KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH KOMUNIKAT KOMISJI DLA RADY, PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW

Transkrypt

1 KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH Bruksela, dnia KOM(2004)472 wersja ostateczna KOMUNIKAT KOMISJI DLA RADY, PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW Zarządzanie zagrożeniem powodziowym Zapobieganie powodziom, ochrona przeciwpowodziowa i ograniczanie skutków powodzi PL PL

2 1. WPROWADZENIE W latach 1998 i 2002, Europę dotknęło ponad 100 poważnych, niszczących w skutkach powodzi, wśród nich, w roku 2002, powodzi o katastrofalnych rozmiarach wzdłuż biegu Dunaju i Elby. Od 1998 roku powodzie pociągnęły za sobą 700 ofiar śmiertelnych, przyczyniły się do wysiedlenia około pół miliona osób oraz spowodowały straty gospodarcze objęte ubezpieczeniem w wysokości 25 miliardów 1. Wartość dóbr materialnych zagrożonych zalaniem może być ogromna. Na przykład na obszarach zagrożonych ekstremalnymi powodziami, położonych wzdłuż biegu Renu, mieszka ponad 10 milionów ludzi, a potencjalne szkody spowodowane powodzią mogą sięgnąć 165 miliardów. Zalaniem są zagrożone również obszary przybrzeżne. Łączną wartość dóbr gospodarczych znajdujących się w obrębie 500 metrowego europejskiego pasa brzegowego, włącznie z plażami, gruntami rolnymi i obiektami przemysłowymi, szacuje się obecnie na 500 do miliardów 2. Poza szkodami o charakterze gospodarczym i społecznym, powódź może mieć poważne następstwa dla środowiska naturalnego, na przykład wówczas, gdy zostaną zalane oczyszczalnie ścieków lub zakłady przemysłowe posiadające znaczne ilości toksycznych związków chemicznych. Powodzie mogą również przyczynić się do zniszczenia terenów podmokłych i ograniczenia bioróżnorodności. Powódź jest zjawiskiem naturalnym, któremu nie sposób przeciwdziałać. Niemniej jednak, działalność człowieka przyczynia się do zwiększenia prawdopodobieństwa wystąpienia poważnych powodzi i niekorzystnych skutków ekstremalnych zdarzeń powodziowych. Wiele Państw Członkowskich już wprowadza środki ochrony przeciwpowodziowej, jednak uzgodnione i skoordynowane działanie na poziomie Unii Europejskiej przyniosłoby znaczną wartość dodaną i przyczyniłoby się do poprawy ogólnego poziomu ochrony przeciwpowodziowej. Biorąc pod uwagę potencjalne zagrożenie ludzkiego życia, dóbr gospodarczych i środowiska naturalnego, nie możemy sobie pozwolić na bezczynność. Wkład Europy na rzecz stałego rozwoju może być w istotnym stopniu narażony na uszczerbek, jeżeli nie podejmiemy właściwych środków. 2. PRZECIWDZIAŁANIE POWODZI 2.1. Identyfikacja problemu Powodzie wywołane przez rzeki mogą występować wówczas, gdy wskutek zbyt małej wydolności naturalny lub sztuczny system odwadniania nie jest w stanie odprowadzić wody nagromadzonej w wyniku opadów atmosferycznych, bądź jeżeli zawodzą zabezpieczenia przeciwpowodziowe. Z dotychczasowych doświadczeń wynika, że lokalne środki ochrony przeciwpowodziowej, podejmowane w jednym miejscu będą wywoływały efekt domina w obszarach położonych w górnym /dolnym biegu rzek. Na przykład, jeżeli w obrębie jednego obszaru zostaną zastosowane rozwiązania inżynieryjno-techniczne, w celu odprowadzania w możliwie najkrótszym czasie wody na należącym do niego odcinku rzeki, jest oczywiste, że 1 2 Europejska Agencja Środowiska, Raport w sprawie problemów środowiska naturalnego nr 35, EUrosion: PL 2 PL

3 pojawi się ona szybciej na sąsiednich terenach w jej dolnym biegu. Z tego względu koniecznością jest podejmowanie działań w zakresie ochrony przeciwpowodziowej w sposób uzgodniony i skoordynowany wzdłuż całego biegu rzeki. Powodzie rzeczne różnią się między sobą w znacznym stopniu pod względem rozmiaru i czasu trwania. W wypadku dużych rzek, takich jak Dunaj, Ren i Elba, powodzie mogą wystąpić po upływie znacznego czasu od wystąpienia opadów atmosferycznych i trwać wiele dni, tygodni, nawet miesięcy. Powodzie gwałtowne (flash floods) natomiast, powstają zazwyczaj wskutek bardzo intensywnych opadów występujących na małym obszarze. Mogą one spowodować zniszczenia o znacznym zasięgu, zwłaszcza jeżeli zbiegają się z innymi zjawiskami naturalnymi, takimi jak osuwanie się ziemi/osuwanie się błota. Powodzie gwałtowne występują dość często na obszarach położonych w rejonie Morza Śródziemnego i na terenach górskich. Są one szczególnie groźne dla ludzi, ponieważ pojawiają się gwałtownie a wobec tego istnieją niewielkie możliwości ostrzegania o ich nadejściu. Zalewanie obszarów przybrzeżnych może być wywołane wiatrami sztormowymi na morzu, przesuwającymi znaczne masy wody na ląd. Ze względu na erozję brzegu morskiego wzrosła podatność na zalanie wielu terenów. Jeżeli sztormy morskie zbiegną się w czasie z wysokim poziomem wody w ujściach rzek, istnieje duże prawdopodobieństwo powstania poważnych szkód. Zasadniczymi przyczynami powodzi (opady atmosferyczne i poziomy morza) są zjawiska naturalne, których w zasadzie nie ma możliwości kontrolować. Niemniej jednak, niezależnie od tego, czy opady deszczu mają miejsce czy nie, bez względu na sztorm czy wysoki przypływ morski, na rozmiar szkód wywołanych powodzią duży wpływ mają działania podejmowane przez człowieka, takie jak: wycinanie lasów w obszarze zlewni w górnym biegu, prostowanie koryt rzek oraz likwidacja naturalnych równin zalewowych, niewłaściwe praktyki w zakresie odwadniania i co najważniejsze, ekstensywne budownictwo w obrębie obszarów poważnie zagrożonych powodzią. O wzroście zagrożenia powodzią w Europie świadczą dwie tendencje. Po pierwsze, zmiana klimatu prawdopodobnie przyczyni się do wzrostu rozmiarów i częstotliwości wystąpienia powodzi w przyszłości 3 (większa intensywność opadów oraz podnoszące się poziomy mórz). Po drugie, na obszarach zagrożonych powodzią nastąpił znaczny wzrost zaludnienia i dóbr gospodarczych Coraz większa jest również świadomość istotnego wpływu powodzi rzecznych na zdrowie ludzi tak fizyczne, jak i psychiczne. Poważne konsekwencje dla zdrowia mogą pojawiać się na przykład wówczas, gdy wody powodziowe niosą ze sobą zanieczyszczenia, lub mieszają się ze skażoną wodą pochodzącą z kanalizacji czy gruntów rolnych. Należy również brać pod uwagę konsekwencje dla zdrowia psychicznego: do ciężkiego stresu z powodu poważnych szkód, dochodzi strach przed powtórzeniem się powodzi, czasem także prawdopodobieństwo wyłączenia nieruchomości z zakresu ochrony ubezpieczeniowej, co może uniemożliwić ich sprzedaż. Zagrożenie powodziami będzie się w dalszym ciągu utrzymywać w Unii Europejskiej, co więcej, w nadchodzących latach może zdecydowanie wzrosnąć. Faktycznym wyzwaniem jest 3 Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu (IPCC) (2001): Climate Change: The Scientific Basis. Contribution of Working Group I to the Third Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change pod. red. J.T. Houghton i in. PL 3 PL

4 więc przewidzenie tych zmian teraz i ochrona społeczeństwa i środowiska naturalnego przed negatywnymi skutkami powodzi Zarządzanie zagrożeniem powodziowym Zarządzanie zagrożeniem powodziowym ma na celu zmniejszenie prawdopodobieństwa i/lub wpływu powodzi. Z dotychczasowych doświadczeń wynika, że najbardziej skutecznym podejściem jest podejmowanie działań w ramach programów zarządzania zagrożeniem powodziowym, obejmujących następujące elementy: Zapobieganie: zapobieganie powstawaniu szkód wywołanych powodziami poprzez rezygnację z budowy domów mieszkalnych i obiektów przemysłowych obecnie i w przyszłości na terenach zagrożonych powodzią; poprzez dostosowywanie obiektów, które powstaną w przyszłości do zagrożenia powodziowego; oraz przez wspieranie właściwego zagospodarowania terenu, praktyk rolniczych i leśnych; Ochrona: podejmowanie środków, strukturalnych i niestrukturalnych, w celu zmniejszenia prawdopodobieństwa wystąpienia powodzi i/lub wpływu powodzi w określonych miejscach; Gotowość: informowanie ludności o zagrożeniu powodziowym oraz o zasadach postępowania w wypadku powodzi; Postępowanie awaryjne: opracowanie planów awaryjnych na wypadek wystąpienia powodzi; Przywracanie normalnych warunków i wyciąganie wniosków: powracanie możliwie najszybciej do normalnych warunków i łagodzenie skutków społecznych i gospodarczych w wypadku osób dotkniętych powodzią. 3. JAKIE DZIAŁANIA JUŻ SIĘ PODEJMUJE, PRZYSZŁE INICJATYWY I PERSPEKTYWY 3.1. Na poziomie europejskim Europejska polityka w zakresie badań naukowych Od początku lat osiemdziesiątych Komisja Europejska w formie kolejnych ramowych programów badań i rozwoju technologicznego wspiera badania nad zjawiskami powodziowymi 4. Europejskie badania przyczyniły się do pogłębienia naszego zrozumienia zjawiska powodzi, jej następstw, a także naszych umiejętności szacowania prawdopodobieństwa wystąpienia i zakresu powodzi w określonych obszarach. Wyniki badań dają także pogląd na ograniczenia, jakim podlegają techniczne metody zapobiegania powodzi oraz potrzebę stworzenia możliwości odtworzenia i ochrony najważniejszych ekosystemów. Opracowano również odpowiednie metody i narzędzia prognozowania powodzi i zarządzania powodziami oraz zagrożeniem, jakie się z nimi wiąże. Niektóre z tych narzędzi i technik już 4 PL 4 PL

5 stosuje się w zlewniach w całej Europie. Został właśnie uruchomiony nowy projekt badawczy, dysponujący funduszem w wysokości 10 milionów, pod nazwą FLOODsite, który przyczynia się on do poprawy zintegrowanej analizy zagrożenia powodziowego i metod zarządzania 5. Prognozowanie powodzi 6, tworzenie map zagrożenia powodziowego i scenariuszy modelowania to ważne elementy przewidywanego wkładu Wspólnego Centrum Badawczego (Joint Research Centre) w badania nad zjawiskiem powodzi. Profil przyszłych badań zostanie dostosowany do wyników analiz wpływu zmian klimatycznych, strategii ograniczania skutków powodzi oraz dostosowawczej. Istnieje wyraźna potrzeba kontynuowania działalności badawczej w zakresie ochrony przeciwpowodziowej. Zamiast oderwanych rozważań nad kwestią zarządzania powodzią w dorzeczach rzek, należy postrzegać ochronę przeciwpowodziową jako część zintegrowanego i kompleksowego podejścia do gospodarowania wodami w dorzeczu. Przyszłe badania nad środowiskiem naturalnym 7 będą między innymi dotyczyły takich zagadnień, jak kwantyfikowanie i przewidywanie zmian zachodzących w środowisku naturalnym (np. klimatycznych), ocena pełnego zakresu ich oddziaływań oraz wspieranie takiej oceny, zapobieganie i ograniczanie skutków zagrożeń naturalnych i ryzyka przemysłowego. W tym kontekście, ochrona przeciwpowodziowa będzie miała wysoki priorytet Polityka regionalna a powodzie Fundusze Strukturalne 8, w szczególności Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego 9 oraz Fundusz Spójności mogą być źródłem środków finansowych na inwestycje o charakterze zapobiegawczym (infrastrukturę), w tym także służące ochronie przeciwpowodziowej. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego może również stać się źródłem finansowania infrastruktury związanej z badaniami naukowymi i rozwojem technologicznym. Inicjatywa INTERREG, realizowana w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, służy wspieraniu sprawniejszej współpracy transgranicznej w dziedzinie ochrony przeciwpowodziowej. Projekt IRMA (Działania w Regionie Ren-Moza) jest doskonałym przykładem skutecznej współpracy transgranicznej i zintegrowanego podejścia do walki z powodzią. Zniszczenia wywołane powodziami spowodowanymi przez Ren i Mozę w latach 1993 i 1995 stały się czynnikiem mobilizującym do stworzenia transnarodowego programu zapobiegania powodzi, realizowanego wspólnie przez Niderlandy, Belgię, Francję, Luksemburg, Niemcy i Szwajcarię. Łączny budżet projektu IRMA wynosi 419 milionów, z czego jedna trzecia pochodzi z funduszy inicjatywy INTERREG. Projekt SCALDIT, kolejna inicjatywa podjęta w ramach INTERREG, został zapoczątkowany w roku 2003 i obejmuje dorzecza rzek Scheldt/Escaut. Uczestniczą w nim regiony Francji, Niderlandów i Belgii. Program dotyczy planowania w dorzeczu i ochrony przeciwpowodziowej. W swoim ostatnio opublikowanym Trzecim raporcie na temat spójności gospodarczej i społecznej, Komisja proponuje, aby działania wspierane w ramach polityki spójności COM(2004)101 wersja ostateczna Dz.U. L 161 z Dz.U. L 213 z PL 5 PL

6 skupiały się na inwestowaniu w ograniczoną liczbę priorytetowych obszarów tematycznych, stanowiących odzwierciedlenie strategii lizbońskiej i gothenburskiej, w zakresie których interwencje podejmowane przez Wspólnotę, jak się oczekuje, przyniosą efekt dźwigni i znaczącą wartość dodaną. Temat ochrona środowiska i zapobieganie ryzyku jest jednym z kluczowych tematów wskazanych do podejmowania działań w ramach polityki spójności. Przyszły cel Europejska współpraca terytorialna pozwoli utrzymać i wzmocnić niezbędne działania podejmowane w ramach współpracy transnarodowej i przyniesie kolejne osiągnięcia inicjatywy INTERREG w tej dziedzinie Fundusz Solidarności Unii Europejskiej W następstwie zdarzeń powodziowych, które miały miejsce w Europie w roku 2002, UE stworzyła Fundusz Solidarności Unii Europejskiej 10 (EUSF) specjalny instrument finansowy, który pozwala na natychmiastowe wsparcie finansowe w wypadku poważnych klęsk żywiołowych (klęska powodująca szkody ocenione na ponad 3 miliardy lub na ponad 0,6% dochodu narodowego brutto), by pomóc dotkniętym obszarom w powrocie do warunków życia możliwie najbardziej zbliżonych do normalnych. EUSF może interweniować wyłącznie w operacjach nadzwyczajnych. Nie został on utworzony w celu pokrywania wszystkich kosztów związanych z klęskami żywiołowymi i nie dostarcza środków na pokrycie prywatnych strat lub szkód objętych ubezpieczeniem. Długoterminowe działania odbudowa, powrócenie na drogę rozwoju gospodarczego, zapobieganie mogą kwalifikować się do pomocy z innych instrumentów, przede wszystkim z Funduszy Strukturalnych Polityka rolna a powodzie Sposób wykorzystania gruntów rolnych i leśnych ma istotne znaczenie dla zapobiegania powodziom i ochrony przeciwpowodziowej. Jest decydujący dla zdolności gleby i roślin do zatrzymywania wody. Reforma WPR z 2003 roku przyczyni się z pewnością do ochrony przeciwpowodziowej w drodze mechanizmów oddzielenia płatności bezpośrednich od produkcji (de-coupling) i uzależnienie wypłaty płatności bezpośrednich od spełnienia wymagań środowiskowych (cross-compliance); na przykład poprzez wspieranie ochrony gleby oraz utrzymywanie stałych pastwisk, i w ten sposób uzyskanie poprawy zdolności gleb do retencji wody. Zreformowana Wspólna Polityka Rolna może także przyczynić się do zmniejszenia prawdopodobieństwa wystąpienia powodzi w drodze uwzględniania zmian klimatu. Środki, które polegają np. na promowaniu stosowania biomasy w uprawie roślin na cele energetyczne, lub ograniczaniu emisji GHG w drodze wspierania ograniczenia gęstości obsady inwentarza, przyniosą bezpośrednie korzyści dla ochrony przeciwpowodziowej. W ramach reformy WPR, w roku 2007 zostanie prawdopodobnie udostępniona dodatkowa kwota w wysokości 1,2 miliardów z przeznaczeniem na rozwój obszarów wiejskich. Poza lepszym wykorzystaniem obszarów rolnych i leśnych, te środki mogą przyczynić się także do ograniczenia skutków powodzi poprzez pomoc na odtworzenie produkcji rolnej i leśnej, zniszczonej wskutek klęsk żywiołowych (również powodzi), i wprowadzenia odpowiednich instrumentów zapobiegawczych. 10 Dz.U. L 311 z PL 6 PL

7 Polityka ochrony środowiska a powodzie Przyjmując ramową dyrektywę wodną (RDW), UE całkowicie zrestrukturyzowała swoją politykę w zakresie ochrony wód. Dyrektywa wymaga tworzenia zintegrowanych planów gospodarowania wodami dla każdego dorzecza, w celu osiągania dobrego statusu ekologicznego i chemicznego. Jakkolwiek RDW z pewnością przyczyni się do ograniczenia skutków powodzi, nie jest to jej zasadniczym celem. Mając na względnie wspieranie spójnego wprowadzania w życie RDW w całej UE, dyrektorzy wodni z 25 Państw Członkowskich 11 i Komisja Europejska spotykają się na regularnych posiedzeniach, by wypracować wspólną strategię wdrażania tej dyrektywy. W reakcji na zdarzenia powodziowe z lata/jesieni 2002, dyrektorzy wodni i Komisja podjęli działanie w sprawie ochrony przeciwpowodziowej, w wyniku którego powstał podręcznik najlepszej praktyki, zaakceptowany w czerwcu 2003 r. Grupa dyrektorów wodnych wyraziła zainteresowanie kontynuacją prac nad zagadnieniem ochrony przeciwpowodziowej. W celu zwiększenia gotowości krajowych organów ochrony cywilnej do reagowania w wypadku klęsk żywiołowych, Komisja opracowała wiele instrumentów monitorowania, które przewidują prognozowanie i monitorowanie powodzi na poziomie ogólnoeuropejskim. W razie wystąpienia zdarzenia powodziowego, wyniki zostaną udostępnione właściwym organom krajowym i służbom ochrony cywilnej, jak również będą przekazane do Centrum Monitorowania i Informacji Komisji 12,13. To centrum zajmuje się koordynacją działań interwencyjnych wzajemnego wsparcia, ilekroć taka pomoc jest konieczna. Ponadto, Komisja organizuje kursy szkolenia dla krajowych zespołów interwencyjnych oraz ćwiczenia praktyczne. Komisja będzie w dalszym ciągu wspierać uzgodnione podejścia do zmniejszenia ryzyka związanego z klęskami takimi jak powodzie, pożary i poważne wypadki przemysłowe. Jednym z narzędzi, które będzie powszechnie stosowane do celów radzenia sobie z takimi wyzwaniami jest tworzenie map zagrożeń. Mapy zagrożeń dostarczają społeczeństwu istotnych informacji, a przy tym są ważnymi narzędziami dla organów zajmujących się planowaniem i dla instytucji ubezpieczeniowych. Tworzenie map zagrożeń będzie ściśle powiązane z inicjatywami UE, polegającymi na zbieraniu, przechowywaniu i wymianie danych dotyczących środowiska naturalnego Działania podejmowane przez Państwa Członkowskie Charakter powodzi i stopień zagrożenia, jaki ze sobą niosą, różnią się w zależności od rejonu Europy. W niektórych Państwach Członkowskich, takich jak Węgry, Austria, Republika Czeska i Słowacja występują powodzie wywoływane wezbraniem rzek. Inne Państwa Członkowskie, wśród nich Zjednoczone Królestwo, Niemcy i Niderlandy mają do czynienia zarówno z powodziami pochodzenia rzecznego, jak i zalewaniem obszarów przybrzeżnych Bułgaria, Rumunia, Islandia, Liechtenstein, Norwegia i Szwajcaria również uczestniczą w spotkaniach dyrektorów wodnych. Ustanowione na mocy decyzji rady 2001/792/WE. Dz.U. L 297 z , str. 7. Inicjatywa Globalny Monitoring Środowiska i Bezpieczeństwa (GMES), projekt Infrastruktura Informacji Przestrzennej w Europie (INSPIRE) i GALILEO. PL 7 PL

8 W celu radzenia sobie z zagrożeniem powodziowym, niektóre Państwa Członkowskie np. Austria, Finlandia, Hiszpania, Irlandia i Niderlandy określiły poziomy ochrony przeciwpowodziowej w oficjalnych wytycznych lub aktach prawnych. Ogólnie rzecz biorąc, za podstawę do określenia poziomów ochrony przyjmuje się liczbę zamieszkujących osób oraz gospodarcze i kulturowe wartości w obszarach zagrożonych powodzią. W innych Państwach Członkowskich, organy odpowiedzialne za ochronę przeciwpowodziową dysponują szerokimi uprawnieniami do podejmowania prac niezbędnych z punktu widzenia zarządzania powodzią. Niemniej jednak, nie istnieją ustawowe prawa do szczególnego poziomu ochrony. Ostatnie zdarzenia powodziowe zmobilizowały Państwa Członkowskie do tworzenia planów i strategii dotyczących ochrony przeciwpowodziowej. W Zjednoczonym Królestwie opracowuje się plany w celu zachęcenia do stosowania holistycznego i zrównoważonego podejścia do zarządzania zagrożeniem powodziowym. W Zjednoczonym Królestwie wielkość funduszy na wspieranie budowy i utrzymania zabezpieczeń przeciwpowodziowych oraz doskonalenie systemów ostrzegania o zagrożeniu powodziowym kształtują się obecnie na poziomie 500 milionów rocznie: szacunkowe koszty opracowania planów zarządzania powodzią w zlewniach w Zjednoczonym Królestwie wynoszą około milionów. Węgry uruchomiły niedawno program zrównoważonego zarządzania powodzią i rozwoju regionalnego dla doliny Cisy. Ponadto, wiele Państw Członkowskich opracowało mapy zagrożenia powodziowego, lub jest w trakcie opracowywania takich map. Cele oraz struktura/charakter tych map są różne, ale ogólnie takie mapy służą podnoszeniu świadomości co do zagrożonych obszarów. Wykorzystuje się je także do celów planowania przestrzennego. We Francji, w drodze zmian do przepisów prawa wprowadzonych w roku 1995, tworzenie map stref narażonych na ryzyko (Zoning Risk Exposure Maps) zostało usprawnione dzięki ustanowieniu planów zapobiegawczych w związku z przewidywalnym zagrożeniem. Przykłady podane powyżej nie są wyczerpujące, służą jedynie zilustrowaniu różnorodności inicjatyw podejmowanych obecnie na poziomie krajowym Międzynarodowa współpraca w odniesieniu do rzek transgranicznych Dawniej, ochroną przeciwpowodziową zajmowano się w głównej mierze na poziomie lokalnym, bez koordynacji działań w górnym dolnym biegu rzek, często jedynie przenosząc problemy z jednego obszaru do drugiego. Niemniej jednak, w dorzeczach takich rzek, jak Ren, Odra, Moza, Dunaj, Saara, Mozela i Elba, państwa położone wzdłuż tych rzek powołały do życia organy, których zadaniem jest zapewnienie skoordynowanego podejścia do gospodarowania wodami w dorzeczu. W wielu z tych dorzeczy zostały opracowane plany ochrony przeciwpowodziowej lub są one na etapie tworzenia. W kontekście planu działania dotyczącego walki z powodzią w odniesieniu do Renu (Rhine Action Plan on Flood Defence), szacuje się, że łączne nakłady inwestycje na środki ochrony przeciwpowodziowej w okresie od 1998 do 2020 roku osiągną kwotę 12,3 miliardów. Ponadto, dla uświadomienia mieszkańcom doliny Renu zagrożenia powodziowego, opracowano atlas Renu. Zawiera on mapy terenów narażonych na ryzyko zalania (mapy podstawowe) i ilustruje zagrożenie powodzią dla ludzi i majątku fizycznego w wypadku ekstremalnych powodzi. Koszty opracowania atlasu wyniosły około PL 8 PL

9 4. UZGODNIONY PROGRAM DZIAŁANIA UE W ZAKRESIE OCHRONY PRZECIWPOWODZIOWEJ 4.1. Plan działania UE Zdarzenia powodziowe stanowią potencjalne zagrożenie dla dążeń UE w kierunku stałego rozwoju. Co więcej, częstotliwość występowania zdarzeń powodziowych i ich poważne rozmiary mogą znacznie wzrosnąć w przyszłości wskutek globalnego ocieplenia. Problem można rozwiązać jedynie kompleksowo w drodze uzgodnionego działania w każdym dorzeczu lub obszarze przybrzeżnym. Z uwagi na transgraniczny charakter większości najważniejszych dorzeczy, współpraca na poziomie UE może przynieść istotną wartość dodaną do wysiłków podejmowanych przez poszczególne Państwa Członkowskie. W związku z tym proponuje się, by Państwa Członkowskie i Komisja wspólnie pracowały w celu stworzenia i wdrożenia skoordynowanego programu zapobiegania powodziom, ochrony przeciwpowodziowej i ograniczania skutków powodzi. Do najbardziej istotnych elementów takiego programu działania należą: a) poprawa współpracy i lepsza koordynacja działań poprzez opracowywanie i wdrażanie planów zarządzania zagrożeniem powodziowym dla każdego dorzecza i strefy przybrzeżnej, gdzie powodzie mogą mieć negatywny wpływ na zdrowie ludzi, środowisko naturalne, działalność gospodarczą lub jakość życia, b) opracowywanie i wykorzystywanie map zagrożeń powodziowych jako narzędzi do celów planowania i komunikacji, c) usprawnienie wymiany informacji, dzielenie się doświadczeniami i skoordynowane tworzenie i upowszechnianie najlepszych praktyk, d) budowanie silniejszych związków między środowiskiem naukowo-badawczym a organami odpowiedzialnymi za gospodarowanie wodami i ochronę przeciwpowodziową, e) poprawa współzależności między odpowiednimi politykami Wspólnoty, f) podnoszenie świadomości w zakresie zagrożenia powodzią poprzez włącznie na szerszą skalę do działania zainteresowanych stron i bardziej skuteczną komunikację W jaki sposób Państwa Członkowskie, Komisja i inne zainteresowane strony mogą ze sobą współpracować Opracowanie i wdrożenie takiego programu działania będzie wymagało podjęcia przedsięwzięć na różnych poziomach: Państwa Członkowskie, uczestnicząc w pracach za pośrednictwem właściwych organów działających w dorzeczu, a także krajowych, regionalnych i lokalnych, będą odpowiedzialne za opracowanie planów zarządzania zagrożeniem powodziowym i map zagrożenia powodziowego. Zasadnicze elementy, które należy uwzględnić w tych planach i mapach są podane w Załączniku. PL 9 PL

10 Zadaniem Komisji będzie koordynacja i ułatwianie wymiany informacji na temat ochrony przeciwpowodziowej oraz wpieranie najlepszych praktyki. Do Komisji będzie również należało zapewnienie, że wszystkie właściwe polityki UE przyczynią się, gdzie stosowne, do ochrony przeciwpowodziowej. W formie ramowych programów w dziedzinie badań, rozwoju technologicznego i demonstracji, Komisja będzie prowadzić bezpośrednie i pośrednie badania nad zagadnieniami związanymi ze zjawiskiem powodzi. Państwa Członkowskie i Komisja w kontekście regularnych spotkań dyrektorów wodnych z przedstawicielami Komisji, będą wspólnie odpowiedzialne za pełną koordynację programu działania. Inne zainteresowane strony będą w pełni zaangażowane w opracowywanie i wdrażanie planów zarządzania zagrożeniem powodziowym i we wszelkie techniczne dyskusje organizowane przez Komisję Koszty i oczekiwane korzyści z uzgodnionego działania UE Trudno jest wyrazić w ujęciu pieniężnym wartość dodaną/dodatkowe korzyści uzgodnionych działań proponowanych w niniejszym komunikacie. W kategoriach jakościowych na wartość dodaną działania UE złożą się: a) bardziej efektywne pod względem kosztów i zrównoważone środki zarządzania zagrożeniem powodziowym dzięki lepszej koordynacji działań w całej UE, b) kompleksowe podejście do zmniejszenia zagrożenia stałego rozwoju Europy wskutek zniszczeń wywołanych przez powodzie, c) lepsze poziomy ochrony będące wynikiem wymiany doświadczeń i informacji oraz wspólnego wypracowywania najlepszej praktyki, d) lepsze ukierunkowanie przedsięwzięć naukowo-badawczych i większa płaszczyzna współpracy między środowiskiem naukowo-badawczym a twórcami polityki, e) spójne podejście do opracowywania planów zarządzania zagrożeniem powodziowym i ich powiązania z programami finansującymi UE, f) większa świadomość i zaangażowanie społeczeństwa w zagadnienia związane z ochroną przeciwpowodziową. 5. KONKLUZJA Komisja zachęca Państwa Członkowskie do: a) poparcia oceny dokonanej przez Komisję, dotyczącej istotnego znaczenia ochrony przeciwpowodziowej, b) wzięcia pod uwagę działań będących w trakcie realizacji lub planowanych, na poziomach UE, krajowym, regionalnym i międzynarodowym, c) poparcia potrzeby uzgodnionego działania na poziomie UE w zakresie zapobiegania powodziom, ochrony przeciwpowodziowej i ograniczenia skutków powodzi, PL 10 PL

11 d) zatwierdzenia zasadniczych elementów uzgodnionego działania UE, przedstawionych przez Komisję, i zaakceptowania kroków, które należy podjąć w celu opracowania i wprowadzenia w życie takiego uzgodnionego działania. PL 11 PL

12 ZAŁĄCZNIK Wytyczne odnośnie do opracowywania i wdrażania planów zarządzania zagrożeniem powodziowym oraz map zagrożenia powodziowego A. ZASADY 1. Plany zarządzania zagrożeniem powodziowym powinny być opracowywane na podstawie następujących ogólnych zasad: B. CELE a) Rzeki transgraniczne: Państwa Członkowskie powinny wyrazić zgodę na współpracę przy opracowywaniu i wdrażaniu tych planów. W wypadku dorzeczy wspólnych z państwami nieczłonkowskimi UE będą wykorzystane istniejące mechanizmy koordynacji lub zostaną stworzone nowe. b) Plany zarządzania zagrożeniem powodziowym: w odniesieniu do rzek, należy je w całości włączyć do planów gospodarowania wodami w dorzeczu oraz programów środków opracowanych zgodnie z ramową dyrektywą wodną. Plany zarządzania zagrożeniem powodziowym w obszarach przybrzeżnych powinny zostać opracowane w tych samych ramach czasowych. c) Długoterminowe strategiczne podejście: należy uwzględnić osiągnięcia, które są spodziewane w długim okresie ( lat), d) Podejście interdyscyplinarne: wszystkie odpowiednie aspekty gospodarowania zasobami wodnymi, planowania przestrzennego, zagospodarowania terenu, rolnictwa, transportu i rozwoju miast oraz ochrony przyrody należy rozpatrywać na wszystkich poziomach (krajowym, regionalnym i lokalnym), e) Zasada solidarności: środki ochrony przeciwpowodziowej nie powinny ograniczać możliwości innych regionów/państw Członkowskich, położonych w górnym lub dolnym biegu rzek, w zakresie osiągania poziomów ochrony, które te regiony/państwa Członkowskie same uznają za odpowiednie. Właściwa strategia działania składa się z trzech kroków: retencja, przechowywanie i odwadnianie f) Należy uwzględnić wszystkie elementy zarządzania zagrożeniem powodziowym: zob. pkt Do ogólnych celów planów zarządzania zagrożeniem powodziowym należą: ograniczenie negatywnego wpływu powodzi i prawdopodobieństwa jej wystąpienia, wspieranie zrównoważonych środków zarządzania zagrożeniem powodziowym, poszukiwanie możliwości dostosowywania działań do procesów naturalnych i uzyskiwania w miarę możliwości wielu korzyści z zarządzania zagrożeniem powodziowym, informowanie społeczeństwa i właściwych organów na temat zagrożenia powodziowego i sposobów radzenia sobie z tym zagrożeniem. PL 12 PL

13 C. GŁÓWNE REZULTATY 1. Głównymi rezultatami wynikającymi z planów zarządzania zagrożeniem powodziowym powinny być: poznanie i zrozumienie rozmiaru, charakteru i zasięgu obecnego zagrożenia powodziowego oraz scenariusze dotyczące zagrożenia powodzią w przyszłości, zrozumienie procesów zachodzących podczas powodzi i wiedza na temat ich wrażliwości na zmiany, lista efektywnych pod względem kosztów środków zarządzania zagrożeniem powodziowym, które będą podejmowane, mapy zagrożenia powodziowego (zob. pkt D) długoterminowe polityki zarządzania zagrożeniem powodziowym, odpowiadające celom dorzecza, wykaz, gdzie stosowne, dalszych działań/badań dla dorzecza uszeregowanych według ważności priorytetów, D. MAPY ZAGROŻENIA POWODZIOWEGO 1. Jednym z głównych efektów planów zarządzania powodziowego będą mapy zagrożenia powodziowego na poziomie dorzecza. 2. Celem mapy zagrożenia powodziowego jest: podwyższenie świadomości społeczeństwa w zakresie obszarów zagrożonych zalaniem, dostarczenie informacji o obszarach zagrożonych poprzez określenie stref objętych ryzykiem powodzi do celów założeń planowania przestrzennego, wspieranie procesu ustalania priorytetów, uzasadniania i ukierunkowywania inwestycji do celów zarządzania i zmniejszania zagrożenia ludzi, mienia i środowiska naturalnego. 3. Mapy zagrożenia powodziowego powinny: być opracowane w drodze skoordynowanego działania na poziomie dorzecza, obejmować powodzie rzeczne, gwałtowne i w razie potrzeby powodzie w obszarach przybrzeżnych, dostarczać rzetelnych, wyczerpujących i zrozumiałych informacji, uwzględniać co najmniej trzy poziomy zagrożenia: A. Obszary częstego występowania zdarzeń powodziowych, B. Obszary mniej częstego występowania zdarzeń powodziowych, PL 13 PL

14 C. Obszary bardzo rzadkiego występowania zdarzeń powodziowych, w tym, gdzie stosowne, wraz ze wskazaniem miejsc przerwania wałów przeciwpowodziowych, określać zarówno głębokość wody/powodzi i potencjalne szkody, wskazywać sytuację istniejącą oraz scenariusze zagrożenia powodziowego w przyszłości, oraz uwzględniać inne cele przyjęte w dorzeczu. PL 14 PL