[NW]bc]b]^ ^ WRNcMXUWX LR MXY[JLb! [NW]b [XMcRWWN! NVN[b]^[b

Transkrypt

1 Wilmowska-Pietruszyñska Orzecznictwo Lekarskie 2007, A. Zabezpieczenie 4(1): spo³eczne niepe³nosprawnoœci i niesamodzielnoœci w polsce 13 Zabezpieczenie spo³eczne niepe³nosprawnoœci i niesamodzielnoœci w Polsce Social security for the disabled and the dependient in Poland ANNA WILMOWSKA-PIETRUSZYÑSKA Szko³a Zdrowia Publicznego CMKP Warszawa Streszczenie Prognozowana sytuacja demograficzna wymusza planowanie koniecznoœci zapewnienia opieki osobom niesamodzielnym z powodu choroby lub staroœci a których liczba i odsetek bêdzie siê systematycznie zwiêksza³a tak e w naszym kraju. Aktualnie istnieje w naszym kraju kilka systemów orzeczniczych na potrzeby instytucji ubezpieczeñ spo³ecznych lub zabezpieczenia spo³ecznego. Dokonany przegl¹d tych obowi¹zuj¹cych systemów wskazuje, e nie mamy takiego, który móg³by zapewniæ opiekê i pielêgnacjê osobom niezdolnym do samodzielnej egzystencji. Wszystkie one ograniczaj¹ swój udzia³ do przyznania ubezpieczonym pomocy pieniê nej w formie dodatków lub partycypowania w zwrocie czêœci kosztów ponoszonych przez osoby niepe³nosprawne zwi¹zane z potrzebami wynikaj¹cymi z ich niesamodzielnoœci. Takie œwiadczenia nie mog¹ zast¹piæ faktycznej opieki i pielêgnacji osobom tego potrzebuj¹cym. W pracy dokonano szczegó³owej analizy statystycznej dotycz¹cej liczby osób korzystaj¹cych ze œwiadczeñ z ubezpieczenia spo³ecznego, wysokoœci tych œwiadczeñ, œredniej prze ycia aktualnego i prognozowanego w najbli szych latach. Z analizy tej wynika koniecznoœæ stworzenia nowego systemu ubezpieczeniowego pozwalaj¹cego osobom niesamodzielnym korzystaæ z rzeczywistej opieki i pielêgnacji od momentu kiedy stan¹ siê niesamodzielne. S³owa kluczowe: aktualne zabezpieczenie spo³eczne, niesamodzielnoœæ, ubezpieczenie pielêgnacyjne Summary The predicted demographic situation forces us to plan for the necessity of special care for people dependent on external aid due to illnesses or age whose percentage and number will be systematically increasing especially in our country. At present there are several medical certification systems existing in Poland for the purposes of social insurance institutions and/or social security. The review of those systems indicates that we do not have one that could ensure the proper care and nursing of people unable to live independently. All those existing systems limit their contribution to granting the insured financial help in the form of donations or partial reimbursement of the costs covered by the disabled connected with the needs arising from their disability. Such benefits, however, cannot replace the real care and nursing of people who need them. The paper covers the detailed analysis of statistical data concerning the number of people who actually use the welfare benefits, the amount used, as well as the average length of life expectancy and predictions for the upcoming years. This analysis shows the necessity to create a new social insurance system that would allow people dependent on external aid use the actual care and nursing from the moment they become dependent. Key words: nursing benefits, predictions, justifications Orzecznictwo Lekarskie 2007, 4(1): Nades³ano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence Anna Wilmowska-Pietruszyñska Szko³a Zdrowia Publicznego CMKP ul. Kleczewska 61/63, Warszawa anna.wilmowska@autograf.pl Wstêp Choroba najczêœciej pojmowana jest jako wyraz patologii, postrzeganej przez chorego jako stan z³ego samopoczucia, dyskomfortu (o zró nicowanym nasileniu), a ponadto daj¹cej siê rozpoznaæ klinicznie czyli zdiagnozowaæ. Choroba mo e tak e oznaczaæ i obejmowaæ stany, których nie jesteœmy œwiadomi, gdy nie odczuwamy adnych dolegliwoœci. Mo na j¹ jednak rozpoznaæ lub wykluczyæ dziêki bardzo czu³ym testom klinicznym i laboratoryjnym. Mog¹ to byæ wczesne stadia rozwijaj¹cej siê choroby i szybka diagnostyka oraz w³aœciwe leczenie przyczyniaj¹ siê do zapobiegania groÿnym skutkom, mog¹cym siê ujawniæ w przysz³oœci. Mo na wiele lat prze yæ z chorob¹ i dziêki w³aœciwemu leczeniu, rehabilitacji oraz skutecznej mobilizacji psychicznej rozwijaæ ró norodn¹ aktywnoœæ.

2 14 Orzecznictwo Lekarskie 2007, 4(1): Niekiedy aktywnoœæ ta odbywa siê na obni onym poziomie sprawnoœci ale na skutek przystosowania siê organizmu do dzia³ania w ograniczonych warunkach, obserwatorowi zewnêtrznemu trudno by³oby uznaæ tak¹ osobê za chor¹. Tabela I. Kolejnoœæ i skutki dzia³ania czynników chorobotwórczych na organizm Czynniki etiologiczne czynniki biologiczne czynniki chemiczne czynniki fizyczne czynniki mechaniczne czynniki genetyczne Mechanizmy dzia³ania zaburzenia przemiany materii zaburzenia funkcji narz¹dów wewnêtrznych przerwanie ci¹g³oœci lub zniszczenie skóry Skutki dzia³ania choroby o przebiegu ostrym podostrym przewlek³ym Nastêpstwa spo³eczne wyzdrowienie niepe³nosprawnoœæ niesamodzielnoœæ zgon Celem pracy by³o przedstawienie na podstawie analiz statystycznych szacunkowej oceny aktualnej i prognozowanej liczby osób niepe³nosprawnych i niesamodzielnych w Polsce oraz przegl¹d zasad i sposobów ich zabezpieczenia spo³ecznego. Niepe³nosprawnoœæ Ka dy stan chorobowy niezale nie od jego przyczyny i charakteru mo e zakoñczyæ siê wyzdrowieniem lub spowodowaæ krótkotrwa³e, d³ugotrwa³e b¹dÿ trwa³e upoœledzenie sprawnoœci fizycznej i/lub psychicznej. W I Rewizji Miêdzynarodowej Klasyfikacji Niepe³nosprawnoœci przyjêto podzia³ skutków choroby na: uszkodzenia dotycz¹ce nieprawid³owoœci budowy i wygl¹du cia³a funkcji narz¹dów lub uk³adów organizmu niezdolnoœæ skutki uszkodzenia utrudniaj¹ wykonywanie czynnoœci i w znacznym stopniu os³abiaj¹ aktywnoœæ danej osoby ograniczenia w rolach s¹ nastêpstwem uszkodzenia i niezdolnoœci maj¹c wp³yw na relacje miêdzyludzkie i przystosowanie do otoczenia Niepe³nosprawnoœæ wed³ug Œwiatowej Organizacji Zdrowia to wynikaj¹ce z uszkodzenia i upoœledzenia funkcji organizmu ograniczenie lub brak zdolnoœci do wykonywania czynnoœci w sposób lub w zakresie uwa anym za normalny dla cz³owieka. Wed³ug Œwiatowej Organizacji Zdrowia niepe³nosprawnymi s¹ osoby, które nie mog¹ czêœciowo lub ca³kowicie zapewniæ sobie mo liwoœci samodzielnego normalnego ycia indywidualnego i spo- ³ecznego na skutek wrodzonego lub nabytego upoœledzenia sprawnoœci fizycznych i/lub psychicznych. Europejskie Forum Niepe³nosprawnoœci Parlamentu Europejskiego w 1994 r. zdefiniowa³o osobê niepe³nosprawn¹ jako jednostkê w pe³ni swych praw, znajduj¹c¹ siê w sytuacji upoœledzaj¹cej j¹ na skutek barier œrodowiskowych, ekonomicznych i spo³ecznych, których z powodu wystêpuj¹cych u niej uszkodzeñ nie mo e przezwyciê yæ w taki sposób jak inni ludzie. II Rewizja Miêdzynarodowej Klasyfikacji Niepe³nosprawnoœci (ICF) og³oszona przez WHO w 2001 roku przyjmuje ca³oœciowy model niepe³nosprawnoœci ³¹cz¹cy sferê medyczn¹ i spo³eczn¹. Obejmuje ona zale noœci wystêpuj¹ce miêdzy: uszkodzeniami; ograniczeniem aktywnoœci; ograniczeniem uczestnictwa w yciu spo³ecznym; uwarunkowane czynnikami osobniczymi lub œrodowiskowymi. Pogarszaj¹ca siê kondycja zdrowotna polskiego spo³eczeñstwa przejawia siê wysokim poziomem umieralnoœci z powodu: chorób uk³adu kr¹ enia; nowotworów; urazów i zatruæ; a tak e wzrostem: zapadalnoœci na niektóre choroby zakaÿne; schorzeñ psychicznych. Towarzyszy temu sta³e zwiêkszanie liczby osób niepe³nosprawnych oraz osób, które ze wzglêdu na stopieñ zaawansowania schorzeñ i upoœledzenia funkcji organizmu wymagaj¹ sta³ej lub d³ugotrwa³ej pomocy innych osób w zwyk³ych czynnoœciach ycia codziennego (niesamodzielnych). Postêp w dziedzinie nauk medycznych powoduje wyd³u enie d³ugoœci trwania ycia i zwiêkszanie siê odsetka osób w wieku starszym. Rosn¹ce oczekiwania lepszej jakoœci ycia i zmieniaj¹ca siê sytuacja rodziny powoduj¹, e niepe³nosprawnoœæ i niesamodzielnoœæ sta³y siê problemem spo³ecznym.

3 Wilmowska-Pietruszyñska A. Zabezpieczenie spo³eczne niepe³nosprawnoœci i niesamodzielnoœci w polsce 15 W Polsce system zabezpieczenia spo³ecznego osób niepe³nosprawnych i niesamodzielnych jest realizowany w ramach: powszechnego ubezpieczenia spo³ecznego pracowników, osób pracuj¹cych na w³asny rachunek oraz rolników, zabezpieczenia spo³ecznego niektórych pracowników pañstwowych, pomocy spo³ecznej dla osób nieubezpieczonych, wspierania zatrudnienia osób niepe³nosprawnych i pracodawców tworz¹cych dla nich miejsca pracy. Podkreœlenia wymaga, e dla ka dej z tych form zabezpieczenia istniej¹ odrêbne systemy orzekania i wg ró nych kryteriów oceny niepe³nosprawnoœci i niesamodzielnoœci, st¹d nie da siê w miarê dok³adnie okreœliæ liczby tych osób. Formami realizacji ubezpieczenia spo³ecznego s¹ g³ównie œwiadczenia finansowe okreœlane jako: renty przyznawane na okreœlony okres ubezpieczonym (lub jego rodzinie), którzy nie osi¹gnêli ustawowego wieku emerytalnego i wskutek naruszenia sprawnoœci organizmu (niepe³nosprawnoœci) utracili zdolnoœæ do pracy zarobkowej, emerytury przyznawane do ywotnie ubezpieczonym, którzy niezale nie od stopnia sprawnoœci ich organizmu osi¹gnêli przewidziany ustaw¹ wiek i wyka ¹ siê odpowiednim sta em ubezpieczenia. dodatki pielêgnacyjne dla ubezpieczonych pobieraj¹cych renty lub emerytury i uznanych za niezdolnych do samodzielnej egzystencji lub emerytów, którzy osi¹gnêli wiek 75 lat. W ka dym z tych systemów odrêbnie okreœla siê zakres uprawnieñ do œwiadczeñ z zabezpieczenia spo³ecznego zwi¹zanych z niepe³nosprawnoœci¹. Tabela II. Zabezpieczenie spo³eczne Urodzenia Zdrowie Sprawnoœæ Samodzielnoœæ Choroba Niepe³nosprawnoœæ Niesamodzielnoœæ Zgony - prewencja a) renty z tytu³u Zasi³ek - diagnostyka - niezdolnoœci do pracy (ZUS) Dodatek Zasi³ek macierzyñski - leczenie (NFZ) - ca³kowitej niezdolnoœci do pracy rolniczej (KRUS) pielêgnacyjny pogrzebowy - niezdolnoœci do s³u by (MON, MSWiA, MS) (ZUS, KRUS, - zasi³ki chorobowe b) renty socjalne bud et Pañstwa) - œwiadczenia rehabilitacyjne c) renty inwalidów wojennych i kombatantów (ZUS, KRUS, bud et Pañstwa, (bud et Pañstwa) pracodawcy) REHABILITACJA (NFZ, ZUS, KRUS, PFRON) Tabela III. Ubezpieczenie spo³eczne pracowników i osób pracuj¹cych na w³asny rachunek (ZUS) Ubezpieczenie spo³eczne pracowników i osób pracuj¹cych na w³asny rachunek ZUS Niezdoln¹ do pracy jest osoba, która ca³kowicie lub czêœciowo utraci³a zdolnoœæ do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawnoœci organizmu i nie rokuje odzyskania zdolnoœci do pracy po przekwalifikowaniu Stopnie: ca³kowita niezdolnoœæ do pracy to utrata zdolnoœci do wykonywania jakiejkolwiek pracy czêœciowa niezdolnoœæ do pracy to znacznego stopnia utrata zdolnoœci do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji Tabela IV. Ubezpieczenie spo³eczne rolników (KRUS) Ubezpieczenie spo³eczne rolników KRUS ZA ca³kowicie niezdolnego do pracy w gospodarstwie rolnym, uwa a siê ubezpieczonego, który z powodu naruszenia sprawnoœci organizmu utraci³ zdolnoœæ do osobistego wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym. Ca³kowit¹ niezdolnoœæ do pracy w gospodarstwie rolnym uznaje siê za trwa³¹, je eli ubezpieczony nie rokuje odzyskania zdolnoœci do osobistego wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym. Tabela V. Zabezpieczenie inwalidztwa o³nierzy zawodowych (MON) Zabezpieczenie inwalidztwa o³nierzy zawodowych MON Inwalid¹ jest o³nierz zwolniony z zawodowej s³u by wojskowej, który ze wzglêdu na stan zdrowia zosta³ uznany za ca³kowicie niezdolnego do tej s³u by wskutek sta³ego lub d³ugotrwa³ego naruszenia sprawnoœci organizmu Ustala siê trzy grupy inwalidztwa o³nierzy ca³kowicie niezdolnych do s³u by: 1.I grupa ca³kowicie niezdolni do pracy 2.II grupa czêœciowo niezdolni do pracy 3.III grupa zdolni do pracy

4 16 Orzecznictwo Lekarskie 2007, 4(1): Tabela VI. Zabezpieczenie inwalidztwa funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeñstwa Wewnêtrznego, Agencji Wywiadu, Stra y Granicznej, Pañstwowej Stra y Po arnej, S³u by Wiêziennej (MSWiA) Zabezpieczenie inwalidztwa funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeñstwa Wewnêtrznego, Agencji Wywiadu, Stra y Granicznej, Pañstwowej Stra y Po arnej, S³u by Wiêziennej (MSWiA) Komisja lekarska ustala, czy nast¹pi³a ca³kowita niezdolnoœæ do s³u by wskutek sta³ego lub d³ugotrwa³ego naruszenia sprawnoœci organizmu oraz czy powoduje ono ca³kowit¹ lub czêœciow¹ niezdolnoœæ do pracy Funkcjonariusz zwolniony ze s³u by, który zosta³ inwalid¹, mo e byæ zdolny do pracy, czêœciowo niezdolny do pracy lub ca³kowicie niezdolny do pracy Grupy inwalidztwa: 1.I grupa ca³kowita niezdolnoœæ do pracy 2.II grupa czêœciowa niezdolnoœæ do pracy 3.III grupa zdolnoœæ do pracy Tabela VII. Zabezpieczenie niepe³nosprawnoœci (Ministerstwo Pracy i Polityki Spo³ecznej) Zabezpieczenie niepe³nosprawnoœci MPiPS Osobami niepe³nosprawnymi s¹ osoby, których stan fizyczny, psychiczny lub umys³owy trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza b¹dÿ uniemo liwia pe³nienie funkcji spo³ecznych, a szczególnie zdolnoœci do wykonywania pracy zawodowej Stopnie niepe³nosprawnoœci: 1.znaczny 2.umiarkowany 3.lekki Osoby ze znacznym stopniem niepe³nosprawnoœci to osoby z naruszon¹ sprawnoœci¹ organizmu, niezdolne do podjêcia pracy albo zdolne do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagaj¹ce, w celu pe³nienia funkcji spo³ecznych, sta³ej lub d³ugotrwa³ej opieki i pomocy innych osób w zwi¹zku z niezdolnoœci¹ do samodzielnej egzystencji Osoby z umiarkowanym stopniem niepe³nosprawnoœci to osoby z naruszon¹ sprawnoœci¹ organizmu, niezdolne do pracy albo zdolne do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagaj¹ce czasowej albo czêœciowej pomocy innych osób w celu pe³nienia funkcji spo³ecznych Osoby z lekkim stopniem niepe³nosprawnoœci to osoby o naruszonej sprawnoœci organizmu, powoduj¹cej w sposób istotny zmniejszenie zdolnoœci do wykonywania pracy w porównaniu ze zdolnoœciami, jakie wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pe³n¹ sprawnoœci¹ psychiczn¹ i fizyczn¹, lub maj¹ce ograniczenia w odgrywaniu ról spo³ecznych daj¹ce siê kompensowaæ za pomoc¹ wyposa enia w przedmioty ortopedyczne, œrodki pomocnicze lub œrodki techniczne Tabela VIII. Organy orzekaj¹ce Organy orzekaj¹ce ZUS Lekarze orzecznicy ZUS KRUS Lekarze rzeczoznawcy MON Terenowe wojskowe komisje lekarskie MSWiA Wojewódzkie komisje lekarskie MPiPS Powiatowe zespo³y do spraw orzekania o niepe³nosprawnoœci II instancja (odwo³awcza) ZUS Komisje lekarskie Zak³adu KRUS Komisje lekarskie Kasy MON Rejonowe wojskowe komisje lekarskie MSWiA Okrêgowe komisje lekarskie MPiPS Wojewódzkie zespo³y do spraw orzekania o niepe³nosprawnoœci Zak³ad Ubezpieczeñ Spo³ecznych Tabela IX. Liczba ubezpieczonych w latach Lata Ubezpieczeni w tys.okres poprzedni = ,8 100, ,1 97, ,3 98, ,6 104, ,9 98, ,0 98, ,0 99, ,3 99, ,4 100, ,9 102,1 \ " ]b `! "" "" ""! """ Ryc. 1. Liczba ubezpieczonych w latach (stan w grudniu)

5 Wilmowska-Pietruszyñska A. Zabezpieczenie spo³eczne niepe³nosprawnoœci i niesamodzielnoœci w polsce 17 Tabela X. Fundusze sk³adki Wyszczególnienie Wysokoœæ sk³adki pracownik pracodawca Fundusz emerytalny 9,76% 9,76% Fundusz chorobowy 2,45% Fundusz rentowy 6,50% 6,50% Fundusz wypadkowy 0,4 % - 8,12% Tabela XI. Wyp³aty œwiadczeñ pieniê nych wg funduszy wyodrêbnionych w ramach FUS (w mln z³) Wyszczególnienie Ogó³em FUS , , ,6 z tego: z funduszu emerytalnego , , ,1 z funduszu rentowego , , ,1 z funduszu chorobowego 4 911, , ,8 z funduszu wypadkowego 4 250, , ,6 Tabela XII. Przeciêtna miesiêczna liczba osób pobieraj¹cych emerytury, renty z tytu³u niezdolnoœci do pracy i renty rodzinne (bez osób pobieraj¹cych emerytury i renty realizowane na mocy umów miêdzynarodowych oraz bez osób maj¹cych równie prawo do œwiadczenia rolniczego) Lata Liczba osób pobieraj¹cych emerytury renty z tytu³u niezdolnoœci do pracy renty rodzinne okres okres okres w tys.poprzedni w tys. poprzedni w tys.poprzedni = 100 = 100 = , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,5 [NW]bc]b]^ ^ WRNcMXUWX LR MXY[JLb! [NW]b [XMcRWWN! NVN[b]^[b Ryc. 2. Przeciêtna miesiêczna liczba osób pobieraj¹cych emerytury, renty z tytu³u niezdolnoœci do pracy i renty rodzinne (bez osób pobieraj¹cych emerytury i renty realizowane na mocy umów miêdzynarodowych oraz bez osób maj¹cych równie prawo do œwiadczenia rolniczego) Ryc. 3. Struktura wyp³acanych rent z tytu³u niezdolnoœci do pracy wed³ug stopnia niezdolnoœci

6 18 Orzecznictwo Lekarskie 2007, 4(1): Ryc. 4. Struktura wed³ug wieku osób pobieraj¹cych renty z tytu³u niezdolnoœci do pracy w grudniu 2005 r. Ryc. 5. Struktura wed³ug wieku osób uprawnionych do renty rodzinnej w grudniu 2005 r. Tabela XIII. Struktura wed³ug sta u pracy (bez sta u hipotetycznego) osób pobieraj¹cych renty z tytu³u niezdolnoœci do pracy - stan w grudniu 2005 r. Wyszczególnienie Ogó³em Mê czyÿni Kobiety Ogó³em FUS w odsetkach Ogó³em 100,0 100,0 100,0 4 lata i mniej 2,6 2,7 2, ,9 7,4 13, ,2 9,5 18, ,4 12,5 19, ,6 16,5 19, ,5 19,4 14, ,1 17,1 7, ,2 10,1 3,2 40 lat i wiêcej 3,5 4,8 1,7 Œredni sta w latach 21,423,5 18,6! \ ]b `! """ NVN[b]^[b [NW]bc]b]^^WRNcMXUWX LRMXY[JLb [NW]b[XMcRWWN Ryc. 6. Liczba œwiadczeniobiorców, którym przyznano emeryturê b¹dÿ rentê w latach Ryc. 7. Struktura emerytów i rencistów otrzymuj¹cych œwiadczenia z FUS a) wg wysokoœci œwiadczeñ w kwietniu 2005 r. a) bez osób pobieraj¹cych emerytury i renty realizowane na mocy umów miêdzynarodowych oraz bez osób maj¹cych równie prawo do œwiadczenia rolniczego

7 Wilmowska-Pietruszyñska A. Zabezpieczenie spo³eczne niepe³nosprawnoœci i niesamodzielnoœci w polsce 19 Tabela. XIV. Przeciêtna miesiêczna wysokoœæ a) œwiadczenia emerytalno-rentowego z Funduszu Ubezpieczeñ Spo³ecznych wed³ug rodzaju œwiadczenia (w z³otych) Wyszczególnienie b) c) Ogó³em 783,84 842,38 934,34 999, , , ,23 Emerytury 893,04 957, , , , , ,53 Renty z tytu³u niezdolnoœci do pracy 654,11 702,58 777,53 828,61 857,27 875,43 901,93 Renty rodzinne 772,79 826,81 912,27 968, , , ,49 a.bez œwiadczeñ wyp³acanych obok emerytury i renty rolniczej, bez emerytur i rent realizowanych na mocy umów miêdzynarodowych; b.bez jednorazowej wyp³aty wyp³aconej w 2001 r.zapewniaj¹cej realny wzrost przeciêtnej emerytury i renty z FUS w 2000 r. o 0,3% w stosunku do 1999 r.; c.³¹cznie z kwot¹ jednorazowej wyp³aty dla osób pobieraj¹cych œwiadczenia emerytalno - rentowe w kwocie nie wy szej ni kwota najni szej emerytury lub renty. Ryc. 8. Przeciêtna miesiêczna liczba emerytów i rencistów pobieraj¹cych œwiadczenia z FUS wed³ug rodzajów pobieranych œwiadczeñ w okresie I - XII 2005 r. Ryc. 9. Przeciêtna miesiêczna liczba emerytów i rencistów pobieraj¹cych œwiadczenia wyp³acane przez MON, MSWiA oraz MS w okresie I-XII 2005 r. Œwiadczenia by³ych o³nierzy zawodowych i cz³onków ich rodzin Ministerstwo Obrony Narodowej Tabela XV. Wojskowe emerytury i renty wed³ug rodzajów œwiadczeñ w okresie I - XII 2005 r. a) Przeciêtna miesiêczna. b) Bez kwoty jednorazowej wyp³aty dla osób pobieraj¹cych œwiadczenia emerytalno-rentowe w kwocie nie wy szej ni kwota najni szej emerytury lub renty. Wyszczególnienie Liczba emerytów Kwota œwiadczeñ ogó³em Przeciêtna miesiêczna i rencistów w tys. w tys.z³ wysokoœæ emerytury i renty w z³ O G Ó E M 153, , ,69 Emerytury 101, , ,44 Renty z tytu³u niezdolnoœci do pracy 19, , ,66 Renty rodzinne 33, , ,53

8 20 Orzecznictwo Lekarskie 2007, 4(1): Œwiadczenia by³ych funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeñstwa Wewnêtrznego, Agencji Wywiadu, Stra y Granicznej, Biura Ochrony Rz¹du, Pañstwowej Stra y Po arnej i cz³onków ich rodzin Ministerstwo Spraw Wewnêtrznych i Administracji Tabela XVI. Emerytury i renty resortowe wed³ug rodzajów œwiadczeñ w okresie I-XII 2005 r. Wyszczególnienie Liczba emerytów Kwota œwiadczeñ ogó³em Przeciêtna miesiêczna i rencistów w tys a) w tys. z³ b) wysokoœæ emerytury i renty w z³ b) O G Ó E M 164, , ,08 Emerytury 114, , ,89 Renty z tytu³u niezdolnoœci do pracy 15, , ,24 Renty rodzinne 34, , ,45 a. Przeciêtna miesiêczna. b. Bez kwoty jednorazowej wyp³aty dla osób pobieraj¹cych œwiadczenia emerytalno-rentowe w kwocie nie wy szej ni kwota najni szej emerytury lub renty. Œwiadczenia by³ych funkcjonariuszy S³u by Wiêziennej i cz³onków ich rodzin Tabela XVII. Emerytury i renty resortowe wed³ug rodzajów œwiadczeñ w okresie I-XII 2005 r. Wyszczególnienie Liczba a) emerytów Kwota œwiadczeñ Przeciêtna miesiêczna i rencistów w tys.ogó³em w tys.z³ wysokoœæ emerytury i renty w z³ O G Ó E M 24, , ,58 Emerytury 16, , ,44 Renty z tytu³u niezdolnoœci do pracy 2, , ,20 Renty rodzinne 5, , ,55 a) Przeciêtna miesiêczna. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Spo³ecznego Tabela XVIII. Wymiar kwartalnych sk³adek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe KRUS w 2005 roku (w z³otych) Sk³adka na ubezpieczenie: I kwarta³ II kwarta³ III kwarta³ IV kwarta³ emerytalno - rentowe 168,80 168,80 168,80 168,80 wypadkowe, chorobowe i macierzyñskie 60,00 60,00 72,00 72,00 ród³o: dane KRUS Ryc. 10. Ubezpieczeni w KRUS w latach ród³o: dane KRUS Ryc. 11. Liczba œwiadczeniobiorców KRUS w latach ród³o: dane KRUS

9 Wilmowska-Pietruszyñska A. Zabezpieczenie spo³eczne niepe³nosprawnoœci i niesamodzielnoœci w polsce 21 Tabela XIX. Fundusz Emerytalno-Rentowy WP YWY Tabela XX. Wydatki na renty w 2005 r. Renty z tytu³u niezdolnoœci do pracy Renty rodzinne 2005 Dotacja z bud etu Pañstwa Sk³adki z³ z³ WYDATKI ród³o: dane KRUS z³ z³ 2005 Ogó³em Emerytury Renty ród³o: dane KRUS z³ z³ z³ Niesamodzielnoœæ Osob¹ niesamodzieln¹ (niezdoln¹ do samodzielnej egzystencji) jest osoba, która w wyniku nastêpstw choroby lub urazu wymaga sta³ej lub d³ugotrwa³ej opieki i pomocy osób drugich w wykonywaniu zwyczajnych czynnoœci dnia codziennego w zakresie od ywiania, przemieszczania siê, pielêgnacji cia³a oraz zaopatrzenia gospodarstwa domowego. W Polsce dodatek pielêgnacyjny aktualnie jest przyznawany osobom ubezpieczonym, które ze wzglêdu na upoœledzenie funkcji organizmu s¹ ca³kowicie niezdolne do pracy oraz d³ugotrwale niezdolne do samodzielnej egzystencji (wymagaj¹ opieki i pomocy osób drugich). Jest on równie przyznawany wszystkim osobom, które ukoñczy- ³y 75 rok ycia. Nie we wszystkich wiêc przypadkach jest uzale niony od stwierdzenia niezdolnoœci do samodzielnej egzystencji, a jego wysokoœæ (obecnie 153 z³ote miesiêcznie) nie pokrywa nawet znikomej czêœci wydatków zwi¹zanych z koniecznoœci¹ opieki i pomocy osób drugich. Natomiast zasi³ek pielêgnacyjny przys³uguje osobom korzystaj¹cym z zabezpieczenia spo³ecznego, którzy zostali zaliczeni do znacznego stopnia niepe³nosprawnoœci. Ryc. 12. Liczba dodatków pielêgnacyjnych w 2006 r. ród³o: dane Zespó³ d.s. opracowania za³o eñ do ubezpieczeñ pielêgnacyjnych Ryc. 13. Liczba dodatków pielêgnacyjnych prognoza 2010 r. ród³o: dane Zespó³ d.s. opracowania za³o eñ do ubezpieczeñ pielêgnacyjnych

10 22 Orzecznictwo Lekarskie 2007, 4(1): Ryc. 14. Dodatek pielêgnacyjny a ludnoœæ 2006 r. ród³o: dane Zespó³ d.s. opracowania za³o eñ do ubezpieczeñ pielêgnacyjnych Ryc. 15. Liczba dodatków pielêgnacyjnych a ludnoœæ (orzeczenia o niezdolnoœci do samodzielnej egzystencji grupa powy ej 75 roku ycia) ród³o: dane Zespó³ d.s. opracowania za³o eñ do ubezpieczeñ pielêgnacyjnych Tabela XXI. Urodzenia ywe (w tys. osób) w latach Stan w dniu 31.XII Lata Urodzenia ywe (w tys. osób) Dynamika ,7 100, , , , , ,1 79, , , , , ,3 69, , , , ,1 Tabela XXII. Przeciêtne trwanie ycia osoby w wieku 0 lat w latach Lata Przeciêtne trwanie ycia osoby w wieku 0 lat mê czyÿni kobiety ,5 75, ,1 75, ,7 75, ,4 76, ,5 76, ,6 76, ,1 76, ,5 77, ,9 77, ,8 77, ,7 78, ,2 78, ,4 78, ,5 78, ,7 79, ,8 79,4

11 Wilmowska-Pietruszyñska A. Zabezpieczenie spo³eczne niepe³nosprawnoœci i niesamodzielnoœci w polsce 23 Tabela XXIII. Przeciêtne trwanie ycia osoby w wieku 60 lat w latach Lata Przeciêtne trwanie ycia osoby w wieku 60 lat mê czyÿni kobiety ,3 20, ,1 19, ,4 20, ,5 20, ,8 20, ,8 20, ,9 20, ,1 20, ,4 21, ,3 21, ,7 21, ,0 21, ,2 22, ,1 22, ,4 22, ,5 22,7 Ryc. 16. Udzia³ ludnoœci w starszym wieku (60 lat i wiêcej) w 2005 r. (% ludnoœci danego województwa) Jednym z mierników starzenia demograficznego jest udzia³ ludnoœci w wieku 60+ lat w ogólnej liczbie ludnoœci Polski. Tabela XXIV. Ludnoœæ w starszym wieku wed³ug 5-letnich grup wieku w latach 2000, 2005 (w tys. osób). Stan w dniu 31.XII Lata Ogó³em ludnoœæ W tym w wieku: razem 60 lat i wiêcej lat i wiêcej ,0 6422,4 1696,7 1608,2 1379,6 964,0 421,9 352, ,1 6559,8 1484,0 1541,9 1394,2 1108,8 676,8 354,0 Prognozy demograficzne do 2020 r. dalsze przyspieszenie procesu demograficznego starzenia siê populacji ludnoœci Polski. Tabela XXV. Ludnoœæ w starszym wieku wed³ug 5-letnich grup wieku (w tys. osób) Lata Ogó³em ludnoœæ W tym w wieku: razem 60 lat i wiêcej lat i wiêcej , , , , , ,8 676,8 354, , , , , , ,9 791,2 508, , , , , , ,5 822,2 649, , , , , , ,5 823,7 724, , , , , , ,6 763,4 772, , , , , , , ,0 779,6

12 24 Orzecznictwo Lekarskie 2007, 4(1): Tabela XXVI. Udzia³ ludnoœci w starszym wieku wed³ug 5 letnich grup wieku w ogólnej liczbie ludnoœci Polski Lata W tym w wieku: Razem 60 lat i wiêcej ,2 3,9 4,0 3,7 2,9 1, ,8 6,2 3,6 3,6 3,0 2, ,3 7,3 5,8 3,3 3,0 2, ,4 7,3 6,9 5,3 2,7 2, ,3 6,1 7,0 6,4 4,6 2, ,8 6,0 5,9 6,6 5,6 3,6 Wspó³czeœnie, gdy przewa aj¹ rodziny dwupokoleniowe, wiele osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji nie ma zapewnionej odpowiedniej opieki i pomocy. Prognozy demograficzne przewiduj¹, e problem ten bêdzie w przysz³oœci narasta³ i dlatego w wielu krajach prowadzone s¹ dyskusje na temat jak najefektywniejszego jego rozwi¹zania. W tej sytuacji, jedn¹ z rozwa anych mo liwoœci jest wprowadzenie ubezpieczenia pielêgnacyjnego. Ubezpieczenie to jako element systemu ubezpieczeñ spo³ecznych funkcjonuje ju w niektórych krajach europejskich. Nale a³oby zatem zdefiniowaæ pojêcie niesamodzielnoœci i wyró niæ jej stopnie. Wysokoœæ i rodzaje œwiadczeñ dla osób niesamodzielnych powinny byæ zró nicowane w zale noœci od stwierdzonego orzeczeniem lekarskim stopnia niesamodzielnoœci. Wysokoœæ œwiadczeñ pieniê nych jak i przede wszystkim œwiadczenia rzeczowe powinny stworzyæ mo liwoœæ zapewnienia osobom niesamodzielnym (niezdolnym do samodzielnej egzystencji) godnego ycia. Konstrukcja ubezpieczenia pielêgnacyjnego powinna opieraæ siê na trzech podstawowych zasadach takich jak: obowi¹zkowy charakter, solidaryzm spo³eczny i repartycyjny sposób finansowania. Wysokoœæ nak³adów finansowych na œwiadczenia z zabezpieczenia spo³ecznego z tytu³u niepe- ³nosprawnoœci i niesamodzielnoœci w nastêpstwie chorób lub urazów jak równie aktualna i prognozowana sytuacja demograficzna stwarza koniecznoœæ racjonalizacji systemu opieki zdrowotnej, która powinna sprawiæ aby ka dy pacjent by³ diagnozowany w jak najwczeœniejszym okresie choroby, co pozwoli na szybkie wdro enie w³aœciwego leczenia i równoczesnej kompleksowej (medycznej, zawodowej i spo³ecznej) rehabilitacji. Nale y przyj¹æ zasadê w³aœciwej kolejnoœci dzia³añ w systemie zabezpieczenia spo³ecznego, a wiêc: prewencja diagnostyka leczenie rehabilitacja kompensacja Efektywnoœæ procesu rehabilitacji wymaga aby dzia³ania rehabilitacyjne by³y podejmowane od pocz¹tku choroby. Uwa a siê, e wczeœnie rozpoczêta rehabilitacja skraca okres leczenia oraz zapobiega powstaniu lub utrwaleniu niepe³nosprawnoœci. Rehabilitacja medyczna jest niezbêdnym warunkiem póÿniejszego przygotowania do pracy i odpowiedniego zatrudnienia. Niedocenianie roli rehabilitacji w procesie leczenia powoduje wzrost liczby osób niepe³nosprawnych i niesamodzielnych pobieraj¹cych œwiadczenie z zabezpieczenia spo³ecznego, a co za tym idzie wzrost nak³adów finansowych na te œwiadczenie. Nak³ady na rehabilitacjê w NFZ ulegaj¹ corocznie systematycznemu zmniejszaniu. Nale a³oby wiêc wzorem Narodowego Programu Ochrony Serca i Narodowego Programu Onkologicznego stworzyæ Narodowy Program Rehabilitacji. Nale y równie pamiêtaæ o koniecznoœci dzia- ³añ prewencyjnych, a tak e o tym i wczesne, prawid³owe rozpoznanie choroby i wdro enie w³aœciwego leczenia i rehabilitacji w wielu przypadkach mo e zapobiegaæ ewentualnym trwa³ym nastêpstwom chorób, a tak e zmniejszyæ koszty d³ugotrwa³ego leczenia i œwiadczeñ z tytu³u niepe³nosprawnoœci (niezdolnoœci do pracy) i niesamodzielnoœci (niezdolnoœci do samodzielnej egzystencji).

13 Wilmowska-Pietruszyñska A. Zabezpieczenie spo³eczne niepe³nosprawnoœci i niesamodzielnoœci w polsce 25 Podsumowanie 1. Obowi¹zuj¹ce w Polsce ró norodne systemy orzecznicze dla ustalenia niepe³nosprawnoœci oparte na odmiennych kryteriach uniemo liwiaj¹ okreœlenie liczby osób niepe³nosprawnych i niesamodzielnych. 2. Z analiz statystycznych wynika, e w Polsce podobnie jak i w innych krajach Europy bêdzie siê zwiêksza³ odsetek osób wymagaj¹cych opieki i pielêgnacji. Jednym ze skutecznych sposobów jego zmniejszenia mo e byæ wczesna kompleksowa rehabilitacja. Jednak dla skoordynowania i usprawnienia dzia³añ w jej zakresie rysuje siê potrzeba powo³ania Narodowego Programu Rehabilitacji. 3. Dotychczasowy sposób zabezpieczenia spo- ³ecznego osób niesamodzielnych w postaci przyznawania niewielkiej kwoty pieniê nej nie jest w stanie zabezpieczyæ tym osobom niezbêdnej pomocy umo liwiaj¹cej godne ycie. Nie mo e te tego zapewniæ dominuj¹cy obecnie model dwupokoleniowej rodziny. 4. Jawi siê wiêc potrzeba wprowadzenia nowego ubezpieczenia (pielêgnacyjnego?) opartego na zasadach: obowi¹zkowy charakter, solidaryzm spo³eczny i repartycyjny sposób finansowania.