Ksi¹ ka przygotowana z myœl¹ o nauczycielach korzystaj¹cych z nowej wersji podrêcznika Miêdzy nami

Transkrypt

1 Gimnazjum

2 SPIS TREŚCI Wprowadzenie... 5 Joanna Piasta-Siechowicz Materiały pomocnicze dla nauczyciela do przygotowania rozkładu materiału... 6 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości Cecylia Ratajczak Juliusz Słowacki Balladyna Cecylia Ratajczak Jerome David Salinger Buszujący w zbożu Cecylia Ratajczak Sofokles Antygona Izabela Jackowska Barbara Kosmowska Pozłacana rybka Kamila Krzemieniewska-Kleban Ryszard Kapusciński Cesarz Cecylia Ratajczak George Orwell Folwark Zwierzęcy Cecylia Ratajczak Molier Skąpiec Joanna Piasta-Siechowicz Propozycje powtórzeniowych jednostek lekcyjnych Anna Murdzek Ogólne kryteria oceniania dla klasy III Anna Murdzek Szczegółowe kryteria oceniania dla klasy III Załączniki

3 160 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości Komedia rodzinna czy rodzinny dramat? Molier, Skąpiec Zanim uczniowie rozpoczną czytanie dramatu, powinni poznać zagadnienia, które będą omawiane na poszczególnych lekcjach, aby w trakcie lektury mogli zaznaczyć odpowiednie fragmenty. 1. Intrygazaintrygą,czylioświecieprzedstawionymwSkąpcu Moliera. 2. Pieniądze kocha więcej niż honor, cześć i cnotę. Charakterystyka Harpagona. 3. Każda nieszczęśliwa rodzina jest nieszczęśliwa na swój własny sposób. Źródła nieszczęścia w rodzinie Harpagona zadaniem komedii jest poprawiać ludzi, bawiąc ich jednocześnie. Okomizmie w Skąpcu Moliera. Temat: Intryga za intrygą, czyli o świecie przedstawionym w Skąpcu Moliera. (czas realizacji 2 lekcje) Cele lekcji: ustalanie kolejności zdarzeń w utworze posługiwanie się formą planu szczegółowego dostrzeganie charakterystycznych cech świata przedstawionego rozumienie i ocenianie motywów postępowania bohaterów Metody, techniki: heureza, plan, dyskusja, drama Formy pracy: grupowa, zbiorowa Przebieg lekcji: 1. Przedstawienie autora sztuki. Jean Baptiste Poquelin, czyli Molier, to niezwykle ciekawa i barwna postać warto byłoby zatem przybliżyć jego sylwetkę uczniom. Dlatego zadaniem domowym, które uczniowie powinni przygotować na pierwszą lekcję poświęconą lekturze, niech będzie zgromadzenie materiałów o życiu i twórczości Moliera. Lekcję można zacząć wówczas od kilku pytań sprawdzających wykonanie zadania domowego. Jak naprawdę nazywał się Molier? Jakiej był narodowości? Wktórymwiekużył? Z jakiego stanu społecznego się wywodził? W jaki sposób związał się z teatrem? W kim znalazł protektora? Czym przysporzył sobie wrogów? Jakie były okoliczności jego śmierci? Co napisał oprócz Skąpca? 2. Ustalenie, gdzie i kiedy rozgrywają się wydarzenia przedstawione w utworze.

4 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 161 Te fakty nietrudno ustalić, gdyż miejsce wydarzeń jest wskazane przez samego Moliera pod wykazem osób dramatu: Rzecz dzieje się w Paryżu w domu Harpagona. Akcja większości sztuk Moliera rozgrywa się w czasach współczesnych autorowi, tak jest również w wypadku Skąpca. 3. Podział klasy na 5 grup. Przydzielenie grupom kolejnych aktów sztuki, na podstawie których uczniowie przygotowują szczegółowy plan wydarzeń. Wskazywanie przez uczniów tych punktów planu, które opisują intrygi bohaterów. Przykładowy plan: Akt I 1. Miłosna rozmowa Elizy i Walerego. 2. Zwierzenia Kleanta. 3. Podejrzenia Harpagona co do Strzałki. 4. Informacja o zakopaniu w ogrodzie przez Harpagona szkatułki z dziesięcioma tysiącami talarów. 5. Obawy skąpca przed własnymi dziećmi. 6. Plany małżeńskie Harpagona. a) Chęć poślubienia Marianny. b) Przedstawienie kandydatów na małżonków dla Elizy i Kleanta. 7. Poparcie przez Walerego planów Harpagona wobec Elizy. a) Wtajemniczenie dziewczyny przez Walerego w przyjętą przez niego taktykę. (intryga) Akt II 8. Lichwiarska umowa. a) Pośrednictwo Strzałki. b) Warunki lichwiarza. 9. Konfrontacja lichwiarza Harpagona z pożyczkobiorcą Kleantem. a) Wzajemne wymówki. 10. Spotkanie Harpagona ze swatką Frozyną. a) Fałszywe komplementy. (intryga) b) Rozczarowanie Frozyny. Akt III 11. Przygotowania do przyjęcia na cześć Marianny. a) Wskazówki Harpagona dla służby i dzieci. b) Rozmowa z Jakubem o menu. c) Wtrącenie przez Walerego filozoficznej sentencji w celu przypodobania się Harpagonowi. (intryga) 12. Przekazanie przez Jakuba Harpagonowi plotek na jego temat. 13. Sprzeczka między Jakubem a Walerym. 14. Przybycie Marianny w towarzystwie Frozyny do domu Harpagona. a) Zaloty Harpagona. b) Niespodziewane spotkanie Marianny z ukochanym Kleantem. c) Wręczenie Mariannie pierścienia. (intryga) Akt IV 15. Przechadzka Kleanta, Marianny, Elizy i Frozyny po ogrodzie. a) Pomysł Frozyny dotyczący tego, jak zniechęcić Harpagona do Marianny. (intryga)

5 162 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 16. Rozmowa Harpagona z synem. a) Krytyczne uwagi Kleanta pod adresem Marianny. b) Propozycja ojca dotycząca poślubienia Marianny przez Kleanta. (intryga) c) Szczere wyznanie młodzieńca. d) Odkrycie przez Harpagona prawdziwych zamiarów małżeńskich Kleanta. 17. Jakub rozjemcą w sporze między ojcem a synem. 18. Dalszy ciąg kłótni między Harpagonem a Kleantem. 19. Kradzież szkatułki Harpagona przez Strzałkę dla Kleanta. (intryga) 20. Odkrycie kradzieży i rozpacz skąpca. Akt V 21. Dochodzenie prowadzone przez Komisarza. 22. Sugestie Jakuba rzucające cień podejrzenia na Walerego. (intryga) 23. Pełna nieporozumień rozmowa Harpagona z Walerym. a) Walery mówiący o Elizie. b) Harpagon mówiący o szkatułce. 24. Wymówki Harpagona wobec Elizy. 25. Przybycie pana Anzelma. a) Przypadkowe odkrycie prawdy o więziach rodzinnych Anzelma, Walerego i Marianny. 26. Szantaż Kleanta. (dalszy ciąg intrygi) 27. Pojednawcza propozycja pana Anzelma. 4. Przedstawienie wyników pracy zanotowanie planu wydarzeń. 5. Rozmowa na temat motywów działania bohaterów. Jeżeli uczniowie przyjrzą się uważnie wydarzeniom, zauważą, że już na początku utworu w rozmowie kochanków pojawia się myśl o intrydze, której celem jest zyskanie przychylności Harpagona i jego zgody na ślub Elizy z Walerym. Analizując dalsze wydarzenia, dostrzegą zapewne, jak sieć intryg gmatwa się coraz bardziej. Walery tak dalece zapędził się w schlebianiu Harpagonowi, że wzbudził nieufność ukochanej. Kleant w tajemnicy przed ojcem uprawia hazard i zaciąga pożyczkę u chciwego, niegodziwego lichwiarza, którym okaże się jego własny ojciec. Frozyna przyjmuje wobec Harpagona podobną taktykę jak Walery, sądząc, że komplementami skłoni Harpagona do szczodrości. Dla własnych korzyści pcha w ramiona odpychającego starca młodą, ubogą, naiwną dziewczynę. Harpagon podstępem skłania syna do zwierzeń po to, by zadrwić z jego uczuć i pokazać, kto ma władzę. Nawet Jakub, chcąc się zemścić na Walerym, rzuca na niego podejrzenie okradzieższkatułki. Świat przedstawiony w sztuce Moliera jest światem skażonym żądzą pieniądza, w którym motywami działań bohaterów są: podejrzliwość, nieufność, złośliwość, podstęp, mściwość, intryganctwo, interesowność. Mimo że zgodnie z konwencją komediową wszystko dobrze się kończy, obcowanie z tym światem pozostawia niesmak, choćby dlatego, że Harpagon do końca pozostaje takim samym człowiekiem, jakim był na początku sztuki. 6. Podanie tematu lekcji. 7. Prezentacja bohaterów komedii i ich wzajemnych relacji. W dalszej części lekcji uczniowie, pracując w tych samych grupach, przygotowują prezentację postaci w formie gabinetu figur woskowych przybierając odpowiednie

6 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 163 pozy i wykorzystując mimikę oraz gesty, tworzą żywe rzeźby bohaterów; sytuują ich też wobec siebie, aby wskazać na wzajemne relacje. Każda grupa prezentuje efekt swojej pracy, a pozostałe grupy odgadują, które postaci zostały zaprezentowane. 8. Praca domowa. Gdybym był aktorem, chciałbym zagrać... W kilkunastu zdaniach uzasadnij wybór postaci ze sztuki Moliera. W swojej wypowiedzi zastosuj elementy charakterystyki oraz wiadomości na temat teatralnych środków wyrazu. Temat: Pieniądze kocha więcej niż honor, cześć i cnotę. Charakterystyka Harpagona. (czas realizacji 2 lekcje) Cele lekcji: wyszukiwanie informacji w tekście umiejętność charakteryzowania postaci gromadzenie wyrazów bliskoznacznych posługiwanie się frazeologią związaną z tematem lekcji Metody, techniki: poszukująca praca z tekstem, podawcza prezentacja Formy pracy: grupowa, zbiorowa Materiały: słowniki, np. Słownik frazeologiczny, Słownik wyrazów bliskoznacznych, Słownik języka polskiego, Słownik wyrazów obcych Przebieg lekcji: 1. Podanie drugiej części tematu. 2. Przedstawienie postaci informacja ogólna: pochodzenie społeczne, stan majątkowy, wiek, rodzina, plany na najbliższą przyszłość. Harpagon jest najprawdopodobniej zamożnym mieszczaninem. O jego statusie majątkowym świadczy zawartość szkatułki oraz korzystanie z usług służby. Jest wdowcem, mężczyzną w podeszłym wieku, ma dwoje dorosłych dzieci: syna Kleanta i córkę Elizę. Zamierza się ożenić z dużo młodszą od siebie Marianną. 3. Wyjaśnienie znaczenia, jakie obecnie nabrało imię tytułowego bohatera komedii Moliera pracazesłownikiem wyrazów obcych. 4. Ćwiczenia słownikowo-frazeologiczne: dobieranie wyrazów bliskoznacznych do wyrazu skąpiec, np.sknera, dusigrosz, chytrus, chciwiec,

7 164 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości podanie związków frazeologicznych lub przysłów traktujących o skąpstwie, np. mieć węża w kieszeni, skąpy dwa razy traci. 5. Zapisanie na tablicy podanych poniżej pytań i praca w grupach nad przygotowaniem na nie odpowiedzi. W czym przejawia się skąpstwo Harpagona? na świat i ludzi patrzy wyłącznie przez pryzmat korzyści materialnych, wszystko przelicza na pieniądze, przyjemność sprawia mu samo posiadanie pieniędzy, nie znosi ich wydawać, nawet wtedy, gdy jest to konieczne, żałuje pieniędzy nie tylko służbie i dzieciom, ale nawet sobie, nie może pogodzić się z faktem, że jego dzieci kupują modne stroje, sprzedałby wszystko, co przyniosłoby mu zysk, np. ubrania Kleanta, nie potępia uprawiania hazardu przez syna, lecz to, że wygranych kwot nie odkłada na procent, jest lichwiarzem pożycza pieniądze na wysoki procent, chce wydać córkę za starszego od niej, zamożnego pana Anzelma, m.in. dlatego, że ten nie żąda posagu, chce się ożenić z Marianną, ponieważ liczy na choćby niewielki posag, a poza tym dowiaduje się, że jest to panna bardzo oszczędna, organizując przyjęcie zaręczynowe, każe służbie przygotować je jak najtańszym kosztem, a to, co zostanie, zwrócić kupcom, skłania Anzelma do poniesienia wszelkich kosztów związanych ze ślubem Elizy i Walerego oraz Kleanta i Marianny. Jakie są efekty jego skąpstwa? jego dzieci muszą zaciągać długi, aby się przyzwoicie ubrać, podejrzewa wszystkich o to, że chcą go okraść, nawet własne dzieci traktuje jak wrogów, wszyscy z niego drwią, krążą na jego temat złośliwe plotki, np. że każe drukować kalendarze z podwójną liczbą dni postnych lub że podkrada własnym koniom owies, jest niedbały, niechlujny, jego służba chodzi w podartych i poplamionych ubraniach, Jakub pełni funkcje stangreta i kucharza, skąpstwo pozbawia go wszelkich ludzkich uczuć, pieniądze stają się jego obsesją. Jak zachowuje się Harpagon, gdy ginie jego szkatułka? sprawia wrażenie szalonego, rozmawia sam ze sobą, o szkatułce mówi jak o bliskiej osobie, sam siebie chwyta jako złodzieja, nie widzi sensu dalszego życia, wszystkich podejrzewa o udział w spisku i kradzieży, pragnie szubienicy dla złodzieja, żąda aresztowania mieszkańców całego miasta i przedmieścia, gdyby jego pieniądze się nie znalazły, chce sądzić nawet sąd.

8 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 165 Jakie inne cechy, oprócz skąpstwa, charakteryzują Harpagona? jest pozbawiony jakichkolwiek wyższych uczuć, jest próżny, naiwny i łatwowierny, nie ma doświadczenia w kontaktach z kobietami, daje się zwieść tanim komplementom, jest podejrzliwy, łatwo wpada w gniew, jestzłośliwyidokuczliwy. jego zachowanie cechuje władczość. Jak traktują Harpagona inni bohaterowie sztuki i co o nim mówią? We wszystkich budzi antypatię, odrazę i pogardę, ale nikt mu tego nie okazuje wprost służba i dzieci ze strachu przed jego gniewem, inni, licząc na to, że może uszczkną coś z jego majątku dzięki lizusostwu i pochlebstwom. Taką postawę wobec Harpagona przyjmują Walery i Frozyna. Jednak z wielu wypowiedzi nietrudno wywnioskować pogardliwy stosunek wszystkich postaci do Harpagona. Ten bezmiar skąpstwa i surowość, z jaką obchodzi się z dziećmi, zdolne są usprawiedliwić najśmielszą decyzję. (Walery) Nie widziałem w życiu takiej złej bestii jak ten przeklęty starzec! Doprawdy, myślę czasem, że on ma diabła w sobie. (Strzałka) Pan Harpagon jest ze wszystkich istot ludzkich najmniej ludzką pod słońcem; najtwardszym i najbardziej nieużytym ze śmiertelnych. Nie ma usługi, która by doprowadziła jego wdzięczność do rozwiązania sakiewki; [...] do słowa zaś dawać ma tak wrodzony wstręt, że nie dziwiłbym się, gdyby zamiast daję słowo, mówił pożyczam słowo. [...] Założę się, że gdy chodzi o pieniądze, nic tutaj nie wskórasz. To istny kamień, granit; gdyby człowiek konał w jego oczach, on nie drgnąłby nawet. Słowem, pieniądze kocha więcej niż honor, cześć i cnotę. Żądać od niego pieniędzy, znaczy przyprawiać go o konwulsje, ugodzić w śmiertelne miejsce, przeszyć mu serce, wydzierać wnętrzności. (Strzałka) Jesteś pan pośmiewiskiem całego świata; nikt o panu inaczej nie mówi, tylko jak o skąpcu, dusigroszu, brudasie i lichwiarzu. (Jakub) Niechże cię febra ściśnie, ty stary psie, brudasie diabelski. Kutwa udawał głuchego na wszystkie przymówki. (Frozyna) To aby go nie rozdrażnić i łatwiej dać sobie z nim rady. Sprzeciwiać się wprost to pewny sposób, aby wszystko popsuć; są ludzie, których można opanować jedynie pozorną ustępliwością; usposobienia nieznoszące opozycji. Takie natury buntują się przeciw każdej prawdzie, bronią się ile w ich mocy przed drogą rozsądku i jedynie krętymi ścieżkami można je doprowadzić tam, gdzie się zamierza. (Walery) 6. Prezentacja wyników pracy grupowej i jednoczesne notowanie wniosków. 7. Wybór najtrafniejszego cytatu podanie pierwszej części tematu lekcji. Podany w konspekcie temat jest propozycją jednej z klas. Uczniowie mogą oczywiście wybrać inny cytat spośród wypowiedzi bohaterów.

9 166 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 8. Praca domowa. Harpagon śmieszy, przeraża czy budzi politowanie? Rozważ podane pytanie w formie rozprawki, wykorzystując notatki z lekcji i odpowiednie cytaty. Temat: Każda nieszczęśliwa rodzina jest nieszczęśliwa na swój własny sposób. Źródła nieszczęścia w rodzinie Harpagona. (czas realizacji 2 lekcje) Cele lekcji: umiejętność rozwiązywania problemów wykorzystywanie informacji z tekstu wnioskowanie na podstawie tekstu wyrażanie własnych sądów bogacenie słownictwa Metody, techniki: metaplan, burza mózgów Formy pracy: grupowa, zbiorowa Materiały: załącznik 12 Przebieg lekcji: 1. Poinformowanie uczniów o tym, co będzie przedmiotem rozważań, i podanie tematu lekcji. 2. Gromadzenie związków frazeologicznych z wyrazem rodzina lub pokrewnymi, np. więzi rodzinne, zakładać rodzinę, być głową rodziny. 3. a) Przedstawienie problemu do rozważań propozycja nauczyciela: Czy to, co łączy Harpagona i jego dzieci, można nazwać więzami rodzinnymi? lub Czy to jeszcze rodzina...? b) Próba odpowiedzi na postawione pytanie. Praca uczniów w 4-osobowych grupach z wykorzystaniem karty pracy (załącznik 12), zawierającej szczegółowe kwestie dotyczące problemu. (Warto polecić uczniom odczytanie stosownych fragmentów, np. wypowiedzi Kleanta akt I, scena 1, rozmowy Harpagona z Elizą akt I, scena 6). Przykładowe wypełnienie karty pracy załącznika 12 na następnej stronie. 4. Prezentacja i porównanie wyników pracy poszczególnych grup. 5. Ustalenie i zapisanie wniosków końcowych, np. Tam, gdzie pieniądze są najważniejsze, nie ma miejsca na miłość, zrozumienie, zaufanie. Wartości materialne nie mogą stać ponad wartościami moralnymi. Człowiek powinien być zawsze ważniejszy niż pieniądze. Skąpstwo unieszczęśliwia i skąpca, i jego rodzinę. 6. Praca domowa. Napisz kilka kartek z pamiętnika Elizy lub Kleanta.

10 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości 167 JAK BYŁO W RODZINIE HARPAGONA? JAK POWINNO BYĆ W RODZINIE HARPAGONA? Harpagon: był pozbawiony ojcowskich uczuć nie dbał o swoją rodzinę dzieci traktował jak zbędny balast, a ich los był mu obojętny nazywał je darmozjadami traktował córkę i syna jak wrogów i potencjalnych złodziei miał nad nimi rodzicielską władzę i wykorzystywał ją, nie licząc się z ich uczuciami i życiowymi planami stawiał pieniądze ponad więzi rodzinne Kleant i Eliza: byli całkowicie uzależnieni od woli ojca gardzili ojcem i nienawidzili go czekali na śmierć ojca, by uwolnić się od jego władzy i odziedziczyć majątek obcując ze skąpstwem ojca, też stali się materialistami między ojcem a dziećmi brak: porozumienia zaufania miłości ojciec powinien: troszczyć się o teraźniejszość i przyszłość swoich dzieci uczyć dzieci mądrego gospodarowania pieniędzmi zaspokajać w granicach rozsądku ich potrzeby materialne nie dopuszczać do tego, żeby dzieci się zadłużały lub zdobywały pieniądze w nieuczciwy sposób nie narzucać im despotycznie swojej woli doradzać dzieciom w podejmowaniu ważnych decyzji brać pod uwagę ich oczekiwania dzieci powinny: szanować ojca liczyć się z jego zdaniem pomagać mu mieć prawo do własnych życiowych planów i wyborów rodzinę powinny łączyć: miłość zaufanie wzajemne wspieranie się ciepło i serdeczność DLACZEGO W RODZINIE HARPAGONA NIE BYŁO TAK, JAK BYĆ POWINNO? Harpagon był owładnięty manią skąpstwa. Pieniądze nie były dla niego środkiem, lecz celem, który przesłonił mu świat. W rodzinie brakowało matki, która mogłaby łagodzić konflikty. W czasach opisywanych przez Moliera zależność nawet już dorosłych dzieci od ojca była czymś naturalnym. Ojciec nie był autorytetem dla swoich dzieci, lecz obiektem nienawiści.