Konsumpcja, spowolnienie gospodarcze i awersja do strat

Transkrypt

1 Bank i Kedy wwwbankikedynbppl wwwbankandcedinbppl Konumpcja powolnienie gopodacze i aweja do a Paweł Pońko * Nadełany: 7 paździenika 9 Zaakcepowany: 3 maca Sezczenie Poniżzy aykuł je pzeglądem obecnego anu wiedzy na ema konumpcji W zczególności aano ię w nim odpowiedzieć na pyanie czego mamy do czynienia z dodanią dynamiką wydaków konumpcyjnych w okeie obniżenia dochodów do dypozycji np podcza powolnienia gopodaczego ykuł zawiea kóki pzegląd wybanych hipoez na en ema ipoeza pemanennego dochodu kóa w iocie łumaczy małą ważliwość konumpcji na wyokość bieżących dochodów nieey nie je w anie wyjaśnić obewowanych wahań wydaków konumpcyjnych ipoezy kókowzoczności i oganiczeń płynności mimo że lepiej łumaczą kzałowanie ię konumpcji nie dają zadowalającej odpowiedzi na nuujące na pyanie W aykule zaugeowano że najlepze wyłumaczenie ofeuje behawioalna hipoeza aweji do a kóej wadą ą udności ze zbudowaniem ławego do wykozyania modelu na poziomie makoekonomicznym Słowa kluczowe: konumpcja hipoeza dochodu pemanennego hipoeza kókowzoczności oganiczenia płynności aweja do a JL: D3 * Naodowy Bank Polki Inyu konomiczny; Szkoła Główna andlowa w Wazawie; pawelponko@nbppl

2 7 P Pońko Węp elem niniejzego aykułu je pzybliżenie obecnej wiedzy na ema eoii konumpcji oaz znalezienie odpowiedzi na pyanie jakiej eakcji konumenów powinniśmy oczekiwać w okeie eceji czy powolnienia gopodaczego W zczególności w aykule zaanawiam ię jakie mechanizmy decyzyjne mogą powodować obewowaną w Polce dodanią dynamikę wydaków konumpcyjnych w okeie pogazania ię koniunkuy na pzełomie 8 i 9 W I kwaale 8 zanoowano wzo pożycia indywidualnego o 53% a w I kwaale 9 pożycie indywidualne wzoło o 33% W ym amym czaie malało empo wzou nominalnych dochodów do dypozycji buo gopodaw domowych: z 8% w I kwaale 8 do 9% w I kwaale 9 Dynamika dochodów ealnych była znacznie niżza co je kukiem ounkowo wyokiej inflacji w ym okeie Pomimo pogazania ię pepekyw na ynku pacy kwoy kedyów konumpcyjnych wzoły o 79 mld zł w I kwaale 8 oaz 57 mld zł I kwaale 9 W ym amym czaie wkaźnik ufności konumenckiej oiągnął najniżzy poziom od 4 Powyżze faky nauwają pyanie czy dodania dynamika wydaków konumpcyjnych w okeie oczekiwanego obniżenia dochodów była czymś naualnym czy eż należało ię podziewać że konumenci zmniejzą konumpcję ozczędzając na nadchodzące ciężkie czay eoie ekonomiczne już od dawna zmagają ię z wyjaśnianiem zachowań konumenów W począkach dwudzieego ulecia iumfy święciła eoia Keynea kóa zaoowana w okeie Wielkiego Kyzyu w US pomogła podźwignąć ameykańką gopodakę W laach 5 neoklayczna eoia ekonomii pozwoliła konumenom makymalizować użyeczność w cyklu życia i ym amym bać pod uwagę pzyzłe zaobki a nie ylko obecnie doępny dochód do dypozycji ak naodziła ię hipoeza pemanennego dochodu PD Fiedman 957 PD nie była jednak w anie ayfakcjonująco wyjaśnić danych empiycznych na ema konumpcji ipoezy kókowzoczności oganiczenia płynności i fomowania nawyków ozzezają PD i zazwyczaj lepiej wyzymują konfonację z danymi empiycznymi Pzede wzykim lepiej niż PD wyjaśniają pzyczyny nadmienej ważliwości konumpcji na bieżące zmiany dochodu Nie wzykie jednak łumaczą czego w okeie obniżenia dochodów np w czaie eceji konumpcja pozoaje na ounkowo wyokim poziomie Jedna z najmłodzych hipoez ofeujących wyłumaczenie akiego zachowania konumenów odwołuje ię do aweji do a Powała ona na podawie badań ekpeymenalnych i z coaz więkzym powodzeniem je wykozyywana w makoekonomii Poniżej zoaną omówione modele funkcji konumpcji włączające aweję do a Bowman Mineha Rabin 3; Sigemann 3 Jako eoeyczny punk odnieienia poniżzych ozważań obiezemy hipoezę pemanennego dochodu kóa pzewiduje że konumen będzie wygładzał konumpcję w czaie i aał ię uzymać ją na jednakowym poziomie zaówno w okeie kyzyu jak i boomu gopodaczego Dalej zoaną omówione hipoezy alenaywne ipoeza kókowzoczności dodakowo zakłada że połeczeńwo nie kłada ię ylko z konumenów fomułujących acjonalne oczekiwania ale część połeczeńwa poępuje zgodnie z zw egułą kciuka zamia opymalizować konumpcję w cyklu życia konumuje yle na ile pozwala obecny dochód do dypozycji ipoeza a pzewiduje więkze wahania konumpcji niż PD kóe powinny być ymeyczne względem dochodu pemanennego Wzykie dane pochodzą z GUS i NBP; opy zmian podawane ą w elacji ok do oku en odzaj konumenów nazywany je w lieauze angielkojęzycznej ule-of-humb conume Gali Lopez- Salido alle 3; ampbell Mankiw 99

3 Konumpcja powolnienie gopodacze 73 ipoeza oganiczeń płynności ma egzogeniczną z punku widzenia poceu decyzyjnego konumena pzyczynę wynikającą z niedoępności kedyu w pzypadku nikich dochodów Oznacza o że konumen kóy obecnie ma nikie dochody ale acjonalnie pzewiduje że wzoną one w pzyzłości i zgodnie z PD chciałby dziś konumować więcej niż ma do dypozycji nie będzie w anie wziąć kedyu W akim pzypadku gdy dochody padają konumpcja je ilniej koelowana z dochodem do dypozycji ipoeza aweji do a zakłada z kolei że konumen poównuje woją konumpcję z poziomem do kóego je pzyzwyczajony pzez co hipoeza a pzypomina modele uwzględniające fomowanie nawyków Fuhe Funkcja użyeczności konumena pzejawiającego aweję do a je wypukła w dziedzinie a konumpcji poniżej punku odnieienia i wklęła w dziedzinie zyków Ponieważ odczuwa ay konumpcji niepopocjonalnie ilniej niż jej pzyoy je kłonny obniżyć konumpcję poniżej woich nawyków ylko wedy gdy ma pewność że jego dochody nie wyaczą by uzymał konumpcję na doychczaowym poziomie pzez cały oke życia W dugim ozdziale aykułu pzedawiono hipoezę dochodu pemanennego i wnioki z niej płynące Rozdział zeci poświęcony je hipoezie kókowzoczności ozdział czway opiuje oganiczenia płynności Rozdział piąy zawiea wyniki badań empiycznych a oani ozdział pezenuje modele aweji do a ipoeza pemanennego dochodu Zgodnie z hipoezą pemanennego dochodu PD decyzja konumena ile konumować w okeie zależy nie ylko od obecnego dochodu do dypozycji Y jak pzewidywała eoia Keynea ale ównież od jego pzyzłych dochodów Zgodnie z eoią neoklayczną konumen makymalizuje więc użyeczność w ciągu całego wojego życia nie ylko w okeie Zgodnie z pzewidywaniami PD woli wygładzać wydaki konumpcyjne w czaie wykozyując do ego celu ozczędności w okeie pzejściowo wyżzych dochodów lub pożyczki gdy dochody padają Je o inne zachowanie niż w pzypadku keyneowkiej eoii zakładającej ałą kańcową kłonność do konumpcji i ym amym do ozczędzania W ezulacie keyneowka ścieżka konumpcji ale wahałaby ię waz ze zmianami dochodu do dypozycji naomia neoklayczna ścieżka konumpcji pawie nie eaguje na pzejściowe zmiany dochodów Modigliani 98 zakłada że konumen pzewiduje kzałowanie ię woich dochodów w ciągu całego życia i aa ię makymalizować użyeczność wiedząc że zdykonowana waość wydaków na konumpcję nie może pzekoczyć zdykonowanej waości jego dochodów W momencie konumen oi zaem pzed naępującym oganiczeniem budżeowym: gdzie: Y wydaki konumpcyjne Y wielkość dochodu bez dochodów z nieuchomości akywa doępne w momencie Y Y Y

4 74 P Pońko Y oznacza oani oke życia konumena ego od oku konumen opymalizuje woją konumpcję w hoyzoncie la ak konuowane oganiczenie budżeowe Y oznacza że kon- Y umen może pożyczać lub ozczędzać wedle uznania i ym amym kzałować woją konumpcję Okazuje ię więc że konumen makymalizujący użyeczność w ciągu okeów wybieze Y konumpcję w każdym na poziomie ównym a wielkość dochodu Y używając nomenklauy Y Fiedmana 957 Y nazywa Y ię dochodem pemanennym pemanen income a czaowe odchylenia od ej ścieżki dochodem pzejściowym Yanioy income Jeżeli dochód niepodziewanie wzośnie o Υ Y o zwiękzy konumpcję w okeie ylko o Jeżeli znajdziemy ię Y Y Y w okeie eceji konumen nie obniży konumpcji Y zgodnie z obecnym dochodem do dypozycji Y Zmiana konumpcji będzie nieznaczna ponieważ nawe kilkulenie obniżanie dochodów U ylko nieznacznie wpłynie Y na umę wzykich dochodów Y konumena w ciągu jego życia Y Y all 978 zapoponował wpowadzenie niepewności do Umodelu Yopymalizacji U ' > U '' użyeczności < Y w cyklu życia Zgodnie z założeniami alla 978 pzyzłe zaobki konumena powiedzmy ą jedynym Y Y źódłem niepewności Y a konumen Y U ' > U '' < fomuje acjonalne oczekiwania U na ' podawie infomacji U ' doępnej w czaie podejmowania decyzji 3 Konumen makymalizuje Y zaem funkcję użyeczności: Y U ' U ' U U Y U gdzie: Y Y U ' > U ' U ' ' < U > ' oaz > U ' ' U < '' < Y λ Y λ oczekiwania konumena opae na infomacji doępnej w okeie Y ubiekywna opa dykonowa U ' U ' U ' U ' U ' U ' U λ Y λ λ c y λ ρ y σ Ponieważ konumen może U pożyczać i ozczędzać pzy ealnej opie pocenowej jego oganiczenie budżeowe dane je pzez U Równanie ' > U ulea '' < wynikające z opymalizacji pzyjmie λ fomę: c U y λ ρ y σ c m U ' e > U '' < ρ U ' U ' > U ' '' < c λ m e 3 λ Y λ λ Y λ U Y ' λ λ U ' Pzyjmując upazczające założenie że użyeczność U ' λ kańcowa U ' je funkcją liniową oaz że ozymujemy: B > B λ λ c c y λ ρ y σ y λ ρ λ c y λ ρy en yσ oani σ ezula oznacza że dziiejza konumpcja je najlepzą pognozą konumpcji na pzyzłość o z kolei ρ ρoznacza że: ρ 7 B > B U ' max Y [ U ' c c m e m e c m e λ Y λ 4 λ Y λ U ' max{ Y Y [ U ' } 8 λ λ λ λ gdzie c y λ ρ y σ λ ρ Y 7 λ Y je błędem pognozy nazywanym innowacją dochodu λ λ c y λ ρ y σ 7 Najważniejzym ezulaem uzykanym pzez alla ρ je c c μ λyˆ ˆ m e λ opianie ścieżki konumpcji λ w czaie za pomocą poceu błądzenia loowego 4 Inuicyjnie c y ezula λ en ρ możemy y σozumieć B > B > B B B > B c m e w en ρ poób że jeżeli konumen podziewa ię zmiany dochodu o zamia dooowywać c μ λyˆ ˆ c konumpcję do dochodu woli naychmia zmienić konumpcję i ym c λ U ' U max [ U '' max{ Y [ U ' } 8 ' max { λ { Y Y U } 8 c [ U ' } 8 m amym e wygładzać ścieżkę konumpcji w czaie Załóżmy np że konumen podziewa ię iż jego dochód a co za ym idzie konumpcja 7 padną Oznacza o że dziiejza kańcowa użyeczność jednoki λkonumpcji je mniejza niż będzie juo Dlaego konumen woli obniżyć dziiejzą konumpcję i konumować więcej juo W ezulacie będzie Y Y Y B > B 7 λ λ B > B λ 7 3 Oznacza o że w okeie kiedy konumen U ' wybiea max B zna { wielkość Y woich zaobków [ U ' Y > } 8 c c μ λyˆ ˆ cμ λyˆ ˆ μ λyˆ ˆ B U ' max [ ' { Y U } 8 Y U ' max Y [ U ' 8 c c c { } Y λ { }

5 Konumpcja powolnienie gopodacze 75 dooowywał konumpcję doąd aż kańcowe użyeczności w każdym z okeów zównają ię bioąc pod uwagę ubiekywną opę dykonową Innymi łowy konumen w okeie konumuje dokładnie yle ile konumowałby gdyby jego pzyzły dochód był pewny i ówny śedniej wojego ozkładu pawdopodobieńwa en oani ezula noi nazwę ekwiwalenu pewności Model alla 978 je dziś andadową iluacją hipoezy pemanennego dochodu Na podawie modelu alla 978 można zbudować funkcję konumpcji kóej agumenami ą: oczekiwana konumpcja w pzyzłości opa pocenowa ex ane oaz błąd opiujący innowacje dochodu aka funkcja konumpcji była wielokonie eowana empiycznie np ampbell Mankiw 99 Okazuje ię że dane empiyczne ylko częściowo powiedzają hipoezę pemanennego dochodu Mimo że doacza ona pójnej eoeycznie odpowiedzi na pyanie czego konumpcja w okeie eceji je ounkowo wyoka nie może być uznana za wyczepującą Poniżej omówiono alenaywne hipoezy i ey empiyczne 3 ipoeza kókowzoczności ipoeza kókowzoczności pzewiduje że konumenci podejmują decyzje opae wyłącznie na wyokości obecnego dochodu jaki mają do dypozycji i wydają jego lwią część nie ozczędzając na pzyzłość Modele kókowzocznego zachowania ię konumenów zakładają po pou że wydają oni cały wój dochód do dypozycji Oznacza o że nie póbują wygładzać konumpcji w czaie makymalizując użyeczność na pzezeni długości życia i bioąc pod uwagę oczekiwane pzyzłe dochody Pzyczyną akiego zachowania może być po pou naiwna wiaa że obecny dochód je dokładną pognozą pzyzłych dochodów ipoeza kókowzoczności ofeuje jednak nieco głębze wyjaśnienie Pośednio wiąże ię z heuyyką doępności pamięciowej availabiliy heuyic i zakłada że konumen ozwiązując poblem międzyokeowej makymalizacji użyeczności pzypiuje niepopocjonalnie dużą wagę obecnej konumpcji ego że je o najławiej doępny i najlepiej ozumiany elemen infomacji veky Kahneman Wpowadzenie do andadowego modelu kókowzoczności je w iocie budową badziej ogólnego modelu uwzględniającego dwa ypy zachowań konumenów Wymaga podziału populacji na dwie części Zakładamy wedy że λ o część populacji kóa konumuje obecny dochód do dypozycji Pozoali konumenci λ konumują wój pemanenny dochód nazywa ię ich zazwyczaj konumenami icadiańkimi 5 4 W pychologii podejmowania decyzji podkeśla ię olę wydaności infomacji alience Kókowzoczne podejmowanie decyzji ang myopic deciion making polega na pzypiywaniu niepopocjonalnie wyokich wag decyzyjnych elemenom zbiou kóe ą najbadziej wydane czyli najławiej zauważalne a niekoniecznie najbadziej ione Je o odzaj heuyyki decyzyjnej czyli upozczonej aegii podejmowania decyzji częo powadzącej do błędnych decyzyji Związek z heuyyką doępności pamięciowej polega na ym że podejmującemu decyzje najławiej pzywołać z pamięci infomację najbadziej wydaną Ponieważ użycie ej infomacji wymaga najniżzego kozu menalnego będzie jej pzypiana niepopocjonalnie wyoka waga decyzyjna 5 Konumenci kieujący ię acjonalnymi oczekiwaniami i poępujący zgodnie z pzewidywaniami hipoezy pemanennego dochodu wygładzają konumpcję w czaie W ezulacie np gdy ząd aa ię pobudzić gopodakę pzez niżze podaki konumenci ozymują chwilowo wyżzy dochód do dypozycji Dzięki acjonalnym oczekiwaniom pzewidują że w pzyzłości ząd będzie muiał pokyć niżze wpływy z podaków podnoząc opy podakowe W związku z ym aby uzymać konumpcję na ym amym poziomie będą kłonni ozczędzać chwilową nadwyżkę dochodu akie zachowanie konumenów powoduje że poliyka fikalna ządu je zupełnie neualna gopodaki Zjawiko o znane je pod nazwą ównoważności icadiańkiej Ricadian equivalence i ąd bieze ię nazwa ego ypu konumenów

6 76 U Y Y U ' > U '' < YY P Pońko U ' U ' Kókowzoczni Y konumenci zmieniają U woją konumpcję waz ze zmianą dochodu do dypozycji konumenci icadiańcy ozczędzają zgodnie z 4 Zmianę konumpcji w całej populacji możemy zaem zapiać jako: U ' > U '' < U λ Y λ 5 U ' U ' U ' > U '' < λ Ponieważ ównanie ulea opiuje cdziiejzą y konumpcję λ ρ jako y funkcję σ oczekiwanej konumpcji w pzyzłości aby ozacować poziom konumpcji jako funkcję umienia dochodów ρ i zmian U ' U ' opy pocenowej pozebna je funkcja konumpcji c W ym celu należy zlineayzować za pomocą eguły ayloa oganiczenie budżeowe opymalizującego konumena i kozyać z waunku m e piewzego zędu opymalizacji użyeczności λ ampbell i Mankiw 99 ozymują: λ Y λ 7 λ c y λ ρ y σ 6 λ Y λ ρ B > B λ { Y [ U ' } c m gdzie: e U ' max 8 c konumpcja w okeie c y λ ρ y σ ρ y λ dochód geneowany pzez zaoby poiadane pzez konumena w okeie c Y ρ je ówny m e gdzie m o zaoby konumena w momencie 7 małe liey oznaczają logaymy zmiennych λ λ B > B Powyżzy model w pzypadku gdy c μ λ λ yˆ je weją ˆ andadowego modelu alla U ' max{ Y [ U ' 8 c } B > B 4 Oganiczenia płynności Y U ' max{ Y [ U ' 8 λ } mpiyczne dowody nadważliwości zmian konumpcji względem zmian dochodów nie pochodzą jedynie z badania konumpcji Y c jako μ funkcji λyˆ dochodu ˆ 6 Mankiw pzyacza badania pokazujące że w US aż 87% połeczeńwa może mieć ak wyokie długi że mui zachowywać ię w po- λ ób wyjaśniany pzez hipoezę c oganiczeń płynności Znaczy o że nie ą w anie ozczędzać ak jak ego wymagałaby c PD μ λponieważ yˆ ˆ waość ich długów pzekacza waość ich akywów Oganiczenia płynności ą kukiem badzo wyokiej ubiekywnej opy dykonowej W ym pzypadku zakładamy c że konumenci aają ię podejmować decyzje na podawie długookeowej opymalizacji użyeczności ale zdecydowanie wolą konumować eaz Ponieważ częściowo finanują obecną konumpcję długiem np na kaach kedyowych a dług z czaem ośnie oganiczenia płynności nie pozwalają im pożyczać więcej W ezulacie kazani ą na konumpcję ówną ich obecnemu dochodowi do dypozycji kóy pzejadają w całości a hipoeza wyjaśnia zachowanie wpomnianych 87% konumenów kóych długi pzekaczają waość akywów anaio 994 Deaon 99 i Zelde 989 poponują eoie w kóych oganiczenia płynności wynikają z aymeycznej infomacji o pzyzłych zaobkach konumena Oganiczenia płynno- 6 Oganiczenia płynności liquidiy conain w modelach ekonomeycznych ą uożamiane z hipoezą kókowzoczności myopia Nie należy jednak mylić ych pojęć ponieważ opiują inny poób podejmowania decyzji i mogą być ozóżniane za pomocą eów empiycznych Shea 993

7 U ' U ' Konumpcja U powolnienie gopodacze 77 U ' > U '' < ści mogą pzyjąć dwie fomy Po piewze można założyć że konumen nie może zaciągać pożyczek w ogóle lub powyżej pewnego ałego U ' limiu Po dugie U ' można pozwolić konumenowi pożyczać ale λ Y opa pocenowa je wyżza gdy je pożyczkobiocą niż gdy λ je pożyczkodawcą W obu yuacjach eoie pzewidują że zachowanie konumena będzie aymeyczne Kiedy konumen ma do dypozycji wyokie dochody jego zachowanie nie zmieni ię w poównaniu λ c y λ z hipoezą ρ y pemanennego σ dochodu Kiedy jednak jego dochód je niżzy i ma poblemy z pożyczaniem ak aby wygładzić konumpcję ρ będzie zmuzony konumować yle na ile pozwala mu cobecny dochód do dypozycji Dlaego w czaie m e λ Y eceji możemy podziewać ię że konumpcja λ padnie badziej niż wynikałoby o z PD Deaon 99 kozya z najpozej meody wpowadzenia λ oganiczeń płynności i zakłada że: λ c y λ ρ y σ ρ 7 7 c m e B > B Powyżze założenie ugeuje że konumenowi nie wolno pożyczać jeśli waość jego akywów w czaie je mniejza od zea λ o oganiczenie może być pzedawione badziej ealiycznie Zakłada ię wedy że konumenowi nie wolno pożyczać powyżej jakiegoś U ' max{ Y [ U ' } 8 limiu B > ak że B co odpowiada np limiom na kaach kedyowych Opymalizując 7 wybó w czaie konumen ozymuje naępujące Y B ównanie > ulea: B λ U ' max{ Y c μ λ y[ ˆ U ' ˆ } 8 8 Y c gdzie Y o obecnie doępny dochód do dypozycji λ Równanie 8 mówi że jeśli kańcowa użyeczność z konumpcji doępnego dziś dochodu je c μ λyˆ ˆ więkza niż zdykonowana oczekiwana użyeczność z pzyzłej konumpcji o oganiczenie płynności będzie napięe Dzieje ię ak ego że konumen woli konumować dziś wzykie zaoby Gdyby mógł pożyczać konumowałby więcej niż c Y W pzypadku gdy kańcowa użyeczność pzyzłej konumpcji je więkza ównanie 8 je zwykłym ównaniem ulea jak we wzoze 3 Skuki wpowadzenia oganiczeń płynności widać gdy waunek 7 je napięy 7 Wedy wybó konumena podykowany je wielkością obecnie doępnych śodków a nie waością obecnego umienia dochodów i ego ścieżka konumpcji je ważliwa na zmiany bieżącego dochodu W ujęciu ilościowym odpowiada o częściowo zachowaniu ię kókowzocznych konumenów ale ważliwość konumpcji na zmiany dochodu je aymeyczna Zelde 989 podkeśla jednak że konumen boykający ię z oganiczeniami płynności nadal ozwiązuje poblem opymalizacji dynamicznej Dlaego może dojść do yuacji w kóej konumen zauważywzy że oganiczenie płynności może być napięe w pzyzłości decyduje ię obniżyć obecną konumpcję W ej yuacji oganiczenia płynności mogą powadzić do ozczędzania uwozenia bufoa kóy pozwoli wygładzić konumpcję w czaie i nie pożyczać w żadnym z okeów Podumowując gdy pogozenie koniunkuy je podziewane oganiczenia płynności pzewidują bak eakcji konumpcji 7 W pzypadku opymalizacji waunkowej oganiczenia okeślające zbió wybou nazywa ię waunkami oganiczającymi Jeśli ozwiązanie opymalne poblemu ma punk wpólny z kóymś z waunków oganiczających oznacza o że pzeunięcie akiego waunku zmieni ozwiązanie poblemu opymalizacji i ym amym waość funkcji celu aki waunek nazywamy waunkiem napięym W ym konkenym pzypadku mówimy o waunkach Khuna-uckea

8 78 e c m λ P Pońko 7 5 mpiyczne ey kókowzoczności i oganiczeń płynności B > B ampbell i Mankiw 99 pzepowadzili e PD i zauważyli U ' że hipoeza a nie ma powiedzenia w długookeowych zeegach konumpcji i dochodu US e pzepowadzili na poda- max Y [ U ' 8 wie ównania 5 w kóym hipoezę zeową fomułowali jako λ Badania empiyczne pzepowadzono za pomocą zmiennych inumenalnych 8 Model kóy połużył do badań ma na- Y ępującą poać: λ c μ λyˆ ˆ gdzie: c c zmiana konumpcji między okeem a y^ oczekiwany wzo dochodów między okeem a ^ oczekiwana opa pocenowa między okeem a { } 9 Ponieważ hipoeza pemanennego dochodu pzewiduje że zmiany dochodu nie powinny mieć wpływu na konumpcję paame λ powinien być ówny zeo Wyniki eymacji na danych US pokazały że około 5% połeczeńwa zachowuje ię jak kókowzoczni konumenci ampbell i Mankiw 99 ozacowali ównież kilka waianów funkcji konumpcji z ównania 6 i ozymali zacunki paameu λ wahające ię między 33 a 496 Z ich badań wynika że założenie heeogeniczności połeczeńwa pozwala znacznie lepiej wyjaśnić zachowanie ię konumpcji niż ama PD Shea 993 pzepowadził empiyczny e zech głównych hipoez wyjaśniających kzałowanie ię obewowanego zachowania ię długookeowej konumpcji: PD kókowzoczności konumena i oganiczeń płynności Do badań kozyał z dwóch zbioów danych US W piewzym zawał odezonowane zeegi kwaalne dochodu do dypozycji NIP i wydaków konumpcyjnych na uługi i doba niewałe Dugi podążając za adą Blindea 985 opał na miaze dochodu do dypozycji z pominięciem abau podakowego z 975 i dywidend płaconych gopodawom domowym pzez eko pywany W ym zbioze danych do konumpcji dób niewałego użyku nie wliczono wydaków na ubania Shea koncenował ię na zaabiających zgodnie z długoeminowymi umowami zbioowymi dzięki czemu zmiany dochodów ą pzewidywalne by ocenić PD na le pozoałych hipoez Shea podzielił póbę względem zaobów płynnych akywów Pzy oganiczeniach płynności Shea założył że konumen poiadający płynne akywa nie ma poblemu z wygładzaniem konumpcji Gdy jednak konumenowi bakuje płynnych akywów udno mu ozymać kedy i w ym pzypadku konumpcja będzie zależała od pzewidywalnych zmian dochodu o z kolei powoduje aymeię ważliwości konumpcji na zmiany bieżącego dochodu i PD zoanie odzucona ylko pzez konumenów bez płynnych akywów Dla odmiany kókowzoczny konumen będzie konumował yle na ile pozwala mu obecny dochód a zaem pzewidywalne zmiany dochodu będą powodowały ymeyczne pzewidywalne zmiany konumpcji i PD zoanie odzucona w obu póbach eowany pzez Shea 993 model ma naępującą poać: ŷ ˆ 8 W oli inumenów wykozyano kombinacje naępujących zmiennych: y y 6; c c 6; 6 c μ λ ˆ λ ˆ ˆ POS y ˆ > NG y ˆ < POS y NG y

9 ŷ ŷ Konumpcja powolnienie gopodacze 79 ˆ ˆ ˆ y y 6; c c 6; 6 y y 6; c c 6; c μ λ POS yˆ λ NG yˆ ˆ c μ λ POS yˆ λ NG yˆ ˆ POS NG gdzie: POS ˆ y > POS y ˆ POS zmienna binana kóa pzyjmuje waość POS gdy > NG ˆ y < NG zmienna binana kóa pzyjmuje waość NG gdy y ˆ NG < x eoii pepe kyw pe nia na puj ce za o enia: x eoii pepe kyw pe nia na puj ce za o enia: Jeżeli hipoeza dochodu pemanennego Funkc ja x je ci pełniona le on x ca o eoii ka oba dego pepe paamey: x kyw pe nia λ na puj ce za o enia: Funkc ja x je ci le i λ on powinny być ca ka dego x ówne zeo ipoeza kókowzoczności x je ci pzewiduje le wkl a że x > oba Funkc i paamey ci le ja wypuk x je a λ powinny cix le < on ca być dodanie ka dego x je ci le wkl a x > i ci le wypuk a x < i mieć aką amą waość naomia 3 Je li y hipoeza > x > o oganiczeń y płynności y < x je x zakłada ci le wkl x < że a λ i ci le wypuk a 3 Je li y > x > o y powinna być y < x x < dodania i ionie więkza od λ ' x 3 Je li o 4 lim x L > ' x Wyniki kóe ozymał Shea 993 wkazują ' x że żadna 4 lim ' 4 lim z zech x eowanych L > x 5 Dla ka dego > p > x > i y < hipoez nie ma ' x powiedzenia w danych Z powyżzego badania wynika że wydaki akiego ' konumpcyjne e px p yą znacznie p x p y 5 Dla ka dego > p > x > i y < akiego e px badziej ważliwe na pzewidywane 5 Dla ka dego i akiego e px padki dochodu niż na pzewidywany wzo dochodu e X X wyniki powiedza wyłącznie xhipoeza aweji do a Mikoekonomiczne X γ X X < podawy X i model konumpcji uwzględniający aweję do a będą omówione na podawie γ X pac Bowmana X < Mineha i Rabina 3 oaz Siegmanna x U 3 W Dane ekpeymenalne powiedzające ego ypu pefeencje opiali i wyjaśnili dokładnie Kahneman Knech i U hale 99 W U [ W W U [ W W θ 6 Konumpcja i aweja do aθ θ θ θ θ [ weja do a je jednym z głównych i najlepiej udokumenowanych θ [ apeków behawioalnego [ podejmowania decyzji Kahneman Y veky 979; Kahneman Knech hale 99; Kahneman p 4 p Y p 6 p Y Y < Knech hale 99 Jej eoeyczne podawy wozyli Y Kahneman p 4 i veky p 979 Y p 6 p Y 4 9 w amach 6 eoii pepekyw Ich funkcja U użyeczności λ wyke max opiuje pozeżenia poczynione w akcie eii ekpeymenów doyczących wybou między opcjami U λ max obciążonymi yzykiem max Naępnie eoię ozzezono na gun wyboów między opcjami pewnymi i dziś łuży U max [ jako andadowy [max model λ podejmowania decyzji pzez jednoki U max [ [m λ λ max [ Funkcja pzedawiona na < wykeie opiuje zy cenalne pozeżenia nieobecne w neoklaycznej eoii wybou Po piewze zauważono że wyboy < < najlepiej można wyłumaczyć założeniem że użyeczność podejmującego decyzje nie je funkcją < anu poiadania lub wolumenu konumpcji lecz elaywnej zmiany względem neualnego punku odnieienia Po dugie waość bezwzględna ych elaywnych zmian poniżej punku odnieienia ma znacznie więkzy wpływ na zmianę użyeczności niż zmiany powyżej punku odnieienia Popocje e zacuje ię na mniej więcej : na podawie pzepowadzonych ekpeymenów Po zecie na lewo od punku odnieienia funkcja użyeczności je wypukła co oznacza pozyywny ounek do yzyka a zmiana wynika z chęci uniknięcia ay nawe za cenę podjęcia yzyka Powyżze zy właności będą definiować aweję do a w modelach wybou międzyokeowego 9 Je o dziś najczęściej cyowany aykuł z dziedziny ekonomii W poównaniu z pacami Kahnemana Knecha i halea 99 oaz Kahnemana i veky ego 979 nie uwzględnia ię ubiekywnego pozegania pawdopodobieńw oaz kuków poobu pzedawienia poblemu decyzyjnego ang faming Jako aweję do yzyka ozumie ię u więkzą ważliwość na ay niż na zyki oaz zmianę ounku do yzyka po obu onach punku odnieienia co w zczególności oznacza wypukłą funkcję użyeczności w dziedzinie a

10 8 P Pońko Wyke Funkcja waości eoii pepekyw Użyeczność ŷ ŷŷ ŷ ŷ ˆ ˆ ˆ ˆ ˆ Say y y y y y y y y 6; y 6; 6; c6 ; cc c c c c 6; c 6 6; ; 6 ; y 6; c c 6; c cc c μ μ cμ λ λpos λ POS POS yˆ λ NG yˆ ˆ yˆ yˆ λ NG λ NG yˆ yˆ ˆ ˆ μ λ POS yˆ λ NG yˆ ˆ POS POS POS POS ˆ y ˆ y y ˆ > y ˆ > > y ˆ > NG NG NG ˆ NG y y ˆ y ˆ < y ˆ < < ˆ y < x x Funkcja x eoii x eoii eoii pepe eoii pepe pepe kyw pepe kyw kyw pekyw nia nia na pe nia na nia na puj na puj puj ce ce ce za ce puj za za o za oenia: ce ozaenia: o enia: o enia: waości x eoii pepekyw pełnia naępujące założenia: Funkc Funkc Funkcja Funkc ja x x ja x je x je je ci je ci ściśle on le ci on on le onąca on ca ka ca ka ka dego ka dego ka dego x każdego x dego x x x x x x x x je x je je ściśle je ci wkl le ci wkl wklęła le a a wkl a a x x > a x x > > x i x > i ci> i i ci le ci ci i ściśle wypuk i le ci wypuk le wypuk wypukła a wypuk a a a x x < a x x < < x < x < Jeśli Je li y 3 li y > Jey y xli > > x x x y > > o x o > o y o yy y y y yy < y < < x y x x < x x x x x < x < < x < ' ' x' xx x ' x lim 4 lim4 lim x lim x L > L x L > > x x ' L > ' x ' ' x xx ' x 5 5 Dla Dla 5 5 Dla ka Dla każdego 5 ka ka Dla dego > dego > p > p p > > x p x x > x > > i x i y y > i < i y y < i < akiego y < i akiego akiego e e px e e px px że e px p py p y y y p p y p p x xx p x x p p p y yy p < y < < y < ŷ X X X X X X x xx x W międzyokeowym modelu ˆ konumpcji uwzględniającym aweję do a punk odnieie- γ γ X X x γ X X γx X X X< X < < X < nia będzie inepeowany ak jak w modelach opiujących fomowanie nawyków Fuhe U U U y y 6; c c 6; 6 Konumen U W W W W kaegoyzuje konumpcję w okeie poównując ją z poziomem odnieienia do kóego U U U je pzyzwyczajony Jeśli więc [ cw będzie konumował [ W [ W U W W [ W W [ W W mniej niż zazwyczaj uzna o za aę μ λ POS yˆ λ NG yˆ ˆ naomia gdy jego konumpcja będzie wyżza niż poziom odnieienia będzie czepał użyeczność θ θ θ θ z zyków θ θ θ θ Ponieważ punk odnieienia POS ˆ y > je z założenia neualny epezenuje zeową zmianę [ θ θ θ [ θ[ [ w modelach nomalizowany NG je do zea ˆ i waość funkcji użyeczności w ym punkcie ówna je y < Y Y Y p p Y p p 4 p p p p Y Y Y p Y p p p Dzięki emu że zmiana właności 6 p x p p eoii p Y funkcji pepe Y Y Y Y konumpcji kyw Y Y < pe < Y < < nia na w dziedzinie puj ce za o a enia: zaadniczo zmienia Funkc ja poób ubyucji konumpcji dziiejzej konumpcją x je ci le on ca ka dego w pzyzłości veky x U U U i Kahneman 99 U λ λ max λ max max λ max jak eż Bowman Mineha i Rabin 3 x je ci le wkl a ą w anie wyjaśnić x > i ci le wypuk a aymeyczne wygładzanie x < konumpcji U U U 3 Je li obewowane w badaniach [ empiycznych y > x > o ampbell y Mankiw y < 99; x Shea x < 993 max [ [max λ max [ λ [max U λ max [ λ [max λ [ λ [max λ max λ veky i Kahneman 99 poponują 4 poy ' model x lim opianych > powyżej pefeencji Ich funkcja x L użyeczności < < < < ma naępującą poać: ' x < < 5 Dla ka dego > p > x > i y < akiego e px p y p x p < < x X γ X X X < U W Należy podkeślić zaadnicze óżnice Umiędzy [ eoiami opaymi W na aweji do a a modelami W fomowania nawy- ków Są nimi właściwości funkcji konumpcji w dziedzinie a eoie fomowania nawyków zakładają że funkcja konumpcji nie zmienia wówcza właściwości zn je onąca i wklęła Z kolei w eoiach uwzględniających aweję do a zgodnie z ualeniami Kahnamana θ i veky ego θ 979 zakłada ię że w obzaze a funkcja konumpcji je badziej oma niż w dziedzinie zyków konumen zuka yzyka i cechuje go goączka zczyowa ummi feve θ [ Zyki Y p 4 p Y p 6 p Y Y <

11 Konumpcja powolnienie gopodacze 8 ŷ gdzie: ˆ X odchylenie konumpcji od poziomu y odnieienia: X y 6; c c 6; 6 γ paame opiujący aweję do a pzyjmujący waość na podawie wyników badań ekpeymenalnych z pzedziału c μ γ λ[; POS 5 yˆ λ NG yˆ ˆ POS y ˆ Symulacje pzepowadzone za pomocą powyżzego > modelu pokazują że X < konumen będzie zawze zwiękzał woją konumpcję NG y ˆ < dopóki nie oiągnie poziomu odnieienia Ponado konumena cechuje goączka zczyowa o znaczy kańcowa użyeczność w pobliżu punku odnieienia gdy X < dąży do niekończoności ak oma funkcja użyeczności w ąiedzwie x eoii pepe kyw pe nia na puj ce za o enia: Funkc ja x je ci le on ca ka dego x X powoduje że konumen będzie kłonny dziś konumować poniżej poziomu odnieienia x je ci le wkl a x > i ci le wypuk a x < ylko wedy gdy zagwaanuje mu ię konumpcję niekończenie wyżzą od punku odnieienia 3 Je li y > x > o y y < x x < Symulacje pokazują ównież że każdego > po oiągnięciu punku odnieienia uzyma ' x konumpcję na poziomie nawyków 4 lim x L > ' x Bowman Mineha i Rabin 3 budują ogólną poać funkcji użyeczności kóa zawiea dwa kładniki: użyeczność zależną od andadu konumpcji czyli punku odnieienia oaz 5 Dla ka dego > p > x > i y < akiego e px p y p x użyeczność wynikającą ze zmian wobec doychczaowego X poziomu X x W akim pzypadku funkcja użyeczności pzybiea poać: γ X X < gdzie: poziom odnieienia γ obecny poziom konumpcji U W U [ W W θ θ Funkcja użyeczności U kłada θ ię [ więc z użyeczności długookeowej kóa je funkcją jedynie poziomu odnieienia W oaz użyeczności chwilowej zależnej od elaywnych zyków i a Do celów analiycznych najwygodniej p 4 znomalizować p Y p 6 p ak że Y Y < Y i U W Waunki zapewniające aweję do a w wypadku ak fomułowanej funkcji można znaleźć w pacach Kahnemana i veky ego U 979 oaz λ max Bowmana Mineha i Rabina 3 i oani auozy 3 definiują min pojęcie aklimayzacji kóa zapewnia że użyeczność kańcowa konumena wzaa niepopocjonalnie Uzybko w max [ [max ąiedzwie punku λ odnieienia ukzałowanego λ w popzednich okeach W ezulacie konumen woli konumować więcej niż mniej ale pod waunkiem że o więcej je blikie jego nawykom duże koki poziomu konumpcji obniżają jego użyeczność < < 6 Dwuokeowy model konumpcji Dynamiczny model konumpcji zakłada że konumen wybiea poziom konumpcji i na podawie obecnego dochodu i oczekiwań wobec dochodu w dugim okeie Z założenia konumen nie może konumować mniej niż zeo w żadnym z okeów nie może pożyczać pod zaaw niepewnego dochodu w dugim okeie Nie ma jednak oganiczeń płynności co oznacza że może konumować w piewzym okeie część gwaanowanego dochodu z okeu dugiego Dla upozczenia nie ma ubiekywnej opy dykonowej i opy pocenowej czyli ozczędności nie uzykują zwou w dugim okeie e upozczenia nie zmieniają jakościowych ezulaów modelu

12 ' x NG NG y ˆ < y ˆ < 5 Dla ka dego > p > x > i y < akiego e px p y p x p y < x eoii pepe kyw pe nia na puj ce zax o enia: eoii pepe kyw pe nia na puj ce za o enia: X X x 8 Funkc ja x je ci le on ca ka dego Funkc P Pońko x ja x je ci le on ca ka dego x γ X X < x je ci le wkl a x > i ci le wypuk x a je ci x < le wkl a x > i ci le wypuk a x < 3 Je li y > x > o y y < 3 x Je li y > x x< > o y y < x x < U W ' x ' x 4 lim L > 4 lim x x L > U ' x [ W ' x W 3 5 Dla ka dego > p > x > i y < akiego 5 Dla ka e dego px > p p> y x > p i y x< akiego p e y px < p y p x Równanie 3 mówi θ że konumen θ czepie użyeczność w piewzym okeie z konumpcji na zwykłym poziomie X oaz Xz użyeczności z óżnicy X między obecnym X a zwyczajowym poziomem konumpcji θw [ dugim okeie użyeczność z γkonumpcji X wynika X < x x γ X X < z oczekiwań konumena Punk odnieienia modelowany je zgodnie z egułą pzyjęą w lieauze poświęconej fomowaniu Unawyków WPoziom odnieienia p 4 w dugim p U Y Y okeie W p 6 zależy pod popzedniego Y Y punku < odnieienia U i konumpcji w okeie piewzym U : [ [ W W W W U λ max θ θ 4 θ θ U max [ [max λ λ θ θ [ [ Jeśli θ je ówne o poziom odnieienia nie zmienia ię w czaie naomia gdy θ je ówne o adapacja < do nowego poziomu konumpcji dokonuje ię w ciągu jednego okeu Y p 4 p Y p 4 Y p 6 p Y Y < < p Y p 6 p Y Y < U λ max U λ max 6 Wyniki U max [ [max Dla janości U [ [maxλ λ wywodu zacznijmy λ max od pzypadku w kóym λ pzyzły dochód nie je obaczony niepewnością Bowman Mineha i Rabin 3 < < wiedzają że pzy ak zbudowanej funkcji użyeczności konumpcja w piewzym i dugim okeie je dobem nomalnym Oznacza o że jeżeli łączna wielkość < dochodu z obu okeów pozwoli < na podnieienie poziomu konumpcji o konumen podnieie zaówno jak i Badziej ineeujący je fak że konumen wybieze konumpcję na poziomie niżzym od wojego punku odnieienia ylko wedy gdy uma dochodów z obu okeów nie wyacza do uzymania konumpcji na poziomie do kóego pzywykł Oznacza o min że konumen nie będzie dziś konumował mniej żeby konumować więcej juo ani mniej juo żeby konumować więcej dziś weja do elaywnej ay w akim pzypadku w kóymkolwiek z okeów powoduje że konumen nie będzie ozczędzał bądź pożyczał Kiedy wpowadzimy niepewność pzyzłych dochodów konumen będzie uzależniał decyzje o obniżeniu bądź zwiękzeniu dziiejzej konumpcji od wiaygodności oczekiwań co do pzyzłego dochodu Jeśli np konumen oczekuje że w dugim okeie jego dochody padną ak że nie wyaczą na uzymanie konumpcji na doychczaowym efeencyjnym poziomie o nie obniży dziiejzej konumpcji gdy wiaygodność ych oczekiwań nie będzie badzo wyoka Oznacza o że aweja do a w piewzym okeie je ak ilna że konumen oganicza konumpcję ylko wedy gdy je pewny że pzyzły dochód nie pozwoli mu uzymać jej na poziomie odnieienia Podumowując konumenci chcą uniknąć a a z powodu wypukłej funkcji konumpcji w dziedzinie a ą kłonni zayzykować duże ay w pzyzłości aby nie doświadczać ich dziiaj Ponado konumen je badziej kłonny obniżyć dziiejzą konumpcję gdy zybciej adapuje wój punk odnieienia czyli gdy θ je więkze Rozumuje naępująco: koo w pzyzłości mam konumować mniej ale adapuję ię zybciej o jeśli dziś zmniejzę konumpcję juo mój punk odnieienia ię obniży i będę mniej ciepiał z powodu niżzej konumpcji iekawym kukiem aweji do a je zachowanie konumena podziewającego ię obniżenia pzyzłych dochodów kóe cechuje duża waiancja mówimy eaz o pzypadku zapobiegawczych ozczędności pecauionay aving Jeśli waość oczekiwana pzyzłych dochodów je

13 Funkc ja x je ci Funkc le on ja ca x Funkc je kaja dego ci x le x on je ca ci le ka ondego ca x ka dego x x je ci le wkl a x je x > ci x le i wkl cije le wypuk a ci le wkl x a > a x i < ci x le > wypuk i ci a le wypuk x < a x < 3 Je li y > x > o 3 Je yli y > 3 x Je > y li < y o > x > y o x y< y < x y < x x< x < ' x 4 lim Konumpcja ' x ' powolnienie x gopodacze > 83 x 4 Llim x 4 lim x L > L > ' x ' x ' x 5 Dla ka dego > p 5 > Dla ka x > dego 5 i Dla y > < kap dego > akiego x > p e > px i y < x > akiego p i y < e akiego px p x e ppx y p yp p < y x p p x y < p niżza niż poziom X odnieienia X ale X inieje Xniewielkie X pawdopodobieńwo X że dochód konumena x x x będzie wyaczająco γ X wyoki X aby γ< pozwolić X γ na X Xkonumpcję < X < na poziomie choćby minimalnie wyżzym niż punk odnieienia o konumen będzie obniżał ozczędności Konumen będzie ozczędzał U zn konumował W U poniżej U Wpoziomu W odnieienia ylko gdy będzie pewien że jego dochody będą niżze U niż zazwyczaj Wyjaśnia o czego konumenci [ mogą nie obniżać konumpcji w czaie kyzyu gopodaczego Wyaczy że według ich oczekiwań doaecznie pawdopodobny je pzyzły U W W [ U W W [ W W elaywnie wyoki dochód pozwalający na konumpcję powyżej poziomu odnieienia Powyżza θ θ θ θ θ θ uwaga z badziej echnicznego punku widzenia oznacza że jeżeli inieje niepewność co do umienia θ [ dochodów o θjej [ zwiękzenie θ [ ŷ może dopowadzić do padku ozczędności Możemy ozważyć pzykład dwóch chemaów pzyzłych dochodów ego amego poziomu odnieienia: dochody ˆ : Y p 4 Yp oaz p Y 4 dochody Y p p 6 4 : Y pp p Y6 p Y p 6 < akie Y p że Y Y < Y < Dugi chema dochodów będzie obniżał y ozczędności y6; c w cpiewzym 6; okeie 6 U λ U max U λ max λ max c μ λ POS yˆ λ NG yˆ ˆ 63 U Model max [ [max Siegmanna U λ max λ [ [max U POS λ max λ [ [max y ˆ > λ λ Ponieważ < akjomayczne < podejście NG < Bowmana y ˆ < Mineha i Rabina 3 je niezwykle udne do oowania < w pakyce < podjęo póby < x eoii zbudowania pepe kyw pe modeli nia na uwzględniających puj ce za o enia: aweję do yzyka kóe mogą być pzedmioem ymulacji Funkc Siegmann ja x je 3 ci le on oaz ca izenman ka dego 998 x poponują modele badziej pzyjazne analiycznie niż eoia x je Bowmana ci le wkl Mineha a x > i Rabina i ci le wypuk 3 a Sigemann x < 3 aa ię konuować model odpowiadający 3 Je li y > xklaie > o modeli y uwzględniających y < x fomowanie x < nawyków gdzie nawyk je punkem odnieienia według ' x kóego konumen kaegoyzuje obecną konumpcję jako zyki i ay i pozwala konumenowi 4 lim x L > ' x opymalizować konumpcję w czaie 3 Popawny model aweji do a mui 5 Dla ozdzielić ka dego dziedzinę > p > x funkcji > i y < użyeczności akiego e px na ay p i yzyki p x p Dlaego Siegmann 3 poponuje modelowanie zachowania konumena w naępujący poób X X W dwuokeowym modelu konumen x może konumować: γ X X < M S oaz U W S gdzie: M jego obecne zaoby U [ W W S ozczędności jakie może pzeunąć z okeu piewzego do dugiego ealna opa zwou z inweycji; θ zakłada θ ię że je opą zwou buo Nawyki fomowane ą za pomocą θ [ 4 by funkcja użyeczności miała pożądane właności związane z aweją do a Siegmann Y p 4 p Y p 6 p Y Y < 3 ouje fomułę: U λ max 5 U max [ [max λ λ W ównaniu 5 gdy konumpcja je wyżza niż poziom odnieienia kańcowa użyeczność z jednoki konumpcji wynoi gdy naomia konumpcja je niżza niż nawyki zn gdy < 3 Należy zaznaczyć że wiele behawioalnych < wyjaśnień zachowań konumena odzuca modele opymalizacji w czaie Bowning oley ; hale 994

14 U W U [ W W 84 θ [ θ θ P Pońko > kańcowa użyeczność wynoi λ Dzięki emu zabiegowi ważliwość na zmiany Y p 4 p Y p 6 p Y Y < konumpcji je więkza w dziedzinie a Konumen makymalizuje naępującą funkcję użyeczności w dwu okeach: U λ max U max [ [max λ λ 6 Należy zauważyć < że w nomalnym pzypadku fomowania nawyków wzo konumpcji w powoduje wzo < poziomu odnieienia w co z kolei zwiękza kańcową użyeczność konumpcji w ponieważ je bliżej poziomu odnieienia W ym modelu dzieje ię ak ylko wedy gdy < Dzięki emu ozóżnienie użyeczności w dwu pzedziałach dziedziny je ilnie podkeślone Symulacje pzepowadzone za pomocą omawianego modelu pokazują że konumenowi nie opłaca ię obniżanie konumpcji w celu obniżenia nawyków ak by w pzyzłości ciezyć ię wyoką konumpcją ponad poziom odnieienia Powodem je wyoka kańcowa negaywna użyeczność ze a Siegmann 3 zaznacza że konumpcja w okeie piewzym ośnie waz ze wzoem dochodu ylko do poziomu obecnych nawyków Gdy oiągnie poziom odnieienia a dochody nadal oną pzeaje ię zwiękzać co oznacza że w ounku do dochodu konumpcja maleje gdy pzekoczy poziom nawyków Jeśli założymy że punk odnieienia je egzogeniczny i wpólny całej populacji o biedni konumenci będą zwiękzali konumpcję aż oiągną poziom odnieienia podcza gdy bogaci nie będą zmieniać poziomu konumpcji gdy ich dochody oną Gdy w okeie powolnienia gopodaczego ząd chce np obniżyć podaki aby zwiękzyć wydaki konumpcyjne bogaci konumenci nie eagują na aką poliykę Jeżeli akie powolnienie naąpi po okeie zybkiego wzou kiedy poziom odnieienia konumenów ale zybko ół co odpowiada obecnej yuacji polkiego połeczeńwa konumenci nie będą zaineeowani obniżeniem konumpcji ze względu na zahamowany wzo gopodaczy Będą aali ię uzymać konumpcję na poziomie do kóego pzywykli Jeśli powolnienie gopodacze pzynieie ujemną opę zwou z inweycji bogaci konumenci obecnie konumujący powyżej egzogenicznego poziomu odnieienia będą konumować jezcze więcej aby nie acić ozczędności 7 Podumowanie Zgodnie z PD nie powinny pojawić ię wahania konumpcji mimo okeowych zmian dochodów czego nie powiedzają dane empiyczne Gdyby jednak pzyjąć że połeczeńwo kłada ię ylko z kókowzocznych konumenów należałoby ię podziewać że konumpcja będzie dokładnie podążać za zmianami dochodu do dypozycji Można założyć że połeczeńwo je heeogeniczne i kłada ię z dwóch odzajów konumenów a hipoeza znacznie lepiej pawdza ię w badaniach empiycznych lecz nie łumaczy czego eakcje na zmianę dochodu ą aymeyczne ipoeza oganiczeń płynności ofeuje wyłumaczenie nieymeycznego zachowania ię konumenów Nieey pzewiduje że konumpcja będzie podążała za dochodem gdy je on pzejściowo niki a o oznacza że konumenci zmuzeni ą obniżać konumpcję w okeie eceji Rezul-

15 Konumpcja powolnienie gopodacze 85 a je odwony do wyników badań empiycznych Z punku widzenia eoii hipoeza oganiczeń płynności nie odpowiada na ineeujące na pyanie Wydaje ię że behawioalna hipoeza aweji do a ofeuje najbadziej pzekonujące wyłumaczenie zachowania ię konumenów Ma ę pzewagę nad innymi eoiami że pzynajmniej na poziomie mikoekonomicznym je dokładnie udokumenowana dzięki ekpeymenom Poblemem pozoaje jednak budowa analiycznie pzyjaznych modeli opymalizacji międzyokeowej kóe można zaoować do badań empiycznych o chyba doba wiadomość ekonomiów pacy nam na pewno nie zabaknie! Bibliogafia izenman J Buffe ock and pecauionay aving wih lo aveion Jounal of Inenaional Money and Finance anaio OP 994 Ineempoal allocaion of conumpion: heoy and evidence NBR Woking Pape 48 Blinde S Deaon S 985 he ime eie conumpion funcion eviied Booking Pape on conomic civiy Bowman D Mineha D Rabin M 3 Lo aveion in a conumpion-aving model Jounal of conomic Behavio and Oganizaion Bowning M oley he life-cycle model of conumpion and aving Jounal of conomic Pepecive ampbell JY Mankiw G 99 Pemanen income cuen income and conumpion Jounal of Buine and conomic Saiic Fiedman M 957 heoy of onumpion Funcion Pinceon Univeiy Pe Fuhe J abi fomaion and conumpion and i implicaion fo moneay policy model meican conomic Review Gali J Lopez-Salido JD alle J 3 Rule-of-humb conume and he deign of inee ae ule Woking Pape 3 Banco de pana Madid all R 978 Sochaic implicaion of he life-cycle/pemanen income hypohei: heoy and evidence Jounal of Poliical conomy Kahneman D Knech JL hale R 99 xpeimenal e of he endowmen effec and he oae heoem Jounal of Poliical conomy Kahneman D Knech JL hale R 99 he endowmen effec lo aveion and he au quo bia Jounal of conomic Pepecive Kahneman D veky 979 Popec heoy: n analyi of deciion unde ik conomeica Mankiw G he ave-pende heoy of fical policy meican conomic Review 9 5 Modigliani F Bumbeg R 98 Uiliy nalyi and ggegae onumpion Funcion n emp a Inegaion w: bel ed he olleced Pape of Fanco Modigliani he MI Pe ambidge 8 97 Shea J 993 Myopia liquidiy conain and he aggegae conumpion: imple e Jounal of Money edi and Banking

16 86 P Pońko Siegmann 3 Shofall allowed: Lo aveion and habi fomaion Reeach Memoandum 74 De Nedelandche Bank medam hale R 994 Pychology and aving policie meican conomic Review veky Kahneman D 973 vailabiliy: heuiic fo judging fequency and pobabiliy ogniive Pychology veky Kahneman D 99 dvance in popec heoy Jounal of Rik and Unceainy Zelde SP 989 onumpion and liquidiy conain: n empiical analyi Jounal of Poliical conomy onumpion economic lowdown and lo aveion bac hi aicle i a eview of ecen developmen in conumpion heoy In paicula i aemp o find an anwe why in he peiod of expeced deceae in income eg duing economic lowdown inceaing conumpion expendiue can be obeved Implicaion of eveal hypohee ae biefly dicued he pemanen income hypohei ugge ha conumpion hould be ineniive o empoay change of income unfounaely i doe no explain he obeved change in conume pending Myopia and liquidiy conain fi he empiical daa much bee bu fail o povide an anwe why conumpion hould inceae when income i expeced o dop In he aicle I ugge ha he behavioal hypohei of lo aveion i he be explanaion of he deciion poce which lead o inceae in conumpion duing eceion Keywod: conumpion pemanen income hypohei myopia liquidiy conain lo aveion