Manifestacje chorobowe alergii w parach rodzeństwa polskiego

Transkrypt

1 Walczak Probl Hig A Epidemiol i wsp. Manifestacje 2012, 93(2): chorobowe alergii w parach rodzeństwa polskiego 281 Manifestacje chorobowe alergii w parach rodzeństwa polskiego Manifestatio of allergic diseases in pairs of siblings Alicja Walczak, Przemysław Wysiecki, Marzena Drozd-Dąbrowska, Marta Milona, Elżbieta Pastucha, Michał Podkowa Zakład Higieny, Epidemiologii i Zdrowia Publicznego Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie Cel. Ocena częstości i zgodności występowania manifestowanej chorobowości z powodu triady alergii w parach polskiego rodzeństwa. Materiał i metoda. W przekrojowym badaniu 462 (231 par) bliźniąt, z medianą wieku 16 lat, użyto polskiej wersji standaryzowanego kwestionariusza ISAAC ukierunkowanego na manifestacje chorobowe: atopowego zapalenia skóry, alergicznego nieżytu nosa, astmy oskrzelowej. Wyniki pojedynczych osób albo par rodzeństwa analizowano jako wskaźniki, w tym typu Probandwise Concordance Rate (PCR) przy ocenie zgodności manifestacji chorobowej alergii w parach rodzeństwa. Wyniki. Spośród wszystkich uczestników badania 240 (52,2%) zauważyło u siebie występowanie co najmniej jednej z trzech epidemiologicznie rozpoznanych chorób alergicznych. Par rodzeństwa zgodnie dotąd od nich wolnych było 37,2%. W wieku poniżej 7 lat stwierdzono istotnie najwyższą częstość występowania jakiejkolwiek alergii, gdy po 20 roku życia była ona istotnie niższa, w tym z powodu atopowego zapalenia skóry. Kiedykolwiek w przeszłości manifestowana chorobowość z powodu jednej, dwu albo trzech alergii: atopowego zapalenia skóry, alergicznego nieżytu nosa, astmy wynosiła odpowiednio 24%, 19%, 9% u pojedynczo ocenianego rodzeństwa, niezależnie od ich płci i kolejności urodzenia. Odpowiednie dla nich PCR wynosiły: 56,3%, 70,1% 61,1%. Najwyższy PCR (79,2%) odnosił się do chorobowej manifestacji jakiejkolwiek alergii. Wnioski. W kohorcie par rodzeństwa polskiego najczęstszą chorobową manifestacją alergii jest alergiczny nieżyt nosa. Wysoka konkordancja manifestowanej chorobowości z powodu jakiejkolwiek alergii wskazuje na czynniki genetyczne jako kształtujące fenotypową zmienność występowania chorób alergicznych. Aim. The assessment of the frequency and concordance of manifested allergy morbidity in pairs of siblings. Material and method. In cross-sectional study of 462 (231 pairs) twi, whose median age was 16 years, the Polish version of standardized ISAAC questionnaire was used. The manifestation of allergy morbidity was documented as the occurrence ever in life of any reported allergy: atopic dermatitis, allergic rhinitis, asthma. The results were analyzed as lifetime morbidity rates and for pairs of siblings we also used the Probandwise Concordance Rate (PCR). Results. 240 participants (52.2%) reported that they had an allergic disease at least once in their lifetime. The pairs free from any allergy symptoms made 37.2%. Under 7 years of age the allergy morbidity was significantly higher than in the older (20+ years) age group. Lifetime prevalence of one, two or three isolated allergies (atopic dermatitis, allergic rhinitis, asthma) was reported in 24.3%, 18.9%, 8.9% of siblings, respectively. Their PCR were the following: 56.3%, 70.1% 61.1%, respectively. The highest PCR was related to any lifetime reported allergic diseases (79%). Conclusio. The most prevalent lifetime manifestation of any allergy diseases in the Polish cohort pairs of sibling is allergic rhinitis. High concordance of any manifested allergy morbidity in sibling pairs indicates an important role of genetic factors in shaping the phenotypic variability of allergic disease prevalence. Key words: allergy triad, atopic dermatitis, allergic rhinitis, asthma, concordance, Polish twi Słowa kluczowe: triada alergii, atopowe zapalenie skóry, alergiczny nieżyt nosa, astma, konkordancja, pary rodzeństwa Probl Hig Epidemiol 2012, 93(2): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence Prof. Alicja Walczak Zakład Higieny, Epidemiologii i Zdrowia Publicznego Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie ul. Żołnierska 42, Szczecin tel. (+48 91) , epiawpam@sci.pam.szczecin.pl Wstęp Alergie atopowe, takie jak: atopowe zapalenie skóry (AZS), alergiczny nieżyt nosa (ANN) lub alergiczna astma oskrzelowa (AS), należą do powszechnie występujących i genetycznie warunkowanych schorzeń, będących wynikiem nieprawidłowych odpowiedzi układu immunologicznego na niezakaźne alergeny środowiskowe [1,2]. Ogólnie charakteryzują je podwyższone poziomy całkowitej immunoglobuliny E (IgE) lub alergenowo-swoistych frakcji, co odzwierciedla pozytywny wynik testu skórnego typu skin prick [3,4,5]. W osobniczym przebiegu tych schorzeń, zwykle do 5. roku życia występują, głównie na skórze twarzy, owłosionej skórze głowy i zgięciowych

2 282 Probl Hig Epidemiol 2012, 93(2): powierzchniach kończyn, typowe dla AZS swędzące zmiany zapalne. ANN manifestuje zaś kichanie, wyciek wodnistej wydzieliny z nosa i uczucie jego zatkania. Najczęściej ANN dotyczy dzieci w wieku szkolnym, a objawy występujące okresowo zwykle wywołują alergeny sezonowe, m.in. pyłki roślin, gdy obecne w ciągu całego roku mogą być skutkiem ekspozycji na alergeny kurzu domowego lub sierści zwierząt domowych. Rozwój procesów zapalnych może prowadzić do nadreaktywności dróg oddechowych, obserwowanej w przebiegu AS. Nawracające epizody świszczącego oddechu, duszności, ucisku w klatce piersiowej i kaszlu, występujące zwłaszcza w nocy lub we wczesnych godzinach rannych należą do tych objawów AS, którym towarzyszy uogólnione i zmienne ograniczenie przepływu powietrza przez drogi oddechowe, przy tym odwracalne spontanicznie lub pod wpływem leczenia [5]. Progresja zmian chorobowych od AZS u niemowląt do ANN i AS u dzieci i młodzieży opisuje zjawisko marszu atopowego: u pacjentów z AZS w kolejnych latach może rozwijać się typowa ich sekwencja; u niektórych mogą utrzymywać się przez wiele lat odrębne manifestacje chorobowe, gdy u innych mogą zanikać wraz z wiekiem lub zmieniać lokalizację narządową. Stąd pierwotnie skórne objawy stopniowo zastępowane są późniejszymi oddechowymi typowymi dla ANN lub AS [6]. Natomiast atopia definiowana jest jako indywidualna lub rodzinna zdolność do produkcji przeciwciał IgE i uczulenia w odpowiedzi na środowiskowe czynniki je wyzwalające [7]. W dotychczasowych badaniach marszu atopowego nie udało się jednoznacznie stwierdzić, jakie czynniki determinują zarówno jego wystąpienie jak i przebieg [6]. Obserwacje pojedynczych dzieci urodzonych z predyspozycjami do chorób atopowych, a nawet pomiary biomarkerów molekularnych we krwi obwodowej albo pępowinowej również nie dały zadowalających rozstrzygnięć w tym względzie [3, 8]. Cele badań Ocena występowania w kohorcie par rodzeństwa polskiego, składającej się z dzieci i młodych dorosłych, izolowanych alergii z sekwencji marszu atopowego, takich jak AZS, ANN, AS lub którejkolwiek z triady alergii (TA). Materiał i metody Stosując polską wersję standaryzowanego kwestionariusza ISAAC [9], po uzyskaniu zgody Komisji Bioetyki PUM (nr BN-001/53/05), uzyskano kompletne wyniki przekrojowego badania epidemiologicznego od 231 polskich par bliźniąt. Pierwotnie przeprowadzone badanie pilotowe potwierdziło użyteczność tego narzędzia w badaniu bliźniąt polskich, jak i prawidłowość organizacji całości badań [10,11]. Kontynuując je, przeprowadzono drogą pocztową ogólnopolskie badanie kohorty 231 par bliźniąt, z których 55% była mieszkańcami miast liczących ponad 50 tyś. ludności, 33,6% z mniejszych miast, a 11,4% pochodziła z rejonów wiejskich. Manifestację chorobową alergii u każdego z pary rodzeństwa dokumentowało epidemiologiczne rozpoznanie przynajmniej jednej z triady ocenianych chorób alergicznych, tj. AZS, ANN, lub AS, zgodnie z zasadami ISAAC [10,11]. Alternatywnie oceniana manifestacja chorobowa przynajmniej jednej z trzech alergii atopowych, tj. AZS, ANN, lub AS - dalej określana jako triada alergii (TA), pozwoliła na prowadzenie analiz porównawczych dotyczących wystąpienia kiedykolwiek w przeszłości przynajmniej jednej choroby z ich triady. W analizach i ocenach porównawczych par rodzeństwa korzystano ze wskaźników konkordancji typu probandwise concordance (PCR). Obliczano je dla każdej z trzech odrębnie rozpoznanych epidemiologicznie chorób alergicznych albo alternatywnego wystąpienia przynajmniej jednej z nich, według wzoru 2a/(2a +b), gdzie a jest liczbą par bliźniąt z obecnością ocenianej cechy u obojga w ich parze (+/+), a b jest liczbą par tylko z jednym takim bliźnięciem (+/-) w danej parze [12,13]. Analizy statystyczne wyników badania prowadzono z użyciem pakietu STATA v.10,0, a obliczając wskaźniki PCR korzystano z rozkładu binominalnego odpowiednich cech. Przyjęty poziom istotności statystycznej (p) był niższy od 0,05. Wyniki W ramach badania przekrojowego uzyskano kompletne wyniki od 462 bliźniąt polskich, w tym od 181 (39,17%) płci męskiej (M) i 281 (60,82%) płci żeńskiej (K). Badane bliźnięta stanowiły łącznie 231 par rodzeństwa (AB), których przeciętny wiek wynosił 17,8 lat. W tabeli I zestawiono parametry ogólnej charakterystyki wieku badanego rodzeństwa, uwzględniające ich płeć. Ogólnie bliźnięta płci męskiej były przeciętnie o 5 lat młodsze niż żeńskiej (p<0,01), a w wieku poniżej 7 lat było 41 (17,8%) par, w wieku 8-12 lat 59 (25,5%), lat 54 (23,4%), lat 49 (21,2%), a 30 i więcej lat miało 28 (12,1%) par AB. Tabela I. Charakterystyka wieku i płci kohorty rodzeństwa Table I. Characteristics of age and gender in cohort of siblings Cecha/ Characteristc N Wiek [lata] / Age [years] Osoby/ Perso x Me Q25% Q75% SD Płeć/Gender M/M , ,2 K/F , , , ,3 Pary /Pairs: , ,35

3 Walczak A i wsp. Manifestacje chorobowe alergii w parach rodzeństwa polskiego 283 W tabeli II zestawiono częstości występowania kiedykolwiek trzech rodzajów objawów chorób alergicznych: skórnych, nosowych, świstów oddechowych albo przynajmniej jednego rodzaju z tej triady u pojedynczo analizowanych bliźniąt, według ich płci. Na ich podstawie ustalano epidemiologiczne rozpoznanie kiedykolwiek występującego: AZS u 102 (22,2%), ANN u 166 (35,9%), AS u 72 (15,6%) osób badanych. Tylko nieznacznie częściej dotyczyły one pojedynczo ocenianych osób płci męskiej (M) vs żeńskiej (K) (p>0,05). Alternatywnie oceniana manifestacja przynajmniej jednej z trzech alergii atopowych, tj. objawów skórnych lub nosowych lub oddechowych [dalej określanych jako triada alergii (TA)] została stwierdzono łącznie u 241 (52,3%) ogółem badanych osób: 98 (54,4%) M i 143 (50,9%) K. Tabela II. Występowanie kiedykolwiek objawów alergii wśród osób płci męskiej i żeńskiej Table II. Lifetime prevalence of allergic symptoms in males and females Płeć /Gender Skórne /Cutaneous Objawy /Symptoms Nosowe /Nasal Oddechowe /Respiratory TA /Any of AT n % p n % p n % p n % p M /M 40 22, , , ,4 K /F 62 22, , , , , , , ,3 W tabeli III zestawiono wyniki analizy porównawczej u pojedynczych bliźniąt: A urodzonych jako pierwsze, B urodzonych jako drugie oraz w ich parach AB, występowania kiedykolwiek zarówno izolowanych manifestacji chorób alergicznych: AZS, ANN, AS oraz alternatywnego występowania przynajmniej jednej z nich (TA). Stwierdzono, że kiedykolwiek występujące objawy: Swędzących zmian skórnych, o typowych dla AZS lokalizacji i cechach szczegółowych, były obecne u 102 (22,1%) osób, bo u 44 (19,1%) A i 58 (25,2%) B, a przy tym o znamiennie różnej zgodności w parach rodzeństwa AB (p<0,001). Przewlekłego nieżytu nosa, przy braku przeziębienia lub grypy, o typowych cechach szczegółowych ANN, były obecne łącznie u 166 (35,9%) bliźniąt (86 37,2% A, i 80 34,6% B), i przy istotnie różnej zgodności w parach AB (p<0,001). Oddechowe, o typowych cechach AS, występowały ogółem u 72 (15,6%) badanych osób, w tym u 35 (15,1%) bliźniąt A i u 37 (16%) bliźniąt B, a ich zgodne wystąpienie w parach AB również było znamiennie zróżnicowane (p<0,001). W koekwencji wykazanych powyżej różnic z zakresu zgodności u A i B izolowanych manifestacji chorób alergicznych, stwierdzono także istotnie różne (p<0,001) proporcje par AB obciążonych przynajmniej jedną z trzech, alternatywnie ocenianych chorób występujących w sekwencji marszu alergicznego, tj.: AZS, ANN, AS. Przynajmniej jedna z ocenianej triady alergii (TA) występowała wprawdzie zgodnie w 96 (41,7%) parach rodzeństwa AB, ale u 118 (51,3%) pojedynczo ocenianych bliźniąt A oraz u 122 (53%) bliźniąt B. Tym samym kiedykolwiek manifestowane choroby alergiczne w badanej kohorcie opisywała liczba 240 spośród 460, tj. 52,2% kompletnych par rodzeństwa. Tabela III. Występowanie kiedykolwiek objawów alergii u pojedynczych bliźniąt (A, B) oraz w ich parach AB Table III. Lifetime prevalence of allergic symptoms in twin sets (A, B in AB pairs) Objawy /Symptoms Skórne /Cutaneous Nosowe /Nasal Oddechowe /Respiratory Triada alergii /Allergic triad (TA) A Bliźnięta A, B /Twi A, B Nie /No B Tak /Yes Pary AB A vs B n % n % n % p Nie /No , , ,9 *** Tak /Yes 15 6, , , , , ,0 Nie /No ,3 22 9, ,8 *** Tak /Yes 28 12, , , , , ,0 Nie /No ,4 15 6, ,9 *** Tak /Yes 13 5,6 22 9, , , , ,0 Nie /No 86 37, , ,7 *** Tak /Yes 22 9, , , , , ,0 W analizie występowania izolowanych objawów typowych chorób z sekwencji marszu atopowego (AZS, ANN, AS), prowadzonej zarówno u pojedynczych bliźniąt, a następnie w 230 parach z kompletnymi wynikami par AB stwierdzono, że całkowicie wolnych od którejkolwiek z triady alergii, tj. TA (-/-) było 85 (37%) par, par zgodnych konkordantnych (+/+), bo wspólnie manifestujących chorobowe objawy przynajmniej jednej alergii było 95 (41,3%), gdy par obciążonych jednym takim bliźnięciem (+/-), tj. par bliźniąt dyskordantnych było 50 (21,7%) (tabela IV). Stąd wskaźnik PCR dla TA w badanej kohorcie był relatywnie najwyższy i wynosił 79,2%. Tabela IV. Występowanie kiedykolwiek objawów atopowego zapalenia skóry (AZS), alergicznego nieżytu nosa (ANN), astmy oskrzelowej (AS) i co najmniej jednej z ich triady (TA) w parach rodzeństwa oraz ich wskaźniki PCR (%) Table IV. Lifetime prevalence of atopic dermatitis (AD), allergic rhinitis (AR), asthma (AS) and at least one from allergic triad (AT) in pairs of siblings and their PCR (%) Pary /pairs Manifestowane kiedykolwiek objawy /Lifetime symptoms AZS /AD ANN /AR AS TA /AT n % n % n % n % (-/-) , , , ,0 (+/-) 45 19, , , ,7 (+/+) 29 12, ,7 22 9, ,3 PCR (%) 56,3 70,1 61,1 79,2

4 284 Probl Hig Epidemiol 2012, 93(2): Wyniki zestawione w tabeli V odnoszą się do współwystępowania odrębnie ocenianych manifestacji chorób alergicznych u pojedynczo analizowanych bliźniąt A i B albo w zależności od ich płci M lub K. W ten sposób analizowane wyniki wskazują, że najczęściej stwierdzano obecność tylko jednego z fenotypów chorobowych, zarówno u A i B (po 23,9%) oraz u M (25%) lub K (23,9%), gdy współwystępowanie dwóch alergii dotyczyło 21,1% M i 17,5% K. Tych, u których stwierdzano wszystkie trzy chorobowe manifestacje, tj. o cechach AZS, ANN, AS było łącznie 15 (8,3%) M i 26 (9,3%) K albo 20 (8,7%) bliźniąt A i 24 (10,4%) B. Na podstawie analizy tych wyników nie stwierdzono by ilości kiedykolwiek w przeszłości występujących manifestacji chorobowych alergii były powiązane z kolejnością urodzenia lub cechami płci u pojedynczo analizowanego rodzeństwa (p>0,05). Tabela V. Współwystępowanie fenotypów alergii w kohorcie bliźniąt Table V. Lifetime co-prevalence of allergic fenotype in cohort of twi Ilości fenotypów /Fenotype No. Bliźnięta /Twi A B Razem /Total A vs B n % n % n (%) p , ,9 110 (23,9) , ,7 86 (18,7) , ,4 44 (9,6) Jakikolwiek /Any , ,0 240 (52,2) Żaden /None , ,0 220 (47,8) , ,0 460 (100,0) Płeć /Gender M /M K /F M vs K/F , ,9 112 (24,3) , ,5 87 (18,9) ,3 26 9,3 41 (8,9) Jakikolwiek /Any 98 54, ,7 240 (52,2) Żaden /None 82 45, ,3 220 (47,8) , ,0 460 (100,0) Największe nasilenie epidemiologicznie rozpoznanych chorób alergicznych stwierdzono wśród najmłodszego rodzeństwa, gdy występowanie AZS i AS było znamiennie statystycznie (p<0,05) związane z wiekiem. Wyniki zestawione w tabeli 6 dokumentują, iż każda z izolowanych chorób alergicznych najczęściej dotyczyła rodzeństwa w wieku 0-7 lat. Objawy skórne AZS, jako kiedykolwiek obecne w dotychczasowym życiu stwierdzono u 29,3%, gdy objawy ANN u 41,5%, a objawy AS u 24,4% pojedynczo analizowanych dzieci z tej podgrupy. Przy tym stwierdzono, że najmłodszy wiek badanego rodzeństwa był istotnym czynnikiem ryzyka (p<0,03) wystąpienia AZS. Odpowiedni iloraz sza (OR) dla dzieci do 6 r. ż. wynosił 4,4 (95% PU: 1,6 12,3), gdy dla tych w wieku 6-7 lat był niższy, bo wynosił 2,86 (95% PU: 1,1-7,3). W badanej kohorcie rodzeństwa relatywnie najwyższa chorobowość opisuje ANN. Przy tym wzajemnie podobne, wysokie jej poziomy w każdej grupie wieku (ponad 30%) okazały się w efekcie nieistotnie różnymi (p>0,05), w porównaniu do rozkładu liczbowego jednostek wolnych od ANN w badanej kohorcie rodzeństwa. Tym samym, zestawione w tabeli 6 wyniki wskazują na istotne powiązanie kiedykolwiek w życiu manifestowanych objawów chorób alergicznych z wiekiem badanego rodzeństwa. Potwierdzają to także wyniki analizy porównawczej między osobami z TA vs bez tej cechy, chociaż ich różnica była tylko na granicy istotności statystycznej (p<0,06). Jednocześnie wyniki zestawione w tabeli 6 dla cechy TA wg grup wieku wskazują, że w badanej kohorcie, wraz z postępem wieku obserwowano sukcesywnie zmniejszające się proporcje osób manifestujących objawy którejkolwiek z triady chorób alergicznych, w taki sposób, że w wieku 30 i więcej lat stwierdzono je u 48,2% osób, tj. o ponad 10 punktów procentowych mniej niż u dziećmi w wieku 0-7lat (58,5%). Tabela VI. Występowanie izolowanych i co najmniej jednej alergii z triady (TA): AZS, ANN, AS wg grup wieku Table VI. Prevalence of isolated and at least one allergy from the triad (AT): AD, AR, AS by age groups Wiek /Age (lata/years) Manifestacje chorobowe alergii /Allergic disease manifestatio AZS /AD* ANN /AR AS* TA /AT** n % n % n % n % 0-7 (n=82) 24 29, , , , (n=118) 34 28, ,6 10 8, , (n=108) 17 16, , , , (n=98) 17 17, , , ,9 30+ (n=56) 10 17, , , ,2 (n=462) , , , ,3 * p<0,05, ** p<0,06 w porównaniach z fenotypowo wolnymi od tej cechy * p<0,05, ** p<0,06 compariso with fenotype free perso Dyskusja Wskaźniki występowania chorób alergicznych w parach rodzeństwa polskiego były oceniane na podstawie materiału zgromadzonego przy użyciu polskiej wersji standaryzowanych kwestionariuszy ISAAC, jako walidowanych narzędzi badawczych przeznaczonych do badań populacyjnych w tym zakresie. [9,10,14]. W niniejszym doniesieniu skoncentrowano się na przedstawieniu wyników badania przekrojowego 231 par rodzeństwa, które poddano analizie umożliwiającej oceny występowania kiedykolwiek w przeszłości co najmniej jednej z trzech odrębnych manifestacji chorobowych alergii: atopowego zapalenia skóry (AZS), alergicznego nieżytu nosa (ANN), astmy oskrzelowej (AS) albo alternatywne wystąpienia przynajmniej jednej z ich triady (triada alergii TA). Odpowiednie analizy prowadzono na podstawie wyników pojedynczych osób lub jako par rodzeństwa, wykorzystują w tym celu obliczone wskaźniki konkordancji (PCR) [12, 13].

5 Walczak A i wsp. Manifestacje chorobowe alergii w parach rodzeństwa polskiego 285 Podejmując własne badania mieliśmy świadomość narastania problemu chorób alergicznych o podłożu atopowym. Już wówczas były dostępne dane odnoszące się do naszego kraju, które wskazywały na wysokie prawdopodobieństwo dalszego upowszechniania się tych schorzeń [9,10]. Badania ISAAC dzieci 6-7. oraz letnich z lat , wykazały bowiem, że w porównaniu z rówieśnikami z innych krajów europejskich, dzieci polskie opisywały relatywnie wysokie częstości ANN z towarzyszącym alergicznym zapaleniem spojówek oczu, bo rzędu 18,4-19,3% u latków, a frekwencja astmy w tej grupie wieku (9,4-11,2%) już wtedy była zbliżona do poziomów w innych krajach Europy. Już wśród ówczesnych 6-7-latków częstość astmy w Polsce (12,5-14,5%) była wyższa niż w wielu innych częściach Europy, chociaż nie tak wysoka jak w Irlandii lub Wielkiej Brytanii, gdzie przekraczała poziom 20-25% populacji dzieci [9]. Na tym tle wyniki badania własnego można ocenić jako zgodne z danymi międzynarodowymi, gdyż według samoocen pojedynczych osób badanej kohorty o przeciętnym wieku 16 lat, częstość świstów oddechowych w klatce piersiowej wskazywać może na frekwencje astmy nawet rzędu 15,6% (u 15,1% bliźniąt A i u 16% bliźnią B). Podobnie, jako zgodne z danymi innych autorów, należy ocenić wyniki własne dotyczące skórnych objawów alergii, których obecność kiedykolwiek w przeszłości wskazało u siebie 22,1% pojedynczo analizowanych bliźniąt. Stwierdzony wysoki poziom chorobowości wśród rodzeństwa polskiego jest porównywalny z wynikami wielu innych badań, które podawały, iż kiedykolwiek w życiu rozpoznane AZS rejestruje się w populacjach wieku rozwojowego z częstością 15-30%, a u 2-10% wśród osób dorosłych [5, 14]. Natomiast występowanie swędzącej wysypki w ciągu ostatniego roku, oceniane w 56 innych badaniach ISAAC u dzieci, wahały się w szerokim przedziale, bo od 0,3% do 20,5% [6]. Na tym tle, ustalone epidemiologicznie diagnozy kiedykolwiek w przeszłości występującego AZS u ogółem 102 (22,2%) badanego rodzeństwa mogą wskazywać na znaczące ich proporcje, szczególnie wśród najmłodszych dzieci. Uzyskane wyniki (tabela 6) dokumentują również, iż wraz wiekiem (upływem czasu) możliwe jest zanikanie uciążliwych objawów skórnych AZS. To znane zjawisko w przebiegu marszu alergicznego określa się nawet jako wyrastanie z AZS [15]. Wiadomo obecnie, że czynniki genetyczne są włączone w patofizjologię wszystkich chorób, a wiele z nich jest także powiązanych z wystąpieniem chorób alergicznych [1,2,3]. Znana jest przy tym wysoka korelacja między alergiami i rodzinną ich historią, która istotnie zwiększa skumulowany efekt wystąpienia, na przykład AZS, nawet do poziomu 41,7% u niemowląt [16,17]. Dodatkowo na poziom chorobowości z powodu alergii oddziałują czynniki środowiskowe, w tym na przykład ekspozycja na lotne związki organiczne negatywnie oddziałuje na funkcje barierowe skóry, w szczególności u chorych na AZS, ale również u osób zdrowych [18,19]. Skórne objawy alergii zwykle pojawiają się w okresie niemowlęcym, ale mogą także przetrwać lub ujawnić się w życiu dorosłym. Przy tym, jak podaje Kapoor po badaniu 2270 dzieci z AZS, u 33% stwierdzano współwystępowanie astmy albo ANN, gdy u 38% objawy astmy oraz ANN. Łącznie zaś, przed ukończeniem 3 lat, u prawie 66% dzieci z AZS rozwijały się dodatkowo manifestowane formy atopii [20]. Stąd też nie zaskakują, stwierdzona w polskiej kohorcie bliźniąt relatywnie najwyższa frekwencja ANN (u 35,9%), odpowiadającego za najwyższy wskaźnik zgodności manifestowanych alergii w parach rodzeństwa (PCR=70,1%). Tym bardziej, że wyniki badania ECAP wykazały, że co czwarty Polak jest obciążony typowymi objawami ANN [21]. Badania bliźniąt są prowadzone nierzadko z zamiarem oceny względnego udziału czynników genetycznych i środowiskowych w ocenie całkowitej fenotypowej zmienności w danej populacji. Przez porównanie wskaźników konkordancji w parach rodzeństwa, dochodzi się do stwierdzeń z zakresu odziedziczalności, w tym predyspozycji do wystąpienia i rozwoju chorób alergicznych [2,22,23]. Uzyskane wyniki badania własnego przedstawiają ogólnie wysokie wskaźniki konkordancji chorobowej ekspresji atopii, a najwyższy PCR wynoszący 79%, uzyskano w odniesieniu do objawów jakiejkolwiek alergii z triady AZS lub ANN lub AS, manifestowanych kiedykolwiek w dotychczasowym życiu. Wskazuje on bardzo wysoką zgodność tej cechy w kohorcie rodzeństwa polskiego, które charakteryzuje się ogólnie wysoką, bo wykazaną u 52,3% par, manifestowaną kiedykolwiek chorobowością z powodu alergii. Za Strachan należy jednak podkreślić, że nawet genetycznie identyczne bliźnięta często wykazują dyskordancję szczegółowych samoocen ekspresji atopii, w odróżnieniu od wskazań konkordancji równolegle mierzonych obiektywnych biomarkerów uczulenia na alergeny [13,23]. Stąd należy podchodzić ostrożnie do uzyskanych wyników badania kwestionariuszowego. Przeprowadzone analizy i oceny obopólnego wystąpienia każdej albo którejkolwiek z triady chorób atopowych wskazują jednak wyraźnie na ważny udział rodzinnie występujących cech genetycznośrodowiskowych, tak w kształtowaniu wystąpienia chorobowej manifestacji którejkolwiek z trzech alergii, jak i samodzielnego wystąpienia AZS. Potwierdzają w ten sposób zjawisko fenotypowej zmienności występowania powszechnie manifestowanych objawów chorób alergicznych [6,24]. Przy tym należy zwrócić uwagę, że badane pary bliźniąt były także równolegle

6 286 Probl Hig Epidemiol 2012, 93(2): często niezgodne pod względem manifestowanych objawów ANN i AS, na co wskazują stosunkowo niskie ich wskaźniki typu PCR. W odniesieniu do tych chorób można więc sugerować, że w populacji o ogólnie wysokich częstościach poszczególnych alergii atopowych jednocześnie istotnie modyfikujący udział mogą mieć pozarodzinne czynniki środowiskowe lub stochastyczne. Wyniki dostępnych badań wskazują bowiem, że nawet wśród identycznych par bliźniąt, wraz z wiekiem obserwuje się narastanie różnic między pojedynczymi osobnikami, które powiązane z czynnikami epigenetycznymi [24]. Wnioski 1. W kohorcie par rodzeństwa polskiego najczęstszą chorobową manifestacją alergii jest alergiczny nieżyt nosa. 2. Wysoka konkordancja manifestowanej chorobowości z powodu jakiejkolwiek alergii wskazuje na czynniki genetyczne jako kształtujące fenotypową zmienność występowania chorób alergicznych. Piśmiennictwo / References 1. Petronis A. Epigenetics as a unifying principle in the aetiology of complex traits and diseases. Nature 2010, 465, 7299: Vercelli D. Discovering susceptibility genes for asthma and allergy. Nat Rev Immunol (Supl) 2008, 8: Commi SP, Borish L, Steinke JW. Immunologic messenger molecules: cytokines, interfero, and chemokines. J Allergy Clin Immunol 2010, 125(Suppl 2): S Edfors Lubs ML. Allergy in 7000 twin pairs. Acta Allergol 1971, 26: Pawankar R, Canonica GW, Holgate ST, Lockey RF (editors). WAO White Book on Allergy : Executive Summary. World Allergy Organization Zheng T, Yu J, Oh MH, Zhu Z. The atopic march: progression from atopic dermatitis to allergic rhinitis and asthma. Allergy Asthma Immunol Res 2011, 3, 2: Johason SG, Bieber T, Dal R, Friedmann PS, et al. Revised nomenclature for allergy for global use: Report of the Nomenclature Review Committee of the World Allergy Organization, October J. Allergy Clin Immunol 2004; 113: Borres MP, Einarrson R, Bjorksten B. Serum levels of interleukin-4, soluble CD23 and IFN-γ in relation to the development of allergic disease during the first 18 months of life. Clin Exp Allergy 1995, 25: ISAAC Phase One ( ) and Phase Three ( ) ISAAC [web site]. International Study of Asthma and Allergies in childhood ( 10. Asher MI, Montefort S, Björkstén B, Lai CK, Strachan DP, Weiland SK, Williams H, ISAAC Phase Three Study Group. Worldwide time trends in the prevalence of symptoms of asthma, allergic rhinoconjunctivitis, and eczema in childhood: ISAAC Phases One and Three repeat multicountry cross-sectional surveys. Lancet 2006, 368, 9537: Walczak A, Olszowski T, Wysiecki P, Pastucha E, Drozd- Dąbrowska M, Wysokiński P. Charakterystyka próby bliźniąt szczecińskich według wstępnych wyników badania chorób atopowych. Probl Hig Epidemiol 2008, 89, 3: Smith C. Concordance in twi: methods and interpretation. Am J Hum Genet 1974, 26: Strachan DP, Wong HJ, Spector TD. Concordance and interrelatiohip of atopic diseases and markers of allergic seitization among adult female twi. J Allergy Clin Immunol 2001, 108: Van De Ven MOM, Van Den Eijnden RJJM, Engels RCME. Atopic diseases and related risk factors among Dutch adolescents. Eur J Publ Health 2006, 16, 5: Ricci G, Patrizi A, Baldi E, Menna G, Tabanelli M, Masi M. Long-term follow-up of atopic dermatitis: retrospective analysis of related risk factors and association with concomitant allergic diseases. J Am Acad Dermatol 2006, 55: Kim HY, Jang EY, Sim JH, Kim JH, Chung Y, et al. Effects of family history on the occurrence of atopic dermatitis in infants. Pediatr Allergy Respir Dis 2009, 19: Lee SI, Kim J, Han Y, Ahn K. A proposal: Atopic Dermatitis Organizer (ADO) guideline for children. Asia Pac Allergy 2011, 1: Huss-Marp J, Eberlein-König B, Breuer K, Mair S, et al. Influence of short-term exposure to airborne Der p 1 and volatile organic compounds on skin barrier function and dermal blood flow in patients with atopic eczema and healthy individuals. Clin Exp Allergy 2006, 36: Ring J, Eberlein-Koenig B, Behrendt H. Environmental pollution and allergy. Ann Allergy Asthma Immunol 2001, 87: Kapoor R, Menon C, Hoffstad O, Bilker W, et al. The prevalence of atopic triad in children with physicianconfirmed atopic dermatitis. J Am Acad Dermatol 2008, 58, 1: Samoliński B. Alergiczny nieżyt nosa w świetle badania ECAP. Alergia 2009, 2, Wills-Karp M, Nathan A, Page K, Karp CL. New iights into innate immune mechanisms underlying allergenicity. Mucosal Immunol 2010, 3, 2: Yilmaz-Demirdag Y, Prather B, Bahna SL. Does heredity determine the allergy manifestation or the seitization to a specific allergen? Allergol Immunopathol (Madr) 2010, 38, 2: Fraga Mario F, Ballestar Esteban, Paz Maria F, et al. Epigenetic differences arise during the lifetime of monozygotic twi. PNAS 2005, 102, 30: