Artur Bubik, Jerzy Kurcyusz Orzecznictwo w sprawach o odszkodowanie za wypadki przy pracy i choroby zawodowe. Palestra 11/10-11( )wkladka, 1-84

Transkrypt

1 Artur Bubik, Jerzy Kurcyusz Orzecznictwo w sprawach o odszkodowanie za wypadki przy pracy i choroby zawodowe Palestra 11/10-11( )wkladka,

2 W kłgdkg do n-ru Palesłry" z 1967 r. ARTUR BUBIK JERZY KU RCYU SZ ORZECZNICTWO uj sprawach 0 ODSZKODOWANIE za wypadki przy pracy 1 choroby zawodowe WYDAWNICTWO PRAWNICZE W a rsz a w a 1967

3 SPIS TREŚCI str. Dział I P o d sta w a p ra w n a i zasad y dochodzenia odszkodow ania... 5 Dział I I N aru szen ie przez zak ła d p racy jego obow iązków w y n ik ając y ch z przepisów dotyczących ochrony zdrow ia i życia p racow ników 14 Dział III Z ag ad n ien ie zw iązku przyczynow ego m iędzy zaniedbaniem przez zak ła d p ra c y jego obow iązków a szkodą poniesioną przez p r a c o w n i k a...31 Dział IV P rzy czy n ien ie się poszkodow anego do p o w stan ia szkody.. 34 Dział V O dszkodow anie za sk u tk i w y p ad k u p rzy p racy (zagadnienia o g ó l n e ) Dział V I O dszkodow anie w fo rm ie re n ty u zupełn ia ją c e j d la poszkodow a nego 47 Dział V II O dszkodow anie w fo rm ie re n ty u zu p ełn iającej d la..rodziny p r a cow nika zm arłego w sk u te k w y p a d k u 59 Dział V III Sposób obliczania re n ty u zu p ełn iającej w razie p rzyczynienia się p raco w n ik a do p o w stan ia s z k o d y...64 Dział IX O dszkodow anie w fo rm ie zadośćuczynienia za k rzy w d ę.. 65 Dział X O dszkodow anie w fo rm ie zadośćuczynienia n a rzecz ro d zin y p raco w n ik a zm arłego w sk u te k w y p a d k u Dział X I P rzed aw n ien ie roszczeń o odszkodow anie z ty tu łu sk u tk ó w w y p ad k u p rzy p r a c y...70 Dział X II S to su n ek odszkodow ania z F Z U do odszkodow ania od z a k ła d u p ra c y...74 Dział X m O d s e t k i...76 Dział X IV U goda pom iędzy poszkodow anym a zak ładem p racy Dział X V R egres Z a k ła d u U bezpieczeń Społecznych do zak ła d u p racy z ty tu łu w y p łaco n y ch św iadczeń ubezpieczeniow ych W k ła d k a do N r P a le s tr y " z 2967 r. D r u k a r n ia N r 1, W -w a Z a m. 1360/67. e.560 e g z. T -19.

4 UWAGI WSTĘPNE N iniejsze zestaw ienie orzeczeń S ąd u N ajw yższego (w y jątek : d w a orzeczenia sądu w ojew ódzkiego) o raz G łów nej K o m isji A rb itra ż o w e j w sp raw ach o odszkodow anie za w y p ad k i p rzy p ra c y i choroby zaw odow e o b ejm u je w zasadzie o rzeczenia z aw ierające ro zstrzygnięcia o c h a ra k te rz e m aterialn o p raw n y m. O rzeczen ia o c h a ra k te rz e p ro c e d u ra ln y m zam ieszczone zostały w zestaw ien iu ty lko w y jątk o w o, m ianow icie w ted y, gdy łączą się ściśle z te m a ty k ą p ra w a m aterialn eg o. P rzep isy ogólne p ra w a cyw ilnego (p.o.p.c.) i k o d ek su zobow iązań, w ym ienione w w iększości orzeczeń podan y ch w zestaw ieniu, zostały zaopatrzone w odsyłacze do przypisów, w k tó ry ch podano odpow iednie p rzepisy obow iązującego k o d ek su cyw ilnego. To sam o dotyczy rów nież daw nego k.p.c. C elem, k tó ry p rzy św iecał podjęciu n in iejszej p racy, było u łatw ien ie p ra w n i kom, a tak że n iep raw n ik o m m ający m do czynienia z zag ad n ien iam i b h p i z o d pow iedzialnością zak ładów p racy za szkody spow odow ane nieprzestrzeg an iem przepisów o raz zasad b ezpieczeństw a i higieny p racy, zo rien to w an ia się w k ie ru n k ach in te rp re ta c ji p ra w a w dziedzinie odpow iedzialności cyw ilnej za sk u tk i w y p adku lu b choroby zaw odow ej. Z tego pow odu u k ład zestaw ien ia i podział orzeczeń n a działy został dokonany b ard ziej z u w zględnieniem p o trzeb p ra k ty k i aniżeli poglądów te o rii i d o k try n y. W p ra c y uw zględniono stan p ra w n y n a dzień 1 sty czn ia 1937 r. $

5 WYKAZ NIEKTÓRYCH SKRÓTÓW d.k.p.c. d aw n y kodeks p o stęp o w an ia cyw ilnego k.p.c. kodeks p o stęp o w an ia cyw ilnego k.c. k o d ek s cyw ilny k.z. j ' k o d ek s zobow iązań k.r.o. k o d ek s ro d zin n y i opiekuńczy p.o.p.c. przep isy ogólne p ra w a cyw ilnego p.z.e. pow szechne zao p atrzen ie em ery taln e Dz. D ział G K A G łów na K o m isja A rb itrażo w a N P N ow e P raw o O SN O rzecznictw o S ąd u N ajw yższego (urzędow y zbiór orzeczeń od 1944 do 1962 r.) O S N C P O rzecznictw o S ą d u N ajw yższego Izby C yw ilnej o raz Izby P ra c y i U bezpieczeń Społecznych (urzędow y zbiór orzeczeń od 1963 r.) O SPiK A O rzecznictw o Sądów P o lsk ich i K o m isji A rb itrażo w y ch P ip P a ń stw o i P raw o PU G P rzeg ląd U staw o d aw stw a G ospodarczego P Z S P rzegląd U bezpieczeń S połecznych i Z ag ad n ień S ocjalnych (do czerw ca 1959 r.) Pi5K P ra c a i Z abezpieczenie Społeczne (od lip ca 1959 r.', SN S ąd N ajw yższy SW Sąd W ojew ódzki 4

6 D ZIA Ł I P O D S T A W A P R A W N A I Z A S A D Y D O C H O D Z E N IA O D S Z K O D O W A N IA 1) C iężar tw ierd zen ia i dow odu okoliczności u z asad n iający ch w m yśl a rt. 19ff u staw y o ubezp. społ. * obow iązek p raco d aw cy w y n ag ro d zen ia szkody w y n ik łe j w sk u te k w y p a d k u p rzy p racy p raco w n ik a podlegającego ubezpieczeniu społecznem u obciąża stro n ę pow odow ą. ** (O rzecz. S N r. W a С 261/49 P Z S 9/1953, str. 160). O b e c n ie a r t. 24 d e k r e tu z 25.VI.1954 r. o p.z.e. (D z. U. z 1958 r. N r 23, p o z. 97). ** P o r. D z. I p o z ) D la oceny sk u tk ó w p raw n y ch w y p ad k u, ja k ie m u uleg ł p raco w n ik p rzy p r a cy, m ia ro d a jn y je s t w yłącznie p rzep is a rt. 196 u sta w y o ubezp. społ. *; je d n o czesne stosow anie p rzep isu tego o raz a rt. 145, 152 i 153 k. z. ** n ie m oże miiećm iejsca. (O rzecz. S N 14.XI.1950 г. С 299/50 N P 11/1951, str. 39). O b e c n ie a r t. 24 d e k r e tu o p.z.e. (D z. U. z 1958 r. N r 23, poz. 97). ** O b ecn ie a rt. 430, 435 i 436 k.c. 3) 1. P raco d aw ca n ie m oże się zw olnić od obow iązku p rzestrzeg an ia przep isó w o bezpieczeństw ie p racy przez to, że pew n e ro b o ty p ro w ad zi p rzy użyciu m a szyn lub innych urząd zeń, należących do osoby trzeciej, bez w zględu n a to, czy ta osoba k ie ro w a ła u rządzeniem lu b nie. 2. P racodaw ca obow iązany je s t zachow ać w y m ag an ia bezp ieczeń stw a p racy p rzew id zian e d la ro b ó t p ro w adzonych n a te re n a c h k o lejow ych oraz p rzy użyciu dźw igów i w agonów kolejow y ch, jeżeli z a tru d n ia p raco w n ik ó w p rzy ro b o tach zw iązanych z użyciem dźw igu kolejow ego n a te re n ie kolejow ym. ( O rzecz. S N С 326/50 P ip 7/1951, str. 172 i P Z S 2/51, str. 91). 4) O k reślen ia zastępca p raco d aw cy użytego w a rt. 1% nie m ożna u tożsam iać z pojęciem o rganu p rzed sięb io rstw a an i z pojęciem p rzed staw icielstw a w ogólnym tego w y razu znaczeniu. Z astępcą pracodaw cy w ed łu g pow yższego p rzep i su je s t ta k i praco w n ik, do k tórego należy w y d aw an ie innym pracow nikom w iążących ich poleceń co do sposobu w y k o n y w an ia p racy, w to k u k tó rej n a stą p iła szkoda p raco w n ik a. * (O rzecz. S N 16.IX.1953 r. 11 С 5/53 P Z S 6/1954, str. 56). A rt. 24 d e k r e tu o p.z.e. (D z. U. z 1958 r. N r '3, poz. 97), k tó r y z a s tą p 4 a r t. 196 u s ta w y o u b e z p. s p o ł., n ie z n a p o ję c ia p r a c o d a w c y a n i z a s tę p c y p r a c o d a w c y, u ż y w a n a to m ia s t s z e rs z e g o p o ję c ia z a k ła d p r a c y. 5

7 5) P rzep isy n o rm u jące praco w n iczy sto su n ek p ra c y m a ją w spółdzielczym sto su n k u p ra c y zastosow anie ty lk o o tyle, o ile z ich tre śc i i isto ty w y n ik a, że d o ty czyć m a ją w szelk ich sto su n k ó w p racy bez w zg lęd u n a ich specyficzny c h a ra k ter. Do p rzepisów ty ch zaliczyć trz e b a przepisy, k tó re są w y razem tro sk i o b ezpieczeństw o życia i zdrow ia człow ieka p racy o raz tro s k i o jego sp raw y b y to w e, o zapew nienie m u zap ła ty w y n ag ro d zen ia za p ra c ę w sposób zabezpieczający u trz y m a n ie jego w łasn e i jego rodziny. (O rzecz. S N 3.II r. 1 C R 955/55 P Z S 12/1958, str. 61). 6) 1. O soba św iadcząca u słu g i n ie o b jęte szczególnym i p rzep isam i o um ow ie o p r a cę n ie je s t praco w n ik iem, um o w a zaś je j o św iadczenie ty c h usłu g podlega przepisom o zleceniu (art. 498 k.z.). * 2. U m ow a zlecenia, nie s tw a rz a ją c sto su n k u zależności m iędzy zleceniobiorcą a zleceniodaw cą, n ie m oże być tra k to w a n a m im o w ielu p o d obieństw jako sto su n ek p racy, k tó reg o isto tn ą cechą je s t o rg an izacy jn e podporząd k o w an ie p ra c o w n ik a pracodaw cy. 3. R ozporządzenie z d n ia 16 m a rc a 1928 r. o b ezpieczeństw ie i h ig ien ie p racy (Dz. U. N r Z5, poz. 325) ** m a zasto so w an ie ty lk o do p raco w n ik ó w ze w zględu n a ich p o d p o rząd k o w an ie o rg an izacy jn e i obow iązek p rzestrzeg an ia poleceń p raco d aw cy co do sposobu w y k o n y w an ia pracy. Z leceniobiorcy, n ie b ęd ąc p o d p o rząd k o w an i d ającem u zlecenie i decy d u jąc w zasadzie sam i o sposobie w y k o n an ia zlecenia, sam i m uszą się troszczyć o bezbieczeństw o życia i zd ro w ia p rzy w y k o n y w an iu zlecenia. T oteż przy św iad czeniu usłu g in n y ch niż p ra c a zleceniodaw ca m oże odpow iadać za szkodę p o n iesio n ą przez zleceniobiorcę p rzy w y k o n y w an iu zlecenia ty lk o w ów czas, gdy szkoda je s t w y n ik iem zaw inionego d ziałan ia d ająceg o zlecenie (art. 134 i n ast. k. z.). *** (O rzecz. S N 23.X.1956 r. 1 C R P Z S , str. 54). * O b e c n ie a r t. 731 k.c. ** O b e c n ie u s ta w a z d n ia 30.IH.1965 r. o b e z p ie c z e ń s tw ie i h ig ie n ie p ra c y (Dz. U. N r 13, po z. 91). *** A rt. 415 k.c. 7) P rzep is a rt. 25 d e k re tu z d n ia 25 czerw ca 1954 r. o pow szechnym zao p atrzen iu em ery taln y m * w p ro w ad ził isto tn ą zm ianę w zak resie odpow iedzialności uspołecznionego zak ła d u p racy w obec p raco w n ik a za w y p ad ek p rzy p racy w p o ró w n a n iu z dotychczas obow iązującym a rt. K 6 u staw y z d nia 28 m arc a 1933 r. o ubezpieczeniu społecznym. M ianow icie w aru n k ie m odszkodow ania w edług a rt. 196 u staw y o ubezpieczeniu społecznym było n aru szen ie obow iązków w y n ik ający ch z przepisów o o chronie życia i zdrow ia p raco w n ik ó w p rzez p r a codaw cę lu b jego zastępcę. A rty k u ł zaś 25 d e k re tu o p.z.e. * p rzew id u je odpow iedzialność w w y p a d k u n a ru sz e n ia tych p rzepisów przez zak ład p racy, a w ięc n ie ty lk o p rzez osoby sp ra w u ją c e fu n k c je kierow nicze, ale i przez k tó reg o k o l w iek z p racow ników. (O rzecz. S N r. 3 C R 807/56 O S P ik A 1958, poz. 175). * O b e c n ie a r t. 24 d e k r e tu o p.z.e. (D z. U. z 1958 r. N r 23, p o z. 7). 8) O dpow iedzialność uspołecznionego zak ła d u p racy w m y śl a rt. 25 ust. 2 d e k re tu z d n ia 25 czerw ca 1954 r. o pow szechnym zao p atrzen iu e m e ry ta ln y m (Dz. U.

8 N r 30, poz. 116)* je s t ograniczona do w y p a d k u szkód n a osobie, spow odow a nych w in ą u m y śln ą lu b zan iedban iem obow iązków w y n ik ających z p rzep isó w dotyczących ochrony życia i zdrow ia praco w n ik ó w. N ato m iast an i z a sa d a odpow iedzialności w łaściciela p rzed sięb io rstw a za szkodę n a osobie lu b m ien iu w y rząd zo n ą k o m u k o lw iek przez ru c h p rzed sięb io rstw a w y rażo n a w a rt. 152 k.z. ** an i też p o d sta w a odpow iedzialności z a rt. 144 i 145 k.z. *** n ie z n a j d u ją zasto so w an ia w sto su n k ach m iędzy p raco d aw cą a p raco w n ik iem. Z ogran iczen ia odpow iedzialności zak ła d u p racy za w y p a d k i w z a tru d n ie n iu, p rzew id zian eg o w e w sp o m n ian y ch p rzep isach, n ie m ożna je d n a k w y sn u ć w niosku, że odpow iedzialność ta uzależniona je s t od fa k tu p rzy zn an ia poszkod ow anem u p rzez Z ak ład U bezpieczeń Społecznych re n ty w y p ad k o w ej i że p o szkodow any n ie m oże n a drodze sądow ej dochodzić odszkodow ania w p rz y p a d k u odm ow y re n ty p rzez ZUS. (O rzecz. S N r. 2 C R 372/56 O S P ik A 1958, poz. 222). O b e c n ie a r t. 24 d e k r e tu o p.z.e. (D z. U. z 1958 r. N r 23, p o z. 87). * O b e c n ie a r t. 435 k.c. *** O b e c n ie a r t. 429 i 430 k.c. 9) 1. N aru szen ie przez p raco d aw cę obow iązku w y n ik ająceg o z a rt. 1 rozporządzen ia z d n ia 16 m a rc a 1928 r. o bezpieczeństw ie i h ig ien ie p ra c y (D z.u. N r 35 poz. 325)* decy d u je przed e w szy stk im o odpow iedzialności zak ła d u p ra c y n a p o d staw ie zarów no a rt. 196 u staw y o ubezpieczeniu społecznym, ja k i a rt. 24: d e k re tu o pow szechnym zao p atrzeniu e m e ry ta ln y m p raco w n ik ó w i ich ro dzin. 2. Z asad y b ezp ieczeń stw a ru c h u n a bocznicach kolejow ych, określone w w y d an y ch przez P olskie K o leje P ań stw o w e przep isach i z a w a rte w tzw. um o w ach bocznicow ych, po w in n y być zachow yw ane n ie ty lk o p rzez p osiadacza (użytkow nika) bocznicy, ale ta k ż e przez każdego, k to z bocznicy n a w łasn y ra c h u n e k i niebezpieczeństw o k o rzy sta. Je śli chodzi o sto su n k i p ra w n e pom iędzy osobą, k o rz y sta ją c ą w te n sposób z bocznicy, jako p raco d aw cą a je j p raco w n ik am i, to w sk azan e w ty c h p rzep isach zasady b ezp ieczeń stw a ru c h u uznać należy za p o siad ające ró w n ież c h a ra k te r p rzepisó w szczegółow ych w zak resie b ezpieczeństw a i h ig ien y pracy. (O rzecz. S N r. 2 C R P Z S 12/1957, str. 64). * O b e c n ie u s ta w a z r. o b e z p ie c z e ń s tw ie i h ig ie n ie p r a c y (D z. U. N r 13, poz. 91). 10) 1. S zczególne u n o rm o w an ie odpow iedzialności z a k ła d u p ra c y za w y p ad k i w z a tru d n ie n iu p rzep isam i d e k re tu z dn. 25.VI.1954 r. o pow szechnym zao p atrzen iu e m ery taln y m p raco w n ik ó w i ich rodzin (Dz. U. z 1956 r. N r 43, poz. 200)* w yłącza w zak resie p rzew id zian y m w o m aw ianym ak cie p ra w n y m stosow anie ogólnych zasad ko d ek su zobow iązań o odpow iedzialności za czyny niedozw o lone, a m iędzy in n y m i p rzep isu a rt. 152 k. z. ** 2. O bow iązek należytej tro sk i w zak resie ochrony życia i zd ro w ia p ra c o w n i k a je s t jed n y m z głów nych obow iązków p raco d aw cy, ciążących n a nim z m ocy w iążących go um ów o p racę. Do niego należy zap ew n ien ie ta k ic h w aru n k ó w bezp ieczeń stw a i higieny p racy o raz stw o rzen ie ta k ic h w a ru n k ó w technicznych, k tó re w sposób m aksy m aln y w y łączają m ożliw ość w y p ad k ó w w zatru d n ien iu. Od odpow iedzialności w y n ik a ją c e j z n aru szen ia p rzepisów dotyczących o ch ro

9 ny życia i zdrow ia p raco w n ik ó w nie m oże się on uchylać p rzez pow ołanie się n a to, że w y k o n anie k o n k retn eg o zad an ia p ro d u k cy jn eg o łączącego się z obow iązkiem p rzestrzeg an ia bezpieczeństw a p racy zlecił osobie trzeciej i że w w y borze tej osoby n ie m ożna m u p rzy p isać w iny. W ty m zakresie, z u w ag i n a p o stanow ien ia um ow y o p racę g w a ra n tu ją c e p raco w n ik o w i m ak sim u m bezpieczeństw a, za d ziałan ia i zan iech an ia osób, k tó ry m i p raco d aw ca się w yręcza, odpow iada on na p o d staw ie a rt. 241 k.z., *** ta k ja k za w ła sn e d ziałan ie i zaniechanie. (O rzecz. S N r. 2 C R P Z S 12/1957, str. 57). * O b e c n ie t e k s t je d n o lity, o g ło szo n y w D z. U. z 1958 r. N r 23, poz. 97. ** O b e c n ie a r t. 435 k.c. *** O b e c n ie a r t. 474 k.c. i d i. A rt. 24 (daw n. a rt. 25) o p.z.e. w yłącza w zm ożoną odpow iedzialność z a rt. 152 k.z. * o p a rtą n a zasadzie ry z y k a i u zależnia odpow iedzialność zak ła d u p r a cy jed y n ie od zaistn ien ia po jego stro n ie w iny, p o leg ającej n a n a ru sz e n iu obow iązków w y n ik ających z p rzepisów o ochronie życia i zdro w ia praco w n ik a. 2. W ina p ra c o w n ik a w spow odow aniu w y p ad k u, ja k ie m u uleg ł on przy pracy, n ie w y łącza odpow iedzialności zak ła d u pracy, jeżeli ró w n ież po jego stro n ie zachodzi w in a, poleg ająca n a n a ru szen iu obow iązków z zakre su bezp ieczeń stw a pracy. (O rzecz. S N 30.V.1957 r. 4 C R 545/5C P Z S 7/1958, str. 55). * O b e c n ie a r t. 435 k.c. 12) 1. O bow iązujące now e przepisy o zao p atrzen iu e m ery taln y m praco w n ik ó w k o lejo w y ch i ich rodzin n ie n o rm u ją całości roszczeń z ty tu łu szkody w y w o łan e j w y p adkiem w z a tru d n ie n iu. N ak az odpow iedniego sto so w an ia przepisów d e k re tu o pow szechnym zao p atrzen iu em ery taln y m oznacza, że pod rządem n o w y ch przepisów o zao p atrzeniu e m ery taln y m p raco w n ik ó w kolejow ych p r a cow nicy ci i ich rodziny m a ją p raw o do w y n ag ro d zen ia szkód p rzew idzianych w a rt. 25 d e k re tu z d n ia 25 czerw ca 1954 r., tzn. m ogą dochodzić przed sądem pow szechnym różnicy w y n ik a ją c e j m iędzy odszkodow aniem należnym w m yśl p rzepisów p ra w a cyw ilnego a św iadczeniam i p rzyzn an y m i z ty tu łu zao p atrzen ia p rzez w łaściw e w ład ze kolejow e. 2. M oc w steczn a p rzepisów 37 rozp. o zao p atrzen iu e m ery taln y m p ra c o w n i k ów k o lejow ych z d n ia 5 m arca 1955 r. i a rt. 43 d ek r. w ty m sam y m przed m io cie z d n ia 19 sty czn ia 1957 r. n ie sięga poza d a tę 1 sty czn ia 1955,r. T reść tych p rzepisów n ie d aje ta k ż e p o d staw y do w n iosku, że celem ich b yło u n o rm o w an ie sk u tk ó w w szy stk ich zdarzeń w zak resie roszczeń em e ry ta ln y c h i ro szczeń cy w iln o p raw n y ch w e d le now ych zasad, choćby zd arzen ia te zaszły przed dniem 1 stycznia 1955 r. (O rzecz. S N 19.X.1957 r. 1 C R 1087/56 O S P ik A 1959, poz. 262). 13) P rzep is a rt. 24 ust. 2 d e k re tu o p.z.e. dotyczy ty lk o k rę g u w ym ienionych w n im osób u p raw n io n y ch do św iadczeń przew id zian y ch w d ekrecie, n ato m iast n ie m a on zastosow ania do ta k ic h osób, k tó re z ty ch czy in n y ch w zględów n ie p o siad ają u p raw n ień do św iadczeń z ubezpieczenia społecznego. O soby te m ogą

10 dochodzić od uspołecznionych zakładów p racy odszkodow ania n a zasadach ogólnych p ra w a cyw ilnego, w y m ienionych w p rzep isach kodeksu zobow iązań. * <O rzecz. S N 29.IX.1958 r. 2 C R P iz S 5/1960, str. 84). * P o r. D ział I, poz ) S fo rm u ło w an ie a rt. 24 d e k re tu o p.z.e., jego założenia i cel nlie u zasadniają zw ężenia zasięgu tego a rty k u łu do w y p ad k ó w w zatru d n ien iu. P racow n ik m o że dochodzić w m y śl a rt. 24 odszkodow ania od uspołecznionego zak ła d u p racy tak że z ty tu łu choroby i niezdolności do pracy, jeżeli zachodzii zw iązek przy czy now y m iędzy szkodą a naru szen iem przez te n zak ład obow iązków w y n ik a ją cych z przepisów dotyczących ochrony życia i zd ro w ia p racow ników. J a k k o l w iek tego ro d zaju szkody z reg u ły z d a rz a ją się p raco w n ik o m w zw iązku z n o r m aln y m z atru d n ien iem, to je d n a k m ogą zdarzyć się ta k ż e p rzy in n ej d z ia ła l ności p raco w n ik a n a te re n ie zak ładu pracy, ch y b a że leżą całkow icie p oza g ra nicam i w zajem n y ch p ra w i obow iązków w y p ły w ający ch ze stosu n k u pracy. (O rzecz. S N Zl.X l.1958 r. 2 C R 995/57 P iz S 6/1960, str. 86). 5) A rt d e k re tu o pow szechnym zao p atrzen iu e m e ry ta ln y m nie zaw iera ta kiego ograniczenia, że z żąd an iem odszkodow aw czym w y stąp ić m ogą jed y n ie osoby, k tó ry m przy zn an o św iadczenie socjalne n a p o d staw ie p rzep isów tego dek re tu. P rzep is ten, m ów iąc o osobach u p raw n io n y ch do św iadczeń w m y śl d e k re tu (zdanie pierw sze), m a n a m y śli sam ego p raco w n ik a i członków jego ro dziny w ym ienionych w rozdziale IV d e k re tu b ez w zg lęd u n a to, czy p rz y z n a no ty m osobom św iadczenie so cjaln e p rzew id zian e w dekrecie. (O rzecz. S N 20.V r. 2 C R 386/58 O S P ik A 1960, poz. 120). * P o r. D z ia ł i, p o z ) Jeżeli żołnierz sk iero w any do p racy w k o p aln i w czasie odbyw an ia służby w o jskow ej p o b ierał w y n ag ro d zen ie z fu n d u szó w k o p aln i za w y k o n y w an e w niej czynności o raz k o rzy stał z u d zielanych m u przez k o p aln ię urlopów, to w ów czas uznać należy, że został z n im zaw iązany sto su n ek p racy, a zatem k o p a ln ia ponosi odpow iedzialność n a p o d staw ie a rt. 24 d e k re tu o p.z.e. za sk u tk i w y p ad k u, jak iem u p raco w n ik te n uległ podczas p racy w kopalni. forzecz. S N 33.VI.1959 r. 3 CR 1363/58 P iz S 1/1961, str. 68). 7) K to dochodzi odszkodow ania od uspołecznionego z a k ła d u p ra c y n a p o d staw ie a rt. 24 ust. 2 d e k re tu o p.z.e., obow iązany je s t udow odnić n aru szen ie w k o n k re tn y m p rzy p ad k u przez te n zakład jego obow iązków, w y n ik ających z p rz e pisów dotyczących ochrony życia i zd ro w ia p raco w n ik ó w.* Sąd pow inien w ziąć a k ty w n y u dział w zb ieran iu m a te ria łu dow odow ego w sp ra w a c h o odszkodow anie za w y p ad k i w z a tru d n ie n iu zgodnie z a rt kodek su p o stęp o w an ia cyw ilnego. ** (O rzecz. S N 28.X.1959 r. 1 C R 1164/58 P rzyjaciel p rz y p ra cy 9/1961, str. 27). * P o r. D z ia ł i, p o z. 1. O b e c n ie a r t. 232 k.p.c. 9

11 18) P raco d aw ca deleg u jący p ra c o w n ik a do p racy, do k tó re j n ie był on p rzy g o to w an y, w in n y m zakładzie, n ie m oże się u chylać od odpow iedzialności za w y pad ek, k tó re m u uległ ten p raco w n ik, ty lk o dlatego, że zak ład pracy, do którego p raco w n ik a delegow ano, dopuścił się pow ażnych uch y b ień w zakresie b ezp ieczeń stw a p racy. (O rzecz. S N 18.V.1960 r. 2 C R O S P ik A 1961, poz. 116). 1*) K o n sek w en cją tego, że w dan ej sp raw ie n ie m a zastosow ania a rt. 24 d e k re tu z d nia 25 czerw ca 1954 r. o p.z.e., gdyż pow ód n ie je s t u p raw n io n y do św ia d czeń n a p o d staw ie tego d e k re tu, je s t m ożność dochodzenia p rzez osobę poszkod ow aną od uspołecznionego z a k ła d u p racy w y n ag ro d zen ia szkód w yw ołanych chorobą, niezdolnością do p racy lu b śm iercią bez w zględu n a to, czy w sk a zan e przyczyny p o w stania szkody w y w o łan e zostały n aru szen iem p rzez zakład p ra c y jego obow iązków, w y n ik ających z przepisów dotyczących ochrony życia i zdrow ia p raco w n ik ó w. N ie do p rzy jęcia byłoby zap atry w an ie, ja k o b y sy tu a c ja, w k tó re j n ie m a zasto so w an ia a rt. 24 d ek retu, w ogóle p rzecin ała osobie poszkodow anej m ożność dochodzenia odszkodow ania n a p o d staw ie w ła śc i w y ch p rzepisów p ra w a cyw ilnego. (O rzecz. S N 15.VI.1960 r. 2 C R 1034/59 O S P ik A 1961, poz. 118). 28) G dy p racow n ik uleg ł n a te re n ie z a k ła d u p ra c y p o rażen iu p rąd em, a sp raw cą p o d łączen ia p rą d u b y ł zapew ne k tó ry ś z p raco w n ik ó w, zak ładow i p racy mie m o żn a by p rz y p isa ć n a ru sz e n ia zasad b ezp ieczeń stw a p racy, jeżeli odpow ied zialn i p raco w n icy zak ła d u p racy o p o d łączeniu p rą d u n ie w iedzieli, n ie mogła tego w n o rm aln y m to k u czynności zauw ażyć i podłączenia usunąć. O dpow iedzialność za p raco w n ik a, k tó ry podłączenia p rą d u dokonał, n ie znajdow ałaby te ż p o d staw y w p rzep isie a rt. 145 k.z., * sk o ro w y rządzen ie p rzez tego p r a co w n ik a szkody p rzez lek k o m y śln e czy zbrodnicze podłączenie p rą d u n ie m aże być żąd n ą m ia rą poczy tane za w y rząd zen ie szkody p rzy w y k o n y w an iu p o w ierzonej m u czynności. (O rzecz. S Ń 30.VIU.1960 r. 4 C R 790/59 O S P ik A 1961, poz. 313). * O b e c n ie a r t. 430 k.c. 21) R oszczenia o odszkodow anie za nieszczęśliw y w y p ad ek n ie p o d leg ają rozpoznan iu p rzez kom isje rozjem cze. (D ecyzja C R Z Z z 24.1V.1961 r. n r 15/67/ZKRI60 P iz S 8 9/1961, str. 116). 22) 1. O koliczność, że sam ochód uży ty do przew ozu to w aró w stan o w ił w łasność in n ej osoby, n ie w yłącza odpow iedzialności p racodaw cy p rzew id zian ej w a rt. 24 d e k re tu o pow szechnym z a o p a trz e n iu em e ry ta ln y m p racow n ik ó w i ich ro dzin. 2. F a k t, że p raco w n ik o w i, k tó ry u leg ł w ypadkow i, p rz y słu g u je roszczenie z art. 153 k.z. * p rzeciw ko P K S ja k o w łaścicielow i sam ochodu, n ie zw alnia p ra c o daw cy od odpow iedzialnośoi. P oszkodow anem u p rzy słu g iw ać m oże k ilk a roszczeń przeciw ko ró żn y m osobom z ró żn y ch p o d staw p raw n y ch i do niego n a le ży w y b ó r roszczenia. W y stąp ien ie p rzez poszkodow anego p raco w n ik a z ro sz 10

12 czeniem p rzeciw k o sw em u p raco d aw cy u z a sa d n ia konieczność Jed y n ie oceny słuszności tego roszczenia w św ietle a rt. 24 d e k re tu o pow szechnym zao p atrzen iu em ery taln y m. N ie p rzesądza to oczyw iście o ew e n tu a ln y c h roszczeniach regresow ych, ja k ie zak ład p racy m oże m ieć w sto su n k u do P K S czy też k ie row cy sam ochodow ego. (O rzecz. S N 3.V.1961 r. 2 C R 1092/60 O SN 1962, z e s z y t II I, poz. 104 i P iz S 9 10/1962, str. 108). O b e c n ie a r t. 436 k.c. 23) O dpow iedzialność szkoły za bezpieczeństw o dzieci ta k ż e w czasie zajęć -.v za k re sie w y ch o w an ia fizycznego i m o ralnego m łodzieży szkolnej nie uchyia odpow iedzialności za bezpieczeństw o dzieci w czasie w sp o m n ian y ch zajęć o rg a n i zacji, k tó re ta k ie zajęcia bezpośrednio o rg an izu ją. * (O rzecz. S N r. 2 C R 144/61 O SN C P 1963, z e s zy t V II V III, poz. 148 i O S P ik A 1963, poz. 109). P a t r z t a k i e D z ia ł I, p o z ) P rzep is a rt. 24 d e k re tu z d n ia 25 czerw ca 1954 r. o pow szechnym zaopatrzen iu e m ery taln y m p raco w n ik ó w i ich rodzin w ta k im zakresie, w ja k im d o tyczy odpow iedzialności P a ń stw a, p rzedsięb io rstw a państw ow ego lu b innej org an izacji p aństw o w ej p o siad ającej o d ręb n ą osobow ość p ra w n ą je s t p rz e pisem szczególnym w ro zu m ien iu a rt. 7 u staw y z d n ia 15 listo p ada 1956 r. o odpow iedzialności P a ń stw a za szkody w yrządzone p rzez fu n k cjo n ariu szó w p ań stw o w y ch i w y łącza zastosow anie przepisów a rt. 1 6 te j u staw y w z a k re sie u n o rm o w an y m ty m przepisem. * (O rzecz. S N 17.X.1962 r. I I P R 36/62 O SN C P 1963, z e s z y t II, poz. 244). O b e c n ie a r t k.c. 25) N a p y ta n ie p ra w n e : Czy a rt. 24 d e k re tu z d n ia 25 czerw ca 1954 r. o p o w szechnym zao p atrzen iu e m ery taln y m p raco w n ik ó w i ich rodzin w yłącza w sto su n k u do uspołecznionych zak ładów p ra c y w zm ożoną odpow iedzialność z a rt. 152 i 153 k.z. *, o p a rtą n a zasadzie ry z y k a? SN udzielił odpow iedzi tw ierd zącej. (U chw ała S N r. I I I PO 6/63 O SN C P 1963, z e s z y t X I, poz. 236). O b e c n ie a r t. 435 i 436 k.c. 26) Jeżeli w ięzień k a rn y zatru d n io n y przy p ra c y adm in istracy jn o -g o sp o d arczej w w ięzieniu u legnie w czasie z a tru d n ie n ia w ypad k o w i, a n ie zo stan ą ustalo n e okoliczności w y łączające w in ę fu n k c jo n a riu sz y w ięziennych, to p rz y ją ć należy, że spoczyw ający n a fu n k c jo n a riu sz a c h w ięziennych obow iązek dozoru i opieki n ad w ięźniem n ie b y ł n ależ y cie w y k o n an y o raz że zanie d b anie to u zasad n ia odpow iedzialność S k a rb u P a ń stw a za sk u tk i w y p a d k u n a p o d staw ie u staw y z d n ia 15. listo p ada 1956 r. o odpow iedzialności P a ń stw a za szkody w yrządzone przez fu n k cjo n ariu szó w p ań stw o w y ch. * (O rzecz. S N 3.V.1963 r. 3 C R O S P ik A 1965, poz. 7). O b e c n ie a r t k.c. U

13 27) P raco w n ik o w i k olejow em u, z a tru d n io n em u n a stan o w isk u zajm ow anym na p o d staw ie m ian o w an ia, k tó ry uległ w y p ad k o w i w zatru d n ie n iu przed dniem 1 stycznia 1955 r., p rz y słu g u je d ro g a sądow a do dochodzenia roszczeń z ty tu łu re n ty u zu p ełn iającej i zadośćuczynienie, jeżeli p rzed ty m d niem z pow odu z a tru d n ie n ia n a kolei n ie m ógł uzyskać w p o stęp o w an iu ad m in istracy jay rn e m e ry tu ry i odszkodow ania. (U chw ała skła d u 7 sęd zió w S N 23.V.1963 r. III PO 9/63 O S P ik A 1963, poz. 245). 28) P rzew id zian e w rozp o rząd zen iu R ady M inistrów z d n ia 1 g ru d n ia 1961 r. (Dz. U. N r 53, poz. 311) staw k i, w y p ła c a n e p o szkodow anym z ty tu łu obow iązkow ego ubezpieczenia posiad aczy pojazd ó w m ech aniczn y ch za szkody w y rz ą dzone ru ch em ty ch pojazdów, n ie w iążą sąd u w u sta le n iu w ysokości odszkodow ania i n ie u n ic e stw ia ją roszczenia o zadośćuczynienie za k rzy w d ę m o ra l n ą i cierp ien ia fizyczne. (O rzecz. S N 6.IX.1963 r. II P R 561/62 O SN C P 1964, z e s zy t IV, poz. 84). 29) Do obciążenia odpow iedzialnością z a rt. 145 k.z. * S k a rb u P a ń stw a za w y p a dek, jak iem u uległ uczeń w czasie lek cji g im n asty k i, w y starczy u stalen ie, że org an izacja szk o len ia gim nastycznego b y ła n iep raw id ło w a, a w ięc że ty m s a m ym m ożna p rzy p isać w in ę fu n k cjo n ariu szo m szkoły lu b je d n o stk i n a d rz ę d n ej, chociażby n a w e t nauczyciel bezpośrednio pro w ad zący lek cję w iny nie p o nosił. ** (O rzecz. S N 14.XI.1964 r. 1 C R 317/64 P ip 4 5/1966, str. 819). * O b e c n ie a r t. 430 k.c. ** P o r. D z ia t I, p o z ) P rzyznan ie przez o rg an y w o jsk o w e jednorazow ego odszkodow ania za w y p ad ek, k tó ry zdarzył się w czasie o d b y w an ia służby w o jsk o w ej w zw iązku z tą słu ż bą, n ie w yłącza dochodzenia u zu p ełn ien ia odszkodow ania w drodze sądow ej. (O rzecz. S N 10.V.1965 r. I P R 96/65 O SN C P 1966, z e s zy t II, poz. 25). 31) O dm ow a p rz y z n a n ia re n ty in w alid zk iej nie p rzesąd za sam a p rzez się w sen sie n egaty w n y m o roszczeniu p ra co w n ik a o re n tę odszkodow aw czą n a podstaw ie p ra w a cyw ilnego. (O rzecz. S N 21.X.1965 r. I I P R 64/64 O SN C P 1966, z e s zy t IV, poz. 67). 32) Do odpow iedzialności uspołecznionej je d n o stk i ek sp lo atu jącej sta te k p o w ietrzny za sk u tk i w y p a d k u lotniczego, k tó ry d la poszkodow anego je st w y p ad k iem w zatru d n ien iu, m a ją zastosow anie p rzep isy a rt. 24 pow yższego d e k re tu, a n ie przep isy p ra w a lotniczego (Dz. U. z 1962 r. N r 32, poz. 153), w szczególności a rt. 79 ust. 1 tego p raw a. (O rzecz. S N 7.X.1965 r. I P R 254/63 O SN C P 1965, z e s zy t I X, poz. 147 i P iz S 1/1967, str. 57). 33) D ążenie do zap ew n ien ia n ależ y tej ochrony u p ra w n ie ń pracow niczych znalazło w y ra z w szerokim zasięgu stosow ania odrębnego postęp o w an ia, u n o rm o w an e- 12

14 go w a rt k.p.c. Z asięg ten o b ejm u je n ie ty lk o sp raw y o roszczenia p raco w n ik ó w, ja k głosi n azw a ty tu łu V II działu III księg i p ierw szej k.p.c., ale tak że sp raw y o n a p ra w ie n ie szkód w y rządzonych p raco w n ik o w i przez zakład pracy, a w szczególności w yw ołanych w y p ad k iem w zatru d n ie n iu lub chorobą zaw odow ą (art k.p.c.). R oszczenia o n a p ra w ie n ie w ym ienionych szkód m ogą w y n ik ać n ie ty lk o z um ow nego sto su n k u p racy. Szkody te bow iem m ogą być w yrządzone tak że czynem niedozw olonym (najczęściej w sk u te k n a ru szen ia przepisów bhp), przy czym m ogą one być w yrząd zo n e p racow nikow i p rzez zak ład pracy, z k tó ry m nie w iąże go u m ow ny sto su n ek p ra c y i do k tó reg o p raco w n ik został w y sła n y w zw iązku z w y k o n y w an iem sw ych czynności pracow niczych. T oteż u s ta w o d aw ca w art k.p.c. objął postęp o w an iem odręb n y m osobno roszczen ia p raco w n ik ó w ze sto su n k u p ra c y i osobno ro szczen ia o n ap ra w ie n ie szkód w yrządzonych praco w n ik o m przez zakład p ra c y. P o stęp o w an ie odręb n e o b ejm u je w ięc tak że sp raw y, w k tó ry ch stro n y w y stę p u ją w procesie w in n y m c h a ra k te rz e n iż k o n tra h e n c i um ow y o pracę. Z naczenie te rm in u p raco w n ik użytego w a rt k.p.c. w y k racza zatem poza oznaczenie k o n tra h e n ta um ow nego sto su n k u p ra c y i o b ejm u je tak że osoby, k tó re nie p o zo stają w takim sto su n k u z zak ładem p racy. O szerokim znaczeniu te rm in u p raco w n ik w kontek ście w sk azanych przepisów św ia d czy ta k ż e tre ść a rt k.p.c., k tó ry n a k a z u je stosow ać te p rzepisy odpow ied n io n ie ty lk o do roszczeń członków sp ó łd zieln i p racy w y n ik ających ze spółdzielczego sto su n k u pracy, lecz tak że do roszczeń sp adkobierców p r a cow ników i członków spółdzielni p racy w sp raw ach w sk azan y ch w p a ra g rafie pierw szym tego przep isu, ja k rów nież w sp raw ach o św iadczenia n a leżące się członkom rodzin p raco w n ik ó w. (Z w y ty c zn y c h w y m ia ru sp ra w ied liw o ści i p r a k ty k i są d o w ej dotyczą cych ochrony u p ra w n ie ń p ra co w n iczych w p o stęp o w a n iu o d ręb n ym, I I I P Z P O SN C P 1967, z e s z y t I, poz. 1). 34) 1. P raco w n ik, k tó ry uległ w y p ad k o w i w zatru d n ien iu, m a roszczenie odszkodow aw cze przeciw ko każdem u, kto zaw in ił w y p ad ek, n iezależnie od tego, czy je st to p racodaw ca, czy też osoba trzecia. 2. Ja k k o lw ie k przepisy bhp są u sta n a w ia n e w in te re sie p racow n ików, to je d n ak n aru szen ie ty c h przepisów, jeśli spow oduje szkodę osoby nie z a tru d n io n ej w d an y m zakładzie p racy a u p raw n io n ej do p rz e b y w a n ia w nim, będzie u zasadniać odpow iedzialność zak ła d u w obec te j osoby n a p o d staw ie a rt. 134 k.z. * (O rzecz. S N 2.VI.1966 r. I I C R 421/65 O S P ik A 1967, poz. 67). * O b e c n ie a r t. 415 k.c. 13

15 D ZIA Ł II N A R U S Z E N IE P R Z E Z Z A K Ł A D P R A C Y JE G O O B O W IĄ Z K Ó W W Y N IK A JĄ C Y CH Z P R Z E P IS Ó W D O T Y C Z Ą C Y C H O C H R O N Y Z D R O W IA I Ż Y C IA P R A C O W N IK Ó W 1) P raco d aw ca, k tó ry n ie d o starczy ł ro b o tn ik o w i o k u laró w ochronnych do p racy p rzy oczyszczaniu b e to n u p rzy pom ocy k ilofu, połączonej z niebezpieczeństw em uszkodzenia oczu ro b o tn ik ó w p rzez o d pryski, dopuścił się zan ied b an ia sw ych obow iązków w y n ik ając y ch z przepisów o ochronie życia i zdrow ia p r a cow ników (art. 1 ro zp o rząd zen ia P re z y d e n ta R P z dn r. o b ezp ieczeństw ie i h ig ien ie pracy) * bez w zględu n a tri, czy In sp e k c ja P ra c y w y d ała k o n k re tn y n ak az sto so w an ia o k u laró w ochronnych p rzy obróbce beto n u w jego przed sięb io rstw ie, i w obec tego ponosi w ed łu g a rt. 196 ust. 1 u staw y z d n ia 28.III.1933 r. o ubezpieczeniu społecznym ** odpow iedzialność za w y p ad ek, j a k iem u u leg ł ro b o tn ik p rzy p racy, p o leg ający n a z ra n ie n iu m u oka przez odła m e k uderzonego k ilofem beto n u. (O rzecz, S N 13.X.1945 r. C I I 673/45 P ip , str. 129 i P Z S 9/1953, str. 159). O b e c n ie u s ta w a z 30.ni.1965 r. o b e z p ie c z e ń s tw ie i h ig ie n ie p ra c y (Dz. U. N r 13, p o z. 91). ' ** O b e c n ie a r t. 24 d e k r e t u o p.z.e. (D z. U. z 1958 r. N r 23, p o r. 97). 2) 1. W m yśl a rt. 137 u staw y z dn r. o ubezp. społ. * za w y p ad ek w zatru d n ie n iu uznać należy n ie ty lk o w y p ad ek p o w stały bezpośrednio p rzy p r a cy lu b m ający sw oją b ezp o śred n ią przy czynę w pracy, lecz rów nież w y p ad ek, k tó re m u uległ p raco w n ik w czasie p rzew o żen ia go p rzez p raco d aw cę sam o chodem lub w ogóle śro d k iem k o m u n ik acy jn y m p o ru szan y m za pom ocą sił p rz y ro d y z zak ła d u p ra c y n a inne m iejsce w y k o n a n ia p racy zleconej lu b w drodze p o w ro tn ej z tak ieg o m iejsca do zak ładu pracy. 2. Jeżeli p racodaw ca przy przew o żen iu sw oich p raco w n ik ó w z z a k ła d u p racy do m iejsca p racy poza te re n e m zak ła d u p racy n ie p rzestrzeg ą przepisów o r u chu pojazdów m echanicznych, to stanow i to zaniedban ie obow iązków w y n ik a jący ch z p rzep isó w o ochronie życia i zdrow ia p raco w n ik ó w w rozum ieniu a rt. 195 u staw y o ubezp. społ. ** (O rzecz. S N Ł C 289/50 O S N 1950, z e s zy t II, poz. 47 i P Z S 1 2/52, str. 21). O b e c n ie a r t. 36 d e k r e tu o p.z.e. (D z. U. z 1958 r. N r 23, p o z. 97). ** O b e c n ie a r t. 34 d e k r e tu o p.z.e. (D z. U. z 1958 r. N r 23, p o z. 97). ć) 1. W aru n k iem odpow iedzialności praco d aw cy z a rt. 196 ust. 1 u staw y o u b ezp ieczeniu społecznym * za zan iedban ie przez niego obow iązków w y n ik ając y ch z przepisów o ochronie życia i zd ro w ia p raco w n ik ó w nie je s t w y d an ie p rz e pisów szczegółow ych przew id zian y ch w art. 2 rozp o rząd zen ia P re z y d e n ta R zp litej o bezpieczeństw ie i h ig ien ie p racy ; odpow iedzialność p racodaw cy w y n ik a ju ż z n a ru sz e n ia ogólnych zasad a rt. 1 tegoż ro zp o rząd zen ia **, jeżeli 14

16 określen ie szczegółow ych zasad bezpieczeństw a n ie w y m ag a w iedzy fachow ej, a zasady te o k reśla pow szechne dośw iadczenie. 2. T am gdzie m ożliw e je s t dla zap ew n ien ia bezp ieczeń stw a lepsze u rz ą dzenie techniczne, p raco d aw ca n ie m oże tolero w ać gorszego oraz zrzucić z siebie odpow iedzialności przez w y d anie in stru k c ji. (O rzecz. S N 3 1.X H.m i r. I C 320/51 P Z S 8/1952, str. 108). O b e c n ie a r t. 14 d e k r e tu o p.z.e. (D z. U. z 1958 r N r 23, poz. #7). * O b e c n ie u s ta w a z r. o b h p (D z. U. N r 13, p o z. 91). 4) P rz y ro z p a try w a n iu sp raw y w y p ad k u przy p ra c y sąd pow inien ze szczególną sk ru p u la tn o śc ią,i w nik liw o ścią zanalizow ać przyczyny w y p ad k u i ocenić, czy zostały zachow ane w szy stk ie przepisy o b ezpieczeństw ie p racy. (O rzecz. S N 10.VII.1952 r. C 124/52 N P 5/1953, str. 72). 5) 1. M aszyny pow in n y być zabezpieczone n ie ty lk o d la ochrony ro b o tn ik ó w b e z p o średnio p rzy n ich zatru d n io n y ch, ale tak że d la o ch ro n y w szy stk ich osób p r a cu jący ch w d an y m zak ła d zie p ra cy, k tó ry m z ty c h czy in n y ch w zględów w y p ad n ie p rzejść koło m aszyn. 2. P rz y dopuszczeniu do p racy ro botnicy m łodocianej p raco d aw ca n ie m oże p oprzestać n a b ra k u je j ośw iadczenia co do je j w iek u, lecz sam obow iązany je s t w iek je j pozy ty w n ie stw ierdzić. (O rzecz. S N 10.1V.1953 r. I I C 1157/52 P Z S 6/1954, str. 55). fi) N iep rzestrzeg an ie przep isó w o bezpieczeństw ie i h ig ienie p racy, k tó re w m yśl a rt. 196 u staw y z 28 m a rc a 1933 r. o ubezpieczeniu społecznym (Dz. U. N r 51, poz. 396) * u z a sa d n ia odpow iedzialność p raco d aw cy w obec p raco w n ik a lu b jego rodziny za sk u tk i w y p a d k u p rzy pracy, m oże polegać zarów no n a u ży w an iu m aszyn, a p a ra tó w i in n y ch u rząd zeń technicznych sk o n stru o w an y ch w ad liw ie i niezgodnie z o b o w iązującym i w te j m ierze p rzepisam i i zasad am i tech n ik i, ja k i n a n ie u trz y m y w a n iu ich w n ależyty m stan ie. Je ś li w y p adek zatem, w sk u te k któ reg o p racow n ik stra c ił życie lu b zdrow ie, spow odow any został tym, iż m aszy n a n ie b y ła u trzy m y w ana frrzez k iero w n ictw o zak ła d u p racy w stan ie całkow itej spraw n o ści, to zachodzą p rz e sła n k i odpow iedzialności p r a codaw cy za szkodę stą d w y n ik łą zgodnie z a rt. 196 pow yższej u sta w y.* (O rzecz. S N 10.VI.1953 r. C 2293/52 P Z S 8 9/1954, str. 84). O b e c n ie a r t. 24 d e k r e tu o p.z.e. (D z. U. z 1958 r. N r II, p o z. tt). 7) W y d an ie p raco w n ik o m do p ra c y n arzęd zia n ie odpow iadającego o b o w iązu jącym norm om (np. m ło ta z trzo n em w y k o n an y m z niew łaściw ego drzew a) s ta now i zan iedban ie obow iązków w y n ik ających z p rzep isó w m ający ch n a celu ochronę zdrow ia i życia p raco w n ik ó w i w razie w y p a d k u u zasad n ia o bow iązek zw rotu p rzez zak ład p racy Z akładow i U bezpieczeń S połecznych św iadczeń w y p łaconych poszkodow anem u praco w n ik o w i tego zak ła d u pracy. (O rzecz. G K A 25.XI.1955 r /55 P Z S 7/1956, str. 59). 8) P rzew ożenie p rzez praco d aw cę praco w n ik ó w do m iejsca p ra c y i z m iejsca p r a cy śro d k iem lokom ocji, k tó ry nie je s t p rzy sto so w an y do w ożenia osób i n ie p o 15

17 w in ien być do tego celu używ any, ja k rów nież zan ie d b an ie p rzy ty m p rzew o żeniu o b o w iązujących p rzepisów o ru c h u pojazdów na drogach publiczn y ch s ta now i n aru szen ie obow iązków p raco d aw cy w y n ik ając y ch z p rzepisów d o tyczących ochrony życia i zd ro w ia praco w n ik ó w i u zasad n ia w m yśl a rt. 24 d e k re tu o p.z.e. * zw rot p rzez praco d aw cę p rezy d iu m w łaściw ej ra d y n aro d o w ej ** św iadczeń w y płaconych osobom u p raw n io n y m w razie choroby, niezdolności do p ra c y lub śm ierci p ra c o w n ik a spow odow anej pow yższym i okolicznościam i. (O rzecz. G K A 25.IV.1956 r. II-A P Z S 10/1957, str. 64). * O b e c n ie a r t. 26 d e k r e tu o p.z.e. (D z. U. z 1958 r. N r 23, poz. 97). ** O b e c n ie Z a k ła d o w i U b e z p ie c z e ń S p o łe c z n y c h. 9) B ezpieczeństw o p ra c y pow inno być zapew nione użyciem najlepszych, m ożliw ych do zastosow ania i p o trzeb n y ch w danych okolicznościach urządzeń, p rzy czym n ie m ożna zastępow ać re a ln y c h zabezpieczeń zakazam i lu b n ak azam i o k reślo nego zachow ania się praco w n ik a. G ran icę obow iązku p raco d aw cy zak re śla ją m ożliw ości techniczne zabezpieczen ia p racy w d an y ch w a ru n k a c h i oceniana ro zsąd n ie p o trzeba zabezpieczenia. U życie zabezpieczenia gorszego, gdy przezo rn e p rzew id y w an ie m ożliw ości w y pad k ó w n ak azy w ało użyć lepszego, a m ożliw ości techniczne po te m u istn iały, oraz u zu p ełn ien ie takiego gorszego zabezpieczenia zakazam i, pouczeniam i i h asłam i nie zw aln ia praco d aw cy od odpow iedzialności za szkodę w y n ik łą dla p racow n ik a w sk u te k w y p ad k u. (O rzecz. S N 14.VI.1956 r. IV C R 1136/55 P Z S , str. 48 i P rzyjaciel p rzy p ra cy , str. 27). 10) 1. Do obow iązków uspołecznionego zak ła d u p racy w obec zatru d n io n y ch w nim osób należy stw orzenie im ta k ic h w aru n k ó w pracy, k tó re by m ak sy m aln ie zap ew n iały bezpieczeństw o ich życia i zdrow ia. 2. W m yśl a rt. 25 d e k re tu * zak ład p ra cy odpow iada za w y p ad k i nie ty lk o gdy zachodzi w in a po stro n ie p raco d aw cy lub jego zastępcy, ja k to m iało m iejsce w św ietle a rt. 195 u staw y z d n ia 28 m arca 1933 r. o ubezpieczeniu społecznym (Dz. U. N r 51, poz. 396)*, ale tak że gdy k tó ry k o lw iek z p raco w n ik ó w zaw inił chorobę, niezdolność do p racy lub śm ierć innego praco w n ik a. (O rzecz. S N 7.V II.1956 r. II C R 251/56 P Z S 1/1957, str. 53). * O b ecn ie a rt. 24 d e k re tu o p.z.e. (Dz. U. z 1958 r. N r 23, poz. 97). 11) 1. P rzy o k reślan iu odpow iedzialności p racodaw cy za szkody w y w ołane chorobą, niezdolnością do zaro b k o w an ia lu b śm iercią p raco w n ik a w sk u tek zanie d b a n ia obow iązków, w y n ik ających z przepisów o ochronie życia i zdrow ia p r a cow ników, należy przep isy o ru c h u pojazdów m echanicznych n a drogach p u blicznych tra k to w a ć n a ró w n i z p rzep isam i o b ezpieczeństw ie pracy. 2. K ierow ca sam ochodow y pow in ien być w zak resie odpow iedzialności z a rt. 196 u staw y o ubezpieczeniu społecznym u w ażan y za zastępcę pracodaw cy. * 3. O koliczność, że kierow ca, pro w ad ząc sam ochód n a oblodzonej drodze i bez łań cu chów n a kołach, ro zw ijał za dużą szybkość, w w y n ik u k tó rej in n y p r a cow nik jad ąc y służbow o w sam ochodzie poniósł śm ierć w w y p ad k u, u z a sa d 16

18 n ia odpow iedzialność praco d aw cy z a rt. 196 u staw y o ubezpieczeniu społecznym. * (O rzecz. S N 20.XII.1956 r. 4 C R 940/55 P Z S 5/1957, str. 57). * Z a s a d y tu w y ra ż o n e m a ją a n a lo g ic z n e z a s to s o w a n ie w ś w ie tle p rz e p is u a rt. 24 d e k re tu o p.z.e. (Dz. U. z 1958 r. N r 23, po z. 97). 12) O koliczność, że żaden obow iązujący przep is p ra w n y n ie n a k a z u je o kreślonych środków (urządzeń) bezpieczeństw a p racy, n ie z w aln ia jeszcze p raco d aw cy od odpow iedzialności, gdy tego ro d zaju środki b ezp ieczeń stw a p racy w sk azu je sam o życie (pow szechne dośw iadczenie). (O rzecz. S N r. 4 C R 825/56 P Z S 1/1958, str. 57). 13) P raco d aw ca n ie m aże się uw olnić od obow iązku p rzestrzegania przepisów o b ezpieczeństw ie i h ig ien ie p racy p rzez to, że pew ne roboty p ro w ad zi przy użyciu m aszyn lu b in n y ch urządzeń, należących do osoby trzeciej. P racodaw ca p o w in ien w szy stk ie p rocesy zachodzące w to k u w y k o n y w an ia p r a cy przez jego p raco w n ik ó w ta k unorm ow ać, by bezpieczeństw o i h ig ien a pracy były w p ełn i zapew nione, i to bez w zględu n a to, czy działa przy ty m sam przez sw ój organ, czy też przez zastępcę i czy ten zastępca je st jego p r a cow nikiem, czy też w d an y m zakresie p raco d aw ca p o słu g u je się jak o zastępcą osobą trzecią (jej personelem ). A rt. 196 nie w ym aga, by zastępca b y ł p r a cow nikiem p raco d aw cy zobow iązanego do w y n agro d zenia szkody, to też d la p rzy jęcia odpow iedzialności p racodaw cy za w y p ad ek przy pracy, ja k ie m u uległ p raco w n ik w czasie p rzew ożenia go sam ochodem, o b o jętn ą rzeczą je s t to, czy sam ochód te n stanow ił w łasność pracodaw cy, czy też osoby trzeciej i czy był on k iero w an y przez szofera będącego praco w n ik iem tegoż pracodaw cy, ja k rów nież czy p racodaw ca m iał m ożność w y b o ru innego sam ochodu. * (O rzecz. S N r. 2 C R 873/56 P Z S 10/1957, str. 63).» W y ra ż o n y t u p o g lą d p ra w n y m a a n a lo g ic z n e z a s to s o w a n ie ta k ż e p rz y s to s o w a n iu o b o w ią z u ją c e g o o b e c n ie p r z e p is u a r t. 24 d e k r e tu z d n. 25.VI.1954 r. o p o w s z e c h n y m z a o p a tr z e n iu e m e r y ta ln y m (je d n. te k s t : D z. U. z 1958 r. N r 23, p o z. 97). 14) N iezaopatrzenie łodzi przez uspołecznione p rzed sięb io rstw o ry b ack ie w po trzeb n y sp rzęt ratow niczy stanow i zanied b an ie obow iązków pracodaw cy, w y n ik ający ch z p rzepisów dotyczących ochrony życia i zd ro w ia p racow n ików w ro zu m ien iu a rt. 25 d e k re tu z dnia 25 czerw ca 1954 r. o pow szechnym zao p a trz e n iu em e ry ta ln y m praco w n ik ó w i ich rodzin (art. 24 jed nolitego te k s tu ogłoszonego w Dz. U. z 1956 r. N r 43, poz. 200). * (O rzecz. G K A 18.1V.1957 r. I I I 2 308/56 O S P ik A 1957, poz. 53). * O b ecn ie : Dz. U. z 1958 r. N r 23, poz ) O soby sp ra w u ją c e k ierow nictw o zak ła d u p racy lu b poszczególnych działów pracy, n ad zó r n ad p racą, n ad zó r techniczny lu b nad zó r lekarsk o -h ig ien iczn y są obow iązane n ad to do stałego pouczania osób sobie p o d ległych o treści obow iązu jący ch przepisów z zak resu bh p o raz do n ad zo ru n ad ich przestrzeg an iem. (O rzecz. S N 11.V II.1957 r. C R 304/57 P rzyjaciel p rzy p ra cy 2/1959, str. 26). 2 W k ła d k a d o n - r u P a l e s t r y J 7

19 16) P rzed sięb io rca, k tó ry tru d n i się w y k o n y w an iem p rzeład u n k ó w, a p rz e p ro w a dza je ty lk o sw ym i lu d źm i bez d o starczen ia w łasn y ch koniecznych urządzeń, pow inien zapew nić im tam, gdzie p ra c u ją, p ełn e bezpieczeń stw o p ra c y ta k ja k gdyby i u rząd zen ia b yły jego w ła sn e i w sk u te k tego ponosi za w szelk ie n ied o m ag an ia w ty c h u rząd zen iach odpow iedzialność ta k, ja k gdyby n a le żały do niego. P ra c o d a w c a p o w in ien w sz y stk ie p ro cesy zachodzące w to k u w y k o n y w an ia p racy p rzez jego p raco w n ik ó w, n a w e t w in n y m m iejscu, ta k u n o r m ow ać, b y bezpieczeństw o i h ig ien a p racy b yły w p e łn i zapew nione, a to bez w zg lęd u n a to, czy d ziałał p rz y ty m sam przez w łaściw y organ, czy też przez zastępcę (art. 196 u staw y o ubezpieczeniu społecznym *) i czy ten zastęp ca je s t jego p raco w n ik iem, czy też w d an y m zak resie p raco d aw ca p o słu g u je się ja k o zastęp cą osobą trzecią. Ż ad en p rzep is nie w ym aga, aby zastęp cą był p raco w n ik p raco d aw cy zobow iązanego do w y n agro d zenia szkody. (O rzecz. S N 23.XII.1957 r. 2 C R 533/57 O S P ik A 1959, poz. 36, str. 82). * O b e c n ie a r t. 24 d e k r e tu o p.z.e. (D z. U. z 1958 r. N r 23, p o z. 97). 17) 1. N aru szen ie p rzez p rzed sięb io rstw o rem o n to w o -b u d o w lan e w w y n ik u n ie d b alstw a sw oich p raco w n ik ó w obow iązku ogrodzenia zm agazynow anych m a teriałó w b u d o w lan y ch i zam k n ięcia do n ich d o stęp u stosow nie do 4 p k t 4 ro zp o rząd zen ia M in istra S p ra w W ew n ętrzn y ch i O p iek i S połecznej z d n ia 23 m a ja 1935 r. (D z.u. N r 50, poz. 329) u zasad n ia n a m ocy a rt. 137 k.z.* so lid a rn ą odpow iedzialność p rz e d się b io rstw a za p o w sta łą szkodę w ra z z bezpośred n im sp raw cą szkody. 2. P rz y zan iech an iu szkoda z reguły n ie je s t bezp o śred n im n astęp stw em b e z czynności, lecz in n ej przyczyny, do p o w stania k tó re j dochodzi w łaśn ie ze w zględu n a zaniech an ie. (O rzecz. S N r. 3 C R 1112/57 P iz S 11/1959, str. 79). * O b e c n ie a r t. 411 k.c. 18) Z an iech an ie przez zak ła d p racy stosow ania środków zabezpieczających życie i zdrow ie p raco w n ik ó w stan o w i n a ru szen ie zasad b ezp ieczeń stw a p racy i u zasadnia odpow iedzialność zak ła d u za w y p ad ek, ja k ie m u u leg ł praco w n ik, jeżeli w y p ad ek te n b y ł n o rm aln y m n astęp stw em w spom nianego zan iechania. O d pow iedzialność uspołecznionego zak ła d u p ra c y za w y p a d k i w zatru d n ie n iu zachodzi tak że w ów czas, gdy w p raw d zie n ie m ożna się d o patrzyć pogw ałcenia p rzez te n zakład k o n k retn eg o p rzepisu o ochronie życia i zdrow ia p ra c o w n i ków, jed n ak że n a stą p iło n a ru sz e n ie p rzew id zian e w a rt. 1 ro zp o rząd zen ia P rez. R zp litej z d n ia 16 m a rc a 1928 r. o b ezpieczeństw ie i higienie p racy (Dz. U. N r 35, poz. 325) * ogólnych zasad, poleg ający ch n a zap ew n ien iu ta k ic h w a ru n ków bezpieczeństw a i h ig ien y p ra c y o raz n a stw o rzen iu ta k ic h w a ru n k ó w te c h nicznych, k tó re w sposób m ak sy m aln y w y łą c z a ją m ożliw ość w y p ad k ó w w zatru d n ie n iu. (O rzecz. S N 9.1V.1958 r. 1 C R 798/57 P iz S 2/1960, str. 70). * O b ecnie u s ta w a z r. o b h p (Dz. U.,Nr 13, po z. 91). 19) Z a tru d n ie n ie p raco w n ik a poza n o rm a ln y m i godzinam i p racy stan o w i n a ru s z e n ie przepisów o och ro n ie życia i zdrow ia p raco w n ik ó w ty lk o w ted y, gdy zatru d n io n o go w godzinach nad liczb o w y ch w ta k i sposób, że zag raża to jego 18

20 życiu i zdrow iu, ja k np. z atru d n ien ie p ra c o w n ik a w ta k i sposób, że pozbaw iony on je s t m ożności w ypoczynku. (O rzecz. S N 10.IV.1958 r. 3 C R 894/57 O S P ik A 1959, poz. 40). 20) 1. T ra n sp o rt sam ochodow y n ie je st ściśle reg lam en to w an y co do godzin pracy i w razie p o trzeb y k iero w ca pow inien pro w ad zić sam ochód n a w e t po o d p raco w a n iu norm aln eg o d n ia pracy. 2. N ie m ożna ro zp atry w ać k w estii zależności służbow ej pod k ą te m godzin p r a cy. Z w ierzch n ik służbow y je s t odpow iedzialny ró w n ież za sw oje polecenie w y d an e poza godzinam i pracy, albow iem jego pieczy pow ierzony je s t odcinek gosp o d a rk i lu b a d m in is tra c ji społecznej przez cały czas jego u rzęd o w an ia bez w zględu n a p o rę dnia. T oteż zw ierzchnik w y d ający, n aw et po godzinach p r a cy, polecenie jazd y sam ochodem p ija n e m u kierow cy w b rew obow iązkow i n ie tylko w y d a w a n ia tak ieg o polecenia, ale n a w e t n iedopuszczania do sam ow olnego w y ja z d u kiero w cy p rzek racza sw oje u p ra w n ie n ia i popełn ia p rz e stęp stw o z a rt k.k. 3. F a k t, że przełożony p ije z podw ład n y m w ódkę, n ie św iadczy o b ra k u w z a jem n ej zależności, je s t n a to m ia st w y razem p rzy czy n ien ia się zw ierzch n ik a da ro zlu źn ien ia d yscypliny p racy. (O rzecz. S N 17.IV.1958 r. I K 971/57 P rzyjaciel p rz y p ra cy" 3/1959). 21) W ypadek, ja k ie m u uległ p raco w n ik w czasie zajęć sportow ych, k tó re zostały m u zlecone p rz e z o rg an izację społeczną, za ja k ą należy uw ażać k o m ite t o rg a n izacyjn y sp a rta k ia d y, pow ołany z u działem ra d y zakładow ej i k iero w n ictw a zak ła d u p racy, należy oceniać w m y śl 1 rozp. M in. P r. i Op. Społ. z d n ia 1 lipca 1954 r. w sp ra w ie w y p ad k ó w w z a tru d n ie n iu n a ró w n i z w y p ad k iem w z a tru d n ieniu. (O rzecz. S N 9.VI r. 4 C R 75/58 O S P ik A 1959, poz. 75). 22) P rzez cały czas, gdy p raco w n ik z n a jd u je się w dyspozycji pracodaw cy, n a ty m o statn im ciąży odpow iedzialność za stw o rzen ie ta k ic h w aru n k ó w, k tó re b y w y łączyły m ożliw ość nieszczęśliw ego w y p ad k u. Z ak ład p racy odpow iada za w y p a d e k przy p ra c y ta k ż e w ów czas, gdy w p raw d zie nie n a ru szy ł k o n k retn eg o p rzepisu o ochronie życia i zdrow ia praco w n ik a, je d n a k ż e n aru szy ł zasady bezp iecz eń stw a w y n ik a ją c e z pow szechnego dośw iadczenia. (O rzecz. S N 12.VII.1958 r. 2 C R 1214/57 O S P ik A 1959, poz. 288). 23) 1. O koliczność, że p raco w n ik ponosi w inę za w y p ad ek, w y łączałab y odpow ied zialność p rzed sięb io rstw a ty lk o w ted y, gdyby w in a p racow n ik a b y ła w y łączna. 2. N iep rzestrzeg an ie przez p raco w n ik a zasad b ezp ieczeń stw a p racy czy to z n ied b alstw a, czy to, ja k d zieje się najczęściej, dla osiągnięcia w iększych ilościow o rezu ltató w, w y k a z u je w inę p raco w n ik a, ale jednocześnie to lero w an ie p rz e z zakład p racy tego sta n u rzeczy czy to św iad o m ie (np. d la zw iększenia p ro d u k cji), czy to n a w e t n a sk u te k b ra k u n ad zoru stan o w i n aru szen ie obow iązków w y n ik ających z zasad bezpieczeństw a p ra c y. N ie w y starcza bow iem 19 t