PRZYDATNOŚĆ WYBRANYCH INSEKTYCYDÓW DO ZWALCZANIA CHRZĄSZCZY DIABROTICA VIRGIFERA LE CONTE W KUKURYDZY (ZEA MAYS L.)

Transkrypt

1 Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 51 (1) 2011 PRZYDATNOŚĆ WYBRANYCH INSEKTYCYDÓW DO ZWALCZANIA CHRZĄSZCZY DIABROTICA VIRGIFERA LE CONTE W KUKURYDZY (ZEA MAYS L.) PAWEŁ K. BEREŚ 1, SŁAWOMIR DRZEWIECKI 2 1 Instytut Ochrony Roślin Państwowy Instytut Badawczy Terenowa Stacja Doświadczalna Langiewicza 28, Rzeszów p.beres@iorpib.poznan.pl 2 Instytut Ochrony Roślin Państwowy Instytut Badawczy Oddział w Sośnicowicach Gliwicka 29, Sośnicowice I. WSTĘP Stonka kukurydziana (Diabrotica virgifera Le Conte) występuje w Polsce od 2005 roku (Sahajdak i wsp. 2006). O ile początkowo gatunek obejmował swym zasięgiem tylko Podkarpacie, tak w latach , został wykryty w 8 10 województwach w południowej części kraju. W 2010 roku chrząszcze stonki kukurydzianej stwierdzono w 8 województwach: podkarpackim, lubelskim, małopolskim, świętokrzyskim, mazowieckim, śląskim, opolskim i dolnośląskim. D. virgifera należy do organizmów kwarantannowych w Unii Europejskiej. W Polsce zasady jego zwalczania określa rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 12 maja 2010 roku w sprawie zwalczania i zapobiegania rozprzestrzenianiu się zachodniej kukurydzianej stonki korzeniowej (Dz. U. Nr 94 z 2010 r., poz. 606) (Rozporządzenie 2010). Chrząszcze to jedyne stadium rozwojowe szkodnika możliwe do bezpośrednich obserwacji i kontroli liczebności dzięki zastosowaniu pułapek lepowych z dyspenserem feromonowym lub pokarmowym. Jedną z metod pozwalających ograniczyć populację imagines agrofaga jest ochrona chemiczna z wykorzystaniem zarejestrowanych insektycydów. Ma ona na celu zmniejszenie liczby samic, których wysoka płodność jest jednym z czynników decydujących o szybkiej ekspansji gatunku w Europie i jego zagrożeniu dla plonów kukurydzy i bioróżnorodności środowiska. Stonka kukurydziana posiada już opracowany przez Instytut Ochrony Roślin Państwowy Instytut Badawczy wstępny program zwalczania, uwzględniający optymalne terminy w jakich należy przeprowadzić zabiegi chemiczne przeciwko larwom i osobnikom dorosłym. Głównym jednak problemem jest mała liczba stale rejestrowanych in-

2 168 Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin, 51 (1) 2011 sektycydów do zwalczania gatunku, w tym chrząszczy. Z uwagi na ograniczony asortyment insektycydów dopuszczonych do zastosowania w kukurydzy do zwalczania D. virgifera, konieczne stało się wytypowanie, które substancje aktywne byłyby przydatne do ograniczania liczebności osobników dorosłych w warunkach glebowoklimatycznych południowej Polski. W badaniach wykonanych w latach sprawdzono skuteczność kilku substancji aktywnych do zwalczania chrząszczy D. virgifera, które są składnikiem środków ochrony roślin zarejestrowanych w innych krajach, między innymi na Węgrzech, do ograniczania liczebności gatunku. II. MATERIAŁ I METODY Badania wykonano w latach w Krzeczowicach (woj. podkarpackie) na kukurydzy odmiany San (FAO 240), a także w województwie śląskim w miejscowości Żerdziny (2009 r.) na odmianie Clarica (FAO 280) oraz Sławików (2010 r.) na odmianie Zidane (FAO 250/260). W Krzeczowicach kukurydza uprawiana była w 3 i 4-letniej monokulturze w oparciu o pozwolenie Głównego Inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa nr WF- 411d/5/2008, natomiast w Żerdzinach i Sławikowie stosowano płodozmian. Doświadczenie założono metodą bloków kompletnie zrandomizowanych w czterech powtórzeniach. Wielkość każdego poletka wynosiła 50 m 2. Do zwalczania chrząszczy stonki kukurydzianej wykorzystano następujące insektycydy: Calypso 480 SC (tiachlopryd); Proteus 110 OD (tiachlopryd + deltametryna); Karate Zeon 050 CS (lambda-cyhalotryna); Bi 58 Nowy 400 EC (dimetoat); Mospilan 20 SP (acetamipryd) oraz Nurelle D 550 EC (chloropiryfos + cypermetryna). Dawki poszczególnych preparatów podano w tabelach 1 4. W celu wyznaczenia optymalnego terminu chemicznego zwalczania imago, od lipca prowadzono monitoring zmian w ich liczebności za pomocą pułapek feromonowych firmy Csalomon oraz bezpośrednie obserwacje 4 x 150 roślin. Sygnałem do wykonania zabiegu był wyraźny wzrost liczby chrząszczy odławianych do pułapek feromonowych oraz notowanych na roślinach kukurydzy. Termin zabiegu przypadał w okresie szczytu liczebności chrząszczy. W czasie aplikacji preparatów kukurydza znajdowała się w fazie rozwojowej BBCH od 65 do 73 (Adamczewski i Matysiak 2002). W celu określenia liczebności szkodnika bezpośrednio przed i po zabiegu chemicznym na każdym poletku umieszczono tablicę lepową, którą systematycznie kontrolowano do 14 dni po aplikacji insektycydów, licząc ilość odłowionego materiału owadziego. W przypadku małej liczebności chrząszczy, odłowione osobniki wybierano pęsetą entomologiczną podczas każdej obserwacji, natomiast tablice silnie oklejone owadami wymieniano na nowe. Terminy poszczególnych ocen podano w tabelach 1 4. Aplikację insektycydów wykonano opryskiwaczami ciśnieniowymi z belką polową wyposażoną w rozpylacze płaskostrumieniowe stosując 300 l wody na hektar oraz oprysk średniokroplisty.

3 Przydatność insektycydów do zwalczania Diabrotica virgifera Le Conte 169

4 170 Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin, 51 (1) 2011

5 Przydatność insektycydów do zwalczania Diabrotica virgifera Le Conte 171

6 172 Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin, 51 (1) 2011

7 Przydatność insektycydów do zwalczania Diabrotica virgifera Le Conte 173 Skuteczność poszczególnych preparatów określono za pomocą wzoru Hendersona- Tiltona. Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej za pomocą testu t-studenta, przy poziomie istotności 0,05. III. WYNIKI I DYSKUSJA Warunki meteorologiczne w poszczególnych latach badań były zróżnicowane, przy czym najkorzystniejsze dla rozwoju chrząszczy stonki kukurydzianej wystąpiły w 2009 roku. Na podstawie przeprowadzonego monitoringu z wykorzystaniem pułapek feromonowych oraz bezpośrednich obserwacji roślin ustalono, że optymalny termin zwalczania osobników dorosłych D. virgifera w latach przypadał w pierwszej połowie sierpnia, w czasie szczytu liczebności chrząszczy. Termin ten jest zbieżny z badaniami wykonanymi na Podkarpaciu przez Beresia i Sionka (2010a), natomiast nie pokrywa się z wcześniejszymi obserwacjami wykonanymi w południowo-zachodniej części kraju przez Drzewieckiego i Pietrygę (2009), którzy najwyższą liczebność imago stwierdzali pod koniec sierpnia. Jest to związane najprawdopodobniej z ustabilizowaniem się w ostatnich latach populacji tego gatunku w województwie śląskim, a tym samym przesunięcia terminu najliczniejszego występowania chrząszczy z trzeciej dekady sierpnia na pierwszą połowę tego miesiąca. Jak pokazały badania Beresia i Sionka (2010a) szczyt liczebności występowania chrząszczy D. virgifera na kukurydzy obserwowany na początku sierpnia jest zwykle determinowany przez liczebniejsze samice, które w tym okresie mogą już mieć powiększone odwłoki wypełnione jajami (Bereś i Sionek 2007). Samice są głównym celem podejmowanych zabiegów ochrony roślin, co wiąże się z ich wysoką płodnością oraz dużą przeżywalnością potwierdzoną już w krajowych badaniach wykonanych przez Beresia i Sionka (2010b). Wysoka liczebność samic na roślinach kukurydzy w momencie wykonania zabiegu chemicznego jest niezmiernie ważna, gdyż poprzez ich zwalczanie zmniejsza się ilość jaj składanych do gleby, a to tym samym wpływa na ograniczenie populacji gatunku w kolejnym sezonie wegetacyjnym, zwłaszcza gdy kukurydza uprawiana jest w monokulturze. Uzyskane rezultaty chemicznego zwalczania osobników dorosłych D. virgifera w latach przedstawiono w tabelach 1 4. W analizowanych dwóch latach, najwyższą liczebność szkodnika stwierdzono w Krzeczowicach na polu prowadzonym w monokulturze. Średnia liczebność chrząszczy w poszczególnych obiektach doświadczalnych obserwowana bezpośrednio przed zabiegiem, nie różniła się istotnie i wynosiła 32,7 49,5 szt. w 2009 r. oraz 177,5 210,6 szt. w 2010 r. (tab. 1, 3). W Żerdzinach i Sławikowie populacja chrząszczy stonki kukurydzianej była niższa. W 2009 roku przed zabiegiem na poletkach stwierdzono obecność średnio od 23,2 do 26,7 osobników, natomiast w 2010 r. od 24,7 do 36,5 sztuk (tab. 2, 4). W 2009 roku najwyższą skuteczność użytych insektycydów w ograniczaniu liczby chrząszczy D. virgifera stwierdzano do 6 7 dniu po zabiegu. Jedynie w Żerdzinach statystycznie istotne różnice pomiędzy badanymi preparatami utrzymywały się do 14 dni

8 174 Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin, 51 (1) 2011 od momentu opryskiwania roślin, czego nie zaobserwowano na polu prowadzonym w monokulturze w Krzeczowicach (tab. 1, 2). W 2010 roku potwierdzono, że najwyższa skuteczność zastosowanych preparatów w ograniczaniu liczebności imago D. virgifera występowała do tygodnia od wykonania zabiegu opryskiwania roślin. Jedynie w warunkach 4-letniej monokultury zaobserwowano, że w przypadku takich insektycydów, jak: Calypso 480 SC, Karate Zeon 050 CS oraz Mospilan 20 SP już w 7 dniu po zabiegu nie występowały statystycznie istotne różnice w porównaniu do kontroli (tab. 3, 4). Stosunkowo krótki okres owadobójczego oddziaływania badanych preparatów wynikał z sukcesywnego nalotu nowych osobników D. virgifera na zasiewy kukurydzy, co było szczególnie widoczne na plantacji prowadzonej w monokulturze. Jest to po części związane z rozciągniętym w czasie okresem wylotu chrząszczy z poczwarek, który może trwać nawet do połowy września (Bereś i Kaniuczak 2010). W latach spośród wszystkich użytych substancji aktywnych (s.a.), najdłuższym okresem działania oraz najwyższą skutecznością owadobójczą odznaczały się: tiachlopryd + deltametryna, dimetoat oraz chloropiryfos + cypermetryna, natomiast najkrótszym acetamipryd. Wykonane badania potwierdzają przydatność wybranych s.a. będących składnikami czynnymi insektycydów dostępnych na polskim rynku do ograniczania liczebności chrząszczy stonki kukurydzianej w warunkach glebowo-klimatycznych południowej i południowo-wschodniej Polski. Substancje te są z powodzeniem wykorzystywane w innych państwach europejskich np.: na Węgrzech, gdzie zostały zarejestrowane do zwalczania D. virgifera (Van Rozen i Ester 2006). Wysoka przydatność preparatu zawierającego s.a. tiachlopryd + deltametryna do ograniczania liczebności stonki kukurydzianej potwierdzona w doświadczeniach własnych, znalazła już zastosowanie w praktyce rolniczej poprzez stałą rejestrację w 2010 roku insektycydu: Proteus 110 OD do zwalczania chrząszczy tego gatunku. Mały dobór preparatów chemicznych przeciwko stonce kukurydzianej wymusza jednak podjęcie działań zmierzających do stałej rejestracji większej liczby insektycydów skierowanych przeciwko D. virgifera. Jest to niezmiernie ważne z punktu widzenia Dobrej Praktyki Ochrony Roślin, która przewiduje konieczność naprzemiennego stosowania środków ochrony roślin należących do różnych grup chemicznych mając na uwadze zapobieganie efektom odporności, a także zasad wynikających ze stosowania integrowanej ochrony roślin (Bereś i wsp. 2007; Bereś i Pruszyński 2008), które będą obowiązywały w Unii Europejskiej od 2014 roku. IV. WNIOSKI 1. Na podstawie odczytów z pułapek feromonowych i bezpośrednich obserwacji roślin ustalono optymalny termin wykonania pierwszego zabiegu chemicznego, który przypadł w pierwszej dekadzie sierpnia, w czasie szczytu liczebności chrząszczy. 2. Wszystkie badane s.a. wykazały przydatność do ochrony kukurydzy przed chrząszczami stonki kukurydzianej, stąd też można wnioskować o zarejestrowanie ich do ochrony kukurydzy przed tym gatunkiem również i w Polsce.

9 Przydatność insektycydów do zwalczania Diabrotica virgifera Le Conte Spośród testowanych s.a. najniższą skutecznością i najkrótszym okresem działania odznaczał się acetamipryd. 4. W warunkach niskiej presji ze strony szkodnika badane preparaty wykazywały skuteczność do 14 dni od zabiegu. 5. W warunkach kilkuletniej monokultury wysoka skuteczność insektycydów utrzymywała się zwykle do 7 dni od zabiegu. 6. Przy dużej liczebności chrząszczy, a zwłaszcza na zasiewach prowadzonych w monokulturze konieczne jest wykonanie dwóch zabiegów chemicznych. V. LITERATURA Adamczewski K., Matysiak K Kukurydza Zea mays L. s W: Klucz do Określania Faz Rozwojowych Roślin Jedno- i Dwuliściennych w Skali BBCH [K. Adamczewski, K. Matysiak tłumaczenie i adaptacja]. Wyd. I, Inst. Ochr. Roślin, Poznań, 134 ss. Bereś P.K., Kaniuczak Z Opracowanie programów zwalczania stonki kukurydzianej (Diabrotica virgifera Le Conte) w Rzeczypospolitej Polskiej. s W: Ochrona Terenu Kraju przed Przedostawaniem i Rozprzestrzenianiem się Organizmów Kwarantannowych i Innych Stanowiących Szczególne Zagrożenia (D. Sosnowska, red.). Wyd. Inst. Ochr. Roślin, Poznań, 144 ss. Bereś P.K., Kaniuczak Z., Tekiela A., Mrówczyński M., Pruszyński G., Paradowski A Ochrona kukurydzy przed agrofagami w integrowanej produkcji. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 47 (4): Bereś P.K., Pruszyński G Ochrona kukurydzy przed szkodnikami w produkcji integrowanej. Acta Sci. Pol., Agricultura 7 (4): Bereś P.K., Sionek R Wstępne obserwacje nad biologią zachodniej kukurydzianej stonki korzeniowej (Diabrotica virgifera Le Conte) w okolicach Rzeszowa. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 47 (1): Bereś P.K., Sionek R. 2010a. The occurrence and sex ratio of Diabrotica virgifera Le Conte beetles on sweet maize (Zea mays var. saccharata) in south-eastern Poland near Rzeszów in Veg. Crops Res. Bull. 73: Bereś P.K., Sionek R. 2010b. Study on the fecundity, egg collection technique and longevity of Diabrotica virgifera Le Conte females under laboratory and field conditions. J. Plant Protection Res. 50 (4): Drzewiecki S., Pietryga J Obserwacje nad występowaniem zachodniej kukurydzianej stonki korzeniowej (Diabrotica virgifera Le Conte) w południowo-zachodnim rejonie Polski. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 49 (4): Rozporządzenie Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 12 maja 2010 roku w sprawie zwalczania i zapobiegania rozprzestrzenianiu się zachodniej kukurydzianej stonki korzeniowej (Dz. U. Nr 94 z 2010 r., poz. 606). Sahajdak A., Bereś P.K., Konefał T Diabrotica virgifera Le Conte a new threat to maize crops in Poland and measures taken against the pest. J. Plant Protection Res. 46 (2): Van Rozen K., Ester A.A Chemical control against Diabrotica v. virgifera LeConte: a review of the historical and current pest control strategies. Raport Diabr Act. EU Funded Project FP SSP , ARVALIS Institut du Végétal, 42 ss. Dostępny w Internecie:

10 176 Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin, 51 (1) 2011 PAWEŁ K. BEREŚ, SŁAWOMIR DRZEWIECKI USEFULNESS OF SELECTED INSECTICIDES FOR CONTROL OF DIABROTICA VIRGIFERA LE CONTE BEETLES IN MAIZE (ZEA MAYS L.) SUMMARY The experiments were carried out in near Krzeczowice, Żerdziny and Sławików localized in the south-eastern and southern part of Poland. Maize crop at Krzeczowice was cultivated in 3 4 year monoculture, whereas in case of other localities a crop rotation system was used. The following treatments were applied: thiacloprid (Calypso 480 SC); thiacloprid + deltamethrin (Proteus 110 OD); lambda-cyhalothrin (Karate Zeon 050 CS); dimethoate (Bi 58 Nowy 400 EC); acetamiprid (Mospilan 20 SP) and chlorpyrifos + cypermethrin (Nurelle D 550 EC). All kinds of active substances were effective in reduction of the number of Diabrotica virgifera adults. Insecticides containing thiacloprid + deltamethrin, dimethoate and chlorpyrifos + cypermethrin proved to be the most efficient and showed the longest period of activity. The efficacy of tested products in controlling D. virgifera adult specimens population was the highest up to 7 days after application. After that period pest s renewed incursion was observed. In regions where D. virgifera beetles occurrence was high, especially in the monocultured maize crop, a single application was not efficient enough to reduce the pest number. Key words: WCR, Diabrotica virgifera, maize, chemical control, effectiveness