Przyszłość sektora włókienniczego i odzieżowego w rozszerzonej Unii Europejskiej

Transkrypt

1 MINISTERSTWO GOSPODARKI, PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ Przyszłość sektora włókienniczego i odzieżowego w rozszerzonej Unii Europejskiej Materiał przygotowano w Departamencie Polityki Przemysłowej na podstawie Komunikatu Komisji do Rady Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz do Komitetu Regionów z dnia 29 października 2003r. Warszawa, marzec 2004r.

2 Komisja Europejska w 2002r. ponownie wprowadziła politykę przemysłową na listę politycznych priorytetów Unii i potwierdziła poparcie dla horyzontalnej polityki przemysłowej, która to ma na celu poprawę ramowych warunków działania wszystkich przedsiębiorstw. Z tego powodu Komisja analizuje obecnie, w jaki sposób inne inicjatywy wspólnotowe mogą przyczynić się do poprawy konkurencyjności przemysłowej, tak aby można było wykorzystać synergie występujące pomiędzy wszystkimi politykami oddziałującymi na konkurencyjność przemysłową. Polityka przemysłowa jest również rozpatrywana w świetle celów całej UE w aspekcie zrównoważonego rozwoju, zgodnie z definicją zawartą w Strategii na rzecz zrównoważonego rozwoju. Należy zatem znaleźć pewną równowagę pomiędzy różnymi wymiarami rozwoju: gospodarczym, społecznym i środowiskowym. Oprócz aspektów horyzontalnych, polityka przemysłowa musi uwzględniać specyficzne elementy determinujące konkurencyjność poszczególnych sektorów przemysłowych. Ramy, instytucje i instrumenty, określające kontekst, w którym działają przedsiębiorstwa, są w dużej mierze swoiste dla każdego sektora. Decydenci powinni brać pod uwagę złożone mechanizmy sprzyjające konkurencyjności w danym sektorze. Ich działania powinny być ponadto dostosowane do specyficznych potrzeb sektora lub weryfikowane z uwzględnieniem jego szczególnych wymagań. Chociaż przyszłość tej branży zależy przede wszystkim od samych przedsiębiorstw, ich reakcji i zdolności do przystosowania się do stale zmieniających się warunków, do władz publicznych należy - na szczeblu UE w dziedzinie kompetencji wspólnotowych takich jak handel zewnętrzny, ale również na szczeblu Państw Członkowskich, a nawet na niższych szczeblach - ustanowienie warunków o charakterze prawnym lub innym, w jakich sektor ten może pomyślnie się rozwijać przy poszanowaniu dla interesów konsumentów i importerów. SYTUACJA EKONOMICZNO-FINANSOWA SEKTORA WŁÓKIENNICZEGO I ODZIEŻOWEGO UE Sektor włókienniczy i odzieżowy stanowi ważną część europejskiego przemysłu wytwórczego, a jego obroty w kwocie 200 miliardów euro są generowane przez około przedsiębiorstw zatrudniających ponad 2 miliony osób - liczba ta przekroczy zapewne 2,7 miliona po rozszerzeniu UE w 2004 roku. Udział branży włókienniczej i odzieżowej w łącznej przemysłowej wartości dodanej na poziomie europejskim wynosi około 4%, zaś jej udział w łącznym zatrudnieniu w przemyśle sięga około 7%. Lata 2001 i 2002 były bardzo trudne dla przemysłu włókienniczego i odzieżowego, bowiem wystąpił wówczas spadek produkcji (-8,7%) i zatrudnienia (-8,4%). Deficyt handlowy kształtował się na poziomie 26,2 miliarda euro w 2002 roku, przy czym w handlu tekstyliami osiągnięto nadwyżkę 7,9 miliarda euro, natomiast handel odzieżą przyniósł deficyt w wysokości 34,1 miliarda euro. Gdy chodzi o wymianę zewnętrzną w branży włókienniczej i odzieżowej, ponad 20% (23% w przypadku tekstyliów) produkcji UE sprzedawane jest na eksport i to pomimo ograniczonego dostępu do wielu rynków trzecich, w szczególności do rynków najważniejszych i najbardziej konkurencyjnych eksporterów w tym sektorze. Przemysł europejski mógłby zwiększyć swoją produkcję i eksport do tych regionów świata, gdyby zniesiono istniejące bariery w wymianie handlowej. Warto zauważyć, że w porównaniu z pozostałymi branżami wytwórczymi

3 zewnętrzne rynki zbytu są najważniejsze dla przemysłu włókienniczego i odzieżowego oraz że równocześnie w sektorze tym penetracja importu jest równie wysoka w ujęciu netto, zwłaszcza gdy chodzi o odzież (41%). W ostatnich latach europejski sektor włókienniczy i odzieżowy przeszedł szereg zdecydowanych przemian spowodowanych kombinacją zmian technologicznych, zmian czynników kosztowych produkcji i pojawieniem się wielkich konkurentów międzynarodowych. Istnieje ryzyko, że zmiany te będą nadal dokonywały się w najbliższej przyszłości, zaś ostateczne zniesienie od 1 stycznia 2005 roku systemu kontyngentów importowych obowiązującego od czterdziestu lat dodatkowo nasili konkurencję zewnętrzną. W odpowiedzi na wyzwania konkurencyjne w przeszłości europejski przemysł włókienniczy i odzieżowy uruchomił długi proces restrukturyzacji, modernizacji i wprowadzania nowych technologii. Przedsiębiorstwa poprawiły swoją konkurencyjność poprzez znaczne zmniejszenie lub zaprzestanie masowej produkcji oraz wytwarzania artykułów prostych i skupienie się raczej na poszerzeniu gamy produktów o wyższej wartości dodanej. Producenci europejscy zajmują ponadto wiodącą pozycję w świecie na rynkach tekstyliów technicznych / przemysłowych oraz włóknin (na przykład, filtry przemysłowe, geotekstylia, produkty higieniczne i produkty przeznaczone dla przemysłu samochodowego lub dla sektora medycznego), a także na rynku ubiorów wysokiej jakości o dużym walorze kreatywnym. Konkurencyjność udało się również utrzymać poprzez podwykonawstwo lub przeniesienie instalacji produkcyjnych - w przypadku działalności o intensywnym wykorzystaniu pracy ręcznej takiej jak wytwarzanie ubrań - do przedsiębiorstw mieszczących się w krajach o niższym koszcie pracy ręcznej, głównie w strefie eurośródziemnomorskiej (zaliczają się do nich również kraje kandydujące i przystępujące). Przewaga konkurencyjna sektora włókienniczego i odzieżowego UE polega obecnie na znaczeniu, jakie przywiązuje się do jakości, kreatywności, innowacyjności, technologii i produktów o dużej wartości dodanej. Produkty europejskie posiadają na ogół prymat pod względem jakości na rynku. Przemysł europejski ma również wiodącą pozycję w opracowywaniu nowych produktów, takich jak na przykład tekstylia techniczne. Jeżeli europejski sektor włókienniczy i odzieżowy pragnie pozostać konkurencyjny, powinien kontynuować i przyspieszyć tę ewolucję w kierunku produktów o dużej wartości dodanej. Potwierdzają to trendy gospodarcze z dwóch ostatnich lat: tradycyjne przędzalnictwo bawełny napotyka na coraz silniejszą konkurencję, w przeciwieństwie do produkcji włókien najnowszej generacji o bardziej skomplikowanej technologii, takich jak włókna o dużej wytrzymałości. GŁÓWNE WYZWANIA I AKTUALNE INICJATYWY POLITYCZNE Przedsiębiorstwa włókiennicze i odzieżowe z UE mają długą tradycję kooperacji ze swoimi odpowiednikami z krajów kandydujących i przystępujących, gdzie sektor włókienniczy i odzieżowy odgrywa ważną rolę w gospodarce. Przede wszystkim chodzi tu o kontrakty na uszlachetnianie bierne, które pozwalają wykorzystać tańszą siłę roboczą dostępną poza UE. Występuje już wysoki stopień integracji gospodarczej pomiędzy państwami kandydującymi i przystępującymi a UE. Od 75% do 90% eksportu z tych krajów kierowane jest do obecnych i przyszłych Państw Członkowskich UE, zaś od 45% do 75% importu krajów kandydujących i przystępujących pochodzi z państw przyszłej UE. W ostatnich latach rynek zorientowany jest na coraz silniejsze przenoszenie instalacji produkcyjnych z UE w dotychczasowym kształcie do krajów kandydujących i

4 przystępujących. Tendencja ta powinna utrzymać się po rozszerzeniu, co będzie miało wpływ na zatrudnienie w sektorze włókienniczym i odzieżowym w dotychczasowych Państwach Członkowskich, ponieważ przedsiębiorstwa będą przenosić swoje instalacje produkcyjne do nowych Państw Członkowskich i zwiększać zakres zleceń podwykonawczych. W pierwszych latach po rozszerzeniu jest możliwe, że elastyczność i bliskość rynku pozwoli na to, by sektor ten pozostał konkurencyjny w nowych Państwach Członkowskich. Rozszerzenie UE, głębokie zmiany zachodzące w wymianie międzynarodowej oraz zmiany w dziedzinie polityki wspólnotowej dotyczące specyficznych czynników konkurencyjności europejskiego przemysłu włókienniczego i odzieżowego stanowią zasadnicze wyzwania, które w najbliższych latach muszą podjąć decydenci polityczni i podmioty z sektora, tak aby regiony obecnych Państw Członkowskich, w których skoncentrowana jest produkcja włókiennicza i odzieżowa mogły stawić czoła wyzwaniom, jakie stwarza zwiększenie skali podwykonawstwa i przemieszczania instalacji produkcyjnych. Równolegle, w krajach kandydujących i przystępujących presja w kierunku restrukturyzacji i modernizacji tego sektora powinna wzrosnąć wraz ze zwiększonym dostępem krajów trzecich do rynku UE i krajów przystępujących. Mając na uwadze, że przewaga konkurencyjna europejskiego przemysłu włókienniczego i odzieżowego w dużej mierze zależy od jakości, kreatywności, badań, innowacyjności i kwalifikacji, ważne jest, aby podejmowano inicjatywy i działania z myślą o wzmocnieniu i wsparciu wysiłków w tym kierunku na rzecz sektora włókienniczego i odzieżowego. Pomiędzy dotychczasowymi członkami UE z jednej strony a krajami kandydującymi i przystępującymi z drugiej występuje duża różnica w wydajności. Przemysł włókienniczy i odzieżowy tych krajów produkuje równowartość 10% wartości dodanej produkcji dotychczasowych członków UE, podczas gdy zatrudnia odpowiednik 60% siły roboczej zatrudnionej w tym sektorze w dotychczasowej Unii (dane dla Turcji nie są dostępne). Dotychczas sektor ten mógł przynajmniej częściowo kompensować tę różnicę stosunkowo niskim kosztem siły roboczej. Jednak przewaga w tym zakresie może się zmniejszyć w średnim terminie, co zmusza do wzmocnienia innych przewag konkurencyjnych powiązanych, tak jak w UE, z jakością, kreatywnością, badaniami, innowacyjnością i nabywaniem nowych umiejętności. Zatem sektor włókienniczy i odzieżowy w krajach kandydujących i przystępujących staje przed poważnymi wyzwaniami strukturalnymi. Chociaż sytuacja jest różna w różnych krajach, istnieje prawdopodobieństwo, że przedsiębiorstwa z branży włókienniczej i odzieżowej z niektórych przyszłych Państw Członkowskich napotkają znaczące trudności i poniosą dodatkowe koszty, ponieważ zmuszone będą przestrzegać wspólnotowego dorobku prawnego w dziedzinie ochrony środowiska, a także wymagań w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. W tym względzie, podczas negocjacji z krajami przystępującymi wzięto pod uwagę wyższe koszty dostosowania do prawodawstwa w zakresie ochrony środowiska obowiązującego w UE. W konsekwencji krajom tym przyznano okresy przejściowe na wprowadzenie niektórych dyrektyw UE na podstawie szczegółowo uzasadnionych wniosków przedstawionych przez te kraje. Zniesienie od 1 stycznia 2005 roku wszystkich ograniczeń ilościowych istniejących w ramach Porozumienia w sprawie tekstyliów i odzieży (ATC) WTO, które dotąd ograniczały import niektórych produktów włókienniczych i odzieżowych do wyznaczonych kontyngentów, stanowi istotną zmianę dla światowego przemysłu włókienniczego i odzieżowego. Działanie to spowoduje zapewne wzrost presji konkurencyjnej w UE

5 wywieranej przez głównych producentów zwłaszcza Chiny ale prawdopodobnie również przez innych dużych producentów takich jak Indie i Pakistan. Aktualne przepisy WTO określają, że kontyngenty importowe powinny zostać zniesione w 2005 roku, ale nie przewidują równoległego obowiązku eliminacji innych przeszkód w wymianie handlowej, a w szczególności obniżenia stawek celnych. Średnia stawka celna dla tekstyliów i odzieży wynosi w UE 9%, natomiast wiele innych krajów - głównie kraje rozwijające się, w tym niektórzy najwięksi i najbardziej konkurencyjni w sektorze eksporterzy - chronią swój sektor włókienniczy i odzieżowy stawkami sięgającymi nawet 30%, do czego często dochodzą są jeszcze inne opłaty specjalne i liczne ograniczenia pozataryfowe. Jeżeli sytuacja w tym zakresie nie ulegnie poprawie, UE posiadająca jedne z najniższych stawek celnych na świecie stanie się bardzo otwartym rynkiem, podczas gdy europejskie przedsiębiorstwa nie będą miały możliwości ekspansji w wielu krajach, w których bariery importowe pozostaną na bardzo wysokim poziomie. Sytuacja taka, która spowodowałaby nasilenie konkurencji na rynkach nasyconych tekstyliami i odzieżą krajów uprzemysłowionych, nie byłaby do zniesienia z punktu widzenia politycznego i równości szans, zwłaszcza że niektóre kraje trzecie posiadające silne bariery ochronne (z wyjątkiem krajów najmniej rozwiniętych) mają rynki o dużym potencjale dla produkcji wysokiej jakości pochodzącej z UE. Obecnie do Unii Europejskiej, Stanów Zjednoczonych i Japonii trafia około 80% światowego importu ubrań, co potwierdza niewielki zakres eksportu z Północy na Południe i stanowi również dowód na słabość wymiany handlowej na linii Południe-Południe. Dla przemysłu europejskiego istnieje jednak potencjał ekspansji na inne rynki, a niektóre z nich szybko się rozwijają. Pewna liczba krajów rozwijających się posiada w tym sektorze przewagę konkurencyjną w masowej wytwórczości produktów o niskiej i średniej jakości, którą będą mogły w pełni wykorzystać począwszy od 2005 roku, natomiast przemysł europejski posiada siłę konkurencyjną w produkcji wyrobów średniej i wysokiej jakości, w modzie i tekstyliach technicznych, którą również będzie mógł wykorzystać. Od czasu przystąpienia do WTO w 2001 roku Chiny korzystają ze stopniowego znoszenia kontyngentów zgodnie z porozumieniami dotyczącymi tekstyliów i odzieży. W 2002 roku import tych kategorii produktów, poddany liberalizacji dla Chin w ramach trzeciej fazy ATC, wzrósł o 46% w ujęciu wartościowym i o 192% w ujęciu ilościowym, przy spadku o 50% średniej ceny jednostkowej 1. Wziąwszy pod uwagę, że blisko połowa importu tekstyliów i odzieży z Chin podlega obecnie kontyngentom i że spośród 42 chińskich kontyngentów, które zostaną zniesione w 2005 roku, 25 jest obecnie w wysokim stopniu wykorzystywanych (90% lub więcej), możemy być świadkami bardzo znaczącego wzrostu eksportu chińskiego po 2005 roku. Będzie to miało wpływ nie tylko na produkcję 25 krajów UE, ale również na produkcję najmniejszych (i najbiedniejszych) krajów trzecich, do tego stopnia że niektóre z nich mogą zostać wykluczone z pewnych segmentów rynku. 1 We wszystkich kategoriach produktów import do UE pochodzący z całej reszty świata z wyłączeniem Chin spadł o 13% w ujęciu wartościowym i o 11% w ujęciu ilościowym, przy obniżeniu się ceny jednostkowej o 2%. Trend ten był szczególnie wyraźny w niektórych kategoriach produktów. W ujęciu wartościowym udział Chin w tych produktach wzrósł z 25% w 2001 roku do 38% w pierwszej połowie 2003 roku; w ujęciu ilościowym udział Chin wzrósł z poniżej 14% w 2001 roku do 37% w pierwszej połowie 2003 roku.

6 Równolegle, Chiny przeżywają szybki wzrost gospodarczy, który czyni z tego kraju potencjalnie bardzo interesujący rynek dla eksportu tekstyliów i odzieży z UE i krajów trzecich, zwłaszcza gdy Chiny otworzą swój rynek i zastosują się do wymagań narzucanych przez WTO w zakresie, między innymi, liberalizacji handlu detalicznego i dystrybucji. Chociaż przemysł włókienniczy i odzieżowy nie był tradycyjnie sektorem generującym postęp technologiczny, sytuacja uległa zmianie w ostatnich latach. Przedsiębiorstwa, które zainwestowały w badania i w nowe metody produkcji osiągnęły sukces i potrafią oprzeć się konkurencji międzynarodowej. Należy zatem nadal zachęcać ten sektor do inwestowania w prace badawczo-rozwojowe z myślą o produkowaniu nowych, bardziej złożonych materiałów, wprowadzaniu nowych, bardziej wydajnych procesów produkcyjnych i wprowadzaniu na rynek nowatorskich produktów po konkurencyjnych cenach. Ponieważ produkcja przemysłowa rozszerzonej Europy w nowych warunkach handlowych napotykać będzie coraz większe utrudnienia, europejski sektor włókienniczy i odzieżowy powinien nadal opracowywać produkty wysoko wyspecjalizowane tj.: tekstylia medyczne wykorzystujące substancje biologiczne lub tekstylia interaktywne i inteligentne, które pozwalają na stosowanie czujników włókienniczych i poprawę metod testowych. Przemysł włókienniczy i odzieżowy miał również podobne trudności we wzajemnym przybliżeniu badań naukowych, z jednej strony, i wprowadzaniu na rynek nowych technologii, nowych produktów lub procesów, z drugiej strony. W ramach szóstego programu ramowego na rzecz prac badawczo-rozwojowych dostępna jest linia wspierająca innowacje. Mimo to, na poziomie europejskim istnieje niewiele możliwości finansowania innowacji nietechnologicznych. W sektorze włókienniczym i odzieżowym skuteczne zarządzanie informacją stało się elementem kluczowym dla zachowania konkurencyjności, na przykład dla poprawy zarządzania łańcuchem dostaw, wymiany informacji, tworzenia sieci wirtualnych, przetwarzania małych partii i ograniczenia opóźnień produkcyjnych. Handel elektroniczny pomiędzy przedsiębiorstwami ogranicza się faktycznie do dużych przedsiębiorstw sektora. Tam właśnie kumulują się pewne główne korzyści wynikające ze stosowania technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ICT). Dlatego też małe i średnie przedsiębiorstwa również powinny brać udział w handlu elektronicznym pomiędzy przedsiębiorstwami, aby móc zespolić swoje fragmentaryczne działalności i poszukiwać w skali światowej dostawców i rynków zbytu. Ponadto, konieczne jest opracowanie i wdrożenie systemów międzyoperacyjnych, aby umożliwić małym i średnim przedsiębiorstwom pełne wykorzystanie tych szans. Pomiędzy rokiem 1990 a 2000 w europejskim sektorze włókienniczym i odzieżowym utracono blisko milion miejsc pracy. Wyzwania, przed jakimi staje w najbliższych latach sektor włókienniczy i odzieżowy, mogą wskazywać na dalsze zmniejszenie liczby miejsc pracy. Jedyna trwała strategia, jaką Europa może przyjąć w tym sektorze, polega na jego rozwijaniu poprzez innowacje, badania, kreatywność, wiedzę fachową, wykorzystanie nowych technologii i pozytywnych relacji przemysłowych. W tym względzie ważne jest uświadomienie sobie faktu, że nowe procesy produkcyjne powinny prowadzić nie do zmniejszania zatrudnienia, lecz do poprawy jakości zatrudnienia, w lepszym otoczeniu pracy przy zróżnicowanych metodach pracy. Ważna jest zatem dobra koordynacja kształcenia, dostępności kompetencji i organizacji rynku pracy.

7 UE jest zaangażowana w zapewnienie wysokiego poziomu ochrony środowiska. Dwie kluczowe kwestie dla przemysłu włókienniczego i odzieżowego to konieczność obniżenia ilości zanieczyszczonej wody zrzucanej na końcu wielu procesów takich jak farbowanie i wykańczanie, jak również zawartości związków chemicznych w tych ściekach. Równocześnie, przemysł ten powinien stawić czoło wyzwaniu, jakim jest przyjęcie podejścia cyklu użytkowania odnośnie oddziaływania środowiskowego produktów, które wytwarza. Głównym aktem prawnym na szczeblu UE dotyczącym przemysłu włókienniczego i odzieżowego jest dyrektywa w zakresie zintegrowanej prewencji i kontroli zanieczyszczeń (PRIP) 2 z 1996 roku, która przewiduje wprowadzenie zintegrowanej prewencji i kontroli zanieczyszczeń pochodzących z szerokiej gamy działalności przemysłowych i rolniczych, a w szczególności ze wstępnej obróbki i farbowania włókien lub tekstyliów 3. Przemysł włókienniczy staje przed podobnymi wyzwaniami środowiskowymi co inne branże, zaś technologie przezwyciężania tych wyzwań są często bardzo podobne. Jednak każdy sektor posiada swoją własną grupę badaczy, którzy bardzo mało ze sobą współpracują i komunikują się. Komisja wspiera zatem inicjatywę 4 w ramach piątego programu ramowego na rzecz prac badawczo-rozwojowych zmierzającą do poprawy w zakresie wymiany informacji pomiędzy grupami badaczy w sektorach włókienniczym, garbarskim, celulozowym i papierniczym, tak aby jak najskuteczniej zaspokoić potrzeby środowiskowe tych sektorów. Równocześnie, istotna dla sektora włókienniczego i odzieżowego jest strategia Komisji nakierowana na wspieranie produktów przyjaznych dla środowiska, jak ją przedstawiono w komunikacie na temat zintegrowanej polityki produktowej (IPP) 5 ; obejmuje ona kwestie takie jak decyzje w zakresie zaopatrzenia, okres użytkowania lub zarządzanie łańcuchem zaopatrzeniowym. Z punktu widzenia branży włókienniczej i odzieżowej różnorodne już istniejące narzędzia - w tym systemy zarządzania środowiskowego, programy oznakowań, poprawa dostępności informacji od wszystkich zaangażowanych stron - powinny być bardziej nakierowane na produkt. Poza tym, niezbędne są nowe wysiłki ze strony podmiotów przemysłowych i władz narodowych zmierzające do wykorzystania możliwości, jakie dają te narzędzia, do osiągnięcia przewagi konkurencyjnej sektora przy jednoczesnej poprawie wyników w zakresie ochrony środowiska. Na horyzoncie rysuje się nowe wyzwanie dla sektora włókienniczego i odzieżowego, a mianowicie nowa polityka chemiczna UE. Teksty przeznaczone do przyszłego projektu rozporządzenia na temat REACH 6, przygotowane przez Dyrekcje generalne ds. przedsiębiorstw i środowiska 7, wymagają, aby pewne substancje chemiczne wykorzystywane lub wprowadzane na rynek w UE powyżej pewnych ilości zostały w przyszłości poddane procedurze rejestracji oraz - zależnie od sytuacji - ocenie i dopuszczenia/ograniczenia. Pakiet REACH zmierza do ustanowienia ogólnej równowagi pomiędzy trzema filarami zrównoważonego rozwoju (ekonomicznym, społecznym, środowiskowym), jednak może on nieść ze sobą konsekwencje dla niektórych producentów/importerów z niektórych sektorów. Istnieje możliwość wzrostu cen na niektóre substancje i preparaty chemiczne. Można również przewidywać wycofanie z rynku preparatów niskowartościowych. Branża odpowiedziała na konsultacje publiczne podnosząc, że jest istotnym użytkownikiem końcowym niezwykle dużej gamy preparatów chemicznych. Na przykład, typowa receptura 2 Dyrektywa Rady 96/61/WE z dnia 24 września 1996 roku, Dz.U. WE nr L 257 z , str Informacje na temat najlepszych dostępnych technologii (MTD) w sektorze uszlachetniania tkanin zawiera dokument odniesieniowy dotyczący MTD (Komisja Europejska, lipiec 2003): 4 Szersze informacje znaleźć można pod adresem: 5 Komunikat Komisji z dnia 18 czerwca 2003 roku - Zintegrowana polityka produktowa - Opracowanie refleksji środowiskowej nakierowanej na cykl użytkowania:, COM(2003) 302 final 6 Patrz: 7 COM(2001) 88 final, przyjęty dnia

8 barwienia tkanin zawiera pięć preparatów, z których każdy złożony jest z dziesięciu substancji chemicznych, zaś w wykańczalni tkanin stosuje się rocznie setki takich receptur. Komisja w trakcie finalizacji propozycji REACH wzięła pod uwagę punkt widzenia wyrażany przez przemysł włókienniczy. Znaczące ograniczenie wymagań w zakresie testów odnośnie produkcji niskotonażowej oraz znaczące zmniejszenie obciążeń administracyjnych w dużej mierze ograniczyły potencjalną uciążliwość tych rozwiązań, jak również możliwość wycofania z rynku substancji stosowanych w przemyśle włókienniczym. Część konsumentów jest w coraz większym stopniu świadoma potencjalnego wpływu produktów, które spożywają lub z którymi wchodzą w styczność, na zdrowie. Dziedzina ta budzi szczególne zainteresowanie stowarzyszeń konsumentów w całej Europie. Z punktu widzenia przemysłu włókienniczego problem ten dotyczy przede wszystkim odzieży, bielizny domowej itp. Oraz, w mniejszym zakresie, wykładzin podłogowych. Producenci ubiorów wykazujący coraz większą wrażliwość na te obawy, z uwagą podchodzą do produktów chemicznych, które zawarte są w ubraniach i mogą być potencjalnie rozpraszane podczas prania i noszenia, zwłaszcza jeżeli wchodzą one w dłuższy kontakt ze skórą. Podobnie jak w przypadku przepisów dotyczących ochrony środowiska, kwestia ta nie powinna być uważana za uciążliwość dla sektora, ale raczej za okazję dla producentów z UE do eksponowania wysokiego poziomu ochrony konsumenta, jaki zapewniają ich produkty. Reklama produktów włókienniczych nie może być myląca w rozumieniu dyrektywy 84/459/EWG zmienionej dyrektywą 97/55/WE, zaś oznakowanie produktów włókienniczych powinno dostarczać jasnych, dokładnych i wyczerpujących informacji w języku łatwo zrozumiałym dla konsumenta. Korzyści, jakie europejski sektor włókienniczy i odzieżowy czerpie ze swoich zdolności innowacyjnych i kreatywnych są uszczuplane przez podrabianie produktów. Pomimo wspólnotowej ochrony marek i wzorów, marki, wzory i modele są systematycznie kopiowane ze szkodą dla ich właścicieli 8. W szczególności liczne małe i średnie przedsiębiorstwa napotykają na trudności w zwalczaniu tego procederu, wziąwszy pod uwagę, że często brakuje im środków niezbędnych na zapewnienie obsługi eksperckiej w dziedzinie prawa własności intelektualnej (IPR) lub na angażowanie się w procedury sądowe. Ponieważ przemysł włókienniczy i odzieżowy w Europie charakteryzuje się koncentracją geograficzną małych i średnich przedsiębiorstw w pewnej liczbie regionów silnie uzależnionych od tego sektora w zakresie zatrudnienia oraz spoistości gospodarczej i społecznej. Często chodzi o regiony, w których inne możliwości zatrudnienia są ograniczone. Ponadto, kobiety stanowią duży odsetek siły roboczej, zwłaszcza w podsektorze odzieżowym. Z tych powodów każde pogorszenie sytuacji gospodarczej sektora powodujące utratę miejsc pracy może mieć nieproporcjonalnie duży wpływ negatywny na niektóre regiony - zarówno w dotychczasowych, jak i w przyszłych Państwach Członkowskich. Sytuacja ta wymaga zdolności przewidywania zmian przemysłowych i przyciągania nowych inwestycji w zróżnicowanych branżach gospodarki. Ponadto, większość robotników, którzy utracą pracę w sektorze włókienniczym i odzieżowym, nie jest w stanie znaleźć zatrudnienia w tym samym sektorze. Szans na przyszłość należy poszukiwać w dziedzinie lepszej 8 Na przykład, w 2001 roku celnicy na granicach zewnętrznych UE zatrzymali 4,7 miliona artykułów odzieżowych i akcesoriów odzieżowych, zaś połowa procedur celnych UE za 2001 rok (to znaczy 2628 procedur) dotyczyła produktów włókienniczych i odzieżowych. Patrz:

9 edukacji. Dlatego też regionalne programy kształcenia są niezbędne dla uzyskania kompetencji i umożliwienia przekwalifikowań pracowników. Finansowanie z funduszy strukturalnych jest prowadzone za pośrednictwem wieloletnich horyzontalnych programów rozwoju regionalnego, proponowanych przez regiony i zatwierdzanych przez Komisję. W sektorze takim jak włókienniczy i odzieżowy, który przeżywa stały proces dostosowawczy, zwłaszcza pod postacią zamykania i/lub modernizacji instalacji, pomoc państwowa może w szczególności prowadzić do zakłóceń. W tym kontekście rzeczą najwyższej wagi jest przestrzeganie obowiązujących przepisów w zakresie przyznawania pomocy państwowej dla tego sektora. Ponadto, jeżeli weźmiemy pod uwagę, że poziom inwestycji wymagany w różnych działalnościach włókienniczych i w większości rodzajów produkcji odzieżowej jest znacznie niższy od takiego poziomu w innych sektorach, sektor włókienniczy i odzieżowy wydaje się idealnym kandydatem do wprowadzenia w bliskiej przyszłości najbardziej restrykcyjnych zasad w zakresie pomocy publicznej. Istnieje jednak pewna liczba dziedzin, w których pomoc państwowa może być w większym stopniu dopuszczalna, o ile może mieć ona pozytywny wpływ na szczeblu UE. W celu sprecyzowania polityki dotyczącej pomocy państwowej w tym sektorze Komisja przyjęła pewną liczbę kierunków i polityk ramowych dotyczących również dziedzin o dużym znaczeniu dla przemysłu włókienniczego i odzieżowego, takich jak prace badawczorozwojowe, zatrudnienie i kształcenie, małe i średnie przedsiębiorstwa, ochrona środowiska oraz ratowanie i restrukturyzacja przedsiębiorstw w trudnej sytuacji. PROPOZYCJE ZMIERZAJĄCE DO WZMOCNIENIA TRWAŁEJ KONKURENCYJNOŚCI SEKTORA WŁÓKIENNICZEGO I ODZIEŻOWEGO W UE Wzmocnienie trwałej konkurencyjności sektora włókienniczego i odzieżowego w rozszerzonej Unii Europejskiej wiąże się ze wzmocnienie czynników związanych z aktualnymi i przewidywanymi przewagami konkurencyjnymi przemysłu włókienniczego i odzieżowego UE. Poszerzeniu dostępu do rynków Unii Europejskiej, który nie będzie miał żadnego okresu przejściowego po 1 stycznia 2005 roku, kiedy to zniesione zostaną całkowicie ograniczenia ilościowe, powinno towarzyszyć odpowiednie poszerzenie dostępu do rynków światowych dla eksportu produktów włókienniczych i odzieżowych z UE. Inwestycje dokonane w celu stawienia czoła szybko ewoluującym czynnikom konkurencyjności w UE, powodujące niemal nieustanny proces restrukturyzacji i modernizacji, wymagają wprowadzenia zasad równości na szczeblu międzynarodowym dla zapewnienia motywacji ekonomicznej dla bolesnych procesów restrukturyzacji i modernizacji. W ramach zintegrowanych instrumentów rozwoju regionalnego, ważne jest przewidywanie zmian przemysłowych, gdy te ostatnie przekraczają zdolności dostosowawcze danego regionu. Różne sektory przemysłu rozszerzonej UE, a wśród nich sektor włókienniczy i odzieżowy, poddawane są regularnie procesom restrukturyzacji i modernizacji, które mają wpływ na zatrudnienie, na same przedsiębiorstwa i na sytuację społeczno-gospodarczą regionów. Ważne jest przyciąganie inwestycji do tych regionów, kształcenie pracowników w taki sposób, aby pomóc im w znalezieniu zatrudnienia w różnych dziedzinach działalności gospodarczej oraz ponowne wprowadzanie pracowników do tych samych sektorów w sposób odpowiadający coraz wyższym wymogom konkurencji.

10 Inicjatywy na szczeblu UE Polityka handlowa UE ma w tym sektorze pewną liczbę celów, które trudno ze sobą pogodzić: promocja własnego przemysłu w kontekście nasilonej konkurencji międzynarodowej, zadania w zakresie rozwoju, znalezienie równowagi pomiędzy wielostronną liberalizacją a traktowaniem preferencyjnym oraz promocja warunków zrównoważonego rozwoju i wymiany handlowej. Dostępne instrumenty polityki handlowej zostały ponownie zbadane w celu uzyskania odpowiedzi na wyzwania liberalizacji ograniczeń kontyngentowych i wzrostu globalizacji wymiany oraz w celu uzyskania dla przemysłu UE i innych zainteresowanych stron jasnych ram działania, przewidywalnych i spójnych, które pozwalają na planowanie strategii, inwestycji i działań kształceniowych. Ramy te powinny obejmować następujące elementy: Aktualna propozycja UE w negocjacjach na temat dostępu do rynków wzywa wszystkich członków WTO jedynie z wyłączeniem krajów najmniej rozwiniętych do obniżenia ich stawek celnych do jak najniższego wspólnego poziomu oraz do eliminacji wszystkich barier pozataryfowych. Powinno to pozwolić przemysłowi UE stawić czoło konkurencji w innych krajach na warunkach podobnych, jakie UE oferuje krajom trzecim. Wszystkie kraje powinny przyłączyć się do tych wysiłków, włączając w to oczywiście kraje, których eksport produktów włókienniczych i odzieżowych jest bardzo konkurencyjny. UE nie przeprowadzi dalszego obniżenia swoich stawek celnych, które już są stosunkowo niewygórowane, jeżeli nie uzyska równoprawnego dostępu do rynków zewnętrznych. Dla właściwego uwzględnienia kwestii związanych z rozwojem - dotyczących zarówno krajów traktowanych preferencyjnie, jak i niekorzystających z takiego traktowania - podnoszonych przez kraje rozwijające się oraz wpływu na przemysł UE, nowe niższe stawki powinny być wprowadzane stopniowo, przy założeniu okresów przejściowych, które dają czas na odpowiednie dostosowania. Istnienie barier pozataryfowych w wymianie handlowej (NTB) - które UE stara się wyeliminować, ale które dotyczą również innych krajów - stanowi poważny problem dla przemysłu europejskiego. W sektorze włókienniczym i odzieżowym bariery te dotyczą przede wszystkim podatków/opłat dodatkowych lub innych opłat importowych, minimalnych cen importowych lub praktyk wyceny celnej nie opartej na cenie zapłaconej za towar importowany, uciążliwych specyfikacji lub faktycznych działań dyskryminujących w dziedzinie oznakowania lub cechowania, systemów zezwoleń importowych, uciążliwych procedur certyfikacyjnych itp. Rozwiązanie tych problemów wymaga przezwyciężenia szeregu trudności. W niektórych przypadkach może się okazać, że takie bariery są wyraźnie sprzeczne z obowiązującymi przepisami WTO i wówczas takie trudności można rozstrzygnąć poprzez mechanizm rozstrzygania sporów w ramach WTO, jeżeli możliwe jest przedstawienie odpowiednich dowodów. Istnieje jednak wiele przypadków, w których zgodność ze zobowiązaniami WTO nie jest kwestią jasną i dla których trudno jest przedstawić dowody - na przykład wówczas, gdy bariery pozataryfowe oparte są na praktykach administracyjnych. Utworzenie strefy eurośródziemnomorskiej W ramach strefy wolnego handlu która obejmuje UE i kraje śródziemnomorskie możliwe będzie, aby podmioty gospodarcze bez ograniczeń wykorzystywały półprodukty pochodzące z całej strefy. Pozwoli to na pełne wykorzystanie przewag konkurencyjnych różnych regionów, a także umożliwi sektorowi włókienniczemu i odzieżowemu utrzymanie całego łańcucha produkcyjnego w pobliżu rynku europejskiego, łącząc w ten sposób korzyści

11 wynikające z umiarkowanych kosztów, jakości i bliskości. Strefa taka ograniczy również w pewnym zakresie negatywne skutki zniesienia kontyngentów importowych w 2005 roku i dlatego jej szybkie wprowadzenie ma zasadnicze znaczenie. Ochrona praw własności intelektualnej (IPR) Mocnymi stronami europejskiego przemysłu włókienniczego i odzieżowego są również innowacyjność, marki, moda i wzory; ważne będzie zatem podkreślenie wysiłków zmierzających do poprawy ochrony i stosowania praw własności intelektualnej w krajach trzecich w celu uzyskania większej skuteczności walki z handlem towarami podrabianymi. Nasilona konkurencja międzynarodowa i dostępne środki zaradcze Zniesienie kontyngentów i wynikające z tego nasilenie konkurencji powinna zmienić relatywną pozycję dostawców z Unii Europejskiej i innych krajów, a jednym z tego rezultatów może być dalsza obniżka cen. Kiedy konkurencja ulega nasileniu przy respektowaniu zaleceń WTO w dziedzinie równoprawnych praktyk handlowych, normalnie nie jest potrzebna żadna interwencja publiczna. Jeśli jednak presja wynikająca z konieczności dostosowania się do sytuacji po zniesieniu kontyngentów będzie prowadzić do nielojalnych praktyk handlowych w sektorze, takich jak dumping, subwencje lub wyjątkowy wzrost importu, branża będzie miała, podobnie jak w przeszłości, dostęp do całej gamy instrumentów ochrony handlowej UE, które są zgodne z zasadami WTO, jeśli wystąpią po temu niezbędne okoliczności. Chińska ofensywa eksportowa w kategoriach produktów, którymi handel ulega liberalizacji w ramach trzeciego etapu integracji w ATC, a także imponujący potencjał produkcyjny i eksportowy Chin budzą niepokój w przemyśle UE, a także innych krajów, które dostarczają produktów włókienniczych i odzieżowych do Unii Europejskiej. Silna obniżka cen jednostkowych oraz opanowywanie części rynku, które to zjawiska w niektórych kategoriach były szczególnie widoczne, wraz z silną obniżką średnich cen jednostkowych dochodzącą aż do 75% 9, sprawiają, że konieczne jest uważne badanie w celu określenia warunków, w jakich osiągnięto takie wyniki, i każą wierzyć, że w 2005 roku może powstać podobna sytuacja w przypadku innych produktów. Mając na uwadze, że Chiny stanowią ważny potencjalny rynek dla UE w dziedzinie włókienniczej i odzieżowej, należy uważnie śledzić, czy przestrzegają one swoich zobowiązań wobec WTO. Trudności wynikające z przestrzegania zaleceń WTO mogą być artykułowane dwustronnie w ramach spotkań odbywających się w regularnych odstępach czasu pomiędzy służbami Komisji a władzami chińskimi oraz w kontekście wielostronnym poprzez zastosowanie mechanizmu rewizji przejściowej wprowadzonego w ramach WTO 10. W konsekwencji konieczne jest, aby branża jak najszybciej przekazywała istotne informacje służbom Komisji odpowiedzialnym za kontrolę realizacji zobowiązań Chin wobec WTO. W tym celu Komisja będzie na bieżąco śledzić sytuację przy wsparciu branży i eksporterów. Ze szczególną uwagą podchodzić się będzie do przeszkód w dostępie do rynku oraz do innych praktyk handlowych Chin w sektorze włókienniczym i odzieżowym, do kwestii ich zgodności 9 Na przykład, w kategorii 161 (inne ubrania) wielkość eksportu chińskiego w 2002 roku wzrosła o 360% w porównaniu w 2001 rokiem, przy obniżce ceny jednostkowej o 75%, zaś w kategorii 21 (anoraki, parki) wielkość eksportu wzrosła o 291%, przy obniżce średniej ceny jednostkowej o 48%. 10 Mechanizm przewidziany przez WTO w kontekście przystąpienia Chin, który pozwala corocznie badać przestrzeganie przez ten kraj zobowiązań narzuconych przez WTO. Mechanizm ten jest stosowany raz do roku w przeciągu pierwszych ośmiu lat uczestnictwa Chin w WTO oraz w dziesiątym roku od przystąpienia.

12 ze zobowiązaniami Chin wobec WTO oraz do wszelkich możliwych nowych inicjatyw wspierających inicjatywy przemysłu UE w tej dziedzinie. Na tej podstawie Komisja prowadzić będzie stały dialog polityczny z władzami chińskimi, podkreślając nadzwyczajny wzrost eksportu chińskiego w niektórych kategoriach produktów włókienniczych i odzieżowych od 2002 roku oraz zainteresowanie UE w lokowaniu sprzedaży na dynamicznie rozwijającym się rynku chińskim. Polityka regionalna i polityka spójności Należy przewidywać zmiany przemysłowe w skali całej rozszerzonej Europy, tworzyć nowe możliwości zatrudnienia w regionach, które są uzależnione od omawianych sektorów, oraz wprowadzać programy przekwalifikowania i ponownego zatrudnienia dla osób, które nie mogą już znaleźć zatrudnienia w sektorze włókienniczym i odzieżowym. Cele te, już uwzględnione w programach regionalnych funduszy strukturalnych, można osiągnąć przy pomocy wielosektorowych zintegrowanych programów i inicjatyw regionalnych przeznaczonych dla regionów szczególnie uzależnionych od niektórych sektorów podlegających procesowi transformacji przemysłowej. Należy wziąć pod uwagę te aspekty w dyskusjach o przyszłości funduszy strukturalnych po rozszerzeniu i począwszy od 2007 roku, kiedy to fundusze te poddane zostaną przeglądowi pod kątem nowych perspektyw finansowych na lata Należy zachęcać do podejmowania specjalnych działań na szczeblu regionalnym, które mogą obejmować wzmocnienie grup i sieci regionalnych przedsiębiorstw poprzez wspieranie tworzenia sieci wirtualnych oraz platform komunikacji. Trzeba szczególnie faworyzować wykorzystywanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ICT) zwłaszcza przez małe i średnie przedsiębiorstwa. Ze szczególną uwagą należy podchodzić do już dostępnych możliwości w ramach celu 3 funduszy strukturalnych i europejskich funduszy społecznych w zakresie modernizacji i adaptacji programów narodowych na rzecz edukacji, informacji i zatrudnienia, dla kształcenia/dokształcania tych osób, które zostały dotknięte zmianami przemysłowymi, koordynując działania z partnerami społecznymi. Ponadto, Komisja bada w kontekście nowych perspektyw finansowych (2007) działanie, w ramach którego fundusze strukturalne mogłyby stwarzać ochronę w przypadku znaczących wstrząsów w sytuacji społeczno-gospodarczej danego regionu. Celem będzie ułatwianie ponownego dostosowania pracowników do rynku pracy i dostarczenie przedsiębiorstwom pomocy głównie technicznej w procesie restrukturyzacji wynikającym z poważnych wstrząsów sektorowych wywołanych przez zastosowanie porozumień międzynarodowych. Pojawia się pytanie dotyczące odpowiedniości działań zmierzających do ułatwienia przejścia do nowej sytuacji gospodarczej powstałej po liberalizacji w 2005 roku, które to działania mogą zostać podjęte, o ile wpisują się w aktualne ramy funduszy strukturalnych i odpowiadają wymaganiom interwencji finansowej formułowanym przez Państwa Członkowskie. Inne działania - aspekty dotyczące konsumentów Istotna część produkcji UE mieści się w segmentach mody i wysokiej jakości produktów włókienniczych i odzieżowych, w których przemysł UE jest światowym liderem, posiada zatem przewagę konkurencyjną. Dzięki długim tradycjom produkcji, różnorodności

13 produktów i ciągłym innowacjom, europejskie produkty włókiennicze i odzieżowe są często postrzegane przez opinię publiczną jako najwyższej jakości i doskonale zaprojektowane. Oznaczenie Made in Europe może pomóc w zwiększeniu zaufania konsumentów, ponieważ kupując takie ubranie płacą oni cenę odpowiednią do najwyższych standardów produkcji i stylu, jakich oczekuje się od przemysłu europejskiego. Podobnie jak jest w przypadku niektórych ważnych partnerów UE takich jak Stany Zjednoczone, Japonia lub Chiny, UE powinna rozważyć - w ramach swojej polityki zmierzającej do zapewnienia konsumentom lepszej informacji - wprowadzenie oznaczenia pochodzenia dla produktów włókienniczych i odzieżowych sprzedawanych w UE. Należałoby to zrobić w sposób zgodny z WTO i niedyskryminacyjny, zgodnie z zasadami rynku wewnętrznego i w sposób praktyczny oraz uwzględniający efektywność kosztową. Komisja zamierza zbadać te kwestie.