Ekspresja kolagenów typu I i III oraz mastocytów w zmianach skórnych u chorych na twardzinê skórn¹

Transkrypt

1 PRACE ORYGINALNE Dorota WIELOWIEYSKA-SZYBIÑSKA Anna WOJAS-PELC Grzegorz DYDUCH 1 Artur ZAWISZ Ekspresja kolagenów typu I i III oraz mastocytów w zmianach skórnych u chorych na twardzinê skórn¹ Type I and II collagens and mast cells expression in the skin lesions from the patients with localized scleroderma Katedra i Klinika Dermatologii Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloñski, Kraków Kierownik Katedry i Kliniki: Dr hab. med. Anna Wojas-Pelc 1 Katedra Patomorfologii Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloñski, Kraków Kierownik Katedry: Prof. dr hab. med. Jerzy Stachura Dodatkowe s³owa kluczowe: twardzina plackowata atrophoderma Pasini-Pierini kolagen mastocyty Additional key words: morphea atrophoderma Pasini-Pierini collagen mast cells Twardzina skórna plackowata (TSP) oraz atrophoderma Pasini-Pierini (APP) s¹ przez wiêkszoœæ badaczy uwa ane za szczególne postaci twardziny ograniczonej (TO), jednak ich obraz kliniczny jest ca³kowicie odmienny. Wieloetapowy i z³o ony proces fibrozy zwi¹zany jest z odk³adaniem siê w skórze w³aœciwej kolagenów (typu I i III) i innych sk³adników macierzy pozakomórkowej (ECM) produkowanych przez pobudzone fibroblasty. Postulowana jest w tym procesie rola komórek tucznych. Celem pracy jest ocena ekspresji kolagenów I i III oraz liczby mastocytów w ogniskach zmian skórnych od chorych na TSP i APP. Do badania zosta³o zakwalifikowanych 36 chorych. Wykonano badanie immunohistochemiczne znakuj¹ce obecnoœæ kolagenów I i III oraz obecnoœæ mastocytów w skórze. Oceniaj¹c badaniem immunohistochemicznym ekspresjê kolagenu typu I w wycinkach ze zmian skórnych zauwa ono, e chorzy na APP wykazywali ni sz¹, a chorzy na TSP wy sz¹ jego ekspresjê. Podobne wartoœci uzyskano oceniaj¹c ekspresjê kolagenu typu III. Zaobserwowano, e ekspresja kolagenu I obni a siê z czasem tylko u chorych na TSP, nie stwierdzono takiej zale noœci dla kolagenu III w adnej z grup chorych. Zauwa ono tak e, e znacznie czêœciej wysoka i bardzo wysoka ekspresja kolagenów typu I i III wystêpowa³a w aktywnej fazie choroby u chorych na TSP. Wykazano, e liczba mastocytów u chorych na APP by³a wy sza w stosunku do stwierdzanej u chorych na TSP. Stwierdzono, e liczba komórek tucznych wzrasta wraz z up³ywem czasu u chorych na TSP (dla APP na granicy istotnoœci), a dodatkowo wiêksza ich liczba koreluje z mniejsz¹ ekspresj¹ kolagenów typu I i III. Morphea en plaques (MP) and atrophoderma Pasini-Pierini (APP) are by most researchers regarded as specific types of localized scleroderma (LS), but their clinical picture is completely different. Fibrosing process is very complicated, and is connected with presence of collagen (I and III type) and extracellulare matrix deposits in the dermis. Probably mast cells also play an important role in this process. The aim of the study is estimation of the expression of type I and III collagens and number of mast cells in lesions from patients with APP and MP. 36 patients were enrolled to the study. Immunohistochemical tests were performed to observe presence of type I and III collagens and presence of mast cells in the dermis. We observed that patients with APP showed lower expression of the I and III type collagens in the dermis than patients with MP. Expression of I type collagen decreases with time only among patients with MP. There was no similar relation for type III collagen. High and very high expression of type I and III collagen was observed more frequently in the active phase of the disease in patients with MP. Number of mast cells was higher in patients with APP than in MP. The number of the mast cells increases with time of disease in patients with MP, and there is correlation between high number of mast cells and low expression of the I and III collagens in the patients with MP. Adres do korespondencji: Klinika Dermatologii CM UJ Kraków, ul. Kopernika 19 Tel.: , Fax: wojaspleca@su.krakow.pl Wprowadzenie Twardzina skórna plackowata (TSP) oraz atrophoderma Pasini-Pierini (APP) s¹ przez wiêkszoœæ badaczy uwa ane za szczególne postaci twardziny ograniczonej (TO). Obie jednostki chorobowe zaliczane s¹ do szerokiego krêgu chorób, których cech¹ charakterystyczn¹ jest patologiczny metabolizm w zakresie tkanki ³¹cznej prowadz¹cy do jej zw³óknienia. Prawdopodobnie te same lub podobne czynniki etiopatogenetyczne u ró nych chorych w zale no- 161

2 œci od ró nych warunków predysponuj¹cych miejscowych lub ogólnych mog¹ wywo³ywaæ powstanie odmiennych objawów klinicznych. Rozró nia siê wiele postaci twardziny ograniczonej: plackowat¹, charakteryzuj¹c¹ siê obecnoœci¹ zmian o œrednicy wiêkszej ni 1 centymetr, wystêpuj¹cych w jednej lub dwóch odmiennych anatomicznych lokalizacjach, kropelkow¹, w której zmiany maj¹ œrednicê mniejsz¹ ni 1 centymetr, guzkow¹ lub keloidow¹, rozsian¹, uogólnion¹ (mog¹ byæ obecne w surowicy chorych przeciwcia³a przeciwj¹drowe), pêcherzow¹, linijn¹ (w przebiegu tej postaci mo e dochodziæ do powstania bardzo g³êbokich stwardnieñ obejmuj¹cych nie tylko skórê, ale tak e tkankê podskórn¹, miêœnie, a nawet koœci), twardzinê skórn¹ g³êbok¹, twardzinê podskórn¹ i atrophoderma Pasini-Pierini, poronn¹, powierzchown¹ postaæ TO [18]. Wieloetapowy i bardzo z³o ony proces fibrozy ostatecznie zwi¹zany jest z odk³adaniem siê w skórze w³aœciwej kolagenów (g³ównie typu I i III) i innych sk³adników macierzy pozakomórkowej (ECM) produkowanych przez pobudzone fibroblasty. Postulowana jest w tym procesie istotna rola komórek tucznych. W twardzinie skórnej plackowatej i atrophoderma Pasini-Pierini obraz zmian skórnych jest ca³kowicie ró ny. Typowo w przebiegu TSP obserwuje siê rozwój twardych blaszek barwy koœci s³oniowej, o lekko lœni¹cej powierzchni, w okresie aktywnym otoczonych ró owym halo. Natomiast APP charakteryzuje siê obecnoœci¹ zmian o brunatnym zabarwieniu z wyczuwaln¹ atrofi¹ skóry i tylko w niektórych przypadkach w czêœci centralnej zmiany mo na stwierdziæ dyskretne stwardnienie [5,8,14,15]. Obraz kliniczny i przebieg choroby implikuje inne postêpowanie terapeutyczne oraz rokowanie. Celem pracy jest ocena ekspresji kolagenów I i III oraz liczby mastocytów w ogniskach zmian skórnych od chorych na TSP i APP. Zbadano tak e zale noœæ pomiêdzy nasileniem ekspresji kolagenów I i III, a liczb¹ mastocytów w ogniskach TSP i APP oraz parametrami klinicznymi choroby (aktywnoœæ, czas trwania choroby). Materia³ i metody Do badania zosta³o zakwalifikowanych 36 chorych pozostaj¹cych w kontroli Gabinetu Chorób Tkanki ¹cznej Kliniki Dermatologii CM UJ. W grupie tej znajdowa³o siê: 18 chorych (43,9%) z rozpoznaniem atrophoderma Pasini-Pierini (APP), 18 chorych (43,9%) z rozpoznaniem twardziny skórnej plackowatej (TSP) Œredni wiek chorych w ca³ej badanej grupie wynosi³ 35,73 lata: œrednia wieku chorych na APP wynosi³a 31,39 lat, chorych z rozpoznaniem TSP 38 lat. Czas trwania choroby w ca³ej badanej grupie wynosi³ œrednio 64 miesi¹ce, w tym dla chorych na APP by³o to 95,2 miesi¹ca, a dla chorych na TSP 41,2 miesi¹ca. Od wszystkich chorych oraz od osób z grupy kontrolnej, po uzyskaniu pisemnej zgody na udzia³ w badaniu pobierano biopsjê skórn¹ (œrednica 5-7 mm), któr¹ utrwalano w 10% formalinie. Materia³ s³u y³ do wykonania badañ immunohistochemicznych. Biopsje skórne kontrolne z przeznaczeniem do badañ immunohistochemicznych pochodzi³y od 8 chorych, u których ze wzglêdów medycznych usuniêto zmiany na tu³owiu. Aktywnoœæ choroby oceniano na podstawie trzech parametrów: pojawiania siê nowych zmian w ci¹gu ostatnich trzech miesiêcy, powiêkszania siê powierzchni zmian oraz obecnoœci rumienia w obrêbie lub czerwono-liliowej obwódki w otoczeniu zmian (w przypadku zmian o charakterze twardziny skórnej plackowatej). Wszystkie zakwalifikowane do badania osoby zosta³y poinformowane o celu badañ oraz podpisa³y pisemn¹ zgodê na udzia³ w badaniu. Badanie immunohistochemiczne znakuj¹ce obecnoœæ kolagenów I i III. Do badañ immunohistochemicznych u ywano skrawków zatopionych wczeœniej w parafinie. Skrawki te o gruboœci 6-8 mm odparafinowywano, uwadniano, przep³ukiwano woda destylowan¹ i zablokowywano endogenn¹ peroksydazê (3% H 2 O 2 ), a nastêpnie odmaskowywano antygeny kolagenów I i III (firmy BIOTREND Chemikalien GmbH) poprzez inkubacjê z 1 mg/ml pepsyn¹ w 0,5 M roztworze kwasu octowego przez 2 godziny w temperaturze 37 C. Ostudzone i przep³ukane w wodzie destylowanej preparaty umieszczano w plastikowych komorach w buforze TBS i inkubowano z przygotowanymi wczeœniej rozcieñczeniami przeciwcia³ przeciwko kolagenom I i III odpowiednio 1/500-1/2000, 1/2000-1/8000. Nastêpnie p³ukano komory buforem TBS i dodawano 2-3 krople EnVision+Ò System Labelled Polymer HRP Anti-Mouse (DAKO Cytomation), czas inkubacji wynosi³ 30 minut. Po przep³ukaniu preparatów buforem TBS dodawano chromogen AEC (DAKO Cytomation) i inkubowano 10 minut, nastêpnie preparaty p³ukano w wodzie destylowanej i barwiono w hematoksylinie Mayer'a (firmy DAKO) 30 sekund. Po kilkakrotnym przep³ukaniu w wodzie bie- ¹cej preparaty zamkniêto glicero elem. Ekspresjê kolagenów oceniano w 3-stopniowej w³asnej skali 1-3 (1= niska, 2= wysoka, 3= bardzo wysoka). Badanie immunohistochemiczne wykazuj¹ce obecnoœæ mastocytów w skórze W mikroskopie optycznym oceniano liczbê mastocytów œrednio na 10 pól widzenia. Preparaty odparafinowano w ksylenie, a nastêpnie uwodniono w 3 zmianach alkoholu. Aktywnoœæ endogennej peroksydazy zablokowano przy pomocy 3% H 2 O 2 (inkubacja 8 minut w temperaturze pokojowej). Dla tryptazy odmaskowania antygenu dokonano przy pomocy proteinazy K (7 min). Zastosowano przeciwcia³o pierwotne mast cell tryptase (klon nr AA1 firmy Novocastra) w rozcieñczeniach 1/100. Czas inkubacji wyniós³ 60 minut. Do wizualizacji antygenu zastosowano Dako System EnVision +. Jako substratu dla reakcji barwnej u yto chromogenu AEC. J¹dra komórkowe podbarwiono hematoksylin¹ Mayera. Wyniki Oceniaj¹c nasilenie ekspresji kolagenu I w zale noœci od rozpoznania stwierdzono, e 80% biopsji ze skóry zmienionej od chorych na APP wykazywa³o ekspresjê niskiego i wysokiego stopnia (40% + 40%), natomiast w przypadku chorych na TSP 71,4% stanowili chorzy z wysok¹ i bardzo wysok¹ ekspresj¹ kolagenu (35,71% + 35,71%) (rycina 1). Badaj¹c ekspresjê kolagenu III w biopsjach skóry od 2 grup chorych zauwa ono Rycina 1 Ekspresja kolagenu I w zale noœci od rozpoznania: 1 - ekspresja niska; 2 - ekspresja wysoka; 3 - ekspresja bardzo wysoka. Collagen I expression and diagnosis: 1 - low expression; 2 - high expression; 3 - very high expression. Rycina 2 Ekspresja kolagenu III w zale noœci od rozpoznania: 1 - ekspresja niska; 2 - ekspresja wysoka; 3 - ekspresja bardzo wysoka. Collagen III expression and diagnosis: 1 - low expression; 2 - high expression; 3 - very high expression. 162 Dorota Wielowieyska-Szybiñska i wsp.

3 Rycina 3 Badanie zale noœci pomiêdzy ekspresja kolagenu I, a aktywnoœci¹ choroby u chorych na APP i TSP. Relation between collagen I expression and disease activity among patients with APP i MP. Rycina 4 Badanie zale noœci pomiêdzy ekspresj¹ kolagenu III, a aktywnoœci¹ choroby u chorych na APP i TSP. Relation between collagen III expression and disease activity among patients with APP i MP. Rycina 5 Zale noœæ pomiêdzy liczb¹ mastocytów a rozpoznaniem. Relation between number of mast cells and diagnosis. wyraÿn¹ ró nicê w jego nasileniu. U chorych na APP 73,33% chorych wykazywa³o nisk¹ ekspresjê kolagenu III, u adnego z chorych na APP nie stwierdzono ekspresji bardzo wysokiej. Natomiast u chorych na TSP 35,71% chorych wykazywa³o wysok¹, a 14,29% chorych bardzo wysok¹ ekspresjê kolagenu III (rycina 2). Stwierdzono, e znacznie czêœciej wysoka i bardzo wysoka ekspresja kolagenu I wspó³istnia³a z obecnoœci¹ aktywnych zmian u chorych na TSP. W przypadku chorych na APP zale noœæ ta by³a znacznie mniej wyraÿna (rycina 3). Oceniaj¹c ekspresjê kolagenu III stwierdzono wspó³wystêpowanie wysokiej i bardzo wysokiej jego ekspresji u chorych na TSP w aktywnej fazie choroby. Zale noœci takie u chorych na APP by³y znacznie mniej wyraÿne (rycina 4). Wykazano istotn¹ statystycznie ró nicê pomiêdzy liczb¹ mastocytów w ogniskach chorobowych w grupie chorych na APP i TSP. Liczba mastocytów w zmianach skórnych u chorych na APP by³a znamiennie statystycznie wy sza w stosunku do liczby mastocytów stwierdzonych u chorych na TSP (p=0,05) (rycina 5). Nie stwierdzono istotnej statystycznie zale noœci pomiêdzy liczb¹ mastocytów, a aktywnoœci¹ choroby w adnej z badanych grup chorych. Wykazano natomiast istotn¹ statystycznie korelacjê pomiêdzy czasem trwania choroby, a liczb¹ mastocytów dla chorych na TSP (d³u szy czas trwania choroby korelowa³ z wiêksz¹ liczb¹ mastocytów, p=0,005) Podobn¹ zale noœæ na granicy istotnoœci statystycznej wykazano dla APP (p=0,06). Wykazano tak e istotn¹ statystycznie korelacjê pomiêdzy stopniem ekspresji kolagenu typu I i III, a liczb¹ mastocytów u chorych na TSP. Wiêksza liczba mastocytów korelowa³a z mniejsz¹ ekspresj¹ kolagenu I i III (odpowiednio p=0,04 i p=0,07). Zale noœci takich nie wykazano dla chorych na APP. Dyskusja Oceniaj¹c badaniem immunohistochemicznym ekspresjê kolagenu typu I w wycinkach ze zmian skórnych zauwa ono, e chorzy na APP wykazywali ni sz¹, a chorzy na TSP wy sz¹ jego ekspresjê. Podobne wartoœci uzyskano oceniaj¹c ekspresjê kolagenu typu III. Wyniki te mog³yby wyjaœniaæ ró nicê w obrazie klinicznym obu schorzeñ. Wy sza ekspresja kolagenów typu I i III t³umaczy³aby obecnoœæ stwardnieñ u chorych na TSP i ich brak u chorych na APP. Zaobserwowano, e ekspresja kolagenu I obni a siê z czasem tylko u chorych na TSP, nie stwierdzono takiej zale - noœci dla kolagenu III w adnej z grup chorych. Mo na przypuszczaæ, e u chorych na TSP to w³aœnie kolagen typu I odpowiedzialny jest za stwardnienie tkanek w pocz¹tkowym okresie choroby, a nastêpnie wraz z up³ywem czasu jego iloœæ obni a siê, co klinicznie warunkuje ustêpowanie stwardnieñ. Zauwa ono tak e, e znacznie czêœciej wysoka i bardzo wysoka ekspresja kolagenów typu I i III wystêpowa³a w aktywnej fazie choroby u chorych na TSP. Wynik ten równie zgadza siê z obserwacjami klinicznymi aktywna, wczesna faza TSP to bardzo wyraÿne stwardnienia, a wiêc wysoka ekspresja kolagenów. W przypadku chorych na APP nawet w aktywnym okresie choroby nie obserwujemy stwardnieñ, a wiêc ekspresja kolagenów powinna byæ ni sza, co zgodne jest z wynikami naszego badania. Wiele badañ wykaza³o obecnoœæ ró nic w wygl¹dzie i zachowaniu siê fibroblastów 163

4 z hodowli komórek od osób zdrowych oraz pobranych ze zmian twardzinowych (mog¹ one wp³ywaæ na nadmierne odk³adanie macierzy pozakomórkowej: podwy szona ekspresja kolagenów typu I, III, VI, VII, fibronektyny, glikozaminoglikanów) [10,23]. Kawakami i wsp. [12] stwierdzili, e fibroblasty twardzinowe wykazuj¹ podwy - szon¹ ekspresjê mrna dla receptorów TGFß typu I i II, co koreluje z podwy szonymi poziomami mrna dla kolagenu I. Aczkolwiek zaburzenia systemu odpornoœciowego s¹ kluczowym elementem rozwoju twardziny, nie s¹ jednak wystarczaj¹ce do ca³kowitego wyjaœnienia patogenezy choroby. Fibroblasty pobrane ze zmian skórnych hodowane in vitro wykazuj¹ utrzymuj¹cy siê przewlekle, przez wiele generacji, patologiczny fenotyp (zwi¹zany z nadmiern¹ produkcj¹ elementów tkanki ³¹cznej) nawet bez dalszej stymulacji przez komórki uk³adu immunologicznego czy te ich produkty [13]. Przewlek³e pobudzenie ekspresji genów mo e t³umaczyæ, dlaczego zastosowanie substancji hamuj¹cych aktywnoœæ immunologiczn¹ komórek nie powstrzymuje ani nie odwraca procesu w³óknienia. Jedna z hipotez wyjaœnia, e komórki uk³adu odpornoœciowego w³¹czaj¹ system autokrynnej sygnalizacji fibroblastów, który raz zaktywowany dzia³a jako dodatnie sprzê enie zwrotne pobudzaj¹c je przewlekle. Inna hipoteza sugeruje, e w przebiegu ró nych zmian zapalnych lub immunologicznych dochodzi do wyselekcjonowania i preferencyjnej proliferacji subpopulacji fibroblastów, maj¹cych zdolnoœæ syntezy du ych iloœci kolagenu. Klonalny rozwój tych podgrup fibroblastów mo e pod wp³ywem ró nych czynników (immunologicznych czy niedotlenienia) prowadziæ do sta³ego podtrzymywania procesu w³óknienia [2,7]. Fibroblasty od chorych na twardzinê uk³adow¹ ró ni¹ siê fenotypowo od fibroblastów prawid³owych. Wykazuj¹ podwy szone poziomy mrna dla bia³ek kolagenów. Co wiêcej wykazuj¹ fenotypowe cechy miofibroblastów, maj¹ znacznie wiêksz¹ zdolnoœæ do proliferacji i s¹ bardziej odporne na apoptozê [4]. W porównaniu z prawid³owymi fibroblastami w fibroblastach chorych na TU wykryto nisk¹ aktywnoœæ MMP-1 oraz mniejsz¹ zawartoœæ MMP-3 przy wy szym stê eniu TIMP-1. Istotny jest tak e wp³yw promieniowania UVA-1 na fibroblasty indukuje ono w twardzinowych fibroblastach ekspresjê MMP-1 [3]. Trojanowska i wsp. [20] wysunê³a hipotezê, e w proces w³óknienia zaanga owane s¹ wyselekcjonowane fibroblasty o fenotypie warunkuj¹cym podwy szon¹ syntezê i odk³adanie du ych iloœci cz¹stek macierzy zewn¹trzkomórkowej. Dodatkowo niektóre subpopulacje fibroblastów wykazuj¹ ekspresjê receptorów dla bia³ek bior¹cych udzia³ w procesach zapalnych. W ten sposób fibroblasty te mog¹ podtrzymywaæ procesy zapalne wyindukowane w pocz¹tkowej fazie choroby. Hatamochi i wsp. [9] badaj¹c hodowlê fibroblastów pochodz¹cych z ognisk twardziny ograniczonej wykazali zwiêkszon¹ syntezê kolagenu typu I przez fibroblasty pochodz¹ce ze œwie ych, zapalnych ognisk twardziny. Wyniki te potwierdzaj¹ bardzo istotny wp³yw miejscowych czynników pochodz¹cych z komórek zapalnych. Podobne wyniki uzyskali Vuorio i wsp. [21]. Dodatkowo stwierdzili oni, e fibroblasty pochodz¹ce z nieaktywnych ognisk TO produkuj¹ podobn¹, a w niektórych przypadkach nawet mniejsz¹ iloœæ kolagenu w stosunku do fibroblastów ze skóry zdrowej. Wiele dotychczasowych badañ wskazuje na istotn¹ rolê mastocytów w rozwoju twardziny. Seibold i wsp. [19] sugerowali, e aktywacja i nadmierna proliferacja komórek tucznych poprzedza kliniczne objawy w³óknienia. Wed³ug autorów mastocyty maj¹ wp³yw na proliferacjê i pobudzenie fibroblastów stymuluj¹c proces fibrozy, z drugiej strony fibroblasty s¹ niezbêdne dla proliferacji, ró nicowania i dojrzewania mastocytów. Tak e w naszej pracy oceniono liczbê mastocytów w wycinkach ze zmian chorobowych (APP, TSP). Wykazano, e liczba mastocytów u chorych na APP by³a wy sza w stosunku do stwierdzanej u chorych na TSP. Stwierdzono równie, e liczba komórek tucznych wzrasta wraz z up³ywem czasu u chorych na TSP (dla APP na granicy istotnoœci), a dodatkowo wiêksza ich liczba koreluje z mniejsz¹ ekspresj¹ kolagenów typu I i III. Liczba mastocytów w skórze jest podwy szona w obrzêkowej fazie twardziny. Poniewa komórki te zawieraj¹ liczne substancje aktywne jest bardzo prawdopodobne, e ich aktywacja i wydzielanie mediatorów prowadzi do mikrozmian œrodowiska zewn¹trzkomórkowego powoduj¹c rozwój w³óknienia [22]. Ozbilgin i wsp. [17] wykazali zwiêkszon¹ liczbê mastocytów u chorych na twardzinê uk³adow¹ (TU). Podobne wyniki uzyskali Akimoto i wsp. [1] badaj¹c chorych we wczesnej fazie TU. Natomiast Irani i wsp. [11] wykazali, e liczba komórek tucznych jest obni ona w po³owie przypadków wczesnej TU, a bardzo zró nicowana w póÿniejszych fazach choroby. Ró nice w liczbie mastocytów zwi¹zane s¹ ze stopniem zaawansowania choroby. Ozbiglin i wsp. [17] stwierdzili w skórze chorych na TU zwiêkszon¹ liczbê mastocytów, które uleg³y degranulacji w pobli u pobudzonych fibroblastów. Bardzo istotn¹ cech¹ zw³aszcza w pocz¹tkowym okresie twardziny jest uszkodzenie naczyñ krwionoœnych. Ozbilgin i wsp. [17] stwierdzili, e w bliskim s¹siedztwie uszkodzonych komórek endotelialnych znajduj¹ siê komórki tuczne, co mo e wskazywaæ na ich rolê w procesie uszkadzania naczyñ. Badania prowadzone przez Claman'a i wsp. [6] na myszach z objawami przewlek³ej choroby przeszczep przeciw gospodarzowi (GVHD) jako modelu twardziny wykaza³y obecnoœæ prawid³owej liczby mastocytów w skórze w 11 dniu badania, nastêpnie ca³kowity ich brak pomiêdzy dniem i wreszcie powrót do stanu prawid³owego w 104 dniu. Autorzy wykazali tak e obecnoœæ z³ogów immunoglobulin IgG, IgA i IgM na granicy skórno-naskórkowej. Z³ogi te by³y najwyraÿniejsze w 42 dniu, w momencie, gdy liczba mastocytów by³a najni sza. Autorzy sugeruj¹, e rozszerzenie naczyñ krwionoœnych w wyniku degranulacji komórek tucznych u³atwia odk³adanie siê przeciwcia³. Wykazali dodatkowo, e pozorna nieobecnoœæ mastocytów w pewnym okresie obserwacji (21-63 dzieñ) spowodowana by³a nasilon¹ degranulacj¹. Nishioka i wsp. [16] badaj¹c obecnoœæ komórek tucznych w TO wykazali zmniejszenie liczby tych komórek w 3 fazie zaawansowania TO (homogenizacja w³ókien kolagenowych). Wyniki przedstawionych badañ mog¹ sugerowaæ, e nasilona degranulacja mastocytów w pierwszym okresie TSP mo e byæ przyczyn¹ pozornego obni enia ich liczby w skórze u tych chorych w porównaniu z chorymi na APP. Wzrost liczby komórek tucznych wraz z czasem trwania choroby mo e œwiadczyæ o zahamowaniu procesów degranulacji, a w konsekwencji w³óknienia, co t³umaczy³oby obni enie ekspresji kolagenów typu I i III w skórze wraz ze wzrostem liczby mastocytów (ustêpowanie stwardnieñ i niekiedy przechodzenie w formê zanikow¹). Tego typu zmian nie obserwowano w grupie chorych na APP, gdzie wiêksza liczba mastocytów wspó³istnia³a z nisk¹ ekspresj¹ kolagenu typu I i III w zmianach skórnych od pocz¹tku choroby. Wnioski W³óknienie tkanek jest procesem wielostopniowym, w który zaanga owane s¹ liczne komórki i produkowane przez nie cytokiny. Wyniki wielu badañ wskazuj¹ na aktywny udzia³ komórek tucznych w pobudzaniu fibroblastów do nadprodukcji kolagenów, jednak dok³adna ich rola wymaga prowadzenia dalszych obserwacji. Piœmiennictwo 1. Akimoto S., Ishikawa O., Igarashi Y. et al.: Dermal mast cell in scleroderma: their skin density, tryptase/ chymase phenotypes and degranulation. Br. J. Dermatol. 1998, 138, Black C.M.: Systemic sclerosis: current pathogenetic concepts and future prospects for targeted therapy. Lancet 1996, 347, Bogaczewicz J., Chodorowska G., Krasowska D.: Rola metaloproteinaz macierzy i tkankowych inhibitorów metaloproteaz w twardzinie uk³adowej. Przegl. Dermatol. 2003, 90, Bonner J.C.: Regulation of PDGF and its receptors in fibrotic diseases. Cytokine Growth Factor Rev. 2004, 15, Christianson H.B., Dorsey C.S., O'Leary P.A. et al.: Localized scleroderma. Arch. Dermatol. 1956, 74, Claman H.N., Jaffee B.D., Huff. et al.: Chronic graftversus-host disease as a model for scleroderma. Mast cell depletion with deposition of immunoglobulins in the skin and fibrosis. Cell Immunol. 1985, 94, Falaga V.: Scleroderma. Curr. Probl. Dermatol. 2000, 2, Girardi M., Schaffer J.V.: Morphea. emedicine 2003, Hatamochi A., Ono M., Arakowa M. et al.: Analysis of collagen gene expression by cultured fibroblasts in morphoea. Br. J. Dermatol. 1992, 126, Ihn H., Yamane K., Kubo M. et al.: Blockade of endogenous transforming growth factor ß signaling prevents up-regulated collagen synthesis in scleroderma fibroblasts. Arthritis Rheum. 2001, 44, Irani A.A., Gruber B.L., Kaufman L.D. et al.: Mast cell changes in scleroderma. Presence of MC T cells in the skin and evidence of mast cell activation. Arthritis Rheum. 1992, 35, Kawakami T., Ihn H., Xu W. et al.: Increased expression of TGF-beta receptors by scleroderma fibroblasts: evidence for contribution of autocrine TGF-beta signaling to scleroderma phenotype. J. Invest. Dermatol. 1998, 110, Krieg T., Perlish J.S., Fleischmajer R. et al.: Collagen syntesis in scleroderma: selection of fibroblast 164 Dorota Wielowieyska-Szybiñska i wsp.

5 populations during subcultures. Arch. Dermatol. Res. 1985, 277, Murphy P.K., Hymes S.R., Fenske N.A.: Concomitant unilateral idiopathic atrophoderma of Pasini- Pierini (IAPP) and morphea. Int. J. Dermatol. 1990, 29, Musgnung R.H.: Atrophoderma of Pasini and Pierini. emedicine 2002, Nishioka K., Kobayashi Y., Katayama I. et al.: Mast cell numbers in diffuse scleroderma. Arch. Dermatol. 1987, 123, Ozbilgin M.K., Inan S.: The roles of transforming growth factor type beta 3 (TGF-beta 3) and mast cells in the pathogenesis of scleroderma. Clin. Rheumatol. 2003, 22, Peterson L.S., Nelson A.M., Su W.O.: Classification of morphea (localized scleroderma). Mayo Clin. Proc. 1995, 50, Seibold J.R., Giorno R.C., Claman H.N.: Dermal mast cell degranulation in systemic sclerosis. Arthritis Rheum. 1990, 33, Trojanowska M., LeRoy E.C., Eckes B. et al.: Pathogenesis of fibrosis: type 1 collagen and the skin. J. Mol. Med. 1998, 76, Vuorio T.K., Kahari V-M, Lehtonen A. et al.: Fibroblast activation in scleroderma. Scand. J. Rheumatol. 1984, 13, Yamamoto T., Takagawa S., Katayama I. et al.: Animal model of sclerotic skin. I: Local injections of bleomycin induce sclerotic skin mimicking scleroderma. J. Invest. Dermatol. 1999, 112, Yamane K., Ihn H., Kubo M. et al.: Increased transcriptional activities of transforming growth factor ß receptors in scleroderma fibroblasts. Arthritis Rheum. 2002, 46,