Ekoinnowacje i ekoefektywność

Transkrypt

1 Ekoinnowacje i ekoefektywność Idea ekoinnowacji i ekoefektywności sięga korzeniami lat i słynnego raportu Klubu Rzymskiego na temat granic wzrostu. Główne tezy raportu, dotyczące istotnych ograniczeń zasobowych dla dalszego zwiększania ogólnej liczby ludności i globalnego poziomu konsumpcji, znalazły potwierdzenie w wielu późniejszych badaniach i stały się punktem wyjścia do rozwoju polityk zrównoważonego rozwoju. Główne założenia tych polityk zostały zdefiniowane w Deklaracji z Rio w sprawie środowiska i rozwoju i w Agendzie 21. W Polsce te założenia zostały przełożone na zapisy wielu dokumentów programowych, wśród których najważniejsza rola przypada Strategii zrównoważonego Rozwoju i Strategii rozwoju kraju Strategia rozwoju kraju podkreśla znaczenie ekoinnowacji produktowych, technologicznych i organizacyjnych oraz zmian w zachowaniach konsumentów. Efektem ma być wzrost PKB i jakości życia przy coraz mniejszym zaangażowaniu zasobów naturalnych i wytwarzaniu zanieczyszczeń. Inwestowanie prośrodowiskowe ma zapewnić trwały i zrównoważony w dalszej perspektywie rozwój gospodarczy oraz ograniczyć koszty zewnętrzne działalności gospodarczej. Celem Strategii Zrównoważonego Rozwoju, rozwiniętej dalej w Polityce Ekologicznej Państwa, jest stworzenie warunków dla takiego stymulowania procesów rozwoju, aby w jak najmniejszym stopniu zagrażały one środowisku. Konieczne jest w związku z tym sukcesywne eliminowanie procesów i działań gospodarczych szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi i promowanie sposobów gospodarowania przyjaznych środowisku. Niezbędne jest także przyśpieszanie procesów przywracania środowiska do właściwego stanu, wszędzie tam, gdzie nastąpiło naruszenie równowagi przyrodniczej. Zrównoważony rozwój, to także jeden z trzech priorytetów Europy 2020, unijnej strategii na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu, wyrażający dążenie do budowy konkurencyjnej gospodarki efektywnie korzystającej z zasobów i wykorzystującej do tego nowe procesy i technologie, włączając technologie informacyjne i technologie przyjazne środowisku. Realizacji tego priorytetu podporządkowane są dwa sztandarowe projekty: Europa efektywnie korzystająca z zasobów i Polityka przemysłowa w erze globalizacji. Pierwszy z nich jest zorientowany na: uniezależnienie wzrostu gospodarczego od wykorzystania zasobów, przejście na gospodarkę niskoemisyjną, lepsze wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, modernizację transportu i propagowanie efektywności energetycznej, i ma na celu (m.in.) określenie wizji zmian strukturalnych i technologicznych, jakie będą musiały zajść do roku 2050 w celu przejścia na gospodarkę niskoemisyjną, efektywnie korzystającą z zasobów i odporną na zmiany klimatu. Drugi z nich, komplementarny, wspierają takie technologie i metody produkcji, które pozwalają ograniczyć wykorzystanie zasobów naturalnych, oraz zwiększyć inwestycje w istniejące unijne dobra naturalne. Powyższe tworzy kontekst, w którym: ekoinnowacje, oznaczające każdą innowację prowadzącą do osiągnięcia

2 zrównoważonego rozwoju przez zmniejszenie presji na środowisko, zwiększenie odporności środowiska na obciążenia lub zapewnienie większej skuteczności i odpowiedzialności w zakresie korzystania z zasobów naturalnych, i ekoefektywność, określana jako filozofia zarządzania zachęcająca do szukania rozwiązań przynoszących zarówno korzyści ekonomiczne (produkcja konkurencyjnych dóbr/ usług), jak i środowiskowe (redukcja presji na środowisko i zasobochłonności produkcji), nabierają pierwszorzędnego znaczenia. Miarą ekoefektywności jest wzajemna relacja wskaźnika środowiskowego i wskaźnika ekonomicznego (Ramka 1). Ramka 1: Miary ekoefektywności Wskaźnik ekoefektywności oblicza się go jako stosunek wskaźnika środowiskowego i wskaźnika ekonomicznego (wyrażanego wskaźnikiem kosztowym lub wartością produkcji), przy czym możliwe są rożne warianty tworzenia wskaźnika ekoefektywności: Wydajność środowiskowa przyjmuje postać i określa wartości produkcji na jednostkę wpływu środowiskowego. Środowiskowa intensywność produkcji przyjmuje postać i określa wpływ środowiskowym na jednostkę wartości produkcji. Koszty poprawy środowiska przyjmują postać i określają poprawę efektu środowiskowego o jednostkę. Efektywność kosztów środowiskowych przyjmuje postać i określa osiągalnej wielkości poprawy efektu środowiskowego na jednostkę kosztową. Podobne wskaźniki ekoefektywności można tworzyć dla wskaźników cząstkowych, np. energii (pierwotnej lub całkowitej), zasobów naturalnych, kapitału, pracy. Źródło: Kleiber (2011) Z badań Europejskiej Agencji Środowiska wynika, że Polska była, i nadal jest jednym z tych krajów europejskich, których gospodarki charakteryzują się najwyższą materiało i energochłonnością, i słabą dynamiką redukcji odpadów przemysłowych.

3 Słabą pozycję Polski potwierdzają także rezultaty Eco innovation Scoreboard (Ramka 2 i Rysunek 1). Ramka 2: European Eco innovation Scoreboard European Eco innovation Scoreboard (Eco IS) jest instrumentem szacującym zakres wdrażania ekoinnowacji w poszczególnych krajach Unii Europejskiej, opartym na 16 wskaźnikach zgrupowanych w pięć grup: nakłady na ekoinnowacje: (i) wydatki publiczne na działalność badawczorozwojową dotyczącą środowiska i energii w relacji do PKB; (ii) liczba pracowników zajmujących się działalnością badawczo rozwojową w relacji do ogólnej liczby zatrudnionych; (iii) wartość zielonych inwestycji w przeliczeniu na jednego mieszkańca; aktywność w obszarze ekoinnowacji: (i) udział firm wdrażających innowacje zorientowane na redukcję materiałochłonności w ogólnej liczbie firm; (ii) udział firm wdrażających innowacje zorientowane na redukcję energochłonności w ogólnej liczbie firm; (iii) liczba organizacji z certyfikatem ISO na milion mieszkańców; rezultaty ekoinnowacji; (i) liczba patentów związanych z ekoinnowacjami w przeliczeniu na milion mieszkańców; (ii) liczba publikacji naukowych związanych z ekoinnowacjami w przeliczeniu na milion mieszkańców; (iii) częstotliwość informacji o ekoinnowacjach w mediach elektronicznych; zasobowe efekty ekoinnowacji: (i) produktywność zasobów materialnych (PKB/ krajowe zużycie materiałów); (ii) produktywność wody (PKB/ krajowe zużycie wody); (iii) produktywność energii (PKB/ krajowe zużycie energii); (iv) emisja gazów cieplarnianych (CO2/PKB); społeczno ekonomiczne efekty ekoinnowacji: (i) udział eksportu ekobiznesu w eksporcie ogółem; (ii) udział zatrudnionych w ekobiznesie i gospodarce cyrkulacyjnej w ogólnej liczbie zatrudnionych; (iii) udział dochodów z ekobiznesu i gospodarki cyrkulacyjnej w dochodach firm ogółem. Źródło: Giljum i in. (2014)

4 Rysunek 1: Polska w rankingu Eco IS Źródło:

5 Z badań Komisji Europejskiej wynika, że do sektorów najbardziej uciążliwych dla środowiska (przy czym mówimy tylko o sektorach zdominowanych jeśli chodzi o udział pracowników zatrudnionych w MSP w ogólnej liczbie pracujących w tym sektorze przez MSP lub takich, w których MSP odgrywają istotną rolę), należą: produkcja artykułów spożywczych, napojów produkcja drewna i wyrobów z drewna produkcja wyrobu masy celulozowej, papieru i papieru działalność wydawnicza, poligrafia i reprodukcja produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych produkcja pozostałych wyrobów z niemetalicznych surowców mineralnych produkcja metalowych wyrobów gotowych, z wyjątkiem maszyn i urządzeń produkcja urządzeń elektrycznych i optycznych produkcja mebli produkcja gdzie indziej nieklasyfikowana budownictwo handel hurtowy i detaliczny transport, gospodarka magazynowa i łączność Mimo, że we wszystkich krajach te sektory wywierają dużą (największą) presję na środowisko (są najbardziej energochłonne, stanowią największe źródło emisji gazów cieplarnianych, tlenków azotu i siarki, lotnych związków organicznych i aerozoli atmosferycznych oraz produkują najwięcej odpadów, również niebezpiecznych), to polskie MSP wywierają większą presję niż MSP działające w innych krajach. To wskazuje, że polskie MSP charakteryzują się zdecydowanie niższą ekoefektywnością niż MSP działające w tych samych sektorach w innych krajach, a to oczywiście przekłada się na niższą pozycję konkurencyjną polskich MSP, i to w trojaki sposób: nie mają przewag technologicznych, nie mają przewag wizerunkowych (stosowanie zasad zrównoważonego rozwoju), tracą przewagi kosztowe podniesienie kosztów produkcji z uwagi na aktualne i przyszłe instrumenty ekonomiczne mające stymulować przejście na bardziej zrównoważone wzorce rozwoju. Opracowano na podstawie: Bruntlandt G.H. (1987), Report of the World Commission on Environment and Development: Our Common Future, common future.pdf. Danish Technological Institute and PLANET S.A. (2010), SMEs and the environment in the European Union,

6 EIO (2013), Eco innovation in Poland. EIO Country Profile, EcoInnovation Observatory, European Commission (2010), Europe A strategy for smart, sustainable and inclusive growth, COM(2010) Giljum S., Lieber M., Doranova A., Markianidou P., Miedzinsk M. (2014), The Eco Innovation Scoreboard Technical note, innovation.eu/images/stories/eco Innovation_Scoreboard_2013_Technical_Note.pdf. Hall Ch.A.S., Day J.W. Jr. (2009), Revisiting the limits to growth after peak oil, w: American Scientist 97: Kleiber M. (red.) (2011), Ekoefektywność technologii, Radom: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Technologii Eksploatacji Państwowego Instytutu Badawczego. Meadows D., Randers J., Meadows D. (2004), Limits to Growth: The 30 Year Update, London: Earthscan. MŚ (1999), Strategia zrównoważonego rozwoju Polski do 2025 roku, olski/index.html. MŚ (2008), Polityka ekologiczna państwa w latach z perspektywą do roku 2016, Simmons M.R. (2000), Revisiting the limits of growth. Could the Club of Rom have been correct, after all?, Turner G. (2008), A comparison of the limits to growth with thirty years of reality, Canberra: CSIRO Sustainable Ecosystems. UN (1992), Agenda 21. The United Nations programme of action from Rio, UNEP (1992), Rio Declaration on Environment and Development ), 3&l=en. von Weizsäcker E., Lovins A.B., Lovins L.H. (1998), Factor four. Doubling health halving resource use, London: Earthscan Publications Limited. von Weizsäcker E., Hargrovers K.Ch., Smith M.H., Desha Ch., Stasinopoulos P. (2009), FACTOR 5: Transforming the Global Economy through 80% Improvements in Resource Productivity, London: Earthscan Dunstan House. WBCSD (2000), Eco Efficiency: Creating more value with less impact, The World Business Council for Sustainable Development, eea.europa.ec