AFTER-LIFE CONSERVATION PLAN

Transkrypt

1 AFTER-LIFE CONSERVATION PLAN dla projektu Ochrona i poprawa jakości siedlisk rzadkich motyli podmokłych łąk półnaturalnych < LIFE06 NAT/PL/ > Warszawa marzec 2010

2 1. Historia projektu, główne osiągnięcia Czas trwania projektu: 44 miesiące, od sierpnia 2006 do marca Przedsięwzięcie skoncentrowane było na działaniach ochrony czynnej skierowanych na gatunki motyli Ŝyjących na łąkach podmokłych. Gatunki motyli docelowych to: modraszek telejus (Phengaris (Maculinea) teleius), modraszek nausitous (Maculinea nausithous), czerwończyk fioletek (Lycaena helle), czerwończyk nieparek (Lycaena dispar), strzępotek edypus (Coenonympha oedippus) i przeplatka aurinia (Euphydryas aurinia). Cele ogólne projektu: Zabezpieczenie najlepszego moŝliwego statusu ochrony i poprawa jakości siedlisk wybranych gatunków motyli Realizacja projektu była krokiem w kierunku wymienionych celów. Wszystkie niezbędne środki zostały wprowadzone w Ŝycie, jednak ich rezultaty staną się jasno widoczne dopiero w przyszłości, prawdopodobnie w przeciągu 5 10 lat. Cały czas istnieje tez potrzeba dalszych działań ochronnych i utrzymywania poprawionego stanu siedlisk. Zabezpieczenie wdraŝania mechanizmów zrównowaŝonej ochrony przyrody i unijnych programów w obszarach Natura 2000 PowyŜszy cel został osiągnięty. Opracowane zostały plany rolnośrodowiskowe, udało się zaangaŝować rolników w dziłania programu rolnośrodowiskowego. Dzięki temu na powierzchni ok. 400 ha przez kilka najbliŝszych lat zapewnione jest odpowiednie gospodarowanie, zgodne z wymaganiami wybranych gatunków motyli. Zwiększenie świadomości publicznej i zabezpieczenie dobrego zarządzania zasobami przyrody w obszarach Natura Udało się w sposób znaczący poprawić świadomość publiczną w kwestiach wartości przyrody, potrzeb ochrony środowiska i zaleŝności między przyroda a człowiekiem, jednak dalsze działania są tu wskazane. Praktyki dobrego zarządzania w obszarach natura 2000 były rozpowszechnione dzięki planom rolno środowiskowym a takŝe poprzez doświadczenie z wdraŝania działań projektu i osiągnięte rezultaty. Podsumowanie siedlisk wybranych gatunków motyli, poddanych działaniom czynnej ochronie zgodnie z wnioskiem projektu: Obszar [ha] Odtwarzanie siedlisk Polepszenie stosunków wodnych Ochrona czynna siedlisk Zapewnione odpowiednie uŝywanie (plany rolnośrodowiskowe) C1 C2 C3 C4 C6 D1 TOTA L 156,71 249,44 81,95 488,10 150,00 150,00 156,71 249,44 81,95 231,84 719,94 392,38 392,38 1

3 Aktualna sytuacja obszarów projektu (analiza SWOT) Mocne strony: Słabe strony: Najtrudniejsze prace zostały przeprowadzone w ramach projektu Motylowe łąki. Instytucje zarządzające obszarami projektu (KPN, RDOŚie) mają doświadczenie w prowadzeniu działań ochrony czynnej. Ziemi zakupiona w ramach projektu jest przeznaczona tylko na cele ochrony przyrody. Partnerzy posiadają sprzęt niezbędny do wykonywania działań ochrony przyrody oraz ich kontroli. Obszary Natura 2000 mają odpowiedni status ochronny (eliminacja zagroŝeń ze strony człowieka). Program rolno-środowiskowy zapewnia odpowiednie uŝytkowanie łąk w ciągu kilku lat. Zasoby finansowe na konieczne działania w przyszłości (kontynuacja działań) nie są zapewnione, konieczne aplikowanie o dotacje. Fluktuacje w zatrudnieniu u partnerów projektu. Brak planów zarządzania obszarami Natura Szanse: ZagroŜenia: Plany zarządzania obszarami Natura 2000 trwają prace nad nimi, szansa uwzględnienia szczególnych potrzeb motyli. MoŜliwość finansowania odpowiedniego utrzymania łąk dzięki istnieniu programu rolnośrodowiskowego. Współpraca z rolnikami. Finansowanie ochrony przyrody zmienia się w czasie, nabory nie są zapewnione w sposób ciągły. Trudność w znalezieniu odpowiednich wykonawców prac ochrony przyrody. Niepewność istnienia programu rolnośrodowiskowego oraz jego kształtu w przyszłości. Porzucanie łąk przez rolników w wyniku nieopłacalności gospodarowania. Struktura własności gruntów. Czynniki atmosferyczne. 2

4 2. Cele i metodologia planu zarządzania Cele ochrony przyrody: Utrzymanie korzystnego stanu ochrony gatunków i siedlisk, utrzymanie odpowiedniego stanu poziomu wód powierzchniowych, utrzymanie ciągłości siedlisk otwartych, ochrona czynna poprzez utrzymanie siedlisk otwartych, utrzymanie jakości siedlisk torfowiskowych, zwiększenie lub utrzymanie mozaiki terenów, utrzymanie lub stymulowanie właściwej gospodarki łąkowej, w tym propagowanie programu rolnośrodowiskowego, podnoszenie lub utrzymanie świadomości ekologicznej lokalnych społeczności. Zasoby partnerów Dzięki projektowi Motylowe łąki partnerzy nabrali doświadczenia w wykonywaniu działań ochrony czynnej na duŝą skalę. Owocuje to równieŝ w poznaniu wykonawców działań ochrony czynnej, ich moŝliwości czy sposobu działania, a co za tym idzie poziomu kontroli koniecznemu prawidłowemu wykonaniu działań. Z drugiej strony wykonawcy poznali specyfikę działań na obszarach chronionych. Doświadczenie to wydaje się ogromnym zasobem partnerów projektu. Z drugiej strony, jak w kaŝdej instytucji czy organizacji, istnieje rotacja pracowników. Jako, Ŝe w organizacjach biorących udział w projekcie duŝą część pracowników stanowili pracownicy młodzi i w kilku wypadkach zatrudnieni na potrzeby realizacji projektu, istnieje zagroŝenie, Ŝe osoby te będą odchodzić od dotychczasowych pracodawców. ZagroŜenie to szczególnie dotyczy organizacji działających przy realizacji projektów. Zasobami partnerów jest równieŝ sprzęt zakupiony w ramach projektu. SłuŜyć on będzie w przyszłości, i juŝ jest tak wykorzystywany, na potrzeby realizacji działań ochrony przyrody. Otoczenie instytucjonalne Na dzień dzisiejszy wydaje się, Ŝe otoczenie instytucjonalne sprzyja trwałości efektów działań wykonanych w ramach projektu. W przedsięwzięciu Motylowe łąki brały udział wszystkie instytucje zarządzające obszarami projektu (Kampinoski Park Narodowy, RDOŚ Lublin, RDOŚ Warszawa). Dzięki temu otoczenie instytucjonalne, jeśli chodzi o zarządzających obszarami, jest sprzyjające przyszłym działaniom i zachowaniu stanu ochrony przyrody w przyszłości. Z drugiej strony zmiany w instytucjach państwowych nie są do przewidzenia w długim okresie. Zmiany polityczne, mogą wpływać na działanie zarządzających obszarami Natura Pozytywną stroną jest istnienie sieci Natura 2000, w której utrzymanie odpowiedniego stanu siedlisk i gatunków jest trudne do zakwestionowania. Dzięki prawu, nawet potencjalne niekorzystne zmiany instytucjonalne, mogą być wyeliminowane lub zminimalizowane dzięki istniejącemu prawu i sądownictwu. 3

5 Zmiany polityczne Polska uznawana jest za kraj stabilny politycznie. KaŜde wybory przynoszą zmiany, nie wpływają ona tak znacząco na działanie obszarów Natura 2000 aby zmiany polityczne mogły być traktowane jako potencjalne duŝe zagroŝenie. Na pewno kolejne rządy będą miały roŝne podejście do spraw ochrony przyrody, jednak istnienie prawa opartego na rozwiązaniach Unii Europejskiej (konieczność implementacji prawa unijnego do prawodawstwa krajowego) oraz sieci Natura 2000 eliminuje największe zagroŝenia związane z potencjalnym, niekorzystnym, wpływem zmian politycznych. 3. Finanse Niedogodnością przy wykonywaniu działań ochrony czynnej na terenach otwartych jest konieczność zdobywania środków finansowych na ograniczony zakres czasu. MoŜe się zdarzyć, Ŝe na dany rok lub lata nie zostaną te środki pozyskane (mało środków, duŝa konkurencja, kryzys itp.), wtedy łąki zaczynają zarastać. W efekcie moŝe dojść do sytuacji, w której dla zachowania siedliska potrzebne są inne, bardziej kosztowne działania. Utrzymanie korzystnego stanu siedliska jest tańsze i efektywniejsze, ale system finansowania wytwarza ryzyko nie przeprowadzenia niezbędnych corocznych działań w wymaganych terminach. W Polsce źródłem finansowania działań ochrony czynnej są, między innymi: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (WFOŚiGW) Szwajcarsko-Polski Program Współpracy Fundusz LIFE Trzy pierwsze fundusze są wykorzystywane najczęściej do aplikacji po środki na działania powtarzające się, czyli takie które są najbardziej potrzebne po wykonaniu działań projektu Motylowe łąki. Dwa ostatnie fundusze mogą być wykorzystane do aplikowania o dofinansowanie duŝych, kompleksowych projektów. Dla ochrony czynnej niezbędna jest prowadzenie badania rezultatów działań. Monitoring jest jednak traktowany w większości jako dodatek do projektu. Po wykonaniu działań przedsięwzięcia trudno jest pozyskać środki na zbieranie i przetwarzanie danych niezbędnych do oceny rezultatów projektu. Jest to bardzo niekorzystne dla zbierania doświadczeń i upowszechniania dobrych praktyk w dziedzinie ochrony przyrody. O tym problemie mówi równieŝ Warszawska Deklaracja Mokradłowa, przyjęta w Światowym Dniu Mokradeł 2 lutego 2010 w Warszawie przez uczestników konferencji Wetlands alive - projekty LIFE-Nature w ochronie róŝnorodności biologicznej mokradeł Europy Środkowej. Punkt VI deklaracji mówi: Projekty LIFE mają z reguły na celu osiągnięcie dalekosięŝnych efektów przyrodniczych ale systemy monitoringu nie przystają do tych załoŝeń. W wybranych przypadkach, Komisja Europejska powinna umoŝliwiać lokowanie wystarczających środków na rozszerzony monitoring przyrodniczy wyników działań. Stwierdzenie to pasuje do załoŝeń większości programów finansowania ochrony przyrody. 4

6 4. Działania podjęte lub zaplanowane po zakończeniu projektu Motylowe łąki W czasie realizacji projektu Motylowe łąki przygotowane zostały przedsięwzięcia nawiązujące lub kontynuujące działania projektu. Bagno Całowanie W przyszłości utrzymanie odpowiedniego stanu łąk oparte będzie na wykorzystaniu planu rolnośrodowiskowego przez miejscowych rolników oraz Centrum Ochrony Mokradeł (CMok). Dobrze układa się współpraca z miejscowym hodowcą koni, który sprzyja działaniom ochrony przyrody (późne pokosy) na najcenniejszych łąkach. Monitoring prowadzony będzie przez najbliŝsze lata przez CMok, jak i blisko współpracujący z tą organizacją Uniwersytet Warszawski (Wydział Biologii). Pracownicy Wydziału Biologii oraz magistranci prowadzić będą regularny monitoring łąk na Bagnie Całowanie, ze szczególnym naciskiem połoŝonym na ocenę efektywności działań renaturyzacyjnych na tym obszarze. Kampinoski Park Narodowy Zarówno w roku 2010 jak i w planach na rok 2011 zaplanowane jest uŝytkowanie kośne łąk koszonych wcześniej w ramach projektu Motylowe łąki. W roku 2010 wykaszanie będzie finansowane z funduszy NFOŚiGW (ok. 30 ha na obszarach Opaleń, Niepust, Truskaw, Wiejca), natomiast w roku 2011 z funduszy CKPŚ (aplikacja we wrześniu 2010 r.) lub NFOŚiGW (aplikacja na wiosnę 2011 r.). Co więcej, planowane jest włączenie łąk odtworzonych dzięki działaniom projektu Motylowe łąki w pakiety programu rolnośrodowiskowego. Ponadto prowadzony będzie, przez pracowników KPN, monitoring motyli i roślinności na wybranych powierzchniach na obszarach projektu. Na obszarze KPN prowadzony jest projekt Opracowanie metod odtworzenia pierwotnych warunków wodnych Kampinoskiego Parku Narodowego w celu powstrzymania degradacji przyrodniczej i poprawienia stanu bioróŝnorodności finansowany ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego, którego koordynatorem jest Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, a wśród 7 partnerów są równieŝ organizacje, które brały udział w realizacji projektu Motylowe łąki : KPN, Regionalne Centrum Ekologiczne na Europę Środkowa i Wschodnią (REC) oraz Instytut Technologiczno_Przyrodniczy (ITP). Celem projektu jest opracowanie technicznych i nietechnicznych (przyrodniczych) metod odtworzenia pierwotnych warunków wodnych i poprawy uwilgotnienia gleb w KPN [za stroną projektu]. Opracowana zostanie strategia przedsięwzięć, które będą prowadziły do podwyŝszenia uwilgotnienia wybranych siedlisk. Projekt ten, w załoŝeniu, będzie punktem wyjścia, naukową podstawą, do przeprowadzenia działań renaturacyjnych na terenie całego Parku, w tym równieŝ na obszarach projektu Motylowe łąki. Torfowiska Chełmskie Na lata RDOŚ Lublin uzyskała dofinansowanie w ramach dwóch projektów. W ramach przedsięwzięcia Utrwalanie efektów ekologicznych ochrony obszaru Natura 2000 Chełmskie Torfowiska Węglanowe będą usuwane odrośla na Torfowisk Chełmskich (Bagno 5

7 Serebryskie i Brzeźno) oraz poprawiona zostanie infrastruktura turystyczna (wiata i wieŝa). Przedsięwzięcie Ochrona siedlisk przyrodniczych i gatunków na obszarach sieci Natura 2000 w województwie lubelskim obejmuje miedzy innymi działania na Torfowiskach Chełmskich, koszenie i usuwanie odrośli. W sumie na Torfowiskach Chełmskich zostanie usuniętych 55 ha odrośli. Źródła finansowania to EkoFundusz oraz Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko. Instytut Technologiczno-Przyrodniczy prowadzi na Torfowiskach Chełmskich monitoring i badania rezultatów działań renaturyzacyjnych na Bagnie Serebryskim (Torfowiska Chełmskie). W ramach przedsięwzięcia ITP opracuje dodatkowo załoŝenia i metodologię do pakietu programu rolno-środowiskowego mającego na celu wspieranie działań renatryzacyjnych. Pakiet taki moŝe być duŝą szansą na odtwarzanie zdegradowanych siedlisk łąkowych oraz uzyskanie trwałego efektu takich działań dzięki kilkuletniemu finansowaniu. Torfowisko Sobowice W najbliŝszym roku nie są planowane działania ochrony czynnej na Torfowisku Sobowice. Prowadzony będzie monitoring obszaru oraz na jego podstawie oceniona będzie konieczność kolejnych działań. 5. Specyficzne wymagania dla obszarów Natura 2000 KaŜdy obszar Natra 2000 pownien mieć przygotowany plan ochrony. Takie play nie zostały przygotowane. Nie ma równieŝ dla obszarów projektu gotowych planów zadań ochronych dla obszarów Natura To powoduje duŝe utrudnienia w planowaniu działań ochrony czynnej. Z jednej strony widoczna jest potrzeba działań a z drugiej nie ma dokumentu potwierdzającego taki stan rzeczy. Kampinoski Park Narodowy oraz RDOŚ Lublin są na etapie opracowywania koncepcji planów ochrony dla odpowiednio Kampinoskiego Parku Narodowego oraz Torfowisk Chełmskich i Torfowiska Sobowice. Planowane jest przedstawienie ich dla Ministra Środowiska do zatwierdzenia w roku 2010 lub W planie ochrony dla ekosystemów nieleśnych, w tym dla łąk uŝytkowanych kośnie w ramach projektu LIFE Motylowe łąki będą zawarte zapisy o konieczności ich dalszego wykaszania ekstensywnego z jednym, jesiennym pokosem, tak aby zapewnić funkcjonowanie populacji motyli docelowych w projekcie LIFE Motylowe łąki. Do momentu zatwierdzenia planu ochrony Park Narodowy funkcjonuje na podstawie Zarządzenia Ministra Środowiska w sprawie zadań ochronnych dla Kampinoskiego Parku Narodowego. Takie Zarządzenia wydawane są co roku na kolejny rok kalendarzowy. Termin ich obowiązywania obejmuje jeden rok kalendarzowy. Do 2011 roku obszary Natura 2000 mogą mieć zatwierdzone plany ochrony, co spowoduje duŝo większa pewność co do przyszłości dla zarządzających obszarami i umoŝliwi dokładne planowanie i pozyskiwanie funduszy na działania ochrony czynnej. 6