiegu wód podziemnych. Tak wa na rola gleby w funkcjonowaniu systemów przyrodniczych stanowi podstawy do jej szczególnej ochrony. O jakoœci gleby decyduj¹ jej w³aœciwoœci fizyko-chemiczne wynikaj¹ce z rodzaju ska³y macierzystej, sk³adu granulometrycznego oraz udzia³u substancji organicznej w profilu glebowym. W wyniku oddzia³ywañ antropogenicznych i dzia³alnoœci cz³owieka naturalne w³aœciwoœci gleby ulegaj¹ czêsto trudnoodwracalnym przemianom. Okrêgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Rzeszowie prowadzi w szerokim zakresie badania gleb, nawozów i p³odów rolnych dla potrzeb doradztwa i monitoringu rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Badania obejmuj¹ oznaczenie odczynu (ph) gleby i zawartoœæ przyswajalnych makroelementów (P 2 O 5, K 2 O, Mg). Uzyskane dotychczas wyniki analiz dostarczy³y informacji o stanie zakwaszenia gleb i potrzebach wapnowania, a tak e o zasobnoœci w przyswajalny fosfor, potas i magnez oraz koniecznoœci uzupe³nienia deficytowych sk³adników poprzez racjonalne nawo enie. Aktualne badania odczynu i zasobnoœci gleb w makroelementy prowadzone s¹ g³ównie na zlecenie gospodarstw rolnych przy wspó³udziale urzêdów gmin i starostw powiatowych. W latach przebadano ³¹cznie ha u ytków rolnych poprzez przeanalizowanie prób na odczyn i zawartoœæ P 2 O 5, K 2 O, Mg. Okrêgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Rzeszowie prowadzi ponadto badania gleb i roœlin w celu okreœlenia zanieczyszczenia metalami ciê kimi. W pocz¹tkowym okresie obejmowa³y one tereny wokó³ zak³adów przemys³owych i szlaków komunikacyjnych. W 1992 roku, na zlecenie Ministerstwa Rolnictwa i Gospodarki ywnoœciowej, rozpoczêto prace w zakresie ochrony rolniczej przestrzeni pro-
3 STAN ŒRODOWISKA W WOJ. PODKARPACKIM W 2003 ROKU 215 dukcyjnej. W ramach tego programu przebadano w latach na terenie województwa podkarpackiego oko³o 3 tysiêcy próbek glebowych pobranych z warstwy ornej i podglebia w ponad 2 tysi¹cach punktów. Ka dy punkt kontrolny reprezentowa³ obszar ok. 400 ha u ytków rolnych o jednorodnych glebach. W latach zmieniono program monitoringu badaj¹c p³ody rolne i glebê w wytypowanych gminach. W wymienionym okresie przebadano 102 próby. W próbkach gleby oznaczano ph, sk³ad granulometryczny oraz ca³kowite zawartoœci Pb, Cd, Cr, Zn, Ni. Wszystkie oznaczenia przeprowadzono w oparciu o metodyki obowi¹zuj¹ce w Stacji Chemiczno-Rolniczej. Odczyn gleby (ph) oznaczono metod¹ potencjometryczn¹, przyswajalne formy potasu i fosforu metod¹ Egnera-Riehma, w której ekstraktem jest mleczan wapnia, a magnez i metale ciê - kie metod¹ absorpcji spektrometrii atomowej. Odczyn i potrzeby wapnowania Cech¹ charakterystyczn¹ ka dej gleby jest odczyn warunkuj¹cy chemiczne, fizyczne i biologiczne jej w³aœciwoœci. WskaŸnikiem zakwaszenia gleby jest wartoœæ ph, która okreœla stopieñ stê enia jonów wodorowych w roztworze glebowym. Odczyn nie jest cech¹ sta³¹ i mo e ulegaæ du ym zmianom w stosunkowo krótkim czasie zarówno pod wp³ywem warunków klimatycznych, jak i pod wp³ywem dzia³alnoœci gospodarczej cz³owieka. Opieraj¹c siê na wynikach liczbowych pomiaru odczynu w 1986 r. w Instytucie Uprawy Nawo enia i Gleboznawstwa w Pu³awach opracowano nastêpuj¹cy podzia³ gleb wg ph oznaczonego w 1 n KCl: - gleby bardzo kwaœne o ph < 4,5 - gleby kwaœne o ph 5,5 - gleby lekko kwaœne o ph 5,6 6,5 - gleby obojêtne o ph 6,6 7,2 - gleby zasadowe o ph > 7,2. Z punktu widzenia upraw rolniczych optymalnym odczynem dla gleb zwiêz³ych jest odczyn zbli- ony do obojêtnego (ph 6,0 7,2), a dla l ejszych ph 5,1 6,0. Bez wzglêdu na po³o enie fizjograficzne i rodzaj ska³y macierzystej, z jakiej gleba powsta³a, ponad 70% u ytków rolnych województwa podkarpackiego posiada odczyn bardzo kwaœny i kwaœny (wspó³czynnik ph do 5) oraz najwy sze w kraju potrzeby wapnowania obejmuj¹ce 61-80% gruntów u ytkowanych rolniczo, co obrazuj¹ zamieszczone mapki i tabela 8.1. Najwiêcej gleb zakwaszonych wystêpuje w powiatach: bieszczadzkim (90%), leskim (86%), kolbuszowskim (84%) i ni añskim (77%). Na podstawie przeprowadzonych badañ odczynu (ph) gleby okreœla siê potrzeby wapnowania bior¹c pod uwagê zakwaszenie i kategoriê agronomiczn¹ (stopieñ zwiêz³oœci). Najskuteczniejszym zabiegiem ograniczaj¹cym niepo ¹dane skutki nadmiernego zakwaszenia gleb jest wapnowanie, które ma na celu: - doprowadzenie ph gleby do wielkoœci optymalnych dla uprawianych gatunków roœlin - pokrycie strat wapnia i magnezu - poprawienie w³aœciwoœci fizycznych gleby - zwiêkszenie efektywnoœci nawo enia mineralnego i organicznego - usuniêcie toksycznych dla roœlin jonów glinu i manganu - uaktywnienie ycia biologicznego. Wysokoœæ dawki wapna u ytej do odkwaszania uzale niona jest od wspó³czynnika ph i kategorii agronomicznej gleby. Na gleby lekkie o zawartoœci frakcji sp³awialnych 11 20% przy koniecznym wapnowaniu zaleca siê 3,5 tony CaO/ha, a przy wapnowaniu potrzebnym dawkê obni a siê do 2,5 tony CaO/ha. Gleby œredniozwiêz³e (21 35% frakcji sp³awialnych) maj¹ znacznie wiêksze potrzeby wapnowa- Tabela 8.1. Odczyn i potrzeby wapnowania w % u ytków rolnych
4 216 GLEBY Mapa 8.1. Odczyn gleb Polski na podstawie wyników badañ OSChR w latach Mapa 8.2. Potrzeby wapnowania gleb Polski na podstawie wyników badañ OSChR w latach Mapa 8.3. Odczyn gleb woj. podkarpackiego na podstawie wyników badañ OSChR w latach nia, dlatego te przy wapnowaniu koniecznym nale- y stosowaæ 4,5 t CaO/ha, a przy wapnowaniu potrzebnym 3,0 t CaO/ha. Mapa 8.4. Potrzeby wapnowania gleb woj. podkarpackiego na podstawie badañ OSChR w latach Zawartoœæ przyswajalnego fosforu, potasu, magnezu Ocena zawartoœci przyswajalnych form makrosk³adników stanowi podstawê do okreœlenia wysokoœci dawek nawozów, które bêd¹ gwarantowa³y prawid³owy wzrost roœlin, uzyskanie wysokiego i dobrego jakoœciowo plonu, a jednoczeœnie nie bêd¹ wp³ywa³y negatywnie na œrodowisko naturalne. B³êdy pope³niane przy nawo eniu oraz ograniczenie nawo enia organiczno-mineralnego sprawi- ³y, e coraz czêœciej spotykamy siê z degradacj¹ gleby spowodowan¹ zubo eniem szczególnie w fosfor i potas. Udzia³ gleb o bardzo niskiej i niskiej zawartoœci fosforu i potasu w województwie podkarpac-
5 STAN ŒRODOWISKA W WOJ. PODKARPACKIM W 2003 ROKU 217 Tabela 8.2. Zawartoœæ makroelementów (P 2 O 5, K 2 O,Mg) w % u ytków rolnych kim jest znaczny i od d³u szego czasu nie wykazuje praktycznie zmian. W ostatnich latach nast¹pi³ spadek zu ycia nawozów fosforowych i potasowych co spowodowa- ³o, e ok. 58% gleb u ytkowanych rolniczo charakteryzuje siê bardzo nisk¹ i nisk¹ zawartoœci¹ w P 2 O 5, K 2 O. Gleby Podkarpacia w porównaniu z innymi rejonami Polski s¹ zasobne w magnez, a barier¹ ograniczaj¹c¹ jego przyswajalnoœæ przez roœliny jest odczyn ph. Niedobór magnezu stwierdzono w oko³o 20% gleb wytworzonych w wiêkszoœci z piasków o zawartoœci frakcji sp³awialnych %. Powy sze dane ilustruj¹ zamieszczone mapy zawartoœci P 2 O 5, K 2 O,Mg oraz tabela 8.2. Zawartoœæ metali ciê kich Okreœlenie poziomu zawartoœci pierwiastków metali ciê kich w glebach rolniczych sta³o siê konieczne w zwi¹zku z postêpuj¹cym procesem zanieczyszczenia œrodowiska przyrodniczego. Województwo podkarpackie charakteryzuje siê zró nicowanymi glebami pod wzglêdem typu, podtypu i gatunku, co ma istotny wp³yw na zawartoœæ metali ciê kich. O sk³adzie chemicznym gleby, w tym o zawartoœci pierwiastków metali ciê kich decydowa³a ska³a macierzysta, klimat, roœlinnoœæ i opad atmosferyczny, a w ostatnim okresie coraz wiêkszy wp³yw (negatywny) ma dzia³alnoœæ gospodarcza cz³owieka. Oceny zawartoœci metali ciê kich dokonano w oparciu o programy monitoringowe zlecone przez Ministerstwo Rolnictwa w latach i , z których wyniki badañ zamieszczono poni- ej w tabelach. Nie odnotowano wzrostu zawartoœci metali ciê - kich na przestrzeni lat Oznaczone stê- enia oscyluj¹ wokó³ zawartoœci naturalnych i s¹ porównywalne w obu programach badawczych. Poziom wielkoœci ró nicuje siê w zale noœci od rodzaju gleby. Gleby wytworzone z utworów piaszczystych charakteryzuj¹ siê ni szym poziomem zawartoœci metali ciê kich. Najwiêcej wystêpuje ich w glebach wytworzonych z utworów osadowych fliszowych (Pogórze Œrodkowobeskidzkie i Beskidy Wschodnie). Gleby województwa podkarpackiego s¹ czyste ekologicznie, naturalne zawartoœci metali ciê - kich predysponuj¹ je pod wszystkie uprawy ogrodnicze i rolnicze po wczeœniejszym uregulowaniu odczynu. Obszar nale y obj¹æ szczególn¹ ochron¹ przed wprowadzeniem do œrodowiska glebowego metali ciê kich ze Ÿróde³ antropogenicznych.
6 218 GLEBY Mapa 8.5. Zawartoœæ fosforu w glebach woj. podkarpackiego na podstawie wyników badañ OSChR w latach Mapa 8.7. Zawartoœæ magnezu w glebach woj. podkarpackiego na podstawie wyników badañ OSChR w latach Monitoring gleb Jednym z podstawowych parametrów chemicznych gleby jest odczyn. Wp³ywa on na kierunek procesów glebowych, wietrzenie ska³ macierzystych, Mapa 8.6. Zawartoœæ potasu w glebach woj. podkarpackiego na podstawie wyników badañ OSChR w latach mineralizacjê i humifikacjê szcz¹tków organicznych, nitryfikacjê (utlenianie jonów amonowych do azotanów) i denitryfikacjê (redukcjê azotanów do amoniaku lub azotu) oraz rozwój organizmów yj¹cych stale lub przejœciowo w glebie (edafonu) i wzrost roœlin, a tak e na stopieñ agresywnoœci gruntu. Chemiczne przekszta³cenie gleby polega na zmianie jej odczynu (zakwaszenie albo alkalizacja), zasoleniu lub zatruciu w wyniku antropopresji, tj. zamierzonego lub nieoczekiwanego skutku dzia³alnoœci cz³owieka. Zakwaszenie gleby jest wynikiem zachodz¹cych w glebie procesów rozk³adu substancji organicznych, procesów yciowych roœlin, których produktami s¹ kwasy organiczne i nieorganiczne, nitryfikacji oraz hydrolizy soli glinu i elaza. Wzrost zakwaszenia powoduj¹ dodatkowo kwaœne opady, które wprowadzaj¹ do gleby jony siarczanowe, azotanowe, chlorkowe i hydronowe (wodorowe) oraz inne zanieczyszczenia wymywane z atmosfery (zanieczyszczenia powietrza). Degraduj¹ce dzia³anie kwaœnych opadów na pod³o e, oprócz zwiêkszonego zakwaszenia gleby, polega na rozk³adzie minera³ów pierwotnych i wtórnych, uwalnianiu z glinokrzemianów glinu, który w formie jonowej ma w³aœciwoœci toksyczne, wymywaniu sk³adników mineralnych z kompleksu sorpcyjnego oraz na znacznym zmniejszaniu aktywnoœci mikroorganizmów. Do alkalizacji gleby prowadzi natomiast wymywanie z atmosfery py³ów, np. cementowych oraz nad-
7 STAN ŒRODOWISKA W WOJ. PODKARPACKIM W 2003 ROKU 219 Tabela 8.3. Wyniki badañ zawartoœci metali ciê kich w glebie badania Tabela 8.4. Wyniki badañ zawartoœci metali ciê kich w glebie badania mierne wapnowanie. GroŸne zanieczyszczenie gleby stanowi¹ wystêpuj¹ce w nadmiarze azotany, których Ÿród³em jest nadmierne nawo enie gleb azotem, zanieczyszczona atmosfera lub œcieki. Azotany opóÿniaj¹ dojrzewanie roœlin zmniejszaj¹c ich odpornoœæ na choroby, szkodniki i wyleganie, powoduj¹ zanik przyswajalnej miedzi oraz s¹ prekursorami kancerogennych, teratogennych i fitotoksycznych nitrozoamin. Roœliny uprawiane na glebach o nadmiernej zawartoœci azotu szkodz¹ zdrowiu ludzi i zwierz¹t Sieæ krajowa monitoringu chemizmu gleb ornych W Polsce monitoring gleb prowadzony jest w ramach Pañstwowego Monitoringu Œrodowiska. Ma on na celu stwierdzanie zmian jakoœci gleb, g³ów-
8 220 GLEBY Tabela 8.5. Lokalizacja oraz wartoœæ i przydatnoœæ gleb punktów kontrolno-pomiarowych Lp. Nr punktu Miejscowość Powiat Klasa bonitacyjna nie powodowanych dzia³alnoœci¹ cz³owieka, tj. rolnictwa, przemys³u, transportu. Lokalne zagro enia gleb stanowi¹ sk³adowiska odpadów komunalnych i przemys³owych. Krajowy monitoring w³aœciwoœci gleb, jaki przeprowadzono na terenie ca³ego kraju obejmowa³ lata Stanowi³o go 216 punktów kontrolnopomiarowych zlokalizowanych w glebach ornych ca³ego kraju. Charakteryzowa³y siê one du ym zró nicowaniem typologicznym, granulometrycznym oraz wartoœci¹ i przydatnoœci¹ rolnicz¹. Uk³ad taki daje mo liwoœæ œledzenia zmian zachodz¹cych w glebie pod wp³ywem okreœlonej dzia³alnoœci zarówno rolniczej, jak i pozarolniczej. Na terenie województwa podkarpackiego znajduje siê 14 punktów pomiarowych wchodz¹cych w sk³ad krajowego monitoringu gleb. Mapa 8.8. przedstawia miejsca prowadzenia monitoringu gleb ornych na terenie województwa podkarpackiego. Metale ciê kie (pierwiastki œladowe) dostaj¹ siê Kompleks przydatności rolniczej Trzcinica jasielski IIIb Dukla krośnieński IVa Wzdów brzozowski IIIb Zapałów jarosławski IIIb Niżatyce przeworski II Boratyn jarosławski II Chołowice przemyski IIIa Józefów mielecki IIIb Góra ropczyckosędziszowski IIIa 2 Ropczycka Kolbuszowa kolbuszowski IIIb 4 Górna Dębno leżajski IIIa Godowa strzyżowski IIIb Nisko niżański V Pustków dębicki V 6 Mapa 8.8. Monitoring krajowy gleb ornych na terenie województwa podkarpackiego do gleby w wyniku dzia³alnoœci cz³owieka, g³ównie podczas przemys³owych emisji py³ów i gazów. Nadmierna ich akumulacja w warstwie powierzchniowej gleby stanowi jedn¹ z podstawowych przyczyn degradacji chemicznej w³aœciwoœci gleb. Metale ciê kie w formie ³atwo przyswajalnej dla roœlin mog¹ stanowiæ zagro enie dla zdrowia ludzi i zwierz¹t. Stopieñ przyswajalnoœci metali ciê kich przez roœliny zale y od sk³adu granulometrycznego (zawartoœci czêœci sp³awialnych), odczynu oraz zasobnoœci gleb w próchnicê. Wzrost odczynu gleby do wartoœci ph w granicach 6,5 7,5 zmniejsza pobieranie metali ciê kich przez roœliny, natomiast zawartoœæ substancji organicznej w glebie ogranicza rozpuszczalnoœæ metali ciê - kich w œrodowisku glebowym, a przez to zmniejsza ich dostêpnoœæ dla roœlin. Oceny zawartoœci metali ciê - kich w glebie dokonano w oparciu o kryteria ustanowione przez IUNG w Pu³awach. Kryteria te wyró niaj¹ 5 stopni zanieczyszczenia i stopieñ 0 oznaczaj¹cy naturaln¹ zawartoœæ pierwiastków w glebie. We wszystkich punktach badawczych na terenie kraju zawartoœæ metali ciê kich takich, jak cynk, o³ów, miedÿ i nikiel okreœlono na poziomie wartoœci naturalnych wystêpuj¹cych w glebie, jedynie
9 STAN ŒRODOWISKA W WOJ. PODKARPACKIM W 2003 ROKU Tabela 8.6. Stopnie oceny w³aœciwoœci gleb pod wzglêdem zawartoœci metali ciê kich Tabela 8.8. Graniczne zawartoœci WWA w 0 20 cm warstwie gleby 221 Tabela 8.7. Stopnie oceny w³aœciwoœci gleb pod wzglêdem zawartoœci siarki w przypadku kadmu badania wykaza³y nieznacznie podwy szone zawartoœci tego pierwiastka, mieszcz¹ce siê jednak w zakresie I stopnia zanieczyszczenia. Pierwiastkiem niezbêdnym do ycia roœlin jest siarka. Jej nadmiar, spowodowany imisj¹ dwutlenku siarki z atmosfery lub nawo eniem, stanowiæ mo e jednak chemiczne zanieczyszczenie gleby. Negatywne skutki zanieczyszczenia gleb siark¹ pod wp³ywem autopopresji to przede wszystkim ich degradacja chemiczna poprzez zakwaszenie oraz wzrost zawartoœci siarki w glebie, g³ównie w formie siarczanowej. Tabela 8.9. Zawartoœci pierwiastków (substancji) w warstwie ornej gleb wyniki badañ przeprowadzonych w latach
10 222 GLEBY Tabela Graniczne zawartoœci metali ciê kich w glebach (warstwa 0 20 cm) Oceny zawartoœci siarki w glebie dokonano w oparciu o stopnie zanieczyszczenia opracowane przez IUNG w Pu³awach. Istniej¹ cztery stopnie zawartoœci siarki w glebie, co przedstawia tabela 8.7. Zawartoœæ siarki siarczanowej w glebach w latach waha³a siê na poziomie I stopnia zanieczyszczenia, tj. zawartoœci naturalnej. Jedynie analiza zawartoœci siarki siarczanowej w punkcie kontrolnym w Pustkowie w powiecie dêbickim, wykaza³a II stopieñ zanieczyszczenia w roku 1995 oraz III stopieñ zanieczyszczenia w roku Wielopierœcieniowe wêglowodory aromatyczne (WWA) charakteryzuj¹ siê silnymi w³aœciwoœciami rakotwórczymi i mutagennymi. Ich zawartoœæ w glebach na terenie ca³ego kraju jest, w porównaniu z innymi substancjami i pierwiastkami toksycznymi, stosunkowo s³abo rozpoznana. Zwi¹zki te wystêpuj¹ w produktach ropopochodnych, œciekach, kompostach itp. Ekotoksykologiczne zagro enie ze strony wielopierœcieniowych wêglowodorów aromatycznych jest silnie zró nicowane i zale y od ich stê- enia w œrodowisku oraz rodzaju samego zwi¹zku. Kryteria oceny zanieczyszczenia gleb przez WWA na terenie kraju oparto na wynikach oznaczeñ zawartoœci tych zwi¹zków w glebach. Uzyskane przez IUNG wyniki badañ gleb w latach wykaza³y nisk¹ zawartoœæ WWA w glebie w punktach kontrolnych na terenie ca³ego kraju. Na terenie województwa podkarpackiego II stopieñ zanieczyszczenia stwierdzono w 1995 r. w punktach zlokalizowanych w Dêbnie oraz Godowej, jednak ju w roku 2000 zanieczyszczenie WWA we wszystkich punktach kontrolnych na terenie województwa osi¹gnê³o 0 lub najwy ej I stopieñ zanieczyszczenia. Tabela 8.9. przedstawia zestawienie wyników badañ w³aœciwoœci chemicznych gleb ornych przeprowadzonych w latach i opracowanych przez Instytut Uprawy Nawo enia i Gleboznawstwa w Pu³awach. Przedstawione wyniki badañ chemizmu gleb ornych wykaza³y, i stan jakoœci badanych gleb ornych pod wzglêdem zawartoœci metali ciê kich i siarki by³ korzystny na terenie ca³ego kraju, w tym na terenie województwa podkarpackiego. Gleby w wiêkszoœci charakteryzowa³y siê naturaln¹ zawartoœci¹ tych pierwiastków. Zanieczyszczenie gleby WWA równie nie osi¹ga³o wysokiego stopnia, utrzymuj¹c przy tym tendencjê malej¹c¹ ich zawartoœci w glebie Zanieczyszczenia gleb wokó³ sk³adowisk oraz w rejonie zak³adów przemys³owych Zanieczyszczenie gleb i gruntów substancjami chemicznymi wystêpuj¹cymi w glebach, jeœli prze- Tabela Graniczne zawartoœci siarki w glebach (warstwa 0 20 cm)
11 STAN ŒRODOWISKA W WOJ. PODKARPACKIM W 2003 ROKU 223 kracza ich normaln¹ zawartoœæ, niezbêdn¹ do zapewnienia obiegu materii i energii w ekosystemach, pochodzi m.in. ze sta³ych i ciek³ych odpadów przemys³owych i komunalnych, gazów i py³ów emitowanych z zak³adów przemys³owych (chemiczne, petrochemiczne, cementownie, huty, elektrownie itp.), gazów wydechowych silników spalinowych oraz z substancji stosowanych w rolnictwie (nawozy sztuczne, œrodki ochrony roœlin). Zanieczyszczenia mog¹ zmieniaæ w³aœciwoœci fizyczne, chemiczne i mikrobiologiczne gleby. Najbardziej nara one obszary zanieczyszczenia gleb, to s¹siedztwa sk³adowisk odpadów komunalnych oraz przemys³owych, a najczêœciej rozpowszechnione zanieczyszczenia gleb to zanieczyszczenia zwi¹zkami organicznymi, metalami ciê kimi oraz azotanami. W województwie podkarpackim w 2003 roku wykonywane by³y okresowe badania jakoœci gleb w strefach bezpoœredniego oddzia³ywania sk³adowisk odpadów, oczyszczalni œcieków oraz zak³adów przemys³owych stwarzaj¹cych podejrzenie niekorzystnego wp³ywu na stan œrodowiska glebowego. Uwzglêdniaj¹c rozporz¹dzenie Ministra Œrodowiska, tereny, na których prowadzono badania w zakresie wp³ywu sk³adowisk na stan czystoœci gleb, zakwalifikowane zosta³y do grupy B. Ocenê stopnia zanieczyszczenia gleb wykonano w oparciu o rozporz¹dzenie Ministra Œrodowiska z dnia 9 wrzeœnia 2002 r. w sprawie standardów jakoœci gleby oraz standardów jakoœci ziemi. Glebê lub ziemiê uznaje siê za zanieczyszczon¹, gdy stê- enie co najmniej jednej substancji przekracza wartoœæ dopuszczaln¹ okreœlon¹ w za³¹czniku do tego rozporz¹dzenia. W latach wykonane zosta³y badania gleb wokó³ czterech sk³adowisk odpadów komunalnych, bêd¹cych w fazie eksploatacji, zlokalizowanych w Jaœle, Kroœnie, Brzozowie i Dukli oraz wokó³ zrekultywowanego sk³adowiska komunalnego w Sanoku, a tak e w rejonie sk³adowiska odpadów przemys³owych Rafinerii JAS O S.A. w Jaœle. W badanych glebach, w warstwie powierzchniowej, oznaczano zawartoœci metali ciê kich. Badania gleb w rejonie sk³adowiska odpadów komunalnych w Jaœle wykonano w latach w 4 punktach, po³o onych w odleg³oœci oko- ³o 20 m od sk³adowiska. W powierzchniowej warstwie gleb oznaczono zawartoœci metali ciê kich, takich jak: w 2002 roku: o³ów, kadm, miedÿ, cynk, w 2003 roku: o³ów, kadm, cynk, chrom, rtêæ i kobalt. Gleby badane w rejonie sk³adowiska komunalnego w Jaœle nie wykazuj¹ zanieczyszczenia metalami ciê kimi. W 2003 roku obserwowano w odniesieniu do roku 2002 zmniejszenie stê eñ metali ciê - kich, w przypadku o³owiu œrednio o 37%, kadmu œrednio o 20%, cynku œrednio o 23%. Najwy - sze wartoœci stê eñ o³owiu i cynku wyst¹pi³y w punkcie pomiarowym po³o onym po stronie zachodniej sk³adowiska. Badania gleb w rejonie sk³adowiska odpadów komunalnych w Kroœnie wykonano w latach w 4 punktach po³o onych w odleg³oœci m od ogrodzenia sk³adowiska. W powierzchniowej warstwie gleb oznaczono zawartoœci nastêpuj¹cych metali ciê kich: o³ów, kadm, miedÿ, cynk. Gleby badane w rejonie sk³adowiska komunalnego w Kroœnie nie wykazuj¹ zanieczyszczenia metalami ciê kimi. W 2003 roku obserwowano w odniesieniu do roku 2002 zmniejszenie stê eñ metali ciê kich, w przypadku o³owiu œrednio o 26% Tabela Badania gleb pod k¹tem zawartoœci metali ciê kich w rejonie sk³adowisk odpadów na terenie województwa podkarpackiego
12 224 GLEBY Wykres 8.1. Zawartoœæ metali ciê kich w próbkach gleb w rejonie sk³adowisk odpadów na terenie województwa podkarpackiego i cynku œrednio o 7%. Najwy sze wartoœci stê eñ o³owiu i cynku wyst¹pi³y w punkcie pomiarowym po³o onym po stronie po³udniowej sk³adowiska. Badania w rejonie sk³adowiska odpadów komunalnych w Dukli wykonano dwukrotnie w roku 2002 w 4 punktach po³o onych wokó³ sk³adowiska w odleg³oœci oko³o 5 m od wa³u ochronnego sk³adowiska. W powierzchniowej warstwie gleb oznaczono zawartoœci nastêpuj¹cych metali ciê kich: o³ów, kadm, miedÿ, cynk. Gleby badane w rejonie sk³adowiska komunalnego w Dukli nie wykazuj¹ zanieczyszczenia metalami ciê kimi. Badania gleb w rejonie sk³adowiska odpadów komunalnych w Brzozowie wykonano jednokrotnie w roku 2003 w jednym punkcie oraz w 2002 roku w piêciu punktach po³o onych wokó³ sk³adowiska. W powierzchniowej warstwie gleb oznaczono zawartoœci nastêpuj¹cych metali ciê kich: o³ów, kadm, miedÿ, cynk, nikiel, chrom i rtêæ. Gleby badane w rejonie sk³adowiska komunalnego w Brzozowie nie wykazuj¹ zanieczyszczenia metalami ciê kimi. Badaniami kontrolnymi w zakresie oceny jakoœci gleby objêto równie zrekultywowane sk³adowisko odpadów komunalnych w Sanoku. Eksploatacjê sk³adowiska prowadzono do lipca 2000 roku, natomiast prace rekultywacyjne zakoñczono we wrzeœniu 2001 roku. W 2003 roku badania gleb wykonano w trzech punktach po³o onych wokó³ sk³adowiska, w odleg³oœci m od sk³adowiska. W powierzchniowej warstwie gleb oznaczono zawartoœci nastêpuj¹cych metali ciê kich: o³ów, kadm, miedÿ, cynk, chrom i rtêæ. Gleby badane w rejonie zrekultywowanego sk³adowiska komunalnego w Sanoku nie wykazuj¹ zanieczyszczenia metalami ciê kimi. Najwy sze wartoœci stê eñ oznaczonych metali ciê kich wyst¹pi³y w punkcie pomiarowym po³o onym po stronie po- ³udniowo-zachodniej sk³adowiska. Badania gleb w rejonie sk³adowiska odpadów przemys³owych Rafinerii JAS O S.A. w Jaœle wykonano w roku 2003 trzykrotnie w 4 punktach po- ³o onych wokó³ zrekultywowanego sk³adowiska i aktualnie eksploatowanej nowej kwatery. W powierzchniowej warstwie gleb oznaczono zawartoœci nastêpuj¹cych metali ciê kich: o³ów, kadm, miedÿ, cynk i nikiel. Gleby badane w rejonie sk³adowiska przemys³owego Rafinerii JAS O S.A., zlokalizowanego poza terenem zak³adu, nie wykazuj¹ zanieczyszczenia metalami ciê kimi. Badania gleb pod k¹tem zawartoœci metali ciê - kich, jakie wykonano w próbkach gleb w rejonie sk³adowisk odpadów na terenie województwa podkarpackiego oraz wartoœci dopuszczalne stê eñ metali ciê kich w glebie przedstawia tabela oraz wykres 8.1. Od 2003 roku prowadzone by³y przez WIOŒ w Rzeszowie badania monitoringowe gleb w rejonie Kopalni Gazu Zalesie w Rzeszowie. Celem badañ by³o okreœlenie wp³ywu Kopalni Zalesie na stan zanieczyszczenia œrodowiska w tym rejonie. Badano wystêpowanie wêglowodorów aromatycznych, sumy benzyn i oleju mineralnego oraz metanolu, kadmu i o³owiu w glebie. Badanie zawartoœci zanieczyszczenia produktami ropopochodnymi w próbkach gleby wykaza³y w czêœci przypadków podwy szon¹ zawartoœæ sumy benzyn, tj. od 1,14 mg/kg s.m. do 1,64 mg/kg s.m. przekraczaj¹c nieznacznie poziom dopuszczalny dla gleb z grupy B (wynosz¹cy 1,0 mg/kg s.m.). Na badanym obszarze stwierdzono ponadto nieznaczne przekroczenie zawartoœci sumy benzyn w glebie wynosz¹ce 1,66 mg/kg s.m., jednak lokalizacja punktu poboru analizowanej próbki wykluczy³a jakikolwiek wp³yw Kopalni Gazu. Wartoœci stê eñ pozosta³ych badanych zanieczyszczeñ by³y niskie. W 2003 roku WIOŒ Rzeszów przeprowadzi³ badania kontrolne próbek gleby z terenu Rolniczo- -Wytwórczego Kombinatu Spó³dzielczego w Dêbnie ko³o Le ajska. Badania te wykaza³y, i iloœæ metali ciê kich w mg/kg s.m. gruntu nie przekracza wartoœci dopuszczalnych. W latach wykonano badania geologiczne w celu okreœlenia warunków hydrogeologicznych i zagro enia dla œrodowiska wynikaj¹cego z nagromadzenia niebezpiecznych dla œrodowiska odpadów na terenie Bazy w Grabinach, nale ¹cej do Przedsiêbiorstwa Drogowo-Mostowego w Dêbicy. Czêœæ terenu wydzier awiona zosta³a przez firmê Izomer, która zdeponowa³a tu odpady pogal-
13 STAN ŒRODOWISKA W WOJ. PODKARPACKIM W 2003 ROKU 225 waniczne p³ynne i sta³e. Odpady sta³e wymieszane z pospó³k¹ sk³adowane by³y luzem w boksach, natomiast p³ynne w plastikowych pojemnikach ustawionych w p³ycie betonowej. Zarówno charakter odpadów, jak i sposób ich magazynowania stanowi³y zagro enie dla œrodowiska gruntowo-wodnego, st¹d wynik³a koniecznoœæ przeprowadzenia badañ geologicznych i laboratoryjnych na tym terenie. Badania laboratoryjne prób gleby i gruntów mia³y na celu wykrycie ewentualnych zanieczyszczeñ pochodz¹cych ze sk³adowania na terenie Bazy odpadów po procesach galwanizacyjnych. Oznaczono zawartoœæ nastêpuj¹cych zanieczyszczeñ: kadmu, chromu, miedzi, niklu oraz cynku. Bior¹c pod uwagê uzyskane wyniki badañ oraz wartoœci dopuszczalne stê eñ w glebie i ziemi dla grupy C, do której zaliczono gleby na badanym obszarze, mo na stwierdziæ, e w badanej glebie i gruntach wystêpuje przekroczenie tylko dopuszczalnej zawartoœci kadmu, gdy wielkoœæ dopuszczalna wynosi 15 kg/kg s.m., natomiast wykonane badania wykaza³y w glebach i gruntach zawartoœæ kadmu w iloœciach od 25,31 do 144,13 mg/kg s.m. Wielkoœci pozosta³ych oznaczeñ mieœci³y siê w granicach dopuszczalnych stê- eñ w glebie i ziemi. W celu sprawdzenia, w jakim stopniu wp³yw na podwy szone stê enie kadmu w glebie maj¹ przechowywane na terenie Bazy odpady, pobrano próbkê gleby z rejonu poza terenem Bazy (w odleg³oœci ok. 300 m). Z porównania oznaczonych stê eñ wynika, i zawartoœæ kadmu w glebie zlokalizowanej poza Baz¹ jest znacznie ni sza, ni w glebie zlokalizowanej na terenie Bazy i wynosi 4,76 mg/kg s.m. Na podstawie przeprowadzonej inwentaryzacji miejsc sk³adowania st³uczki szklanej zanieczyszczonej rtêci¹, pochodz¹cej z dawnych Rzeszowskich Zak³adów Lamp Wy³adowczych POLAM, okreœlono 12 obszarów przewidzianych do oczyszczenia i rekultywacji. S¹ to, wraz z podaniem iloœci nagromadzonego odpadu: wyrobisko wiru w Rudnej Ma³ej ok. 90 m 3 ; zagajnik brzozowy k. Fadomu ok. 60 m 3 ; dawny staw w Mi³ocinie ok. 240 m 3 ; teren by³ych RZLW POLAM-Rzeszów w Pogwizdowie Nowym, jako najwiêkszy obszar nagromadzenia st³uczki zanieczyszczonej rtêci¹. Powierzchnia obszaru zanieczyszczonego do g³êbokoœci 0,2 m przy zawartoœci rtêci od 200 do 50 ppm wynosi 3400 m 2, a objêtoœæ odpadu oszacowano na ok. 680 m 3 ; prywatna posesja Zaczernie ok. 28 m 3 ; teren by³ej Spó³dzielni Kó³ek Rolniczych w Zaczerniu ok. 122 m 3 ; prywatna posesja Bratkowice ok. 75 m 3 ; droga dojazdowa do prywatnych posesji oraz Szko³y Podstawowej nr 2 w Bratkowicach, objêtoœæ mieszaniny st³uczki wraz z materia³em drogowym to 11 m 3. Odcinek drogi przewidziany jest do rekultywacji bez usuwania zanieczyszczonego materia³u; teren prywatnej posesji Bratkowice oraz okolice osiedla Czekaj w Bratkowicach. Zinwentaryzowano trzy miejsca deponowania st³uczki. Iloœæ gruntu zanieczyszczonego zwi¹zkami rtêci oszacowano na ok. 16,5 m 3 ; droga dojazdowa do posesji prywatnej w Rudnej Wielkiej, odcinek drogi o pow. 240 m 2, planowany do rekultywacji bez usuniêcia zawartoœci nawierzchni; prywatna posesja Bratkowice, st³uczka zalega w zag³êbieniu terenu powsta³ym po eksploatacji gliny. Objêtoœæ materia³u zanieczyszczonego rtêci¹ oszacowano na ok. 50 m 3. ¹cznie do unieszkodliwienia oszacowano ok. 91,8 m 3 st³uczki szklanej, ok m 3 st³uczki zmieszanej z ziemi¹ oraz ok. 160 m 3 ziemi zanieczyszczonej rtêci¹. Rekultywacja gruntów zdewastowanych i zdegradowanych Grunty zdewastowane to takie, które w wyniku dzia³alnoœci cz³owieka lub innych czynników utraci³y ca³kowicie wartoœci u ytkowe, natomiast grunty zdegradowane to takie, których wartoœæ u ytkowa zmala³a w wyniku pogorszenia siê warunków przyrodniczych lub wskutek zmian œrodowiska oraz dzia³alnoœci przemys³owej, a tak e nieodpowiedniej dzia³alnoœci rolniczej. Rekultywacja gruntów zdewastowanych i zdegradowanych ma na celu nadanie lub przywrócenie tym gruntom wartoœci u ytkowych lub przyrodniczych przez w³aœciwe ukszta³towanie rzeÿby terenu, poprawienie w³aœciwoœci fizycznych i chemicznych, uregulowanie stosunków wodnych, odtworzenie gleb, umocnienie skarp oraz odbudowanie lub zbudowanie niezbêdnych dróg. Grunty zrekultywowane mog¹ nastêpnie podlegaæ zagospodarowaniu rolniczemu, leœnemu lub innemu rodzajowi u ytkowania. Powierzchnia gruntów wymagaj¹cych rekultywacji na terenie województwa podkarpackiego w 2002 roku wynosi³a 3514 ha, co stanowi³o 4,9% ogó³u gruntów wymagaj¹cych rekultywacji w Polsce (dane GUS). Zdecydowan¹ wiêkszoœæ w województwie podkarpackim stanowi³y grunty zdewastowane (3303 ha), z czego w 2002 roku zrekultywowane zosta³y
14 226 GLEBY Wykres 8.2. Grunty zdewastowane i zdegradowane wymagaj¹ce rekultywacji wed³ug województw ogó- ³em Wykres 8.3. Grunty zdegradowane wed³ug województw Wykres 8.4. Grunty zdewastowane wed³ug województw Wykres 8.6. Grunty zdewastowane i zdegradowane wymagaj¹ce rekultywacji w woj. podkarpackim wed³ug powiatów 482 ha (102 ha na cele rolnicze oraz 380 ha na cele leœne), a zagospodarowane 440 ha (60 ha na cele rolnicze oraz 380 ha na cele leœne). Na wykresach przedstawiono iloœæ gruntów zdewastowanych i zdegradowanych wymagaj¹cych rekultywacji, jakie stwierdzono w 2003 roku na terenie ca³ego kraju, z uwzglêdnieniem gruntów zdewastowanych i zdegradowanych wymagaj¹cych rekultywacji z terenu województwa podkarpackiego. Wykres 8.5. Grunty zrekultywowane i zagospodarowane wed³ug województw ogó³em Grunty zdewastowane i zdegradowane powsta- ³y g³ównie w wyniku dzia³alnoœci górnictwa i kopalnictwa surowców innych ni energetyczne (wg PKD). W naszym województwie dotyczy to g³ównie gruntów z terenów poeksploatacyjnych górnictwa siarkowego. Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych, a w szczególnoœci w górnictwie otworowym siarki, jest bardzo trudnym zadaniem. Skutki takiej dzia³alnoœci zale ¹ w du ej mierze od lokalnych w³aœciwoœci œrodowiskowych i obejmuj¹ przekszta³cenie chemiczne gleby oraz przekszta³cenia geomorfologiczne wywo³ane poeksploatacyjnym osiadaniem terenu (zapadliska czy leje). Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych po wydobyciu siarki w województwie podkarpackim Najwiêksze znaczenie przy ocenie zanieczyszczenia gleb siark¹ ma zawartoœæ siarki siarczanowej w glebach. Siarka siarczanowa jest pobierana przez roœliny oraz jest wskaÿnikiem zanieczyszczenia antropogenicznego gleb. Oddzia³uje niekorzystnie na mobilnoœæ metali ciê kich w glebach oraz pogarsza ich w³aœciwoœci chemiczne.
15 STAN ŒRODOWISKA W WOJ. PODKARPACKIM W 2003 ROKU 227 Degradacja chemiczna gleb wystêpuje czêsto w rejonie wydobycia, prze³adunku i przetwórstwa siarki. Siarka rodzima i siarczki dopiero po utlenieniu zakwaszaj¹ gleby, niekiedy do stanu niespotykanego w warunkach naturalnych. Ich oddzia³ywanie na gleby ma z regu³y charakter lokalny. Okreœlenie skutków zanieczyszczenia gleb siark¹ nastrêcza du e trudnoœci wynikaj¹ce z faktu, e zanieczyszczenia te nak³adaj¹ siê na nie zawsze korzystne w³aœciwoœci œrodowiska glebowego oraz na aktualny proces naturalnego zakwaszania siê gleb, który w naszym kraju jest zjawiskiem powszechnym. Istnieje zwykle przewaga opadów nad parowaniem, a gleby lekkie s¹ s³abo zbuforowane. Na terenie województwa podkarpackiego likwidacjê infrastruktury przemys³owej oraz rekultywacjê terenów poeksploatacyjnych zwi¹zanych z wydobyciem siarki prowadzi siê na obszarach poprzemys³owych zak³adów: 1. Kopalnie i Zak³ady Przetwórcze Siarki Siarkopol w likwidacji, 2. Przedsiêbiorstwo Rekultywacji Terenów Górniczych Jeziórko, 3. Kopalnia Siarki Machów w likwidacji, 4. Kopalnia siarki Basznia w Baszni Górnej w likwidacji. G³ównym celem dzia³ania jest przywrócenie zdegradowanym terenom pogórniczym walorów przyrodniczych w kierunku leœno-wodno-³¹kowo- -ekologicznym. Przedsiêbiorstwa dzia³aj¹ w oparciu o Program Rekultywacji i Likwidacji Zbêdnej Infrastruktury Przemys³u Ministra Gospodarki oraz o roczne plany likwidacji. Dzia³alnoœci¹ podstawow¹ KiZPS Siarkopol w likwidacji jest demonta infrastruktury przemys³owej Kopalni Siarki Jeziórko i porz¹dkowanie terenu pól górniczych. Prace prowadzone s¹ w oparciu o Program likwidacji Przedsiêbiorstwa Pañstwowego Kopalnia i Zak³ady Przetwórcze Siarki Siarkopol w Tarnobrzegu na lata W ramach za³o onych dzia³añ prowadzone s¹ nastêpuj¹ce prace: likwidacja obiektów, odwodnienie terenów pogórniczych, faza techniczna i biologiczna rekultywacji na polach XVII (Zachód i Sokó³), XVIII, XIX, XX, faza biologiczna rekultywacji na polach I, V, VI, VII. Aktualnie w rekultywacji jest 249 ha, natomiast pozosta³e tereny obejmuj¹ powierzchniê 638 ha. Prowadzone prace na etapie fazy technicznej polegaj¹ na: demonta u instalacji technologicznych dróg i placów, wywozie ziemi zanieczyszczonej, wykonaniu zbiorników wodnych i rowów, usuwaniu z³omu, porz¹dkowaniu terenu i niwelacji. Jednoczeœnie zak³ad rekultywuje tereny pogórnicze na etapie fazy biologicznej poprzez zabiegi agrotechniczne oraz nasadzenia drzew i krzewów. Likwidacja obiektów i urz¹dzeñ oraz rekultywacja na terenach przekazanych Przedsiêbiorstwu Rekultywacji Terenów Górniczych Jeziórko zo- Tabela Terminy rozpoczêcia i zakoñczenia likwidacji Kopalni Siarki Jeziórko
16 228 GLEBY sta³a rozpoczêta w 1997 roku i jest prowadzona zgodnie z projektami technicznymi opracowanymi dla poszczególnych rejonów likwidowanego zak³adu górniczego. Planowany termin zakoñczenia tych prac przewiduje siê na rok Obejmuje on: likwidacjê otworów wiertniczych, likwidacjê zjawisk erupcyjnych, likwidacjê obiektów i œrodków trwa³ych, usuniêcie pozosta³ej infrastruktury na polach górniczych, odwodnienie i niwelacjê terenu, rekultywacjê i zagospodarowanie gruntów, przekazanie zrekultywowanych gruntów, zbycie obiektów innym u ytkownikom. Faza techniczna prowadzonej rekultywacji obejmuje: demonta ruroci¹gów i dróg, zebranie ziemi zanieczyszczonej siark¹, z³omu, gruzu, we³ny mineralnej, wykonanie rowów, wapnowanie i plantowanie terenu. Faza biologiczna zaœ obejmuje: prace agrotechniczne, tj. orkê, bronowanie, nawo enie, wysiew mieszanki traw, wa³owanie, likwidacjê chwastów, zabiegi pielêgnacyjne i nasadzenia uzupe³niaj¹ce. Terminy wykonania powy szych prac zestawiono w tabeli Inwentaryzacja gruntów oraz zakres i terminy prac rekultywacyjnych likwidowanej zachodniej czêœci terenu górniczego wykonywanych przez PRTG Jeziórko w podziale na poszczególne pola eksploatacyjne przedstawiona zosta³a w tabeli Podstawowym zagro eniem dla œrodowiska naturalnego s¹ niezlikwidowane otwory poeksploatacyjne o g³êbokoœci œrednio 180 metrów, samowyp³ywy otwory erupcyjne, oraz du e iloœci siarki pozosta³e na polach górniczych po eksploatacji otworowej siarki. PRTG Jeziórko przejê³o do likwidacji 172 sztuki otworów trzeciorzêdowych eksploatacyjnych. W latach zlikwidowano 136 otworów trzeciorzêdowych. Pozosta³e s¹ sukcesywnie likwidowane w miarê mo liwoœci finansowych zak³adu. Z przejêtych 178 otworów czwartorzêdowych do likwidacji pozosta³y 63. Znaczn¹ czêœæ tej iloœci stanowi¹ studnie pompowe i obserwacyjne niezbêdne do czasu zakoñczenia odwadniania terenu. Z wystêpuj¹cych na terenie przedsiêbiorstwa otworów erupcyjnych tzw. samowyp³ywów z kolumn rurowych lub w bezpoœrednim ich s¹siedztwie, w latach zlikwidowano 2, a w trakcie likwidacji s¹ pozosta³e 4 otwory. Kolejnym zagro eniem dla œrodowiska s¹ pozosta³oœci poeksploatacyjne po wydobyciu siarki, tzn. siarka i kek siarkowy. Iloœci tych mas do neutralizacji w latach szacowane s¹ na kilkadzie- Tabela Zakres i terminy prac rekultywacyjnych likwidowanej zachodniej czêœæ terenu górniczego wykonywanych przez PRTG Jeziórko
17 STAN ŒRODOWISKA W WOJ. PODKARPACKIM W 2003 ROKU 229 si¹t tysiêcy m 3. W latach usuniêto z terenów rekultywowanych ok m 3 ziemi zanieczyszczonej siark¹ i kekiem, z czego niewielk¹ czêœæ zdeponowano w wyrobisku Kopalni Siarki Machów, a pozosta³a iloœæ neutralizowana jest na terenach rekultywowanych w oparciu o projekt techniczny. Na koniec 2002 roku PRTG Jeziórko zakoñczy³o rekultywacjê na powierzchni 887,43 ha uzyskuj¹c decyzjê o jej zakoñczeniu. Ponadto zakoñczono rekultywacjê na powierzchni 19,84 ha. Z terenów zrekultywowanych przekazano Lasom Pañstwowym 330 ha i 7,5 ha na rzecz PGK Tarnobrzeg. W trakcie rekultywacji znajduje siê 375 ha gruntów, a na rozpoczêcie rekultywacji oczekuje 59 ha terenu. Ponadto przedsiêbiorstwo przejê³o do likwidacji znaczn¹ iloœæ infrastruktury przemys³owej zwi¹zanej z wydobyciem i przetwórstwem siarki. W zasadniczej czêœci s¹ to pozosta³oœci po sk³adowiskach siarki, fabrykach kwasu siarkowego, stacjach nalewu cystern siarkowych oraz Zak³ad Grzewczy Kopalni Jeziórko, który zasila³ par¹ otwory eksploatacyjne i ruroci¹gi przesy³owe siarki. Tereny sk³adowisk siarki o powierzchni 4,25 ha, na których by³a wylewana siarka p³ynna wymagaj¹ szczególnej rekultywacji ze wzglêdu na ska enie terenu siêgaj¹ce do g³êbokoœci 2 2,5 m. Odczyn ph pod³o a pod sk³adowiskami wynosi 3,5 1,5, a zanieczyszczenie siark¹ jest w przedziale 10 25%. Eksploatacja górnicza spowodowa³a deformacje i obni enia terenu dochodz¹ce do 6,0 m. Aktualnie odwodnienie terenów poeksploatacyjnych prowadzone jest systemem pompowym Kopalni Siarki Jeziórko oraz grawitacyjnie zgodnie z warunkami pozwolenia wodnoprawnego, poprzez systemem kana³ów i zbiorników wodnych do rzeki upawki. Kopalnia Siarki Machów w Tarnobrzegu jest Przedsiêbiorstwem Pañstwowym, wydzielonym ze struktury KiZPS Siarkopol, a jego podstawowym zadaniem jest likwidacja zak³adu górniczego i zagospodarowanie pozosta³ego maj¹tku. Okreœlony pocz¹tkowo na koniec 1999 roku termin zakoñczenia likwidacji nie zosta³ dotrzymany z uwagi na brak dostatecznych œrodków finansowych przekazywanych z bud etu pañstwa. Przeprowadzenia prac rekultywacyjnych wymaga³y: zwa³owisko zewnêtrzne, wyrobisko ze zwa³owiskiem wewnêtrznym, sk³adowisko keku, osadnik odpadów poflotacyjnych Cygany, klarowniki wód z³o owych. W 1998 roku zakoñczona zosta³a rekultywacja zwa³owiska zewnêtrznego, a zrekultywowany teren przekazany zosta³ Pañstwowemu Funduszowi Ziemi (467 ha) oraz sprzedany (328 ha). Nadal trwaj¹ realizowane od 1999 roku prace na sk³adowisku odpadów porafinacyjnych na podstawie Szczegó³owego projektu rekultywacji i zagospodarowania terenów wokó³ osadnika nr 1 i na sk³adowisku keku. W trzecim kwartale 2003 roku zakres wykonanych prac by³ zgodny z projektem teren by³ wyrównany, zmeliorowany oraz obsiany traw¹ i nasadzony drzewami. Równolegle z rekultywacj¹ sk³adowiska odpadów porafinacyjnych prowadzona by³a rekultywacja klarownika wód z³o owych. Podczas jej przeprowadzania wykonano nastêpuj¹ce prace: uregulowano rzeÿbê terenu, zneutralizowano miejsca zakwaszone odpadem porafinacyjnym poprzez wykonanie warstwy noœnej z piasku i wapna poflotacyjnego, u yÿniono teren, uregulowano stosunki wodne, obsiano i obsadzono teren roœlinnoœci¹ trawiast¹, krzewiast¹ i drzewiast¹, wybudowano drogi dojazdowe. W 2003 roku zakoñczono rekultywacjê osadnika odpadów poflotacyjnych Cygany. Prace rekultywacyjne wykonane zosta³y zgodnie z za³o onym zakresem. Centraln¹ czêœæ osadnika stanowi oczko wodne otoczone nisk¹ roœlinnoœci¹. Pas przy obwa- ³owaniu obsadzony jest drzewami, a skarpy obwa- ³owania zewnêtrznego roœlinnoœci¹ krzaczasto-drzewiast¹. Proces likwidacji i zagospodarowania wyrobiska ze zwa³owiskiem wewnêtrznym realizowany jest od 1994 roku. Zakres prac obejmuje wykonanie z i³ów krakowieckich 25 metrów warstwy izoluj¹cej dno przysz³ego zbiornika wodnego, odpowiednie wyprofilowanie skarp wyrobiska, wykonanie budowli hydrotechnicznych do nape³niania zbiornika wod¹ i odprowadzania wody w ramach wymiany oraz zagospodarowanie zbiornika i terenów przyleg³ych. Ustalony zosta³ leœny kierunek rekultywacji dla zwa³owiska wewnêtrznego i obrze y wyrobiska oraz pod cele rekreacyjne dla wyrobiska. Do wrzeœnia 2003 roku wykonano warstwê izoluj¹c¹ dno wyrobiska oraz przeprowadzono profilowanie skarp wraz z obrze ami wyrobiska kszta³towanie powierzchni w zakresie: 1) skarpa zachodnia prace zwi¹zane z tworzeniem powierzchni abrazyjnych. Wyprofilowano powierzchniê o nachyleniu 1:20 i szerokoœci minimum 30 metrów na d³ugoœci 3942 metrów. 2) skarpa pó³nocna wykonana zosta³a powierzchnia abrazyjna na niskim i œrednim tarasie o nachyleniu 1:20 i szerokoœci 40 metrów skarpy odpowiednio wyprofilowane do k¹ta 9 i W 2003
18 230 GLEBY roku podjêto prace na wysokim tarasie. Wykonano czêœciowo drena odwadniaj¹cy i profilowanie skarp. 3) skarpa wschodnia w 2002 roku przerwano prace przy rekultywacji a stan jej zrekultywowania faktycznie odzwierciedla stan z 2002 roku. 4) skarpa po³udniowa wyprofilowano zbocza, wykonano drena skarpy w miejscach cieków wody oraz podstawow¹ zabudowê biologiczn¹. Prowadzone s¹ prace pielêgnacyjne oraz prace nad wykoñczeniem rowów odwadniaj¹cych na czêœci nawodnej skarpy. W Kopalni Siarki Basznia w Baszni Górnej eksploatacja siarki prowadzona by³a do 1990 roku. Eksploatacja, prowadzona metod¹ otworow¹, spowodowa³a znaczne przeobra enie terenu, objêtego wydobyciem siarki. Zanieczyszczeniu siark¹ uleg³a warstwa powierzchniowa gleby zarówno na terenie górniczym, jak i wokó³ sk³adowisk wydobywanej siarki oraz tras jej transportu. W roku 2001 dla Kopalni Basznia opracowany zosta³ Program rekultywacji terenów pogórniczych i likwidacji infrastruktury przemys³owej by- ³ej Kopalni Siarki Basznia, który obejmowa³ nastêpuj¹ce zadania do realizacji: fizyczna likwidacja Kopalni Siarki Basznia wraz z jej otworami górniczymi, usuniêcie zanieczyszczonej siarki z terenów rekultywowanych, likwidacja wszystkich instalacji wewnêtrznych i zewnêtrznych, ³¹cznie z podziemnymi i elektrycznymi, wyburzenie wszystkich budynków i budowli znajduj¹cych siê na terenie dawnej kopalni, usuniêcie szkód górniczych i ekologicznych oraz rekultywacja gruntów m.in. poprzez nawiezienie odpadów z oczyszczalni œcieków oraz zalesienie gruntów pokopalnianych. Rozpoczêcie prac likwidacyjnych kopalni, wed³ug Programu..., nast¹pi³o w 2001 r., a zakoñczenie planowane jest na koniec 2006 roku. W roku 2002 kontynuacja prac obejmowa³a likwidacjê otworów obserwacyjnych, zlokalizowanych w pobli u siedlisk ludzkich, stanowi¹cych potencjalne Ÿród³o zagro enia dla œrodowiska naturalnego, nadzór geologiczny nad likwidacj¹ otworów wiertniczych wraz z opracowaniem dokumentacji z likwidacji otworów. Prowadzono przy tym systematyczny monitoring otworów wiertniczych. Jednak powsta³e opóÿnienia spowodowane ograniczonymi œrodkami finansowymi spowodowa³y koniecznoœæ aktualizacji Programu W roku 2003 opracowany zosta³ aneks do Programu uwzglêdniaj¹cy stan zaawansowania robót likwidacyjnych i rekultywacyjnych, zmiany w przepisach prawnych oraz aktualne uwarunkowania finansowe. Wed³ug stanu na koniec 2003 roku, na terenie by³ej Kopalni Basznia wykonane zosta³y nastêpuj¹ce zadania: dokonano czêœciowej likwidacji otworów eksploatacyjnych oraz wyrobisk górniczych, a tak e zabezpieczenie tych wyrobisk, w zakresie likwidacji infrastruktury kopalni, zlikwidowano jedynie place sk³adowe siarki na polu górniczym oraz przy punkcie za³adunku na kolej, a tak e pozosta³oœci wyposa enia technicznego kopalni (elementy maszyn, urz¹dzeñ itp.), w zakresie rekultywacji terenów pogórniczych wykorzystano 30 ton wapna do neutralizacji ziemi wokó³ zlikwidowanych otworów obserwacyjnych, w ramach prac zabezpieczaj¹cych oraz przedsiêwziêæ zapobiegaj¹cych zagro eniom zwi¹zanym z likwidowanym zak³adem górniczym, zebrano i wywieziono 2902 tony zanieczyszczonej siarki do Kopalni Siarki Machów, gdzie zosta³a ona unieszkodliwiona, opracowano projekty techniczne i dokumentacje dla prowadzonych w latach robót likwidacyjnych i rekultywacyjnych. W roku 2003 w rejonie Kopalni Basznia na terenach nie u ytkowanych rolniczo, przeprowadzane by³y przez WIOŒ w Rzeszowie badania gleby. Próbki kontrolne gleby pobrano w pobli u piezometrów sieci pomiarowo-kontrolnej, zlokalizowanej w rejonie likwidowanej kopalni i obejmowa- ³y one powierzchniow¹ warstwê gleby o g³êbokoœci do 0,3 m p.p.t. Przeprowadzone badania wykaza³y, e poziom zawartoœci siarki ogólnej w powierzchniowej warstwie gleby œredniej by³ zró nicowany i wynosi³ od 30 mg S/kg s.m. do 3390 mg S/kg s.m. gleby. Stwierdzony poziom siarki ogólnej odpowiada³: I stopniowi zawartoœci siarki (zawartoœæ niska, poni ej 200 mg S/kg s.m. gleby), II stopniowi zawartoœci siarki (zawartoœæ œrednia, od mg S/kg s.m. gleby), IV stopniowi zwartoœci siarki (zawartoœæ podwy - szona antropogenicznie, powy ej 2000 mg S/kg s.m.). Przeprowadzone badania odczynu ph (w H 2 O) pobranych próbek gleb wykaza³y, e najni sze ph wynosi³o 3,46 i odpowiada³o parametrom gleby bardzo kwaœnej. Wiêkszoœæ pobranych próbek wykazywa³a jednak s³abe lub œrednie zakwaszenie w granicach od ph=5,97 do ph=8,29. Zawartoœæ wêgla ogólnego w badanych próbkach gleby mieœci³a siê w przedziale od poni ej 0,2%
Prawdziwy rozwój człowieka, zwierzęcia i roślin zależy od gleby Hipokrates
Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Rzeszowie Prawdziwy rozwój człowieka, zwierzęcia i roślin zależy od gleby Hipokrates Organizacja Stacji Obecnie funkcjonuje Krajowa Stacja w Warszawie podległa Ministrowi
Ochrona powierzchni ziemi polega na: 1. zapewnieniu jak najlepszej jej jakoœci, w szczególnoœci
ochrona powierzchni ziemi Powierzchnia ziemi - rozumie siê przez to naturalne ukszta³towanie terenu, glebê oraz znajduj¹c¹ siê pod ni¹ ziemiê do g³êbokoœci oddzia³ywania cz³owieka, z tym e pojêcie "gleba"
a. ph, zawartości makroskładników (P, K, Mg) w 700 próbkach gleby, b. zawartości metali ciężkich (Pb, Cd, Zn, Cu, Ni i Cr ) w 10 próbkach gleby,
Okręgowa Stacja Chemiczno Rolnicza w Gliwicach odebrała i wykonała badanie próbek glebowych z obszaru użytków rolnych Powiatu Raciborskiego w Gminie Krzanowice z powierzchni 1670,94 ha. Odebrano z terenu
a. ph, zawartości makroskładników (P, K, Mg) w 899 próbkach gleby, b. zawartości metali ciężkich (Pb, Cd, Zn, Cu, Ni i Cr ) w 12 próbkach gleby,
Okręgowa Stacja Chemiczno Rolnicza w Gliwicach odebrała i wykonała badanie próbek glebowych z obszaru użytków rolnych Powiatu Raciborskiego w Gminie Krzyżanowice z powierzchni 1577ha. odebrano z terenu
PRZEDMIOT ZLECENIA. Odebrano z terenu powiatu Raciborskiego próbki gleby i wykonano w Gminie Kornowac:
PRZEDMIOT ZLECENIA Okręgowa Stacja Chemiczno Rolnicza w Gliwicach odebrała i wykonała badanie próbek glebowych z obszaru użytków rolnych Powiatu Raciborskiego na terenie Gminy Kornowac o powierzchni 598,25ha.
a. ph, zawartości makroskładników (P, K, Mg) w 956 próbkach gleby, b. zawartości metali ciężkich (Pb, Cd, Zn, Cu, Ni i Cr ) w 14 próbkach gleby,
Okręgowa Stacja Chemiczno Rolnicza w Gliwicach odebrała i wykonała badanie próbek glebowych z obszaru użytków rolnych Powiatu Raciborskiego w Gminie Pietrowice Wielkie z powierzchni 2018 ha. Odebrano z
PRZEDMIOT ZLECENIA :
PRZEDMIOT ZLECENIA : Okręgowa Stacja Chemiczno Rolnicza w Gliwicach odebrała i wykonała badanie próbek glebowych z obszaru użytków rolnych Powiatu Raciborskiego na terenie Gminy Racibórz o powierzchni
STAN WŁAŚCIWOŚCI AGROCHEMICZNYCH GLEB I ZANIECZYSZCZEŃ METALAMI CIĘŻKIMI GRUNTÓW NA UŻYTKACH ROLNYCH STAROSTWA POWIATOWEGO RACIBÓRZ W GMINIE NĘDZA
STAN WŁAŚCIWOŚCI AGROCHEMICZNYCH GLEB I ZANIECZYSZCZEŃ METALAMI CIĘŻKIMI GRUNTÓW NA UŻYTKACH ROLNYCH STAROSTWA POWIATOWEGO RACIBÓRZ W GMINIE NĘDZA Opracowanie wyników i sprawozdania z wykonanych badań
GEOLOGIA A ZDROWIE 22 23
GEOLOGIA A ZDROWIE 22 23 Ochrona jakości i zasobów wód podziemnych Dostęp do czystej wody i nieskażonej gleby to zasadniczy warunek zdrowia społeczeństwa. Działania służące rozpoznawaniu, bilansowaniu
OCENA WYNIKÓW BADAŃ W GMINIE KUŹNIA RACIBORSKA
OCENA WYNIKÓW BADAŃ W GMINIE KUŹNIA RACIBORSKA Wyniki badań odczynu gleby i zawartości makroelementów w próbkach gleby przedstawiono w tabelach zasobności gleby: Zestawienie zasobności gleby na obszarze
STAN WŁAŚCIWOŚCI AGROCHEMICZNYCH GLEB I ZANIECZYSZCZEŃ METALAMI CIĘŻKIMI GRUNTÓW NA UŻYTKACH ROLNYCH STAROSTWA POWIATOWEGO RACIBÓRZ
STAN WŁAŚCIWOŚCI AGROCHEMICZNYCH GLEB I ZANIECZYSZCZEŃ METALAMI CIĘŻKIMI GRUNTÓW NA UŻYTKACH ROLNYCH STAROSTWA POWIATOWEGO RACIBÓRZ W GMINIE PIETROWICE WIELKIE Opracowanie wyników i sprawozdania z wykonanych
OCENA WYNIKÓW BADAŃ W GMINIE KUŹNIA RACIBORSKA. gleba lekka szt./ % 455/2200 0/0 119/26 53/12 280/61 3/1
OCENA WYNIKÓW BADAŃ W GMINIE KUŹNIA RACIBORSKA Wyniki badań odczynu gleby i zawartości makroelementów w próbkach gleby przedstawiono w tabelach zasobności gleby ( Zestawienie zasobności gleby na obszarze
Zagro enia fizyczne. Zagro enia termiczne. wysoka temperatura ogieñ zimno
Zagro enia, przy których jest wymagane stosowanie œrodków ochrony indywidualnej (1) Zagro enia fizyczne Zagro enia fizyczne Zał. Nr 2 do rozporządzenia MPiPS z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych
OCENA WYNIKÓW BADAŃ W GMINIE KRZYŻANOWICE
STAN WŁAŚCIWOŚCI AGROCHEMICZNYCH GLEB I ZANIECZYSZCZEŃ METALAMI CIĘŻKIMI GRUNTÓW NA UŻYTKACH ROLNYCH STAROSTWA POWIATOWEGO RACIBÓRZ W GMINIE KRZYŻANOWICE Opracowanie wyników i sprawozdania z wykonanych
4. OCENA JAKOŒCI POWIETRZA W AGLOMERACJI GDAÑSKIEJ
4. OCENA JAKOŒCI POWIETRZA 4.1. Ocena jakoœci powietrza w odniesieniu do norm dyspozycyjnych O jakoœci powietrza na danym obszarze decyduje œredni poziom stê eñ zanieczyszczeñ w okresie doby, sezonu, roku.
Zasobność gleby. gleba lekka szt./ % /810,64 0/0 107/15 332/47 268/38 0/0 16/29 0/0 3/19 0/0 13/81 0/0. szt./ %
OCENA WYNIKÓW BADAŃ W GMINIE KUŹNIA RACIBORSKA Wyniki badań makro- i mikroelementów przedstawiono w tabelach zasobności gleby ( Zestawienie zasobności gleby na terenie gminy Kuźnia Raciborska i w Zestawieniu
Zasobność gleby. gleba lekka szt./ % /2185,0 0/0 0/0 0/0 1063/100 0/0 824/923,6 0/0 0/0 3/0 821/100 0/0. szt./ %
STAN WŁAŚCIWOŚCI AGROCHEMICZNYCH GLEB I ZANIECZYSZCZEŃ METALAMI CIĘŻKIMI GRUNTÓW NA UŻYTKACH ROLNYCH STAROSTWA POWIATOWEGO RACIBÓRZ W GMINIE PIETROWICE WIELKIE Opracowanie wyników i sprawozdania z wykonanych
PROCEDURA OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO. w Urzędzie Gminy Mściwojów
I. Postanowienia ogólne 1.Cel PROCEDURA OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO w Urzędzie Gminy Mściwojów Przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego ma na celu: Załącznik A Zarządzenia oceny ryzyka zawodowego monitorowanie
3.2 Warunki meteorologiczne
Fundacja ARMAAG Raport 1999 3.2 Warunki meteorologiczne Pomiary podstawowych elementów meteorologicznych prowadzono we wszystkich stacjach lokalnych sieci ARMAAG, równolegle z pomiarami stê eñ substancji
Ochrona powierzchni ziemi w województwie śląskim. Anna Wrześniak Śląski Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska
Województwo śląskie jest jednym z najmniejszych województw w skali kraju, ale równocześnie nie terenem bardzo zaludnionym i silnie zurbanizowanym. Specyfika tego województwa związana zana jest także z
DZIA 4. POWIETRZE I INNE GAZY
DZIA 4. POWIETRZE I INNE GAZY 1./4 Zapisz nazwy wa niejszych sk³adników powietrza, porz¹dkuj¹c je wed³ug ich malej¹cej zawartoœci w powietrzu:...... 2./4 Wymieñ trzy wa ne zastosowania tlenu: 3./4 Oblicz,
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1)
Dz.U.05.73.645 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z dnia 28 kwietnia 2005 r.) Na podstawie
Krótka informacja o instytucjonalnej obs³udze rynku pracy
Agnieszka Miler Departament Rynku Pracy Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej Krótka informacja o instytucjonalnej obs³udze rynku pracy W 2000 roku, zosta³o wprowadzone rozporz¹dzeniem Prezesa
OCENA WYNIKÓW BADAŃ W GMINIE RUDNIK. Zasobność gleby
STAN WŁAŚCIWOŚCI AGROCHEMICZNYCH GLEB I ZANIECZYSZCZEŃ METALAMI CIĘŻKIMI GRUNTÓW NA UŻYTKACH ROLNYCH STAROSTWA POWIATOWEGO RACIBÓRZ W GMINIE RUDNIK Opracowanie wyników i sprawozdania z wykonanych badań
wapnowania regeneracyjnego gleb w Polsce
Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa Państwowy Instytut Badawczy w Puławach Zakład Żywienia Roślin i Nawożenia Ocena zapotrzebowania na środki wapnujące oraz kosztów wapnowania regeneracyjnego gleb
1 FILTR. Jak usun¹æ 5 zanieczyszczeñ za pomoc¹ jednego z³o a? PROBLEMÓW Z WOD ROZWI ZUJE. NOWATORSKIE uzdatnianie wody 5 w 1
Jak usun¹æ 5 zanieczyszczeñ za pomoc¹ jednego z³o a? 1 FILTR ROZWI ZUJE PROBLEMÓW Z WOD 1 TWARDOŒÆ 2 ELAZO 3 MANGAN 4 AMONIAK 5 ORGANIKA Zanieczyszczenia takie jak: twardoœæ, mangan, elazo, naturalne substancje
Dziennik Urzêdowy. przestrzennego wsi Damas³awek. 1) lokalizacjê tylko przedsiêwziêæ okreœlonych w niniejszej. nastêpuje:
16875 3406 UCHWA A Nr IX/49/07 RADY GMINY DAMAS AWEK w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wsi Damas³awek Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 5 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorz¹dzie
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 13 lipca 2010 r. w sprawie komunalnych osadów ściekowych. (Dz. U. z dnia 29 lipca 2010 r.
Dz.U.10.137.924 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 13 lipca 2010 r. 2), 3) w sprawie komunalnych osadów ściekowych (Dz. U. z dnia 29 lipca 2010 r.) Na podstawie art. 43 ust. 7 ustawy z dnia 27
BUDŻETY JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM W 2014 R.
URZĄD STATYSTYCZNY W RZESZOWIE 35-959 Rzeszów, ul. Jana III Sobieskiego 10 tel.: 17 85 35 210, 17 85 35 219; fax: 17 85 35 157 http://rzeszow.stat.gov.pl/; e-mail: SekretariatUSRze@stat.gov.pl BUDŻETY
Sytuacja na rynkach zbytu wêgla oraz polityka cenowo-kosztowa szans¹ na poprawê efektywnoœci w polskim górnictwie
Materia³y XXVIII Konferencji z cyklu Zagadnienia surowców energetycznych i energii w gospodarce krajowej Zakopane, 12 15.10.2014 r. ISBN 978-83-62922-37-6 Waldemar BEUCH*, Robert MARZEC* Sytuacja na rynkach
Magurski Park Narodowy
Magurski Park Narodowy Lokalizacja punktów pomiarowych i wyniki badań. Na terenie Magurskiego Parku Narodowego zlokalizowano 3 punkty pomiarowe. Pomiary prowadzono od stycznia do grudnia 2005 roku. 32.
Dziennik Ustaw Nr Poz ROZPORZÑDZENIE MINISTRA ÂRODOWISKA. z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie komunalnych osadów Êciekowych.
Dziennik Ustaw Nr 134 8568 Poz. 1140 1140 ROZPORZÑDZENIE MINISTRA ÂRODOWISKA z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie komunalnych osadów Êciekowych. Na podstawie art. 43 ust. 7 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001
TEST dla stanowisk robotniczych sprawdzający wiedzę z zakresu bhp
TEST dla stanowisk robotniczych sprawdzający wiedzę z zakresu bhp 1. Informacja o pracownikach wyznaczonych do udzielania pierwszej pomocy oraz o pracownikach wyznaczonych do wykonywania działań w zakresie
Powszechność nauczania języków obcych w roku szkolnym
Z PRAC INSTYTUTÓW Jadwiga Zarębska Warszawa, CODN Powszechność nauczania języków obcych w roku szkolnym 2000 2001 Ö I. Powszechność nauczania języków obcych w różnych typach szkół Dane przedstawione w
INFORMACJA DOTYCZĄCA BEZPIECZEŃSTWA I OCHRONY ZDROWIA PLAN BIOZ
INFORMACJA DOTYCZĄCA BEZPIECZEŃSTWA I OCHRONY ZDROWIA PLAN BIOZ Temat opracowania: Oświetlenie uliczne Adres: 42-700 Rusinowice, ul. Leśna Inwestor: Urząd Gminy Koszęcin 42-286 Koszęcin, ul. Powstańców
Działania wdrażane przez SW PROW 2014-2020 Departament Programów Rozwoju Obszarów Wiejskich
Działania wdrażane przez SW PROW 2014-2020 Departament Programów Rozwoju Obszarów Wiejskich Kościerzyna, 25 września 2015 Działanie: Inwestycje w środki trwałe/ scalanie gruntów Beneficjent: Starosta Koszty
5. GLEBY 5.1. CHARAKTERYSTYKA GLEB WOJEWÓDZTWA DOLNOŒL SKIEGO
5. GLEBY 5.1. CHARAKTERYSTYKA GLEB WOJEWÓDZTWA DOLNOŒL SKIEGO Obszar Dolnego Œl¹ska charakteryzuje siê zró nicowanymi warunkami fizjograficznymi. Gleby tego obszaru zaliczyæ mo na do gleb górskich oraz
Wapniowanie żyzna gleba wyższe plony
Wapniowanie żyzna gleba wyższe plony www.pulawy.com 1 Kiedy i jak wapnowaæ? Termin wapnowania Najbardziej optymalnym terminem jest okres po niwach, późne lato do późnej jesieni. Zastosowanie wapna w tym
Modernizacja i rozbudowa systemu kanalizacyjnego miasta Jaworzna faza I
Miejskie Przedsi biorstwo Wodoci gów i Kanalizacji Sp. z o.o. Modernizacja i rozbudowa systemu kanalizacyjnego miasta Jaworzna faza I Jaworzno, 2010 Przedsięwzi wzięcie zlokalizowane jest w gminie Jaworzno
Projektowanie procesów logistycznych w systemach wytwarzania
GABRIELA MAZUR ZYGMUNT MAZUR MAREK DUDEK Projektowanie procesów logistycznych w systemach wytwarzania 1. Wprowadzenie Badania struktury kosztów logistycznych w wielu krajach wykaza³y, e podstawowym ich
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 13 lipca 2010 r. w sprawie komunalnych osadów ściekowych2), 3)
Dziennik Ustaw Nr 137 11129 Poz. 924 924 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 13 lipca 2010 r. w sprawie komunalnych osadów ściekowych2), 3) Na podstawie art. 43 ust. 7 ustawy z dnia 27 kwietnia
Kontakt z inwestorem: Wójt Gminy Zgierz Zdzis³aw Rembisz tel , wew. 109
Zamieszkaj Zainwestuj Wypoczywaj Wchodz¹ca w sk³ad powiatu zgierskiego gmina Zgierz nale y do najwiêkszych i najbardziej zalesionych gmin województwa ³ódzkiego. Zajmuje powierzchniê 19.924 hektarów, z
VRRK. Regulatory przep³ywu CAV
Regulatory przep³ywu CAV VRRK SMAY Sp. z o.o. / ul. Ciep³ownicza 29 / 1-587 Kraków tel. +48 12 680 20 80 / fax. +48 12 680 20 89 / e-mail: info@smay.eu Przeznaczenie Regulator sta³ego przep³ywu powietrza
Uwarunkowania rozwoju miasta
AKTUALIZACJA PROJEKTU ZAŁOŻEŃ DO PLANU ZAOPATRZENIA W CIEPŁO, ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ I PALIWA GAZOWE DLA MIASTA KATOWICE Część 06 Uwarunkowania rozwoju miasta W 880.06 2/9 SPIS TREŚCI 6.1 Główne czynniki
1. Wstêp. 2. Metodyka i zakres badañ WP YW DODATKÓW MODYFIKUJ CYCH NA PODSTAWOWE W AŒCIWOŒCI ZAWIESIN Z POPIO ÓW LOTNYCH Z ELEKTROWNI X
Górnictwo i Geoin ynieria Rok 29 Zeszyt 4 2005 Jan Palarski*, Franciszek Plewa*, Piotr Pierzyna* WP YW DODATKÓW MODYFIKUJ CYCH NA PODSTAWOWE W AŒCIWOŒCI ZAWIESIN Z POPIO ÓW LOTNYCH Z ELEKTROWNI X 1. Wstêp
Ugory w okolicach Łańcuta. Beskid Niski - okolice Iwonicza-Zdroju VII. GLEBY
Ugory w okolicach Łańcuta Beskid Niski - okolice Iwonicza-Zdroju VII. GLEBY STAN ŒRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM W LATACH 1999-2008 84 VII.1. ROLNICZE UŻYTKOWANIE ZIEMI Rolnictwo podkarpackie dysponuje
ROZPORZ DZENIE MINISTRA GOSPODARKI z dnia 11 sierpnia 2000 r. w sprawie przeprowadzania kontroli przez przedsiêbiorstwa energetyczne.
ROZPORZ DZENIE MINISTRA GOSPODARKI z dnia 11 sierpnia 2000 r. w sprawie przeprowadzania kontroli przez przedsiêbiorstwa energetyczne. (Dz. U. Nr 75, poz. 866, z dnia 15 wrzeœnia 2000 r.) Na podstawie art.
Warszawa, dnia 25 lutego 2015 r. Poz. 257 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 6 lutego 2015 r. w sprawie komunalnych osadów ściekowych
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 25 lutego 2015 r. Poz. 257 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 6 lutego 2015 r. 2), 3) w sprawie komunalnych osadów ściekowych Na podstawie
OCENA WYNIKÓW BADAŃ W GMINIE KRZANOWICE.
STAN WŁAŚCIWOŚCI AGROCHEMICZNYCH GLEB I ZANIECZYSZCZEŃ METALAMI CIĘŻKIMI GRUNTÓW NA UŻYTKACH ROLNYCH STAROSTWA POWIATOWEGO RACIBÓRZ W GMINIE KRZANOWICE Opracowanie wyników i sprawozdania z wykonanych badań
Kancelaria Radcy Prawnego
Białystok, dnia 30.03.2007 r. OPINIA PRAWNA sporządzona na zlecenie Stowarzyszenia Forum Recyklingu Samochodów w Warszawie I. Pytania: 1. Czy zakaz ponownego użycia przedmiotów wyposażenia i części, ujętych
Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: zrd.poznan.pl; bip.poznan.
Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: zrd.poznan.pl; bip.poznan.pl Poznań: Dostawa w formie leasingu operacyjnego fabrycznie nowej frezarki
Kielce, dnia 14 kwietnia 2016 r. Poz. 1289 ROZPORZĄDZENIE NR 9/2016 DYREKTORA REGIONALNEGO ZARZĄDU GOSPODARKI WODNEJ W KRAKOWIE
DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŚWIĘTOKRZYSKIEGO Kielce, dnia 14 kwietnia 2016 r. Poz. 1289 ROZPORZĄDZENIE NR 9/2016 DYREKTORA REGIONALNEGO ZARZĄDU GOSPODARKI WODNEJ W KRAKOWIE w sprawie ustanowienia strefy
OPIS TECHNICZNY DO PROJEKTU BUDOWLANEGO SIŁOWNI TERENOWEJ
OPIS TECHNICZNY DO PROJEKTU BUDOWLANEGO SIŁOWNI TERENOWEJ 1 Dane wyjściowe 1.1 Przedmiot i podstawa opracowania Przedmiotem opracowania jest dokumentacja projektowa budowy siłowni terenowej na dz. nr ewid.
4.1. Transport ISK SKIERNIEWICE, PL
TRANSPORT 18 4.1. Transport Transport, w szczególności towarów niebezpiecznych, do których należą środki ochrony roślin, jest zagadnieniem o charakterze przygotowawczym nie związanym ściśle z produkcją
Karta informacyjna przedsięwzięcia Przebudowa budynku warsztatu
Karta informacyjna przedsięwzięcia Przebudowa budynku warsztatu Realizowanego na działce numer 33/4, k.m. 4, obręb Wojnowice ul. Ogrodowa 1, 47 470 Wojnowice gmina Krzanowice powiat raciborski województwo
REGULAMIN WYNAGRADZANIA
Za³¹cznik do Zarz¹dzenia Nr 01/2009 Przewodnicz¹cego Zarz¹du KZG z dnia 2 kwietnia 2009 r. REGULAMIN WYNAGRADZANIA pracowników samorz¹dowych zatrudnionych w Komunalnym Zwi¹zku Gmin we W³adys³awowie Regulamin
Uchwała Nr XXVII/543/13 Sejmiku Województwa Warmińsko-Mazurskiego z dnia 29 maja 2013 r.
dotycząca przyjęcia planu aglomeracji Orzysz. Uchwała Nr XXVII/543/13 Sejmiku Województwa Warmińsko-Mazurskiego z dnia 29 maja 2013 r. Na podstawie art. 18 pkt 20 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie
PROWADZ CEGO ZAK AD O ZWI KSZONYM RYZYKU WYST PIENIA POWA NEJ AWARII PRZEMYS OWEJ
INFORMACJE PODANE DO Strona 1 z 6 INFORMACJE PODANE DO PROWADZ CEGO ZAK AD O WYST PIENIA POWA NEJ AWARII zgodnie z Art. 261a. 1. Ustawy Prawo ochrony rodowiska (t.j. Dz. U. 2016, Nr 0, poz. 672) JANKOWO
Ha³as. Ha³as. Betonowy ekran akustyczny w rejonie ar (fot. Pawe³ Popko) V. HA AS
Betonowy ekran akustyczny w rejonie ar (fot. Pawe³ Popko) V. HA AS 75 Stan œrodowiska w województwie lubuskim w 2006 roku 1. Stan zagro enia ha³asem œrodowiskowym Dopuszczalne poziomy ha³asu w œrodowisku
SUBSTANCJE ZUBOŻAJĄCE WARSTWĘ OZONOWĄ
SUBSTANCJE ZUBOŻAJĄCE WARSTWĘ OZONOWĄ I) INFORMACJE OGÓLNE W ostatnich latach stosowanie licznych, szeroko rozpowszechnionych substancji syntetycznych napotkało na nowe ograniczenie, którym jest ochrona
Jan Macuda*, Tadeusz Solecki* ZANIECZYSZCZENIE WÓD PODZIEMNYCH SUBSTANCJAMI WÊGLOWODOROWYMI W REJONIE RAFINERII ROPY NAFTOWEJ**
WIERTNICTWO NAFTA GAZ TOM 23/1 2006 Jan Macuda*, Tadeusz Solecki* ZANIECZYSZCZENIE WÓD PODZIEMNYCH SUBSTANCJAMI WÊGLOWODOROWYMI W REJONIE RAFINERII ROPY NAFTOWEJ** 1. WSTÊP W rafineriach ropy naftowej,
Karta informacyjna dla przedsięwzięcia. Przygotowanie informacji dla realizacji przedsięwzięcia w aspekcie środowiskowym
Karta informacyjna dla przedsięwzięcia Przygotowanie informacji dla realizacji przedsięwzięcia w aspekcie środowiskowym Zawartość karty informacyjnej Karta informacyjna przedsięwzięcia to dokument, składany
LISTA DANYCH DOTYCZĄCYCH TERENU
LISTA DANYCH DOTYCZĄCYCH TERENU Położenie Powierzchnia nieruchomości Informacje dotyczące nieruchomości Nazwa lokalizacji Miasto / Gmina Powiat Województwo Maksymalna dostępna powierzchnia (w jednym kawałku)
Klasyfikacja i oznakowanie substancji chemicznych i ich mieszanin. Dominika Sowa
Klasyfikacja i oznakowanie substancji chemicznych i ich mieszanin Dominika Sowa Szczecin, 8 maj 2014 Program prezentacji: 1. Definicja substancji i mieszanin chemicznych wg Ustawy o substancjach chemicznych
Jan Macuda*, Ludwik Zawisza* SK ADOWANIE ODPADÓW W GÓROTWORZE W ŒWIETLE KRAJOWYCH REGULACJI PRAWNYCH**
WIERTNICTWO NAFTA GAZ TOM 23/1 2006 Jan Macuda*, Ludwik Zawisza* SK ADOWANIE ODPADÓW W GÓROTWORZE W ŒWIETLE KRAJOWYCH REGULACJI PRAWNYCH** 1. KRAJOWE REGULACJE PRAWNE Dla celów sk³adowania odpadów w górotworze,
Rodzaje biomasy wykorzystywane na cele energetyczne:
Energia z biomasy Pojecie biomasy: Biomasa to substancja organiczna pochodzenia roślinnego, powstająca poprzez fotosyntezę. Do biomasy zaliczamy również odpady z produkcji zwierzęcej oraz gospodarki komunalnej
Zawartość składników pokarmowych w roślinach
Zawartość składników pokarmowych w roślinach Poszczególne rośliny różnią się zawartością składników pokarmowych zarówno w organach wegetatywnych, jak i generatywnych. Wynika to z różnych funkcji, jakie
2. Lokalizacja punktów kontrolno-pomiarowych monitoringu gleb województwa podkarpackiego
Spis treści 1. Wstęp......4 2. Lokalizacja punktów kontrolno-pomiarowych monitoringu gleb województwa podkarpackiego...5 2.1 Kryteria wyboru punktów pomiarowo-kontrolnych...5 3. Pobór próbek i zakres przeprowadzonych
ROZPORZĄDZENIE NR 1/2007 DYREKTORA REGIONALNEGO ZARZĄDU GOSPODARKI WODNEJ W GDAŃSKU
ROZPORZĄDZENIE NR 1/2007 DYREKTORA REGIONALNEGO ZARZĄDU GOSPODARKI WODNEJ W GDAŃSKU z dnia 18 stycznia 2007 r. w sprawie ustanowienia strefy ochronnej ujęć wód podziemnych CZARNY DWÓR oraz ZASPA w Gdańsku,
Dlaczego? Jak? Finansowanie 2014-2020. Eutrofizacja. Aglomeracja Oczyszczanie cieków Systemy zbierania
Pozna, maj 2014 Dlaczego? Eutrofizacja Jak? KPO K Aglomeracja Oczyszczanie cieków Systemy zbierania Finansowanie 2014-2020 Eutrofizacja oznacza wzbogacenie wody sk adnikami od ywczymi, szczególnie zwi
OCENA WYNIKÓW BADAŃ W GMINIE KRZYŻANOWICE
STAN WŁAŚCIWOŚCI AGROCHEMICZNYCH GLEB I ZANIECZYSZCZEŃ METALAMI CIĘŻKIMI GRUNTÓW NA UŻYTKACH ROLNYCH STAROSTWA POWIATOWEGO RACIBÓRZ W GMINIE KRZYŻANOWICE Opracowanie wyników i sprawozdania z wykonanych
OFERTA SPRZEDAŻY DZIAŁEK INWESTYCYJNYCH POŁOŻONYCH W CZĘSTOCHOWIE ULICA KORFANTEGO
OFERTA SPRZEDAŻY DZIAŁEK INWESTYCYJNYCH POŁOŻONYCH W CZĘSTOCHOWIE ULICA KORFANTEGO 1. Informacje o nieruchomości Lokalizacja ogólna: Częstochowa, ulica Korfantego. Częstochowa, ulica Korfantego Źródło:
UCHWAŁA Nr 217 RADY MINISTRÓW. z dnia 24 grudnia 2010 r. w sprawie Krajowego planu gospodarki odpadami 2014
Monitor Polski Nr 101 Elektronicznie podpisany przez Grzegorz Paczowski Data: 2010.12.31 16:08:22 +01'00' 5270 Poz. 1183 1183 v.p l UCHWAŁA Nr 217 RADY MINISTRÓW z dnia 24 grudnia 2010 r. w sprawie Krajowego
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 921
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 921 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa, ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 9 Data wydania: 03 czerwca 2016 r. Nazwa i adres: AB 921 OKRĘGOWA
GIS OCHRONA GRUNTÓW ROLNYCH W WOJEWÓDZTWIE DOLNOŚLĄSKIM
Iwona Nakonieczna Krzysztof Owsianik Wydział Geodezji i Kartografii Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego Warszawa, 7-8.10.2015 r. Rok 2015 został ogłoszony przez Organizację Narodów Zjednoczonych
Finansowanie inwestycji w OZE - PO Infrastruktura i Środowisko
Finansowanie inwestycji w OZE - PO Infrastruktura i Środowisko Dofinansowanie projektów związanych z inwestycjami w OZE w ramach Polskich Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata 2007 2013 moŝe
SPIS TREŒCI. Pismo w sprawie korzystania z pomocy finansowej ze œrodków funduszu restrukturyzacji banków spó³dzielczych.
SPIS TREŒCI Uchwa³a nr 5/2003 Rady Bankowego Funduszu Gwarancyjnego z dnia 20 lutego 2003 r. zmieniaj¹ca uchwa³ê w sprawie okreœlenia zasad, form, warunków i trybu udzielania pomocy finansowej podmiotom
3. GLEBY GLEBY PRESJE STAN. Gleby u ytkowane rolniczo
3. PRESJE Przyjêta przez Parlament Europejski strategia ochrony gleb wskazuje najwa niejsze zagro enia dla gleb: erozjê, spadek zawartoœci materii organicznej, ska enie gleby, zasklepianie, zagêszczenie
Tab Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej Polski (WRPP), wg województw [10]
Raport o stanie środowiska w 21 r. 4. GLEBY 4.1. JAKOŚĆ GLEB UŻYTKOWANYCH ROLNICZO (Okręgowa Stacja Chemiczno- Rolnicza w Rzeszowie) Wbrew potocznej opinii, że gleby Podkarpacia są złe, potencjał produkcyjny
Rozprawy Naukowe i Monogra e Treatises and Monographs Eugeniusz Koda
Rozprawy Naukowe i Monogra e Treatises and Monographs Eugeniusz Koda SGGW w Warszawie Katedra Geoin ynierii Stateczno rekultywowanych sk adowisk odpadów i migracja zanieczyszcze przy wykorzystaniu metody
WARUNKI TECHNICZNE dla dokumentacji projektowo kosztorysowej robót budowlanych projektu
1 Załącznik nr 10 do SIWZ WARUNKI TECHNICZNE dla dokumentacji projektowo kosztorysowej robót budowlanych projektu Scalenie gruntów obrębu Brudzewek, gmina Chocz, powiat pleszewski 1. Nazwa zadania: Opracowanie
oraz nowego średniego samochodu ratowniczo-gaśniczego ze sprzętem ratowniczogaśniczym
Samorządowy Program dotyczący pomocy finansowej dla gmin/miast na zakup nowych samochodów ratowniczo - gaśniczych ze sprzętem ratowniczogaśniczym zamontowanym na stałe oraz zakup sprzętu ratowniczo-gaśniczego
Uchwała Nr 3/2015 Komitetu Monitorującego Regionalny Program Operacyjny Województwa Podlaskiego na lata 2014-2020 z dnia 29 kwietnia 2015 r.
Uchwała Nr 3/2015 Komitetu Monitorującego Regionalny Program Operacyjny Województwa Podlaskiego na lata 2014-2020 z dnia 29 kwietnia 2015 r. w sprawie zatwierdzenia Systematyki kryteriów wyboru projektów
Podsumowanie przebiegu strategicznej oceny oddziaływania na środowisko Planu gospodarki niskoemisyjnej gminy Piątnica na lata 2015-2020
Podsumowanie przebiegu strategicznej oceny oddziaływania na środowisko Planu gospodarki niskoemisyjnej gminy Piątnica na lata 2015-2020 zawierające uzasadnienie wyboru przyjętego dokumentu w odniesieniu
Projekt pod nazwą: Rekultywacja składowisk odpadów w województwie kujawsko-pomorskim na cele przyrodnicze
INWESTOR BENEFICJENT INWESTOR PARTNER: LOKALIZACJA: Instytucją Wdrażającą: WOJEWÓDZTWO KUJAWSKO-POMORSKIE Plac Teatralny 2, 87-100 Toruń Gmina Lubiewo Adres ul. Hallera 9, 89-526 Lubiewo Miejscowość Bysławek
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI 1) z dnia..2008 r.
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI 1) z dnia..2008 r. PROJEKT w sprawie sposobu prowadzenia dokumentacji obrotu detalicznego produktami leczniczymi weterynaryjnymi i wzoru tej dokumentacji
ANALIZA STANU GOSPODARKI ODPADAMI KOMUNALNYMI DLA GMINY MIEJSKIEJ PRZEMYŚL ROK 2015
ANALIZA STANU GOSPODARKI ODPADAMI KOMUNALNYMI DLA GMINY MIEJSKIEJ PRZEMYŚL ROK 2015 Kwiecień 2016 Cel przygotowania analizy. Analiza została przygotowana w celu weryfikacji możliwości technicznych i organizacyjnych
Wytyczne Województwa Wielkopolskiego
5. Wytyczne Województwa Wielkopolskiego Projekt wspó³finansowany przez Uniê Europejsk¹ z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Bud etu Pañstwa w ramach Wielkopolskiego Regionalnego Programu
Fundusze unijne dla województwa świętokrzyskiego w latach 2007-2015
MINISTERSTWO ROZWOJU REGIONALNEGO www.mrr.gov.pl tel. 022 461 31 45 media@mrr.gov.pl faks 022 461 33 10 Fundusze unijne dla województwa świętokrzyskiego w latach 2007-2015 W latach 2007-2015 do województwa
UCHWAŁA NR RADY MIEJSKIEJ W ŁODZI z dnia
Druk Nr Projekt z dnia UCHWAŁA NR RADY MIEJSKIEJ W ŁODZI z dnia w sprawie ustalenia stawek opłat za zajęcie pasa drogowego dróg krajowych, wojewódzkich, powiatowych i gminnych na cele nie związane z budową,
Katowice, dnia 29 wrzeœnia 2006 r. Nr 15 ZARZ DZENIE PREZESA WY SZEGO URZÊDU GÓRNICZEGO
DZIENNIK URZÊDOWY WY SZEGO URZÊDU GÓRNICZEGO Katowice, dnia 29 wrzeœnia 2006 r. Nr 15 TREŒÆ: Poz.: ZARZ DZENIE PREZESA WY SZEGO URZÊDU GÓRNICZEGO 81 nr 6 z dnia 29 sierpnia 2006 r. zmieniaj¹ce zarz¹dzenie
UCHWAŁA NR XVII/166/2016 RADY GMINY LUBACZÓW. z dnia 9 marca 2016 r.
UCHWAŁA NR XVII/166/2016 RADY GMINY LUBACZÓW w sprawie zwolnień przedsiębiorców od podatku od nieruchomości na terenie gminy Lubaczów w ramach pomocy de minimis Na podstawie art. 7 ust. 3 i art. 20b ustawy
OCHRONA DRZEW NA TERENACH INWESTYCYJNYCH
OCHRONA DRZEW NA TERENACH INWESTYCYJNYCH Teren budowy jest miejscem, gdzie występują liczne zagrożenia dla żywotności i stanu sanitarnego drzew i krzewów w postaci bezpośrednich uszkodzeń mechanicznych
Planowane dochody na 2007 rok - część opisowa:
Planowane dochody na 2007 rok - część opisowa: Przystępując do opracowania niniejszego projektu budżetu po stronie dochodów kierowano się następującymi założeniami: Dochody z: podatku rolnego - zgodnie
R O Z P O R ZĄDZENIE M I N I S T R A N A U K I I S Z K O L N I C T WA W YŻSZEGO 1) z dnia... 2015 r.
R O Z P O R ZĄDZENIE Projekt 02.06.2015 r. M I N I S T R A N A U K I I S Z K O L N I C T WA W YŻSZEGO 1) z dnia... 2015 r. w sprawie szczegółowych kryteriów i trybu przyznawania oraz rozliczania środków
5. Źródła i sposoby finansowania
Załącznik nr 1 do uchwały Nr..../.. /09 Rady Miejskiej w Cedyni z dnia. 2009 r. 5. Źródła i sposoby finansowania Źródłem finansowania na 2009 rok będzie Gminny Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Komunikat z dnia 2 sierpnia 2010 r.
Komunikat z dnia 2 sierpnia 2010 r. Okręgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej w Białymstoku dotyczący badań agrochemicznych w drugim półroczu 2010 roku I. Opracowywanie i opiniowanie planów nawożenia dla dużych
OPIS JEDNOSTKI Produkcja pszczelarska
OPIS JEDNOSTKI Produkcja pszczelarska Wypełniany tylko w czasie wizyty wstępnej lub celem zidentyfikowania zmian opisu jednostki Nazwy i adresy uczestników przedsięwzięcia INFORMACJE OGÓLNE WŁAŚCICIEL
Ełk: Świadczenie usług w zakresie wynajmu samochodu ciężarowego skrzyniowego do remontów cząstkowych
Ełk: Świadczenie usług w zakresie wynajmu samochodu ciężarowego skrzyniowego do remontów cząstkowych Numer ogłoszenia: 45553-2010; data zamieszczenia: 02.03.2010 OGŁOSZENIE O ZAMÓWIENIU - usługi Zamieszczanie