Skrypty Becka. Alicja Grześkowiak (red.) Prawo karne. 4. wydanie

Transkrypt

1 Skrypty Becka Alicja Grześkowiak (red.) Prawo karne 4. wydanie

2 SKRYPTY BECKA Prawo karne

3 W sprzedaży: A. Marek PRAWO KARNE, wyd. 10 Studia Prawnicze L. Gardocki PRAWO KARNE, wyd. 17 Podręczniki Prawnicze J. Grajewski, S. Steinborn PRZEBIEG PROCESU KARNEGO, wyd. 5 Podręczniki Prawnicze A. Marek PRAWO WYKROCZEŃ (MATERIALNE I PROCESOWE), wyd. 7 Edycja Sądowa F. Prusak PRAWO KARNE SKARBOWE Podręczniki Prawnicze M. Gałązka, R. G. Hałas, S. Hypś, D. Szeleszczuk, K. Wiak KODEKS KARNY CZĘŚĆ SZCZEGÓLNA, wyd. 3 Repetytorium Becka KK, KPK, KKW, KSKU, wyd. 18 Edycja Sądowa

4 Prawo karne Redaktor prof. dr hab. Alicja Grześkowiak prof. KPSW, wieloletni Kierownik Katedry Prawa Karnego KUL Autorzy dr hab. Alicja Grześkowiak, prof. KPSW dr hab. Krzysztof Wiak, prof. KUL dr Filip Ciepły dr Małgorzata Gałązka dr Radosław G. Hałas dr Sławomir Hypś dr Damian Szeleszczuk 4. wydanie poprawione i uzupełnione WYDAWNICTWO C. H. BECK WARSZAWA 2012

5 Poszczególne części opracowali: Dr hab. Alicja Grześkowiak: Cz. I Rozdz. I, Cz. II Rozdz. I, Cz. III Rozdz. I. Dr hab. Krzysztof Wiak: Cz. I Rozdz. II, Cz. II Rozdz. VI, Cz. IV Rozdz. III, Rozdz. XI. Dr Filip Ciepły: Cz. II Rozdz. IV, Cz. III Rozdz. V. Dr Małgorzata Gałązka: Cz. II Rozdz. III 26 27, 31 32, Rozdz. VII, Rozdz. VIII, Cz. III Rozdz. VII, Cz. IV Rozdz. XIII, Rozdz. XIV. Dr Radosław G. Hałas: Cz. II Rozdz. II 18 21, Rozdz. III 23 25, 28 30, 33 35, Cz. III Rozdz. VI, Cz. IV Rozdz. IV, Rozdz. VIII, Rozdz. IX, Rozdz. XII. Dr Sławomir Hypś: Cz. II Rozdz. II 22, Cz. III Rozdz. IV, Rozdz. VIII, Cz. IV Rozdz. V, Rozdz. VI, Rozdz. VII. Dr Damian Szeleszczuk: Cz. II Rozdz. V, Cz. III Rozdz. II, Rozdz. III, Cz. IV Rozdz. I, Rozdz. II, Rozdz. X, Rozdz. XV. Wydawca: Aneta Flisek Wydawnictwo C.H. Beck 2012 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C.H. Beck Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN ISBN e-book

6 SPIS TREŚCI Przedmowa... XV Wykaz skrótów... XVII Literatura... XXIII CZĘŚĆ I. Wprowadzenie do nauki prawa karnego Rozdział I. Zagadnienia ogólne Pojęcie prawa karnego... 4 I. Definicja prawa karnego... 4 II. Cechy prawa karnego Rodzaje prawa karnego Funkcje prawa karnego I. Funkcja ochronna prawa karnego II. Funkcja kompensacyjna prawa karnego III. Funkcja gwarancyjna prawa karnego Zasady prawa karnego I. Zasady ogólnoprawne II. Kodeksowe zasady prawa karnego Prawo karne a moralność Prawo karne i polityka. Problem przestępstw politycznych Nauki pokrewne i pomocnicze dla prawa karnego Nauka prawa karnego Nauka polskiego prawa karnego Rozdział II. Ustawa karna i jej obowiązywanie Źródła prawa karnego Przepisy prawa karnego Wykładnia przepisów prawa karnego Obowiązywanie ustawy karnej pod względem czasu Obowiązywanie ustawy karnej w przestrzeni Znaczenie wyroków obcych Ekstradycja i azyl Immunitety i abolicja... 76

7 VI Spis treści CZĘŚĆ II. Nauka o przestępstwie Rozdział I. Definicja przestępstwa Definicja przestępstwa Elementy przestępstwa I. Określoność jako element przestępstwa II. Bezprawność czynu jako element przestępstwa (nullum crimen sine iniuria) III. Karalność jako element przestępstwa IV. Wina jako element przestępstwa (nullum crimen sine culpa) Zasada winy Koncepcje winy Wina na tle polskiej doktryny prawa karnego V. Społeczna szkodliwość czynu jako element przestępstwa. Karygodność czynu (nullum crimen sine damno sociali magis quam minimo) Rozdział II. Struktura przestępstwa Dobro chronione (przedmiot przestępstwa) Podmiot przestępstwa Strona przedmiotowa przestępstwa I. Czyn II. Skutek i związek przyczynowy III. Okoliczności modalne i przedmiot wykonawczy Strona podmiotowa I. Wina umyślna (umyślność) II. Wina nieumyślna (nieumyślność) III. Wina mieszana Klasyfikacja (podział) przestępstw I. Zbrodnie i występki II. Przestępstwa z działania i z zaniechania III. Przestępstwa materialne (skutkowe) i formalne (bezskutkowe) IV. Przestępstwa powszechne i indywidualne V. Przestępstwa umyślne i nieumyślne VI. Przestępstwa z naruszenia i narażenia na niebezpieczeństwo dobra chronionego VII. Przestępstwa trwałe i jednochwilowe VIII. Przestępstwa przechodnie i nieprzechodnie IX. Przestępstwa w typie podstawowym, kwalifikowanym i uprzywilejowanym X. Przestępstwa publicznoskargowe i prywatnoskargowe Rozdział III. Okoliczności wyłączające bezprawność (kontratypy) Pojęcie kontratypu i rodzaje kontratypów Obrona konieczna Stan wyższej konieczności Ryzyko nowatorstwa Eksperyment medyczny

8 Spis treści VII 30. Dozwolona krytyka (wyłączenie bezprawności pomówienia) Ostateczna potrzeba Działanie w granicach uprawnień i obowiązków służbowych Zgoda dysponenta dobra prawnego (zgoda pokrzywdzonego) Zabiegi lecznicze i kosmetyczne Karcenie małoletniego Ryzyko w sporcie Zwyczaj jako kontratyp Rozdział IV. Okoliczności wyłączające winę Uwagi wprowadzające Nieletniość Niepoczytalność I. Niepoczytalność w Kodeksie karnym II. Poczytalność ograniczona III. Wprawienie się w stan nietrzeźwości lub odurzenia Błąd I. Pojęcie błędu II. Błąd co do faktu III. Błąd co do kontratypu i okoliczności wyłączającej winę IV. Błąd co do prawa Stan wyższej konieczności jako okoliczność wyłączająca winę Rozkaz Rozdział V. Formy stadialne przestępstwa Formy stadialne Przygotowanie Usiłowanie Usiłowanie nieudolne Czynny żal Dokonanie Rozdział VI. Formy współdziałania przestępnego Formy zjawiskowe Sprawstwo i jego postacie Podżeganie Pomocnictwo Zasady odpowiedzialności za współdziałanie przestępne Rozdział VII. Zbieg przestępstw Pojęcie i rodzaje zbiegu przestępstw Pozorny zbieg przestępstw Realny zbieg przestępstw Czyn ciągły a ciąg przestępstw porównanie Rozdział VIII. Zbieg przepisów Pojęcie zbiegu przepisów

9 VIII Spis treści 60. Pozorny zbieg przepisów Rzeczywisty zbieg przepisów CZĘŚĆ III. Środki penalne Rozdział I. Pojęcie i teorie kary Definicja kary Cechy kary Cele kary Zasady gwarancyjne dotyczące kary Racjonalizacja kary i teorie kary I. Racjonalizacja kary II. Teorie kary Rozdział II. Kary Katalog kar Kara grzywny Kara ograniczenia wolności Kara pozbawienia wolności Kara 25 lat pozbawienia wolności Kara dożywotniego pozbawienia wolności Problem kary śmierci Rozdział III. Środki karne Katalog środków karnych Pozbawienie praw publicznych Zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności Zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub z opieką nad nimi Obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami, zakaz zbliżania się do określonych osób lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu Nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym Zakaz wstępu na imprezę masową Zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych Zakaz prowadzenia pojazdów Przepadek Obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienie za doznaną krzywdę Nawiązka Świadczenie pieniężne Podanie wyroku do publicznej wiadomości Rozdział IV. Środki probacyjne Istota środków probacyjnych Warunkowe umorzenie postępowania I. Pojęcie

10 Spis treści IX II. Przesłanki stosowania III. Obowiązki próby IV. Skutki przebiegu próby Warunkowe zawieszenie wykonania kary I. Pojęcie II. Przesłanki stosowania III. Grzywna przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary IV. Obowiązki próby V. Skutki przebiegu okresu próby Warunkowe zwolnienie z odbycia reszty kary pozbawienia wolności I. Pojęcie II. Przesłanki III. Obowiązki okresu próby IV. Skutki przebiegu okresu próby V. Zwolnienie od reszty kary ograniczenia wolności oraz środków karnych Rozdział V. Środki zabezpieczające Uwagi wprowadzające Środki lecznicze I. Przesłanki stosowania środków leczniczych II. Umieszczenie sprawcy niepoczytalnego w zakładzie psychiatrycznym III. Umieszczenie sprawcy o poczytalności w znacznym stopniu ograniczonej w zakładzie karnym, w którym stosuje się szczególne środki lecznicze lub rehabilitacyjne IV. Umieszczenie w zakładzie zamkniętym lub skierowanie na leczenie ambulatoryjne sprawcy przestępstwa przeciwko wolności seksualnej, popełnionego w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych, stosowane po odbyciu kary V. Umieszczenie sprawcy uzależnionego w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego i skierowanie na leczenie ambulatoryjne lub rehabilitację Środki nielecznicze Rozdział VI. Zasady wymiaru kary i środków karnych Ustawowy wymiar kary i środków karnych Sądowy wymiar kary I. Zasady sądowego wymiaru kary II. Dyrektywy wymiaru kary Dyrektywy ogólne Dyrektywa sprawiedliwościowa Prewencja ogólna Prewencja szczególna Problem dyrektywy wiodącej Dyrektywy szczegółowe Dyrektywa wymiaru kary wobec nieletnich i młodocianych Dyrektywy wymiaru poszczególnych rodzajów kar III. Okoliczności wpływające na sądowy wymiar kary

11 X Spis treści Rozdział VII. Kara łączna Pojęcie i przesłanki orzekania kary łącznej Sposób łączenia kar Dyrektywy wymiaru kary łącznej Rozdział VIII. Wyłączenie karalności sprawcy, zatarcie skazania Istota okoliczności wyłączających karalność za przestępstwo Okoliczności uchylające karalność z mocy prawa I. Przedawnienie II. Śmierć sprawcy III. Immunitet materialny IV. Ustawowe klauzule niekaralności Okoliczności polegające na darowaniu kary I. Ułaskawienie przez Prezydenta RP II. Amnestia i abolicja III. Odstąpienie od wymierzenia kary (łaska sędziowska) Zatarcie skazania CZĘŚĆ IV. Część szczególna Rozdział I. Przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości oraz przestępstwa wojenne Uwagi ogólne Wojna napastnicza (art. 117 KK) Ludobójstwo (art. 118 KK) Zamach przeciwko grupie ludności (art. 118a KK) Dyskryminacja (art. 119 KK) Przestępstwa wojenne Rozdział II. Przestępstwa przeciwko rzeczypospolitej polskiej Uwagi ogólne Zamach stanu (art. 127 KK) Zamach na konstytucyjny organ państwa (art. 128 KK) Zdrada dyplomatyczna (art. 129 KK) Szpiegostwo (art. 130 KK) Znieważenie Narodu lub RP (art. 133 KK) Prawnokarna ochrona Prezydenta RP Rozdział III. Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu Rodzajowe dobro chronione Zabójstwo w typie podstawowym (art KK) Typy kwalifikowane zabójstwa (art KK) Zabójstwo z afektu (art KK) Dzieciobójstwo (art. 149 KK) Eutanazja (art. 150 KK) Doprowadzenie człowieka do targnięcia się na własne życie (art. 151 KK) Ochrona życia dziecka poczętego (art KK) Nieumyślne spowodowanie śmierci (art. 155 KK)

12 Spis treści XI 126. Spowodowanie uszczerbku na zdrowiu (art a KK) Udział w bójce lub pobiciu (art KK) Narażenie człowieka na niebezpieczeństwo (art KK) Nieudzielenie pomocy (art. 162 KK) Rozdział IV. Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu i bezpieczeństwu w komunikacji Rodzajowe dobro chronione Sprowadzenie zdarzenia powszechnie niebezpiecznego (art. 163 KK) Porwanie statku (art. 166 KK) Przygotowanie do piractwa morskiego (art. 170 KK) Sprowadzenie katastrofy komunikacyjnej (art. 173 KK) Wypadek komunikacyjny (art. 177 KK) Prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości (art. 178a KK) Rozdział V. Przestępstwa przeciwko wolności, wolności sumienia i wyznania Rodzajowe dobro chronione Pozbawienie wolności (art. 189 KK) Handel ludźmi (art. 189a KK) Groźba karalna (art KK) Nękanie (art. 190a KK) Zmuszanie (art. 191 KK) Utrwalanie wizerunku nagiej osoby bez jej zgody (art. 191a KK) Wykonanie zabiegu leczniczego bez zgody pacjenta (art. 192 KK) Naruszenie miru domowego (art. 193 KK) Przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania (art KK) ROZDZIAŁ VI. Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajowości Rodzajowe dobro chronione Zgwałcenie (art. 197 KK) Wykorzystanie seksualne osoby niepoczytalnej lub bezradnej (art. 198 KK) Nadużycie stosunku zależności lub krytycznego położenia (art. 199 KK) Czyn lubieżny (art. 200 KK) Nawiązywanie kontaktu z małoletnim w celu wykorzystania seksualnego (art. 200a KK) Propagowanie lub pochwalanie zachowań pedofilskich (art. 200b KK) Przestępstwo kazirodztwa (art. 201 KK) Pornografia (art. 202 KK) Zmuszanie do prostytucji (art. 203 KK) Przestępstwa związane ze zjawiskiem prostytucji (art. 204 KK) Rozdział VII. Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece Rodzajowe dobro chronione Bigamia (art. 206 KK) Znęcanie się (art. 207 KK) Rozpijanie małoletniego (art. 208 KK) Niealimentacja (art. 209 KK) Porzucenie dziecka lub osoby nieporadnej (art. 210 KK)

13 XII Spis treści 164. Uprowadzenie dziecka lub osoby nieporadnej (art. 211 KK) Nielegalna adopcja (art. 211a KK) Rozdział VIII. Przestępstwa przeciwko czci i nietykalności cielesnej Rodzajowe dobro chronione Przestępstwo zniesławienia (art. 212 KK) Przestępstwo zniewagi (art. 216 KK) Przestępstwo naruszenia nietykalności cielesnej (art. 217 i 217a KK) Rozdział IX. Przestępstwa przeciwko działalności instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego Rodzajowe dobro chronione Naruszenie nietykalności (art. 222 KK) i czynna napaść (art. 223 KK) na funkcjonariusza publicznego Przestępstwo łapownictwa biernego (art. 228 KK) Przestępstwo łapownictwa czynnego (art. 229 KK) Płatna protekcja (art. 230 KK) i handel wpływami (art. 230a KK) Przestępstwo nadużycia władzy (art. 231 KK) Inne przestępstwa mające zapobiegać zjawisku korupcji Rozdział X. Przestępstwa przeciwko wymiarowi sprawiedliwości Fałszywe zeznania (art. 233 KK) Fałszywe oskarżenie (art. 234 KK) Zatajanie dowodów niewinności (art. 236 KK) Poplecznictwo (art. 239 KK) Zaniechanie powiadomienia o popełnionym przestępstwie (art. 240 KK) Niestosowanie się do orzeczeń sądu (art. 244 KK) Samouwolnienie (art. 242 KK) Uwolnienie osoby pozbawionej wolności (art. 243 KK) Rozpowszechnianie wiadomości z postępowania karnego (art. 241 KK) Rozdział XI. Przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu Wzięcie zakładnika (art. 252 KK) Czynny udział w zbiegowisku (art. 254 KK) Nawoływanie do popełnienia przestępstwa (art a KK) Propagowanie totalitaryzmu oraz nawoływanie do nienawiści (art KK) Branie udziału w zorganizowanej grupie lub związku mającym na celu popełnienie przestępstwa (art KK) Przestępstwa związane z wytwarzaniem, posiadaniem i obrotem bronią palną oraz amunicją (art. 263 KK) Pozostałe typy przestępstw przeciwko porządkowi publicznemu Rozdział XII. Przestępstwa przeciwko ochronie informacji Rodzajowe dobro chronione Przestępstwo ujawnienia lub bezprawnego wykorzystania informacji niejawnych Przestępstwo naruszenia tajemnicy korespondencji

14 Spis treści XIII Rozdział XIII. Przestępstwa przeciwko mieniu i obrotowi gospodarczemu Charakterystyka ogólna Kradzież zwykła (art. 278 KK) Kradzież z włamaniem (art. 279 KK) Przestępstwa rozbójnicze I. Charakterystyka ogólna II. Rozbój typ podstawowy (art KK) III. Kwalifikowany typ rozboju (art KK) IV. Kradzież rozbójnicza (art. 281 KK) V. Wymuszenie rozbójnicze (art. 282 KK) Kradzież leśna (art. 290 KK) Zabór pojazdu mechanicznego (art. 289 KK) Przywłaszczenie (art. 284 KK) Oszustwo (art KK) Przestępstwo tzw. oszustwa pokradzieżowego (art KK) Kradzież impulsów telefonicznych (art. 285 KK) Paserstwo (art KK) Zamachy na nienaruszalność cudzej rzeczy (art. 288 KK) Komputerowe przestępstwa przeciwko mieniu Uprzywilejowane i kwalifikowane typy przestępstw przeciwko mieniu Pranie brudnych pieniędzy (art. 299 KK) Nadużycie zaufania (art. 296 KK) Oszustwo gospodarcze i ubezpieczeniowe Rozdział XIV. Przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów oraz obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi Charakterystyka ogólna Fałsz materialny dokumentu (art KK) Fałsz intelektualny dokumentu i wyłudzenie poświadczenia nieprawdy Przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentu stwierdzającego tożsamość Fałszerstwa z rozdziału chroniącego obrót pieniędzmi i papierami wartościowymi Rozdział XV. Przestępstwa przeciwko obronności i obowiązkowi pełnienia służby wojskowej Gwałtowny zamach na jednostkę Sił Zbrojnych (art. 140 KK) Służba w obcym wojsku (art. 141 KK) Samowolne oddalenie (art. 338 KK) Dezercja (art. 339 KK) Indeks rzeczowy

15

16 PRZEDMOWA Przedkładamy czwarte wydanie skryptu Prawo karne, poprawione i uzupełnione. Skrypt opracowano z myślą o studentach i absolwentach wydziałów prawa oraz administracji, a także innych studiów, które przewidują wykłady z tego przedmiotu. Służyć może pomocą także doktorantom i prawnikom praktykom. W skrypcie omówione zostały z odpowiednim pogłębieniem doktrynalnym podstawowe i najbardziej istotne problemy wchodzące w skład wykładu z prawa karnego, obejmujące część ogólną i szczególną tego prawa, którym podstawę dały rozwiązania polskiego prawa karnego. Znajduje się w nim także wiele odniesień do orzecznictwa sądowego. Skrypt zawiera wiadomości z zakresu prawa karnego systematycznie ułożone według układu przedmiotowego, zgodnie z którym odbywają się wykłady uniwersyteckie. Jednak w niektórych miejscach nieco odbiega on od schematów współcześnie stosowanych w polskiej dydaktyce tego przedmiotu, co podyktowane zostało chęcią nawiązania do ujęć tradycyjnie przyjmowanych w nauce prawa karnego, ale też koniecznością dostosowania skryptu do wymogów odpowiadających współczesnym potrzebom znajomości różnorodnych rozwiązań prawa karnego. Autorzy włączyli do treści skryptu również przykłady, które ilustrują omawiane zagadnienia, co ułatwić ma ich zrozumienie, a także służyć jako materiał ćwiczeniowy. Sposób ujęcia omawianych najważniejszych zagadnień z prawa karnego gwarantować powinien efektywną naukę tego przedmiotu i zrozumienie jego kluczowych problemów. Wskazana na początku skryptu literatura obejmuje jedynie najważniejsze pozycje podręcznikowe i komentarze z prawa karnego. Każdy rozdział jest natomiast poprzedzony bibliografią odnoszącą się do przedstawianych w nim problemów. Zawarte w niej wykazy piśmiennictwa obejmują nie tylko najbardziej istotne dla danego tematu polskie monografie oraz artykuły, ale znajdują się w nich także odniesienia do piśmiennictwa obcego, co nie tylko wzbogaca analizy teoretyczne, ale wydaje się również niezbędne przy otwarciu studiów uniwersyteckich i znajomości języków obcych. Autorzy skryptu z wdzięcznością przyjmą wszystkie uwagi mogące służyć udoskonaleniu tekstu. Alicja Grześkowiak Lublin, maj 2012 r.

17

18 WYKAZ SKRÓTÓW 1. Źródła A. Źródła prawa ABWiAWU... ustawa z r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 29, poz. 154 ze zm.) AlkU... ustawa z r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 70, poz. 473 ze zm.) BrońU... ustawa z r. o broni i amunicji (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 52, poz. 525 ze zm.) CudzU... ustawa z r. o cudzoziemcach (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 264, poz ze zm.) EKPC... Konwencja z r. o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) DozElektrU... ustawa z r. o wykonywaniu kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 142, poz. 960 ze zm.) GranicaU... ustawa z r. o ochronie granicy państwowej (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 12, poz. 67 ze zm.) GwarSumWyznU... ustawa z r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 231, poz ze zm.) IPNU... ustawa z r. o Instytucie Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 63, poz. 424 ze zm.) KC... Kodeks cywilny KK... Kodeks karny KK z 1932 r.... Kodeks karny z 1932 r. KK z 1969 r.... Kodeks karny z 1969 r. KKS... Kodeks karny skarbowy KKW... Kodeks karny wykonawczy Konstytucja RP... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm. i ze sprost.) KPK... Kodeks postępowania karnego

19 XVIII Wykaz skrótów KRKU... ustawa z r. o Krajowym Rejestrze Karnym (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 292 ze zm.) KRO... Kodeks rodzinny i opiekuńczy KSH... Kodeks spółek handlowych KW... Kodeks wykroczeń MandU... ustawa z r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 7, poz. 29 ze zm.) MPPOiP... Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z r. (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167) NarkU... ustawa z r. o przeciwdziałaniu narkomanii (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 124 ze zm.) NielU... ustawa z r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 33, poz. 178 ze zm.) ObrRPU... ustawa z r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 241, poz ze zm.) ObszarMorskiU... ustawa z r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 153, poz ze zm.) OchrCudzU... ustawa z r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 189, poz ze zm.) OchrInfNiejawU... ustawa z r. o ochronie informacji niejawnych (Dz.U. Nr 182, poz. 1228) PlanRodzU... ustawa z r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz.U. Nr 17, poz. 78 ze zm.) PodmZbiorU... ustawa z r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (Dz.U. Nr 197, poz ze zm.) PolU... ustawa z r. o Policji (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 287, poz ze zm.) PrAdw... ustawa z r. Prawo o adwokaturze (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 146, poz ze zm.) PrBank... ustawa z r. Prawo bankowe (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.) PrDrog... ustawa z r. Prawo o ruchu drogowym (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 ze zm.) PrFarm... ustawa z r. Prawo farmaceutyczne (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 45, poz. 271 ze zm.) ProkU... ustawa z r. o prokuraturze (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 270, poz ze zm.) PrSzkol... ustawa z r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 164, poz ze zm.) PrUSP... ustawa z r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz ze zm.)

20 Wykaz skrótów XIX PWKK... ustawa z r. Przepisy wprowadzające Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 554 ze zm.) RadPrU... ustawa z r. o radcach prawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 10, poz. 65 ze zm.) RPDU... ustawa z r. o Rzeczniku Praw Dziecka (Dz.U. Nr 6, poz. 69 ze zm.) SMTK... Rzymski Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego z r. (Dz.U. Nr 78, poz. 708) SwobGospU... ustawa z r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 220, poz ze zm.) TkanU... ustawa z r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (Dz.U. Nr 169, poz ze zm.) TKU... ustawa z r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643 ze zm.) UjawDokU... ustawa z r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat oraz treści tych dokumentów (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 63, poz. 425 ze zm.) WybuchU... ustawa z r. o materiałach wybuchowych przeznaczonych do użytku cywilnego (Dz.U. Nr 117, poz ze zm.) ZawLekU... ustawa z r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 277, poz ze zm.) ZbrodD... dekret z r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego (tekst jedn. Dz.U. z 1946 r. Nr 69, poz. 377 ze zm.) B. Inne EV... Jan Paweł II, Evangelium Vitae, encyklika o wartości i nienaruszalności życia ludzkiego, r. Uzasadnienie... Uzasadnienie rządowego projektu nowego kodeksu karnego, [w:] Nowe kodeksy karne z 1997 r. z uzasadnieniami, Warszawa Organy orzekające SA... Sąd Apelacyjny SN... Sąd Najwyższy SN (7)... Sąd Najwyższy w składzie 7 sędziów TK... Trybunał Konstytucyjny 3. Czasopisma An. UMCS... Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Biul. PK... Biuletyn Prawa Karnego CzPKiNP... Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych GSP... Gdańskie Studia Prawnicze