Osobowość nauczyciela wychowawcy

Transkrypt

1 Osobowość nauczyciela wychowawcy Jednym z podstawowych pojęć pedagogiki jest wychowanie. W procesie wychowania ogromną rolę pełnią nauczyciele-wychowawcy. To właśnie oni stosując różnorodne formy i metody kształtują osobowość swoich wychowanków, jednocześnie przygotowują ich do życia w społeczeństwie. Co warunkuje skuteczność oddziaływań nauczyciela- wychowawcy? Według wielu autorytetów w dziedzinie pedagogiki jest to jego osobowość. W ujęciu Marii Grzegorzewskiej osobowość to dzieło samokształcenia się w osiągnięciu pewnej spoistej harmonijnej struktury duchowej i zachowaniem jej odmienności osobniczej, jej indywidualności 1. Nauczyciele muszą dążyć do tego, aby stawać się jednostkami wewnętrznie bogatymi, które mogą jak najwięcej dawać swoim uczniom. A żeby dużo dać, trzeba dużo mieć 2. Odpowiedzialność za rozwój własnej osobowości oraz za swoja pracę jest przyczyną ustawicznego samokształcenia się i dokształcania. Trzeba dużo i dobrze umieć, żeby można było kogoś nauczyć. 3, ale według M. Grzegorzewskiej to nie wystarczy, aby być dobrym nauczycielem. Jej zdaniem, zawsze sprawą ważniejszą od wykształcenia jest stosunek do dziecka. Nauczyciel wychowawca musi całkowicie akceptować swoich podopiecznych, rozumieć ich potrzeby i okazywać im pomoc w pokonywaniu problemów i trudności. Musi być dobry i otaczać dziecko życzliwością. Wrażliwość na potrzeby ludzkie to kolejna cecha nauczyciela wychowawcy stawiana przez Grzegorzewską na wysokim miejscu. Nauczyciel musi interesować się dzieckiem, próbować poznać jego tajemnice. Musi być dobrym psychologiem, aby tajemnice wyczuć, zrozumieć i domyśleć się ich znaczenia w stosunku wychowanka do otaczającego go świata. Często dzieci, a 1 M. Grzegorzewska, Znaczenie wychowawcze osobowości nauczyciela, (w:) Wybór pism, Warszawa 1989, s M. Grzegorzewska, Listy do młodego nauczyciela, Cykl I, Warszawa 1959, s Ibidem, s. 35

2 szczególnie młodzież ukrywa swoją trudną sytuację z różnych przyczyn. Rolą wychowawcy jest odkrycie tej tajemnicy i umiejętne udzielenie wychowankowi pomocy. Do tego potrzebna jest umiejętność nawiązywania kontaktu i umiejętność pomagania, tak, aby nie naruszyć niczyjej godności i nie wywołać wstydu u potrzebującego pomocy. Według Grzegorzewskiej bardzo ważna w procesie wychowania jest postawa poznawcza nauczyciela, z którą silnie wiąże się jego postawa twórcza. Warunkiem rozwoju osobowości nauczyciela jest ciekawość świata oraz poszukiwanie twórczych i nietypowych rozwiązań różnych problemów pedagogicznych. Zaciekawienie światem oraz samodzielne poszukiwanie twórczych rozwiązań problemów pedagogicznych stanowią warunek rozwoju osobowości nauczyciela. Kolejne cechy, które składają się na osobowość nauczyciela i mają szczególne znaczenie to cechy moralne. Wśród nich jedną z najważniejszych jest wewnętrzna prawdziwość, oparta na trwałym fundamencie przekonań, polegająca na dochowaniu wierności prawdzie swojej, swoim założeniom życia, swoim przekonaniom. 4 Wpływ wychowawczy nauczyciela według M. Grzegorzewskiej zależy również od zdecydowanej postawy, wewnętrznego ładu i harmonii. Oprócz tego nauczyciel musi być osobą żywą, nie może być nudny, ani popadać w rutynę. Za cechy istotne, oprócz już wymienionych, Grzegorzewska uważała również dążenie do doskonałości, moralną odwagę oraz poczucie sprawiedliwości. Nauczyciel musi być człowiekiem wolnym, etycznym, uspołecznionym i pełnym 5. Nauczycielem wychowawcą jest człowiek, którego zawód wymaga od niego wykorzystania w pełni osobowości jako 4 M. Grzegorzewska, Listy do młodego nauczyciela, Cykl II, Warszawa 1958, s M. Grzegorzewska, Listy do..., Cykl I, op. cit., s. 31

3 podstawowego narzędzia do prawidłowej realizacji celów i zadań przed nim stawianych. 6 Problem osobowości nauczyciela i cech jakie powinien mieć dobry wychowawca można znaleźć także w rozprawach J. Dawida, Z. Mysłakowskiego, S. Szumana, M. Kreutza oraz S. Baleya, które zostały zebrane w książce Osobowość nauczyciela. Na pytanie, jakim powinien być nauczyciel wychowawca, Mieczysław Kreutz odpowiada, że musi to być człowiek wywierający wpływ wychowawczy na powierzone mu osoby. Wychowawca ma wzbogacać wiedzę swoich wychowanków, rozwijać ich zdolności, rozbudzać zainteresowania, rozwijać w nich zalety charakteru oraz zwalczać wady. Wpływ wychowawczy nauczyciela ma wywołać zamierzone zmiany w osobowości wychowanków. Zdaniem Kreutza o wpływie wychowawczym nauczyciela decyduje jego miłość do ludzi, pewność siebie, spokój, odwaga w trudnych sytuacjach, wiara w siebie, w swoje zdolności, przekonania i ideały, dążenie do realizowania wytyczonych celów, sprawiedliwość i konsekwencja. Z kolei Jan Władysław Dawid poszukując formuły osobowości nauczyciela wysuwa następującą tezę: Niezbędnymi warunkami wpływu wychowawczego nauczyciela są następujące jego dyspozycje: miłość dusz, skłonność do społecznego oddziaływania i zalety etyczne, mianowicie potrzeba doskonałości, poczucie odpowiedzialności, obowiązkowość, wewnętrzna prawdziwość i moralna odwaga. 7 Z tego punktu widzenia, nauczyciel musi reprezentować określone wartości etyczne: odpowiedzialność, obowiązkowość, potrzebę dążenia do doskonałości, moralną odwagę, gotowość do poświęcenia, umiejętność pokonywania trudności. Zdaniem Dawida nauczyciel, który bezinteresownie troszczy się o swojego wychowanka jest nauczycielem z powołania. Tylko nauczyciel, który wiele wymaga sam od siebie, którego 6 G. Kornet, Deontologia pedagoga specjalnego w poglądach Marii Grzegorzewskiej, Szkoła Specjalna 1982, nr 4, s B. Suchodolski (red.), Pedagogika. Op. cit., s. 703

4 słowa, działania i przekonania są zgodne ze sobą, może być wychowawcą; tylko taki nauczyciel może skutecznie oddziaływać na ucznia jak człowiek na człowieka 8. Według Zygmunta Mysłakowskiego doskonały wychowawca powinien posiadać talent pedagogiczny. Talent jest wrodzoną dyspozycją psycho fizjologiczną, dzięki której osobnik pewne szczególne typy działalności lub produkcji uprawiać może w sposób bardziej wydajny niż w wypadku zajmowania się czymś innym. 9 Mysłakowski wymienia następujące cechy talentu pedagogicznego: - łatwość w nawiązywaniu kontaktów; - bogata wyobraźnia, która pozwala na tzw. wżywanie się w cudze stany psychiczne, odtwarzanie cudzych stanów psychicznych ; - instynkt rodzicielski; - pobudliwość uczuć, która umożliwia adaptację uczuć, współodczuwanie i współprzeżywanie ; - zdolność do wyrażania uczuć; - ekstrawersja czyli nastawienie na zewnątrz. 10 Stefan Szuman twierdzi, że prawdziwy wychowawca musi być bogaty, to znaczy posiadać bogatą osobowość, bogatą już dzięki wyposażeniu przez naturę, ale przede wszystkim bogatą dzięki temu, co sam w niej wykształcił, nagromadził, zebrał i ukształtował. Istotną cechą talentu pedagogicznego jest przede wszystkim to bogactwo. Do bogactwa talentu pedagogicznego Szuman zalicza również bogactwa życia estetycznego i umysłowego. Istotnymi cechami prawdziwego pedagoga są też zalety etyczne, osobowość etyczna nie jest niczym innym, jak osobowością moralnie bogatą, dojrzałą, prawdziwą, moralnie odważną, bogatą w miłość W. Okoń, Osobowość..., op. cit., s. 9 9 B. Suchodolski, Pedagogika..., op. cit., s W. Okoń, Osobowość..., op. cit., s Ibidem, s. 98

5 Według Stefana Baleya najistotniejszą cechą dobrego nauczyciela jest zdatność wychowawcza, będąca zbiorem cech umożliwiających wychowanie. Do tych cech zalicza on: - sympatię i przychylność dla wychowanków; - poznanie i rozumienie psychiki dzieci i młodzieży; - potrzebę kontaktu z ludźmi; - łatwość nawiązywania kontaktów z dziećmi; - cierpliwość; - takt pedagogiczny; - postawę pedagogiczną, która wyraża się w reagowaniu na różnorodne sytuacje, które mogą zaszkodzić wychowankowi; - respektowanie indywidualności wychowanków; - postawę pełną entuzjazmu, którą wychowawca zaraża dzieci i młodzież; - zdolność artystyczną. Wychowawcę, który posiada te wszystkie pożądane cechy Baley nazywa wychowawcą integralnym. 12 Współczesna pedagogika dąży do tego aby każdy nauczyciel wychowawca zmierzał do ideału, aby posiadał pożądane cechy osobowości wymieniane przez wybitnych pedagogów. Studia pedagogiczne mają kształcić ludzi, którzy stale dążą do doskonalenia własnego systemu wartości oraz odczuwają potrzebę stawania się mądrzejszym i lepszym, a co najważniejsze zmierzają do czynienia takimi ludźmi swoich wychowanków. Opracowała Dagmara Dziuba 12 W. Okoń, Osobowość..., op. cit.

6 BIBLIOGRAFIA: 1. Grzegorzewska M., Listy do młodego nauczyciela. Cykl I. Warszawa Grzegorzewska M., Listy do młodego nauczyciela. Cykl II. Warszawa Grzegorzewska M., Znaczenie wychowawcze osobowości nauczyciela. W: Wybór pism. Warszawa Kornet G., Deontologia pedagoga specjalnego w poglądach Marii Grzegorzewskiej, Szkoła Specjalna Okoń W., Osobowość nauczyciela. Warszawa Suchodolski B., Pedagogika. Warszawa 1982.