INWENTARYZACJA ZASOBÓW MARTWEGO DREWNA NA TERENIE LEŚNEGO KOMPLEKSU PROMOCYJNEGO LASY MAZURSKIE W NADLEŚNICTWIE STRZAŁOWO.

Transkrypt

1 INWENTARYZACJA ZASOBÓW MARTWEGO DREWNA NA TERENIE LEŚNEGO KOMPLEKSU PROMOCYJNEGO LASY MAZURSKIE W NADLEŚNICTWIE STRZAŁOWO. Wykonał: Mgr inż. Andrzej Ryś Strzałowo

2 I. WSTĘP. W ostatnich latach problem martwego drewna w ekosystemach leśnych jest stosunkowo często poruszany. Martwe drewno w lesie jest częstym przyczynkiem do dyskusji pomiędzy leśnikami, naukowcami i ekologicznymi organizacjami pozarządowymi. Ustawa o lasach (art. 7), zarządzenie nr 11a DGLP w sprawie prowadzenia gospodarki leśnej na podstawach ekologicznych oraz instrukcja ochrony lasu 4, próbują ten problem uporządkować. Niestety żaden z tych aktów prawnych nie określa tak naprawdę ile martwego drewna powinno być w lesie. Instrukcja ochrony lasu w/w paragrafie odkreśla tylko ilość drewna zasiedlonego. Brak również w obowiązujących resortowych instrukcjach i zarządzeniach metody obliczania zasobów martwego drewna. W związku z powyższym w ramach działań innowacyjno-wdrożeniowych wynikających ze statusu funkcjonowania LKP Lasy Mazurskie - Nadleśnictwo Strzałowo podjęło próbę określenia na swoim terenie zasobów martwego drewna. W opracowaniu tym wykonano również analizę uzyskanych wyników. W celu sprawnego wykonania w/w działań Nadleśniczy wydał 2 zarządzenia: nr 14 z dnia 1 grudnia 2008 r. - w sprawie utworzenia i funkcjonowania obszarów ochrony ksylobiontów i różnorodności przyrodniczej na terenie Nadleśnictwa Strzałowo oraz nr 15 z dnia 1 grudnia w sprawie utrzymania martwego drewna na terenie Nadleśnictwa Strzałowo. II. METODYKA. Inwentaryzacją objęto wszystkie ekosystemy leśne i częściowo bagna o pokryciu formacją leśną powyżej 50%. Całość podzielono na 3 kategorie: lasy gospodarcze, strefy ochrony ścisłej zwierząt, rezerwaty oraz obszary ochrony ksylobiontów i różnorodności przyrodniczej ( w skrócie OOKiRP ). Na OOKiRP zasoby martwego drewna wyliczono na podstawie szacunku wzrokowego i opisów taksacyjnych. W większości wypadków zastosowanie takiej metody było uzasadnione niedostępnością terenu. W pozostałych kategoriach, czyli w lasach gospodarczych, strefach ścisłych oraz w rezerwatach ilość martwego drewna wyliczono metodą powierzchni próbnych. Wielkość powierzchni próbnej ustalono na 1 ha, a ilość 339. Stanowi to około 2% powierzchni leśnej Nadleśnictwa. Wszystkie powierzchnie zlokalizowane były równomiernie na terenie całego Nadleśnictwa z uwzględnieniem klas wieku, dominujących gatunków oraz kategorii lasu. Na oznakowanych w terenie powierzchniach z klupowane zostały wszystkie (wywroty, złomy i drzewa stojące) martwe drzewa i niekiedy krzewy od pierśnicy 7 cm w górę. Klupowanie wykonano w rozbiciu na So, Św, Db, Brz, Ol i pozostałe. Drewno martwe rozłożone powyżej 50% nie klupowano. Miąższość grubizny wyliczono na podstawie tablic miąższości drzew stojących Czuraja. Nie wyliczano miąższości karpiny i drobnicy. Inwentaryzację wykonano wg stanu na koniec grudnia Zaprezentowana metodyka z pewnością nie jest doskonała i wymaga dalszego dopracowania. Wadą tej metody prawdopodobnie jest niedokładność w szacowaniu masy na OOKiRP. Niewątpliwą jej zaletą jest krótki czas wykonania (3 do 7 dni na terenie 1 leśnictwa). Przeanalizowano również ilość powierzchni próbnych pod kątem ewentualnego ich zmniejszenia. Analizę wykonano w kategorii lasy gospodarcze. Po zmniejszeniu ich ilości o połowę (dokładnie o 47 %) przeciętna ilość martwego drewna wyniosła 2,82 m 3 /ha i w stosunku do pierwotnych wyliczeń ( 2,95 m 3 /ha) była mniejsza o 4,5 %. Wskaźniki te dotyczą całego Nadleśnictwa. Jednak w skali leśnictwa wskaźniki te wahały się od +19,88 % do -33,91 %, a w obrębach wahały się od +4,16 % do -9,83 %. W związku z powyższym można przyjąć, że do wyliczenia ilości martwego drewna w skali całego n-ctwa wystarczy zainwentaryzować tylko ca 1 % powierzchni leśnej. Jednak już do dobrego oszacowania w leśnictwach należy przyjąć 2 %.

3 Oddzielnym problemem jest wyliczenie masy pni (karpiny) i drobnicy. Można założyć, że ich miąższość wynosi - w zależności od wieku i gatunku drzewa od 5 do 10 % grubizny całego drzewa. Przy takim założeniu na 1-rocznej uprawie założonej na zrębie zupełnym, z którego pozyskano 300 m 3 grubizny, ilość martwego drewna tylko z pniaków będzie wynosiła 15 do 30 m 3. Z czasem pniaki te w zależności od gatunku, wieku drzewa, siedliska, gleby, warunków meteorologicznych będą się rozkładały różnym tempie. Proces ten jest mocno złożony i wymaga wykonania specjalistycznych badań. W związku z powyższym w opisywanej metodzie nie uwzględniono grubizny karpiny i drobnicy. Ilość tej grubizny można z grubsza wyliczyć na podstawie rocznego pozyskania. Dla przykładu przy pozyskaniu m 3 karpina i drobnica będzie stanowić 5 do 10 tyś. m 3, ale znów pozostaje pytanie jak ją wyliczać po 5, 10 czy 30 latach? W związku z powyższym należy przyjąć, że najistotniejszym elementem w zasobach martwego drewna jest jednak pozostała grubizna, czyli strzała i grube gałęzie stanowiące % całości. III. WYNIKI I ANALIZA. W wyniku przeprowadzonej inwentaryzacji wyliczono ilość zasobów martwego drewna w rozbiciu na leśnictwa i obręby wg gatunków oraz kategorie lasu. Poniżej zaprezentowano szczegółowe wyniki. 1. Zasoby martwego drewna w rozbiciu na gatunki wg leśnictw i obrębów w lasach gospodarczych w m 3 /ha. Obręb L-ctwo So Św Db Brz Ol R-m m 3 /ha Ilość pow Strzałowo Jeziorko 27,57 28,73 5,34 5,88 1,45 2,15 71,12 3,23 22 Piersławek 28,13 38,15 5,56 4,37 0,59 76,80 2,13 36 Lipowo 30,40 76,90 15,26 17,07 0,17 4,73 144,53 5,56 26 Kołoin 32,39 18,65 7,57 13,05 1,25 2,82 75,73 3,16 24 R-m obręb Strzałowo 118,49 162,43 33,73 40,37 2,87 10,29 368,18 3, Krutyń Krutyń 94,46 56, ,38 5,77 7,23 172,56 6,16 28 Rostek 49,77 16,00 1,27 3,44 7,37 77,85 2,00 39 Uklanka 77,06 9,11 0,11 3,68 1,97 91,93 3,28 28 R-m obręb Krutyń 221,29 81,83 1,38 15,50 5,77 16,57 342,34 3,60 95 Babięta Prusinowo 43,89 31,47 12,97 2,14 90,47 3,77 24 Babięta 24,66 5,38 0,81 0,06 0,50 31,41 1,05 30 Zimna Woda 19,86 4,24 1,65 25,75 1,07 24 Rańsk 36,01 2,78 4,22 1,55 1,94 46,50 1,79 26 R-m obręb Babieta 124,42 43,87 4,22 16,98 0,06 4,58 194,13 1, Ogółem N-ctwo Strzałowo 464,20 288,13 39,33 72,85 8,70 31,44 904,65 2, Przeciętna zasobność martwego drewna dla lasów gospodarczych w skali całego nadleśnictwa wyniosła 2,95 m 3 /ha. W poszczególnych leśnictwach wahała się od 1,05 m 3 /ha do 6,16 m 3 /ha. Generalnie można uznać, że na siedliskach ubogich (obręb Babięta 1,87 m 3 /ha) ilość martwego drewna w stosunku do żyźniejszych (obręb Strzałowo i Krutyń 3,41 do 3,60 m 3 /ha) jest dwukrotnie mniejsza. W zestawieniu tym dwa leśnictwa (Krutyń 6,16 m 3 /ha i Lipowo 5,56 m 3 /ha) zdecydowanie wybijają się od przeciętnych. Może to wynikać z większej ekologicznej świadomości leśniczych w/w leśnictw.

4 2. Zasoby martwego drewna wg leśnictw i obrębów w lasach gospodarczych, strefach i rezerwatach w m 3 /ha. Obręb L-ctwo So Św Db Brz Ol R-m m 3 /ha Ilość pow Strzałowo Jeziorko 29,16 30,11 12,03 7,70 1,45 2,19 82,64 3,59 23 Piersławek 29,65 55,51 5,64 4,37 0,59 95,76 2,59 37 Lipowo 40,56 93,80 15,26 20,44 0,17 4,73 174,96 6,48 27 Kołoin 129,87 103,14 112,34 36,65 12,9 29,64 424,54 11,17 38 R-m obręb Strzałowo 229,24 282,56 145,27 69,16 14,52 37,15 777,90 6, Krutyń Krutyń 165,23 129,27 188,54 25,77 6,10 10,27 525,18 13,47 39 Rostek 87,26 19,89 21,40 10,41 29,79 168,75 4,02 42 Uklanka 84,49 14,66 0,11 3,68 1,97 104,91 3,62 29 R-m obręb Krutyń 336,98 163,82 210,05 39,86 6,10 42,03 798,84 7, Babięta Prusinowo 43,89 31,47 12,97 2,14 90,47 3,77 24 Babięta 24,66 5,38 0,81 0,06 0,50 31,41 1,05 30 Zimna Woda 19,86 4,24 1,65 25,75 1,07 24 Rańsk 36,01 2,78 4,22 1,55 1,94 46,50 1,79 26 R-m obręb Babieta 124,42 43,87 4,22 16,98 0,06 4,58 194,13 1, Ogółem N-ctwo Strzałowo 690,64 490,25 359,54 126,00 20,68 83, ,87 5, Przeciętna zasobność martwego drewna we wszystkich kategoriach oprócz OOKiRP, czyli w lasach gospodarczych, rezerwatach i strefach ochrony ścisłej wyniosła 5,22 m 3 /ha. Na zdecydowanie większą ilość martwego drewna w obrębach Krutyń i Strzałowo oprócz żyzności siedlisk i prawdopodobnie większe ekologicznej świadomości leśniczych w istotny sposób miała wpływ powierzchnia rezerwatów i ilość stref ochronnych (obręb Babięta: brak rezerwatów i 3 strefy; obręb Krutyń: 418 ha rezerwatów i 10 stref; obręb Strzałowo: 512 ha rezerwatów i 12 stref). Miało to również wpływ na rozpiętość ilość martwego drewna w poszczególnych leśnictwach od 1,07 do 13,47 m 3 /ha. W rozbiciu na gatunki na uwagę zasługuje Procentowy udział martwego drewna wg gatunków we wszystkich kategoriach bez (OOKiRP) Db 20% Brz 7% Ol 1% Św 28% 5% So 39% stosunkowo wysoki udział Św (28%) i Db (20%). Przy czym w poszczególnych obrębach sytuacja jest bardziej zróżnicowana i np. na terenie obrębu Strzałowo udział Św jest większy niż So. Z kolei w obrębie Krutyń stosunkowo wysoki jest udział Db. W tym ostatnim przypadku decydującym czynnikiem jest duża ilość martwego Db w rezerwatach (wlasach gospodarczych 0,01 m 3 /ha, we wszystkich kategoriach bez OOKiRP 1,9 m 3 /ha.

5 3. Zasoby martwego drewna wg leśnictw i obrębów w OOKiRP w rozbiciu na gatunki. Obręb L-ctwo So Św Db Brz Ol R-m Pow. w ha m3/ha Strzałowo Jeziorko ,85 63,99 Piersławek ,18 6,37 Lipowo ,59 38,39 Kołoin ,15 34,47 R-m obręb Strzałowo ,77 37,30 Krutyń Krutyń ,73 20,36 Rostek ,59 7,66 Uklanka ,85 10,27 R-m obręb Krutyń ,17 13,16 Babięta Prusinowo ,25 7,98 Babięta ,95 4,59 Zimna Woda ,82 28,75 Rańsk ,00 18,00 R-m obręb Babieta ,02 11,37 Ogółem N-ctwo Strzałowo ,96 23,11 Powierzchnia OOKiRP dla całego nadleśnictwa wynosi 739,96 ha. Stanowi to 4,1% powierzchni leśnej Nadleśnictwa. Łącznie wyszacowana ilość martwego drewna wynosi m 3. Przeciętnie wynosi to 23,11 m 3 /ha. Wskaźnik ten - w stosunku do obrębu Krutyń (13,16 m 3 /ha) i Babięta (11,37 m 3 /ha) - dla Strzałowo jest zdecydowanie większy i wynosi 37,30 m 3 /ha. Wynika to przede wszystkim z faktu dużej powierzchni zalanych przez bobry oraz efektów zrealizowania programu ochrony i regeneracji ekosystemów mokradłowych. Należy przy tym podkreślić, ze zdecydowana większość OOKiRP została utworzona na siedliskach mokradłowych trudnych lub wręcz niedostępnych do prowadzenia gospodarki leśnej. Z drugiej strony są to obszary charakteryzujące się dużą różnorodnością przyrodniczą i stanowią ostoje rzadkich, zagrożonych i chronionych gatunków grzybów, rośli i zwierząt. Procentowy udział martwego drewna wg gatunków w OOKiRP Ol 20% Brz 19% 5% Db 4% So 22% Św 30% W rozbiciu na gatunki największy udział stanowi Św. Ponadto stosunkowo duży udział posiada Ol i Brz. Wynika to z faktu, o którym wspomniano wyżej. Dzięki tak dużej ilości martwego Św na omawianych obszarach stwierdzono reliktowe i zagrożone gatunki owadów oraz dzięcioła trójpalczastego. Dzięcioł ten dla swojej egzystencji wymaga obecność martwego drewna świerkowego.

6 4. ZESTAWIENIE ZBIORCZE ZASOBÓW MARTWEGO DREWNA W NADLEŚNICTWIE STRZAŁOWO Obręb L-ctwo Rezerwaty Strefy OOKiRP Lasy gospodarcze Razem Pow. w ha bez stref, rezrwatów i OOKIRP Pow. leśna ogółem Strzałowo Jeziorko , ,42 6,2 Piersławek , ,59 2,5 Lipowo ,4 1463,65 9,5 Kołoin , ,13 13,0 R-m obręb Strzałowo , ,79 7,7 Krutyń Krutyń , ,62 11,7 Rostek , ,79 3,4 Uklanka , ,69 3,9 R-m obręb Krutyń , ,10 6,6 Babięta Prusinowo , ,86 3,9 Babięta , ,09 1,6 Zimna Woda , ,27 1,5 Rańsk , ,09 2,2 R-m obręb Babieta , ,31 2,3 Ogółem N-ctwo Strzałowo , ,20 5,6 Powierzchnia w ha m3/ha 29,1 22,4 23,1 2,9 5,6 W sumie zasoby martwego drewna na terenie Nadleśnictwa Strzałowo wynoszą m 3. W przeliczeniu na 1 ha powierzchni leśnej wynoszą 5,6 m 3. Należy przy tym podkreślić, że m 3 (54 % z całej zasobności martwego drewna) znajduje się w rezerwatach, strefach ścisłych i OOKiRP zajmujących 2022 ha, czyli na 11,0 % powierzchni leśnej nadleśnictwa. Poniżej zaprezentowano w formie graficznej analizę wybranych elementów zamieszczonego powyżej zestawienia. m 3 /ha Martwe drewno wg kategorii Pow ierzchnia w g kategorii lasu w ha Lasy gospodarcze; ; 46% Rezerwaty; ; 29% Rezerw aty 929; 5% Strefy; 347; 2% OOKiRP; 739; 4% OOKiRP; ; 17% Strefy; 7 774; 8% Lasy gospodar cze; ; 89%

7 Martwe drewno ogółem wg obrębów Obr. Babięta; 13010; 13% Obr. Krutyń; 38665; 38% Obr. Strzałowo; 50297; 49% - jak już wcześniej stwierdzono tak mały udział martwego drewna w Obrębie Babięta wynika głównie z braku rezerwatów, niewielkiej ilości stref ochronnych i małej powierzchni OOKiRP. Procentowy udział calości martwego drewna wg gatunków Brz 9% Ol 4% 5% So 36% Procentowy udział całych zasobów drewna wg gatunków Db 4% Św 6% Brz 4% Ol 2% 2% Db 18% Św 28% So 82% - wyraźnie zaznacza się duży (prawie 5 razy więcej) procentowy udział martwego drewna świerkowego i dębowego w stosunku do procentowego udziału całych zasobów żywego świerka i dęba; - zjawisko to obrazuje dokładniej diagram zamieszczony poniżej:

8 Procentowy udział martwego drewna w stosunku do całości żyw ych zasobów wg gatunków w lasach gospodarczych % 5,00 4,50 4,00 3,50 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 4,35 1,91 1,80 0,92 0,55 0,55 So Św Db Brz Ol Diagram ten obrazuje ilość martwego drewna na tle całej zasobności wg głównych gatunków lasotwórczych. W przypadku np. świerka cyfra 4,35 oznacza, że w całej masie drewna świerkowego martwe drewno stanowi 4,35 %. W stosunku do pozostałych gatunków - dla świerka (biorąc pod uwagę również fakt szczególnego traktowania Św w cięciach sanitarnych) udział ten jest zdecydowanie największy. Potwierdzać to może zjawiska związane z ociepleniem klimatu, która w ogólnym zarysie mówi, że gatunki borealne ustępują na korzyść gatunków ciepłolubnych. Również mimo nieustającej walki z kornikiem - z roku na rok - ilość zasiedlonego drewna i posuszu świerkowego nie maleje. Martwe drewno w lasach gosp m3-4% Usunięte w 2008 posusz,wywro ty i złomy ; 9091 m3-3% Problem świerka Martwe drewno poza lasami gospodrczymi ; m3-5% Udział masowy w Nadleśnictwie - 6% Martwe drewno w lasach gospodarczych - 0,7 m3/ha Martwe drewno ogółem - 1,7 m3/ha Zasiedlone - 20% Żywy zapas; m3-88% Również problem zamierania świerka obrazuje diagram zamieszczony powyżej. Mimo pozyskania w 2008 roku m 3 martwego zasiedlonego przez korniki drewna świerkowego ( około 15% planu rocznego), na koniec roku w lasach gospodarczych pozostało m 3. Dokładając do tego jeszcze drewno z rezerwatów, stref i OOKiRP czyli m 3,

9 uzyskalibyśmy łącznie m 3 martwego drewna świerkowego, które teoretycznie Nadleśnictwo powinno pozyskać w roku Jest to około 2/3 rocznego planu. Nasuwa się pytanie: a co z pozostałymi gatunkami? Należy przy tym podkreślić, że udział masowy Św w Nadleśnictwie Strzałowo wynosi tylko 6 %. Analizując powyższy diagram w kontekście Instrukcji Ochrony Lasu należy stwierdzić między innymi następujące fakty: - przy założeniu, że pozostałe w lesie gospodarczym martwe drewno świerkowe w ilości 0,7 m 3 /ha zasiedlone jest w 20 %, to w lesie pozostaje 0,14 m 3 /ha zgodnie z instrukcją paragraf 4 dopuszczalna ilość to 0,5 m 3 /ha; - analogicznie cała masa martwego drewna świerkowego (lasy gospodarcze, rezerwaty, strefy i OOKiRP wynosi 1,7 m 3 /ha, zatem zasiedlonego będzie 0,34 m 3 /ha - wniosek: zgodnie z instrukcją Ochrony Lasu w Nadleśnictwie Strzałowo za mało jest zasiedlonego posuszu świerkowego. Martwe drewno wg klas wieku w lasach gospodarczych m3/ha 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 II III IV V VI VII i > Przed wykonaniem w/w diagramu spodziewano się wraz z wiekiem rosnącego udziału martwego drewna. Po wykonaniu okazało się, że w młodszych lasach wieku martwego drewna na 1 ha w lasach gospodarczych jest więcej niż w starszych. Wydaje się, że na taki stan rzeczy decydujący wpływ maja dwa czynniki: - zwiększony naturalny proces wydzielania się posuszu wynikający z przegęszczenia drzew, - mniejsze pozyskanie drewna w młodszych klasach wieku.

10 Martwe drewno w m³ na tle całych zasobów Martwe drewno; ; 1,8% Zasoby żywego drewna ogółem; ; 98,2% Analizując diagram zamieszczony powyżej w zasadzie nasuwa się tylko jedno pytanie, czy ta ilość 101,2 tyś. m 3 martwego drewna w ekosystemach leśnych Nadleśnictwa Strzałowo jest wystarczająca, za mała czy za duża? V. Uzasadnienie utrzymania zasobów martwego drewna w lesie. Martwe drewno w lesie ma za zadanie zapewnienie dobrych warunków dla rozwoju wszystkich organizmów z nim związanych. W szczególności dotyczy to: 1. Grzybów, w tym również porostów dla stosunkowo dużej ilości gatunków grzybów martwe drewno jest jedynym substraktem niezbędnym do ich egzystencji, - przyczyniając się w sposób fundamentalny do jego rozkładu, - grzyby występujące na martwym drewnie stanowią pokarm dla wielu gatunków zwierząt, począwszy od drobnych bezkręgowców, poprzez owady, mięczaki, ptaki i kończąc na ssakach (myszy, nornice, wiewiórki, dziki, jelenie ), - grzyby również są swoistymi rezerwuarami wody, - mają zastosowanie lecznicze i stanowią pożywienie dla ludzi. 2. Rośliny. - na rozkładającym się drewnie bardzo często rozpoczyna się proces naturalnego odnowienia lasu, - niektóre specyficzne gatunki mchów i wątrobowców występują tylko na martwym drewnie, - wywroty i złomy - w szczególności świerkowe stanowią naturalną osłonę dla nalotu i podrostu, zabezpieczającą przed zgryzaniem przez jeleniowate. 3. Zwierzęta: - są miejscem rozrodu i żerowania dla wszystkich przedstawicieli świata zwierząt, - wiele gatunków w tym endemicznych związanych jest tylko i wyłącznie z martwym drewnem, ich specjalizacja posunięta jest bardzo daleko np. Peltis grossum występuje tylko na grubych martwych świerkach, pachnica dębowa żeruje tylko w próchnowiskach starych dębów i lip., - szczególną rolę odgrywają dla kambio- i ksylobiontów, - owady występujące w drewnie stanowią bardzo ważny składnik pokarmowy dla ptaków: dzięciołów, sikor, kowalików, - dzięcioły białogrzbiety i trójpalczasty (gatunki te ostatnio zostały stwierdzone na terenie Nadl. Strzałowo) odżywiają się w okresie jesienno-zimowym wyłącznie owadami i pozostałymi bezkręgowcami występującymi w martwym drewnie bez obecności

11 martwych drzew nie mają szans na przeżycie; przy czym należy podkreślić, że dzięcioł trójpalczasty związany jest w 90% z martwym drewnem świerkowym, a białogrzbiety z martwym drewnem liściastym głównie Ol, Brz, Oś, Js, a w górach z Bk. - stanowią kryjówki i miejsca noclegowe dla skorupiaków, mięczaków, płazów, gadów, ptaków i ssaków, w tym również nietoperzy. Ponadto, a nawet przede wszystkim martwe drewno dostarcza glebie leśnej materii organicznej i substancji mineralnych niezbędnych dla utrzymania jej sprawności, a w dalszej konsekwencji, kondycji tego co na niej rośnie i w niej żyje. Martwe drewno pełni też funkcje retencyjne. W drewnie dobrze rozłożonym ilość.wody przekracza nieraz 50 % jego objętości. Ma również walor estetyczny. Las z martwym drewnem przypomina bardziej dzikie puszczańskie ostępy. Był i jest ciągle inspiracja dla artystów malarzy, poetów, pisarzy czy fotografików. VI. PODSUMOWANIE. Zaprezentowana metoda inwentaryzacji martwego drewna jak już wyżej wspomniano wymaga dopracowania. Przede wszystkim należałoby wykonać dobry program statystyczny, który by określał ilość i lokalizację powierzchni próbnych uwzględniający najważniejsze cechy drzewostanu i jego kategorie. W dalszej kolejności inwentaryzacja zasobów martwego drewna powinna znaleźć się SILP-ie. Dobrym rozwiązaniem byłoby usankcjonowanie tej metody inwentaryzacji martwego drewna jako sposobu jego ewidencjonowania. W skrócie ewidencja ograniczałaby się do wykonania raz w roku inwentaryzacji. Najniższą jednostką ewidencyjną byłoby leśnictwo (nie wydzielenie) w rozbiciu na gatunki i kategorie lasu. W kolejnych latach lokalizacje powierzchni próbnych należałoby zmieniać.