Percepcja, język, myślenie

Transkrypt

1 Rozwiązywanie problemów Wprowadzenie Percepcja, język, myślenie Myślenie. Rozwiązywanie problemów. W 10 behawioryzm, Psychologia Gestalt, Teoria zmiany reprezentacji, Teoria przetwarzania informacji, Teoria rozwiązywania problemu przez analogię (ang. Expertise) poznawcza/ intelektualna / umysłowa percepcyjno-motoryczna Celowa (ukierunkowana praktyka) dr Łukasz Michalczyk Wprowadzenie do rozwiązywania problemów Wprowadzenie do rozwiązywania problemów co to jest Problem? jesteś w jakimś położeniu lub stanie (stan początkowy) twoim celem jest być w innym położeniu lub stanie (stan docelowy) nie jest dla ciebie jasnym, w jaki sposób przejść od stanu początkowego do docelowego

2 Wprowadzenie do rozwiązywania problemów co nie jest Problemem? gdy wiesz w jaki sposób osiągnąć stan docelowy problemy są subiektywne Wprowadzenie do rozwiązywania problemów Typy problemów dobrze zdefiniowany problem: wszystkie aspekty problemu są jasno sformułowane Nawet dobrze zdefiniowane problemy mogą być trudnymi problemami Wprowadzenie do rozwiązywania problemów Typy problemów definicja stanu początkowego, celu i strategii dobrze zdefiniowany problem słabo zdefiniowany problem wiedza potrzebna do rozwiązania problemu problemy rozwiązywane przy niskim poziomie wiedzy (knowledge-lean) problemy wymagające dużego poziomu wiedzy (knowledge-rich) Wprowadzenie do rozwiązywania problemów Typy problemów źle zdefiniowany problem: problem nie jest określony większość problemów dnia codziennego należy do tej kategorii pisanie pracy zaliczeniowej bycie punktualnie na spotkaniu

3 Wprowadzenie do rozwiązywania problemów Typy problemów problemy wymagające dużego poziomu wiedzy: mogą być rozwiązane tylko wtedy gdy masz dostęp do specyficznej wiedzy badania ekspertów - dotyczą tego typu problemu Wprowadzenie do rozwiązywania problemów Wprowadzenie do rozwiązywania problemów Typy problemów problemy rozwiązywane przy niskim poziomie wiedzy - mogą być rozwiązane przez każdego większość potrzebnych informacji zawartych jest w samym problemie I. Rozwiązywanie problemów Wprowadzenie Podsumowanie - typy problemów dobrze i źle zdefiniowane problemy nie wymagające lub wymagające dużego poziomu wiedzy i różne kombinację tych dwóch kategorii Badania naukowe dobrze zdefiniowane, nie wymagające wiedzy - mogą być wykonane przez każdego - istnieje jakaś optymalna strategia rozwiązania - istnieje obiektywna, prawidłowa odpowiedź - można badać popełnione błędy i niedoskonałości strategii - behawioryzm, - Psychologia Gestalt, - Teoria zmiany reprezentacji, - Teoria przetwarzania informacji, - Teoria rozwiązywania problemu przez analogię II. Poznawcza Percepcyjno-motoryczna Celowa (ukierunkowana praktyka)

4 behawioryzm Skrzynka Thorndike a. Metoda prób i błędów Teorie rozwiązywania problemów Thorndike (1898) wkładał głodne koty do skrzyni musiały nacisnąć dźwignię by się wydostać na zewnątrz czekało na nie jedzenie wykazywały losowe zachowania i przypadkowo doprowadzały do otwarcia się skrzyni powoli uczyły się rozwiązywać problem behawioryzm behawioryzm Uczenie się metodą prób i błędów (ang.trial-anderror) Skrzynka Thorndike a. Metoda prób i błędów krzywa uczenia się kota Thorndike (1898) wkładał głodne koty do skrzyni musiały nacisnąć dźwignię by się wydostać na zewnątrz czekało na nie jedzenie wykazywały losowe zachowania i przypadkowo doprowadzały do otwarcia się skrzyni powoli uczyły się rozwiązywać problem charakteryzuje się: - powtarzającymi się, ale zróżnicowanymi próbami - brakiem systematyczności zalety - nie wymaga żadnej specyficznej wiedzy - używana przez zwierzęta i dzieci wady - nudne, czasochłonne, monotonne - potencjalnie niebezpieczne - nie działa przy bardziej złożonych problemach u dorosłych ludzi: stosowana jako ostateczna deska ratunku

5 I. Rozwiązywanie problemów psychologia Gestalt Wprowadzenie - behawioryzm, - Psychologia Gestalt, - Teoria zmiany reprezentacji, - Teoria przetwarzania informacji, - Teoria rozwiązywania problemu przez analogię II. Poznawcza Doświadczenie aha! (a-ha experience) wgląd Wolfgang Kohler Kohler (1921) umieszczał jedzenie w klatkach szympansów w miejscu osiągalnym przy użyciu narzędzia Percepcyjno-motoryczna Celowa (ukierunkowana praktyka) psychologia Gestalt Wolfgang Kohler (1921) często obserwował następujące zachowania: - początkowo będzie podejmował próby, które zawodzą - wycofują się sfrustrowane do narożnika klatki - siedzą tam przez chwilę, pozornie nic nie robiąc (faza inkubacji) - nagle wstają, podchodzą do dwóch kijków i łączą je ze sobą psychologia Gestalt Całość jest czymś więcej niż suma części nie tylko w percepcji, ale także w rozwiązywaniu problemów wgląd / doświadczenie a-ha jest powiązany z umysłową restrukturyzacją reprezentacji lub tworzenie nowej reprezentacji - wgląd - efekt aha - iluminacja/oświecenie

6 psychologia Gestalt umysłowa restrukturyzacja w celu utworzenia nowej reprezentacji problem dwóch lin (ang. two strings problem) - Maier, 1931) zadanie: połącz ze sobą dwie liny problem: liny są zbyt krótkie byś mógł złapać je obie jednocześnie rozwiązanie: przywiąż jedno z narzędzi do jednego ze sznurków i rozhuśtaj go (a więc zmień reprezentację jednego z obiektów z narzędzia w ciężarek). fiksacja funkcjonalna tendencja do brania pod uwagę tylko jednej, zwyczajowej funkcji obiektu psychologia Gestalt fiksacja funkcjonalna (Birch, Rabinowitz, 1951) dwie grupy badanych miały wykonać to samo zadanie: dokonać zamknięcia obwodu elektrycznego przy użyciu - grupa A: włącznika, zaś grupa B: przekaźnika następnie - badani mieli wykonać zadanie połączenia lin. W pokoju były różne narzędzia wśród nich przełączniki i przekaźniki gdy używali włącznik do naprawy, to wykorzystywali przekaźnik do rozhuśtania liny gdy używali przekaźnika do naprawy, to do rozhuśtania liny wykorzystywali włącznik psychologia Gestalt I. Rozwiązywanie problemów Wprowadzenie podsumowanie - Psycholodzy Gestalt - odkryli znaczenie reprezentacji elementów problemu i konieczności ich zmiany (restrukturyzacji) - opisali istnienie wglądu u ludzi i zwierząt - krytyka: nie opisali mechanizmu restrukturyzacji reprezentacji ani wglądu; nie wyjaśnili tych obserwacji - behawioryzm, - Psychologia Gestalt, - Teoria zmiany reprezentacji, - Teoria przetwarzania informacji, - Teoria rozwiązywania problemu przez analogię II. Poznawcza Percepcyjno-motoryczna Celowa (ukierunkowana praktyka)

7 teoria zmiany reprezentacji Ohlsson, 1992 bazuje na terminologii Psychologii Gestalt dostarcza jednak model mechanizmu leżącego u podłoża wglądu dwa procesy: - zmiana wewnętrznej reprezentacji problemu - uwolnienie się od ograniczeń (ang. constraints relaxation) Stellan Ohlsson teoria zmiany reprezentacji Zmiana wewnętrznej reprezentacji problemu problem rozbitej szachownicy (Kaplan, Simon, 1990) dwa przeciwstawne, narożne pola są usuwane z szachownicy (8 x 8 = 64-2=62) badani otrzymują 31 klocków domino (podwójnych) problem: czy możliwym jest przykryć nimi wszystkie pola szachownicy? po kilku próbach, ludzie zdają sobie sprawę, że popadają w impas: za każdym razem pozostają dwa pola, których nie mogą przykryć klockami. ale istnieje około 1 mln możliwości ułożenia klocków. Może istnieje taki, który umożliwia rozwiązanie problemu? aby rozwiązać problem: potrzeba nowej reprezentacji teoria zmiany reprezentacji Zmiana wewnętrznej reprezentacji problemu problem rozbitej szachownicy (Kaplan, Simon, 1990) teoria zmiany reprezentacji Zmiana wewnętrznej reprezentacji problemu problem rozbitej szachownicy (Kaplan, Simon, 1990) inna reprezentacja 1. policzymy ilość białych i czarnych pół (32 cz;30 b) 2. klocek domino, za każdym razem może przykryć tylko jedno pole czarne i jedno białe 3. a więc: mają 31 klocków domino, zawsze będziesz mógł przykryć 31 b i 31 cz pola. jeszcze inna reprezentacja 1. zmień wielkość szachownicy z 8x8 na 2x2 inna reprezentacja 1. policzymy ilość białych i czarnych pół (32 cz;30 b) 2. klocek domino, za każdym razem może przykryć tylko jedno pole czarne i jedno białe 3. a więc: mają 31 klocków domino, zawsze będziesz mógł przykryć 31 b i 31 cz pola. Inna reprezentacja problemu unaocznia, że nie ma rozwiązania Inna reprezentacja problemu unaocznia, że nie ma rozwiązania

8 teoria zmiany reprezentacji Ohlsson, 1992 bazuje na terminologii Psychologii Gestalt dostarcza jednak modele mechanizmu leżącego u podłoża wglądu teoria zmiany reprezentacji Ohlsson, 1992 bazuje na terminologii Psychologii Gestalt dostarcza jednak modele mechanizmu leżącego u podłoża wglądu dwa procesy: - zmiana wewnętrznej reprezentacji problemu - uwolnienie się od ograniczeń (ang. constraints relaxation) Stellan Ohlsson dwa procesy: - zmiana wewnętrznej reprezentacji problemu - uwolnienie się od ograniczeń (ang. constraints relaxation) Stellan Ohlsson teoria zmiany reprezentacji uwolnienie się od ograniczeń problem 9 - kropek zadanie: połącz 9 kropek 4 prostymi liniami, bez odrywania ołówka zgodnie z zasadami Gestalt: 9 kropek tworzy kształt kwadratu większość ludzi zakłada (niewłaściwie), że muszą pozostać we wnętrzu tego kwadratu. teoria zmiany reprezentacji uwolnienie się od ograniczeń problem 9 - kropek zadanie: połącz 9 kropek 4 prostymi liniami, bez odrywania ołówka zgodnie z zasadami Gestalt: 9 kropek tworzy kształt kwadratu większość ludzi zakłada (niewłaściwie), że muszą pozostać we wnętrzu tego kwadratu. aby rozwiązać problem musisz wyjść poza schemat kwadratu

9 teoria zmiany reprezentacji problem dopasowania zapałek (ang. matchstick problem) teoria zmiany reprezentacji Podsumwanie bazuje na terminologii Psychologii Gestalt dostarcza jednak modele mechanizmu leżącego u podłoża wglądu zadanie: popraw równanie przenosząc tylko jedną zapałkę podpowiedź, która uwolni od ograniczeń : bierz pod uwagę nie tylko liczby, ale także operatory (np. plus, minus, równa się) dwa procesy: - zmiana wewnętrznej reprezentacji problemu - uwolnienie się od ograniczeń (ang. constraints relaxation) ograniczenia teorii: - brak jasności kiedy i w jaki sposób dochodzi do zmiany reprezentacji problemu - inne czynniki mogą być zaangażowane w efekt wglądu (np. inkubacja) Stellan Ohlsson I. Rozwiązywanie problemów Teoria przetwarzania informacji Wprowadzenie - behawioryzm, - Psychologia Gestalt, - Teoria zmiany reprezentacji, - Teoria przetwarzania informacji, Allen Newell Rozwiązanie większości codziennych problemów nie wymaga wglądu Herbert Simon Teoria rozwiązywania problemu przez analogię II. Poznawcza Percepcyjno-motoryczna Celowa (ukierunkowana praktyka) Information processing approach jeśli idziesz na randkę i zatrzasnąłeś sobie kluczyki w aucie - co robisz? jakie strategie są wykorzystywane przy rozwiązywaniu tego typu problemów?

10 Teoria przetwarzania informacji Rozwiązywanie problemów to przeszukiwanie przestrzeni problemu (ang. problem space) przestrzeń problemu: - to wszystkie możliwe stany problemu (może być bardzo szeroka) istnieje optymalne rozwiązanie i można dokonać jego obiektywnego pomiaru Teoria przetwarzania informacji Przykład - wieża Hanoi (Newell, Simon, 1972) punkt wyjścia (ang. initial state): - zawiera informacje zawarte na samym początku problemu - inne czynniki mogą być zaangażowane w efekt wglądu (np. inkubacja) punkt docelowy (ang. goal state): - oczekiwany stan końcowy / rozwiązanie operatory (ang. operators): - zestaw dostępnych operacji, które można wykonać Teoria przetwarzania informacji Teoria przetwarzania informacji Rozwiązywanie problemów to przeszukiwanie przestrzeni problemu (ang. problem space) przestrzeń problemu: - to wszystkie możliwe stany problemu (mogą być bardzo szeroki) - pamięć krótkotrwała i robocza są ograniczone - dlatego nie jesteśmy w stanie wygenerować całej przestrzeni problemowej, a potem poszukiwać rozwiązania w jaki zatem sposób poszukujemy rozwiązania? ludzie wykorzystują heurystyki Heurystyki to poznawczo nieangażujące strategie, które prowadzą do rozwiązania problemu (nie koniecznie optymalnego). przykłady: metoda prób i błędów wspinaczka na wzgórze (ang. hill clumbing) powyższe przykłady - nie wymagają rozumienia istoty problemu

11 Teoria przetwarzania informacji Teoria przetwarzania informacji Heurystyka wspinaczka na wzgórze (Newell, Simon, 1972) - jeśli masz wątpliwości, to wybierz ruch, który przybliża cię do osiągnięcia celu - zamiast taki, który cię od celu oddala - jeśli chcesz osiągnąć szczyt, to idź pod górkę a nie z górki Heurystyka wspinaczka na wzgórze - ograniczenia - czasami trzeba podejmować ruchy, które oddalają od finalnego celu rozwiązania problemu - czasami gdy chcesz osiągnąć szczy musisz iść trochę w dół Teoria przetwarzania informacji Teoria przetwarzania informacji Podsumowanie Podsumowanie Allen Newell Herbert Simon Allen Newell Herbert Simon Teoria przetwarzania informacji działa dobrze w przypadku dobrze zdefiniowanych problemów przestrzeń problemowa - umożliwia dokonanie obiektywnej miary wykonania dobrze sprawdza się w modelach komputerowych - General Problem Slover; GPS Teoria przetwarzania informacji - ograniczenia większość codziennych problemów jest źle zdefiniowanych nie dobrze działa odnośnie problemów wglądowych

12 I. Rozwiązywanie problemów Wprowadzenie - behawioryzm, - Psychologia Gestalt, - Teoria zmiany reprezentacji, - Teoria przetwarzania informacji, - Teoria rozwiązywania problemu przez analogię II. Teoria rozwiązywania problemu przez analogię W sytuacji idealnej, rozwiązywanie problemów czegoś nas uczy Teoria rozwiązywanie problemu przez analogię wyjaśnia jak to się dzieje gdy uczymy się rozwiązywać podobne problemy do tych, których rozwiązanie już znaleźliśmy Poznawcza Percepcyjno-motoryczna Celowa (ukierunkowana praktyka) Teoria rozwiązywania problemu przez analogię Problem fortecy (Gick, Holyoak, 1980) - generał musi zdobyć fortecę. Wiele różnych dróg prowadzi do fortecy, ale każda z nich jest zaminowana. Uniemożliwia to wysłanie całej armii tylko jedną drogą. Z drugiej strony, aby przezwyciężyć siły wroga, musisz zaatakować całą armią jednocześnie. W jaki sposób przeprowadzić atak? rozwiązanie wysyłasz małe oddziały każdą z dróg. Minimalizujesz w ten sposób straty związane z utratą żołnierzy na zaminowanej drodze i uzyskujesz możliwość zaatakowania pełną siłą. Teoria rozwiązywania problemu przez analogię Problem Dunckera (1945) - chirurg musi operować pacjenta z guzem złośliwym żołądka. Może zostać usunięty poprzez silne promieniowanie. Jednakże promieniowanie może, oprócz guza, zniszczyć także inne, sąsiednie tkanki. Z drugiej strony, promieniowanie nie uszkadzające tkanek, nie zniszczy guza. W jaki sposób można zniszczyć guza, nie niszcząc przy tym tkanek? Karl Duncker rozwiązanie trzeba rozszczepić promieniowanie. Użyjesz szereg słabych promieni, które nie będą niszczyć tkanek, ale które - wszystkie razem - zogniskują się w miejscu guza

13 Teoria rozwiązywania problemu przez analogię Teoria rozwiązywania problemu przez analogię Analogia pomiędzy problemem fortecy a problem Dunckera Analogia pomiędzy problemem fortecy a problem Dunckera gdy zaprezentujesz oba problemy jeden po drugim, 30% badanych, którzy rozwiązali problem fortecy zastosuje analogię w rozwiązaniu problemu Dunckera 10% badanych wskazuje rozwiązanie problemy Dunckera, gdy wcześniej nie prezentuje im się problemu fortecy Teoria rozwiązywania problemu przez analogię Analogia pomiędzy problemem fortecy a problem Dunckera gdy zaprezentujesz oba problemy jeden po drugim, 30% badanych, którzy rozwiązali problem fortecy zastosuje analogię w rozwiązaniu problemu Dunckera Dlaczego 70% ludzi nie dostrzega analogii? - w warstwie powierzchownej (dosłownej) obie historie nie są do siebie podobne - posiadają taką samą głęboką strukturę (znaczeniową) - to powoduje, że przeprowadzenie analogii jest bardzo trudne jeżeli powie się badanym, że pomiędzy problemem fortecy a problemem Dunckera istnieje analogia, wtedy prawie wszyscy odnajdują rozwiązanie problemu. Teoria rozwiązywania problemu przez analogię Podsumowanie istnieje wiele badań ukierunkowanych na poszukiwanie czynników, które mogą wywołać odkrycie analogii, wsród nich np. - warstwa powierzchowna, podobieństwo strukturalne, proceduralne pomiędzy wcześniejszym i aktualnym problemem Ograniczenia teorii: - w badaniach laboratoryjnych: analogie są powierzchowne, zaś problemy zbieżne w czasie; w codziennym życiu jest na odwrót - nie dostarcza obszarów do badania różnic indywidualnych dotyczących zdolności do myślenia przez analogię

14 Teorie rozwiązywania problemów - podsumowanie Teorie rozwiązywania problemów - podsumowanie Behawioryzm metoda prób i błędów. Uczenie się przez wzmocnienia. Psychologia Gestalt całość jest czymś więcej niż sumą części opisuje przykład wglądu Teoria zmiany reprezentacji wyjaśnia procesy zachodzące podczas wglądu Teoria przetwarzania informacji dotyczy problemów nie - wglądowych, bardzo dobrze zdefiniowanych (punkt wyjścia, cel, przestrzeń problemowa) Teoria rozwiązywania problemów przez analogię przeniesienie rozwiązania wcześniejszych problemów na nowe problemy. Rozwiązywanie problemów Wprowadzenie behawioryzm, Psychologia Gestalt, Teoria zmiany reprezentacji, Teoria przetwarzania informacji, Teoria rozwiązywania problemu przez analogię Poznawcza Percepcyjno-motoryczna zdolność lub wiedza w obrębie określonego obszaru. Ekspert to człowiek, który posiada wysoki poziom wiedzy lub umiejętności w jakiejś dziedzinie. odnajduje rozwiązania bardzo trudnych zadań Ekspert w grze w szachy odnajduje właściwą drogę czy rozwiązanie spośród milionów opcji może grać kilka partii jednocześnie Celowa (ukierunkowana praktyka) Gary Kasparov, prawdopodobnie najlepszy szachista wszechczasów

15 zdolność lub wiedza w obrębie określonego obszaru. Ekspert to człowiek, który posiada wysoki poziom wiedzy lub umiejętności w jakiejś dziedzinie. odnajduje rozwiązania bardzo trudnych zadań Ekspert w grze w tenisa odbija piłki posyłane w jego kierunku z prędkością 240 km/h czyli piłka pokonuje drogę pomiędzy tenisistami w ciągu 500 ms gracz musi w tym czasie oszacować kierunek, odległość i docelowe położenie piłki Roger Federer, prawdopodobnie najlepszy tenisista wszechczasów Rozwiązywanie problemów vs zdolność lub wiedza w obrębie określonego obszaru. Rozwiązywanie problemów skupione na heurystykach, które są plastyczne i dlatego stosowalne w różnych zadaniach heurystyki mają ograniczone zastosowanie w bardziej złożonych dziedzinach, np. jak granie w szachy na poziomie arcymistrza wiedza ograniczona do jednej dziedziny dotyczy pytania: w jaki sposób ludzie rozwiązują problemy związane z wykonywaniem ciągle tego samego zadania? doświadczenie w tej dziedzinie - to kluczowy element Eksperci umysłowi - szachiści, mistrzowie pamięci, Eksperci percepcyjno-motoryczni - tenisiści, muzycy, i bycie ekspertem wydaje się być związane z rodzajem mechanizmów, które leżą u podłoża eksperckości Eksperci umysłowi w jaki sposób myślą eksperci? Adrian de Groot (1964) w jaki sposób myślą szachiści? w jaki sposób odnajdują prawidłowy ruch? używał technikę eksperymentalną prezentował szachistom określone, szachowe, sytuacje problemowe ich zadaniem było myśleć na głos notował ich wypowiedzi w protokole werbalnym Adraan de Groot ( )

16 Eksperci umysłowi w jaki sposób myślą eksperci? bardzo podobnie do zwykłych ludzi grających w szachy porównywalne strategie jedni i drudzy najpierw dokonują inspekcji pozycji szachowych dokonują ich klasyfikacji szacują podobną liczbę ruchów pomimo tego, arcymistrzowie znajdują lepsze rozwiązanie problemu Adraan de Groot ( ) Eksperci umysłowi na czym zatem polega różnica? na czasie. Mistrzowie szybciej są w stanie uchwycić znaczenie pozycji szachowej. arcymistrzowie w ciągu kilku sekund amatorzy w ciągu około 15 minut dzięki temu, pomimo, że obie grupy mają takie same ograniczenia funkcji poznawczych, to arcymistrzowie mają więcej czasu na wykorzystanie swoich zasobów do znalezienia rozwiązania arcymistrzowie mają większą wiedzę odnośnie różnych pozycji szachowych wykazano w zadaniach pamięciowych - dotyczących wydobycia informacji dotyczących pozycji szachowych Eksperci umysłowi zadania wydobycia z pamięci informacji dot. znaczących pozycji szachowych arcymistrzowie wyraźnie przewyższają zwykłych graczy zadanie wydobycia z pamięci informacji dot. losowych pozycji szachowych arcymistrzowie nie mają lepszej pamięci od amatorów wyjaśnienie - teoria porcjowania (ang. chunking theory) Eksperci umysłowi wyjaśnienie - teoria porcjowania (ang. chunking theory) punkt wyjścia: znacząca pozycja szachowa arcymistrzowie (eksperci) mają dużą wiedzę bazującą na porcjach w ich pamięci długotrwałej porcje - dobrze znane wzorce wykorzystywane jako jednostki są nabyte w drodze doświadczenia możliwe, że eksperci rozwiązują problemy w odniesieniu do porcji informacji

17 Eksperci umysłowi wyjaśnienie - teoria porcjowania (ang. chunking theory) wyjaśnienie - teoria szablonu (ang. template theory) punkt wyjścia: znacząca pozycja szachowa arcymistrzowie (eksperci) mają dużą wiedzę bazującą na porcjach w ich pamięci długotrwałej porcje - dobrze znane wzorce wykorzystywane jako jednostki są nabyte w drodze doświadczenia możliwe, że eksperci rozwiązują problemy w odniesieniu do porcji informacji teoria porcjowania jest uzupełniona przez teorię szablonu: porcje mogą łączyć się w jeszcze ogólniejsze jednostki - szablony. Eksperci umysłowi zadania wydobycia z pamięci informacji dot. znaczących pozycji szachowych arcymistrzowie wyraźnie przewyższają zwykłych graczy zadanie wydobycia z pamięci informacji dot. losowych pozycji szachowych arcymistrzowie nie mają lepszej pamięci od amatorów wyjaśnienie - teoria porcjowania (ang. chunking theory) Eksperci umysłowi zadania wydobycia z pamięci informacji dot. znaczących pozycji szachowych arcymistrzowie wyraźnie przewyższają zwykłych graczy zadanie wydobycia z pamięci informacji dot. losowych pozycji szachowych arcymistrzowie nie mają lepszej pamięci od amatorów wyjaśnienie - teoria porcjowania (ang. chunking theory) Eksperci umysłowi wyjaśnienie - teoria porcjowania (ang. chunking theory) wyjaśnienie - teoria szablonu (ang. template theory) punkt wyjścia: znacząca pozycja szachowa arcymistrzowie (eksperci) mają dużą wiedzę bazującą na porcjach w ich pamięci długotrwałej porcje - dobrze znane wzorce wykorzystywane jako jednostki są nabyte w drodze doświadczenia możliwe, że eksperci rozwiązują problemy w odniesieniu do porcji informacji teoria porcjowania jest uzupełniona przez teorię szablonu: porcje mogą łączyć się w jeszcze ogólniejsze jednostki - szablony.

18 podsumowanie Eksperci umysłowi mogą być badani przy użyciu techniki mówienia na głos przynajmniej częściowo bazuje na porcjowaniu (ang. chunking) duża wiedza = dużo porcji możliwych do wydobycia z pamięci długotrwałej Eksperci umysłowi - szachiści, mistrzowie pamięci, Eksperci percepcyjno-motoryczni - tenisiści, muzycy, Eksperci percepcyjno-motoryczni - tenisiści, muzycy, zadanie prostej reakcji motorycznej jak tylko zobaczysz bodziec - naciśnij przycisk badani prawie nigdy nie są szybsi niż 200ms serwis (w tenisie) prędkość piłki: 240 km/h; droga pomiędzy tenisistami przebyta w czasie 500ms określenie kierunku, odległości, punktu odbicia piłki zaplanowanie i wykonanie złożonych czynności motorycznych (np. ruchu rakiety - forheand, backheand, ) Eksperci percepcyjno-motoryczni - tenisiści, muzycy, zadanie prostej reakcji motorycznej jak tylko zobaczysz bodziec - naciśnij przycisk badani prawie nigdy nie są szybsi niż 200ms serwis (w tenisie) prędkość piłki: 240 km/h; droga pomiędzy tenisistami przebyta w czasie 500ms określenie kierunku, odległości, punktu odbicia piłki zaplanowanie i wykonanie złożonych czynności motorycznych (np. ruchu rakiety - forheand, backheand, )

19 Eksperci percepcyjno-motoryczni - tenisiści, muzycy, zadanie prostej reakcji motorycznej jak tylko zobaczysz bodziec - naciśnij przycisk badani prawie nigdy nie są szybsi niż 200ms serwis (w tenisie) prędkość piłki: 240 km/h; droga pomiędzy tenisistami przebyta w czasie 500ms określenie kierunku, odległości, punktu odbicia piłki zaplanowanie i wykonanie złożonych czynności motorycznych (np. ruchu rakiety - forheand, backheand, ) Jak to jest możliwe? Eksperci percepcyjno-motoryczni Eksperci są lepsi w przewidywaniu zdarzeń paradygmat okluzji (ang. occlusion paradigm) oglądanie wideo z wykonania serwisu, aż do momentu zetknięcia się piłki z rakietą eksperci dużo lepsi w przewidywaniu punktu docelowego piłki Manipulacja eksperymentalna - co się stanie gdy film zatrzymywany tuż przed zetknięciem piłki z rakietą pokażesz tylko fragmenty filmu np. ramię, górną/dolną część ciała Eksperci percepcyjno-motoryczni Eksperci są lepsi w przewidywaniu zdarzeń paradygmat okluzji (ang. occlusion paradigm) oglądanie wideo z wykonania serwisu, aż do momentu zetknięcia się piłki z rakietą eksperci dużo lepsi w przewidywaniu punktu docelowego piłki Manipulacja eksperymentalna - co się stanie gdy film zatrzymywany tuż przed zetknięciem piłki z rakietą pokażesz tylko fragmenty filmu np. ramię, górną/dolną część ciała Co trzeba zrobić, aby stać się ekspertem? Zubożenie prezentowanego materiału pogarszało predykcję ekspertów, ale nie wpływało na wyniki amatorów Eksperci korzystają z większej ilości wskazówek niż nowicjusze i to pozwala im przewidywać zdarzenia

20 Co trzeba zrobić, aby stać się ekspertem? To praktyka czyni mistrza - musisz ćwiczyć, ćwiczyć, ćwiczyć, ćwiczyć - musisz ćwiczyć, ćwiczyć, ćwiczyć, ćwiczyć Co trzeba zrobić, aby stać się ekspertem? To praktyka czyni mistrza sposób praktykowania ma znaczenie tylko ukierunkowana praktyka (celowa) uczyni cię ekspertem W codziennym życiu często spotykamy ludzi, którzy nie praktykują, ni ćwiczą oni nigdy nie będą prawdziwymi ekspertami Co trzeba zrobić, aby stać się ekspertem? Co to jest ukierunkowana praktyka? bardzo szczegółowo ustrukturalizowana aktywność, której celem jest wyeliminowanie słabości ustalone poziomu trudności, dostosowane do osoby trenowanej monitorowanie wykonania (ciągłe dostarczanie informacji zwrotnej) zazwyczaj nie są przyjemne (potrzebna silna motywacja) Czy taki trening wystarczy? (zdania są podzielone; być może konieczny jest też talent, a więc coś wrodzonego) Podsumowanie eksperckość - to umiejętność lub wiedza w jakiejś określonej dziedzinie eksperckość w zakresie poznawczym (np. szachiści) bazuje głównie na wiedzy (np. poprzez porcjowanie) eksperckość percepcyjno-motoryczna (np. tenisiści) bazuje na wiedzy (np. odnośnie percepcji ruchu przeciwnika, przewidywanie), ale także automatyzacja znaczenie ukierunkowanej praktyki (celowej) osiągnięcie poziomu eksperckiego wymaga specyficznych treningów

21 Rozwiązywanie problemów Wprowadzenie behawioryzm, Psychologia Gestalt, Teoria zmiany reprezentacji, Teoria przetwarzania informacji, Teoria rozwiązywania problemu przez analogię poznawcza/ intelektualna / umysłowa percepcyjno-motoryczna celowa (ukierunkowana praktyka)