14. OCENA STANU ORGANIZACJI I SYTUACJI PRODUKCYJNO- EKONOMICZNEJ REPREZENTACYJNEJ PRÓBY GOSPODARSTW ROLNYCH

Transkrypt

1 14. OCENA STANU ORGANZACJ SYTUACJ PRODUKCYJNO- EKONOMCZNEJ REPREZENTACYJNEJ PRÓBY GOSPODARSTW ROLNYCH Celem przedstawionej analizy jest prezentacja opinii rolników oraz instruktorów Ośrodka Doradztwa Rolniczego dotycząca następujących zakresów tematycznych: użytkowania ziemi, organizacji produkcji roślinnej, charakterystyki czynnika ludzkiego (tj. wieku, wykształcenia gospodarujących, zasobów siły roboczej w gospodarstwie wyrażonej w jednostkach przeliczeniowych), źródeł pozyskiwanych dochodów i ich struktury, przewidywanego losu gospodarstwa, głównych zamierzeń inwestycyjnych w gospodarstwie. Ponadto przedstawiono opinie rolników co do działalności pozarolniczej prowadzonych obecnie i w przyszłości *, hierarchizacji najważniejszych spraw do załatwienia w gminie oraz opinie rolników dotyczące kwestii wdrożenia długookresowego planu rozwoju gminy (zakres pytań dla rolników zawiera ankieta aneks). Prezentacji dokonano na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych w 44 gospodarstwach położonych na terenie gminy (wzór ankiety-aneks). Dobór gospodarstw do badań przeprowadzono losowo (w sposób warstwowy) celem zaprezentowania gospodarstw z różnych grup obszarowych zestawienie 1: * w perspektywie 10 lat 26

2 Zestawienie 1. Grupy obszarowe badanych gospodarstw Powierzchnia ogólna gospodarstw lość % ha 10 22, ha 13 29, ha 8 18, ha 10 22,7 5. > 10 ha 3 6,9 Najwyższą liczebność w prezentowanej próbie wykazują gospodarstwa w przedziale obszarowym (powierzchni ogólnej) 1 3 ha, 3 5 ha oraz 7 10 ha. Dla potrzeb analizy wyodrębnione zostały następujące kategorie gospodarstw: - gospodarstwa, rozwojowe, prowadzone w oparciu o rodzinną siłę roboczą, - gospodarstwa nadające się do upełnorolnienia, są to gospodarstwa potencjalnie rozwojowe zamierzające powiększyć obszar użytków rolnych, - gospodarstwa o braku perspektyw w produkcji rolnej ze względu na podeszły wiek gospodarzy ew. brak następców, gospodarstwa nierozwojowe, V - gospodarstwa stanowiące wydzielone działki emerytalne o powierzchni poniżej 1 ha, V - gospodarstwa pomocnicze dla działalności pozarolniczej, w gospodarstwach tych występuje wykorzystywanie zasobów gospodarstw do działalności pozarolniczej alternatywnych źródeł dochodów, - gospodarstwa stanowiące działki bytowe i żywieniowe, a zatem gospodarstwa nastawione na samozaopatrzenie, gospodarstwa w których nie występuje produkcja towarowa, V- gospodarstwa inne stanowiące kombinacje powyższych kategorii. 27

3 Tabela 1. Kategorie gospodarstw i ich liczebność Ogółem (44) (rodzinne) rozwojowe nadające się do upełnorolnienia, potencjalnie rozwojowe o braku perspektyw w produkcji rolnej - nierozwojowe Działki bytowe i żywieniowe (bez produkcji towarowej) W tym: % 4,54 13,64 56,82 25,00 lość oraz strukturę gospodarstw w poszczególnych kategoriach przedstawia tabela 1. W prezentowanej próbie gospodarstw wyodrębnione zostały tylko 4 kategorie. Najwyższa liczebność gospodarstw wystąpiła w kategorii - (gospodarstwa o braku perspektyw w produkcji rolnej) oraz w kategorii - (gospodarstwa stanowiące działki bytowe i żywieniowe). Średnia powierzchnia analizowanych gospodarstw wynosi 5,66 ha (wg powierzchni ogólnej), przy czym najwyższą powierzchnie ogólną wykazują gospodarstwa zaliczone do kategorii 9,12 ha, następne pozycje zajmują w kolejności kategoria 8,81 ha, 5,83 ha oraz 2,92 ha. W badanej zbiorowości gospodarstw grunty orne stanowią 36,6%, a trwałe użytki zielone 35,3%, natomiast sady i plantacje wieloletnie tylko 0,3% w powierzchni ogólnej. Zróżnicowanie w użytkowaniu ziemi w poszczególnych kategoriach gospodarstw wraz ze strukturą zasiewów przedstawione zostało w tabeli 2. Specyfika warunków przyrodniczych sprawia, że w strukturze zasiewów dominują zboża 67,7%, okopowe (głównie ziemniaki) 20,4%, a pastewne polowe ok.11%. Warzywa w strukturze zasiewów stanowią niewielki udział, ok. 0,9%. 28

4 Tabela 2. Struktura użytkowania ziemi i zasiewów WYSZCZEGÓLNENE Ogółem ha % rozwojowe (rodzinne) nadające się do upełnorolnienia (potencjalnie rozwojowe) Kategorie gospodarstw o braku perspektyw w produkcji rolnej (gospodarstwa nierozwojowe) Działki bytowe i żywieniowe bez prod. towarowej Liczba gospodarstw Powierzchnia ogólna 5,66 100,0 0,12 100,0 8,82 100,0 5,83 100,0 2,92 100,0 w tym: GO 2,07 36,6 2,37 25,9 2,68 30,4 2,22 38,0 1,34 45,9 TUZ 2,0 35,3 4,50 49,3 3,75 42,5 1,86 31,9 0,90 30,9 Sady i plantacje wieloletnie 0,02 0,3 0,05 0,5 0,08 0, ,04 1,4 Lasy 1,52 26,8 2,20 24,3 2,26 25,6 1,70 29,1 0,58 19,9 Nieużytki 0,06 1, ,05 0,6 0,05 1,0 0,06 1,9 Struktura zasiewów: zboża 67,7 70,2 66,2 67,9 67,8 okopowe 20,4 18,9 20,8 20,0 21,6 Pastewne polowe 11,0 10,3 12,6 10,9 9,9 Warzywa 0,9 0,6 0,4 1,2 0,7 Odsetek gospodarstw zainteresowanych: - powiększyć pow. 2,2 50,0 16, zmniejszyć pow. 15, ,0 36,4 29

5 W tabeli 2 przedstawiono dodatkowo zamierzenia rolników odnośnie powiększenia względnie zmniejszenia obszaru gospodarstw. Odsetek rolników deklarujący powiększenie gospodarstw wynosi 2,2%, jednocześnie aż 15,9% analizowanej zbiorowości wyraziła chęć zmniejszenia swoich gospodarstw. Na uwagę zasługuje chęć powiększenia gospodarstw w kategorii i. W produkcji zwierzęcej dominuje bydło, z wyjątkiem kategorii, w której głównym gatunkiem zwierząt gospodarskich są owce (średnia liczba SF w gospodarstwie wynosi 50). Trzoda chlewna zajmuje drugie miejsce wśród utrzymywanych gatunków zwierząt; nadmienić należy, że w głównej mierze jest to produkcja na samozaopatrzenie, podobnie zresztą jak produkcja bydlęca (tabela 3). zamierzające w przyszłości powiększyć pogłowie inwentarza produkcyjnego to gospodarstwa w kategorii (owce) oraz kategorii (krowy mleczne). W prezentowanej próbie gospodarstw występuje bardzo wysoki poziom siły roboczej wyrażonej w jednostkach przeliczeniowych. Zasoby siły roboczej na 100 ha użytków rolnych dla przedstawionej próby wynoszą 43,2 j.p. Na tak wysoki poziom wskaźnika decydujący wpływ miały zasoby siły roboczej występujące w kategorii gospodarstw (tabela 4). Najwyższymi zasobami charakteryzują się kategorie i, odpowiednio 29,4 j.p. i 27,2 j.p./100 ha użytków rolnych. Przeciętna liczba domowników na 1 gospodarstwo wynosi 5, a w poszczególnych kategoriach gospodarstw waha się od 4,5 do 5,9. Średni wiek gospodarzy dla całej próby wynosi 47 lat, zaś w strukturze wykształcenia gospodarzy dominuje wykształcenie podstawowe 47,8%; zasadniczym wykształceniem legitymuje się 40,9% gospodarzy, średnim 9,1%, a wyższym 2,2%. 30

6 Tabela 3. Pogłowie inwentarza żywego (SF) WYSZCZEGÓLNNE rozwojowe (rodzinne) nadające się do upełnorolnienia (potencjalnie rozwojowe) Kategorie gospodarstw o braku perspektyw w produkcji rolnej (gospodarstwa nierozwojowe) Działki bytowe i żywieniowe bez prod. towarowej Średnia liczba (SF) zwierząt w gospodarstwie: - bydło 3,50 7,50 3,44 2,0 w tym: - krów 2,00 3,00 2,16 1,45 - trzoda chlewna 1,00 1,50 0,84 0,36 - owce 50,00 1,00 1,44 x - konie 0,50 0,83 0,66 0,27 Obsada inwentarza (SF/100 ha UR): - bydło 10,90 8,15 1,40 3,50 - trzoda 3,20 1,63 0,34 0,63 - owce 156,20 1,08 0,58 x - konie 1,56 0,90 0,25 0,47 Odsetek gospodarstw zamierzających powiększyć pogłowie: - bydło x 33,3 8,0 x - trzoda x x x x - owce 100,0 x x x Tabela 4. Charakterystyka czynnika ludzkiego 31

7 WYSZCZEGÓLNENE Ogółem rozwojowe (rodzinne) nadające się do upełnorolnienia (potencjalnie rozwojowe) Kategorie gospodarstw o braku perspektyw w produkcji rolnej (gospodarstwa nierozwojowe) Działki bytowe i żywieniowe bez prod. towarowej Liczba domowników 5,0 5,5 4,5 4,6 5,9 Średni wiek gospodarzy 47,0 56,4 31,4 46,8 54,5 Zasoby siły roboczej w jednostkach przeliczeniowych na gospodarstwo 1,8 1,9 1,7 1,8 2,2 - na 100 ha UR 43,2 29,4 27,2 44,1 96,0 Wykształcenie gospodarza (%): wyższe 2,2 x x 4,0 x średnie 9,1 x x 4,0 9,2 zasadnicze 40,9 x 66,6 44,0 27,2 podstawowe 7,8 100,0 33,4 48,0 63,6 32

8 Szacunkowa struktura dochodów (tabela 5) wskazuje (w opinii gospodarzy), iż głównym źródłem pozyskiwania dochodów w przekroju badanej próby gospodarstw są renty i emerytury ok. 43%, następnie praca pozarolnicza gospodarzy 20,3%, na trzecim miejscu plasują się dochody z produkcji rolnej. Kolejne szacunkowe źródła dochodów to praca pozarolnicza dzieci mieszkających w gospodarstwie oraz inne dochody. Produkcja rolna jako źródło dochodów ma największe znaczenie w i kategorii gospodarstw (tabela 5). W opinii ankietowanych istniejące obecnie gospodarstwa zostaną przekazane jednemu następcy 34,1%, podzielone dla kilku następców 22,7%, zostaną sprzedane na działki 6,8%, a 36,4% gospodarstw pozostanie bez zmian (tabela 6). Analiza przewidywanego losu gospodarstw wykazała jednocześnie, że żadna z kategorii nie wskazała na możliwość upełnorolnienia ( nie dotyczy to kategorii ). Wysokie wskazania ankietowanych co do podziału gospodarstw w przyszłości na kilka następców pozwalają przypuszczać, że akceptowane jest dalsze rozdrabnianie obszaru, a tym samym pogarszanie struktury agrarnej w gminie.główne zamierzenia inwestycyjne gospodarstw sprowadzają się do inwestycji budowlanych 40,9% odpowiedzi; budowa, względnie remont domu 36,4%, a zakup maszyn 27,3%. Zakup ziemi ok. 2,2% wskazań deklarują tylko rolnicy w kategorii (tabela 7). Odsetek badanych gospodarstw prowadzących obecnie działalność gospodarczą pozarolniczą waha się od 4% do 16,6%. Natomiast w przyszłości zamierza prowadzić działalność gospodarczą pozarolniczą od 12% do 50% badanych. Chęć prowadzenia działalności pozarolniczej w przyszłości deklaruje najwięcej gospodarzy w kategorii oraz. Oczekiwanie przez respondentów pomocy w rozwoju przedsiębiorczości jest bardzo znamienne, bowiem aż ok. 80% gospodarzy takiej pomocy oczekuje od władz gminy i samorządów. Charakterystyczne jest, że najwięcej takiej pomocy oczekują gospodarstwa zaliczone do kategorii 76% i 63,6% (tabela 8). 33

9 Tabela 5. Szacunkowa struktura dochodów (%) stan obecny WYSZCZEGÓLNENE Ogółem rozwojowe (rodzinne) nadające się do upełnorolnienia (potencjalnie rozwojowe) Kategorie gospodarstw o braku perspektyw w produkcji rolnej (gospodarstwa nierozwojowe) Działki bytowe i żywieniowe bez prod. towarowej Produkcja rolna 16,2 25,0 35,0 15,3 6,6 Renty i emerytury 43,0 35,0 3,3 51,9 46,0 Praca pozarolnicza gospodarzy 20,3 x 43,3 14,8 24,2 Praca pozarolnicza dzieci 12,1 40,0 x 7,6 22,0 nne dochody 8,4 x 18,4 10,4 1,2 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Tabela 6. Przewidywany los gospodarstwa (%) 34

10 WYSZCZEGÓLNENE Ogółem rozwojowe (rodzinne) nadające się do upełnorolnienia (potencjalnie rozwojowe) Kategorie gospodarstw o braku perspektyw w produkcji rolnej (gospodarstwa nierozwojowe) Działki bytowe i żywieniowe bez prod. towarowej upełnorolnienie x x x x x przekazanie jednemu następcy 34,1 50,0 16,6 32,0 45,4 podzielone dla wielu 22,7 50,0 x 32,0 9,0 następców sprzedaż na działki 6,8 x x x 27,2 bez zmian 36,4 x 83,4 36,0 18,4 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Tabela 7. Główne zamierzenia inwestycyjne gospodarstw (w % odpowiedzi) 35

11 WYSZCZEGÓLNENE Ogółem rozwojowe (rodzinne) nadające się do upełnorolnienia (potencjalnie rozwojowe) Kategorie gospodarstw o braku perspektyw w produkcji rolnej (gospodarstwa nierozwojowe) Działki bytowe i żywieniowe bez prod. towarowej zakup ziemi 2,2 x 16,6 x x zakup maszyn 27,3 50,0 33,4 36,0 x inwestycje budowlane inwentarskie (remont) 40,9 50,0 33,4 48,0 27,3 budowa domu (ew.remont) 36,4 50,0 16,6 40,0 36,4 Tabela 8. Opinie rolników (% odpowiedzi) 36

12 Lp. WYSZCZEGÓLNENE Ogółem rozwojowe (rodzinne) nadające się do upełnorolnienia (potencjalnie rozwojowe) Kategorie gospodarstw o braku perspektyw w produkcji rolnej (gospodarstwa nierozwojowe) Działki bytowe i żywieniowe bez prod. towarowej 1. Czy prowadzi działalność pozarolniczą? 6,8 x 16,6 4,0 9,0 2. Czy zamierza prowadzić działalność pozarolniczą? 20,4 x 50,0 12,0 27,3 3. Czy oczekuje pomocy w rozwoju przedsiębiorczości? 79,5 50,0 50,0 76,0 63,6 4. Źródło dochodów w ciągu a) najbliższych 10 lat: Wyłącznie z gospodarstwa 4,5 x 33,3 x x b) Stałej lub doraźnej pracy poza rolnictwem 45,4 x 16,6 48,0 63,6 c) Działalności pozarolniczej prowadzonej w gospodarstwie 2,2 x 16,6 x x d) Z renty i emerytury 65,9 50,0 33,3 76,0 72,7 e) Z pracy w gospodarstwie i poza rolnictwem 50,0 100,0 50,0 60,0 18,2 37

13 W kwestii źródeł dochodów w perspektywie najbliższych 10 lat, 4,5% badanej próby uważa, że głównym źródłem uzyskiwania dochodów będzie wyłącznie gospodarstwo rolne, 45,4% - stała lub doraźna praca poza rolnictwem, tylko 2,2% uważa, że głównym źródłem dochodów będzie działalność pozarolnicza w gospodarstwie. Aż 65,9% rolników respondentów za główne źródło pozyskiwania w przyszłości dochodów wymieniło renty i emerytury, zaś 50% z pracy w gospodarstwie i poza rolnictwem. Dla poszczególnych kategorii gospodarstw występujących w badaniach, opinie co do źródeł pozyskiwania dochodów w przyszłości przedstawiają się następująco: Kategoria - z pracy w gospodarstwie i poza rolnictwem oraz rent i emerytur, Kategoria z pracy w gospodarstwie i poza rolnictwem, z rent i emerytur, oraz wyłącznie z produkcji rolnej, Kategoria - główne źródła to renty i emerytury, praca w gospodarstwie i poza rolnictwem oraz stała i doraźna praca poza rolnictwem, Kategoria renty i emerytury, stała lub doraźna praca poza rolnictwem (tabela 8). W identyfikacji celów i kierunków strategicznych gminy zastosowano m.in. badania ankietowe (wzór ankiety-aneks). Celem badań ankietowych było poznanie oczekiwań mieszkańców gminy w kwestii uzyskiwania dochodów dla gospodarzy i członków jego rodziny, pewnego rozeznania w zakresie najważniejszych spraw do załatwienia w gminie oraz wskazań co do wdrożenia planów strategicznych. Wyniki oczekiwań mieszkańców gminy SŁOPNCE w wymienionych powyżej obszarach problemowych uzasadniają do sformułowania następujących uogólnień (tabela 9): ok. 34% respondentów celem zwiększenia dochodów zamierza poszukiwać pracy poza gminą, 38

14 25% deklaruje podjąć dodatkową pracę na terenie gminy, rozpocząć działalność gospodarczą ok. 14%, ponad 23% godzi się jednak z aktualną sytuacją dochodową. Za najważniejsze sprawy do załatwienia w gminie ankietowani uważają: poprawę stanu dróg publicznych, utworzenie nowych stanowisk pracy dla młodzieży, utworzenie stanowisk pracy dla bezrobotnych, poprawę estetyki gminy. W zakresie wdrażania strategii gminy badani rolnicy uważają, że: we wdrażaniu powinna uczestniczyć cała lokalna społeczność (zebranie wiejskie) 40%, samorząd 28%, przedstawiciele lokalnej społeczności 17,3% oraz ugrupowania polityczne i społeczne. 39

15 Tabela 9. Opinia mieszkańców gminy SŁOPNCE (n=44) (badania ankietowe) L.p. Pytanie % 1. Aby uzyskiwać dochody dla siebie i członków rodziny zamierzam w perspektywie najbliższych lat: a) założyć firmę (rozpocząć działalność gospodarczą) b) poszukiwać pracy poza gminą c) podjąć dodatkowa pracę na terenie gminy d) pogodzić się z aktualna sytuacją dochodową (nic nie zmieniać w swoim życiu) 100,0 14,2 33,9 25,0 23,3 2. Jako najważniejsze sprawy do załatwienia w gminie uważam: a) poprawę estetyki gminy b) budownictwo komunalne (wodociąg, gazociąg, kanalizacja i inne) c) bezpieczeństwo osobiste i członków rodziny d) utworzenie nowych miejsc pracy dla młodzieży e) utworzenie stanowisk pracy dla bezrobotnych f) poprawę funkcjonowania urzędów g) poprawę stanu dróg publicznych. 3. Uważam, że we wdrożeniu długookresowego planu rozwoju gminy winni uczestniczyć: a) wyłącznie władze gminy b) samorząd c) przedstawiciele lokalnej społeczności d) ugrupowania polityczne i społeczne e) cała lokalna społeczność (zebrania wiejskie) 100,0 14,5 11,8 5,9 21,0 20,3 3,9 22,6 100,0 2,7 28,0 17,3 12,0 40,0 40