Background information Education. Informacje ogólne. Edukacja. Polish version. Wersja polska. This document is from

Transkrypt

1 Background information Education Polish version Informacje ogólne Wersja polska This document is from

2 O publikacji (About this publication) Wczesne Wsparcie (Early Support) jest głównym projektem rządowym, mającym na celu lepszą koordynację usług świadczonych dla rodzin posiadających dzieci niepełnosprawne. Organizacja ta działa na terenie Anglii i jest umiejscowiona w sektorze wolontariatu. Promuje partnerską współpracę z szeregiem innych organizacji oraz udoskonala oferowane usługi. Niniejsza broszura z informacjami ogólnymi (Background information booklet) była przygotowana we współpracy z rodzicami i opiekunami oraz z osobami pracującymi z dziećmi i ich rodzinami. Publikacja ta ukazała się po raz pierwszy w 2004 roku. Obecne wydanie jest poprawione i ulepszone dzięki wskazówkom, których udzieliły osoby używające tych materiałów w latach Broszura ta jest jedną z cyklu wydanych. Inne dostępne tytuły to: Wprowadzenie do broszur z informacjami ogólnymi (Introduction to the Background information booklets) Osoby, które możesz spotkać (People you may meet) Opieka nad dzieckiem (Chilcare) Pomoc finansowa (Financial help) Opieka zdrowotna (Health services) Opieka społeczna (Social services) Formalna ocena (Statutory assessment Education) Pomocne organizacje i przydatne kontakty (Useful contacts and organisations) Aby dowiedzieć się więcej o Wczesnym Wsparciu (Early Support) oraz o Aktach Rodzinnych (Family file), odwiedź:

3 Wprowadzenie (Introduction) Twoje dziecko może być jeszcze małe, ale może zastanawiasz się już nad tym, co będzie później, kiedy dziecko zacznie uczęszczać do grupy przedszkolnej (playgroup) albo do przedszkola (nursery) bądź tez osiągnie wiek szkolny. Informacje w tej broszurze pomogą Ci przygotować się na to, co nastąpi. Rodzice i opiekunowie są pierwszymi wychowawcami. Nauka, poprzez zabawę i wykonywanie codziennych czynności ma zapewne miejsce w twoim domu i jest ona niezbędnym elementem rozwoju Twojego dziecka. Jesteś osobą, która najlepiej orientuje się w sposobie, w jaki twoje dziecko się uczy oraz w jego rozwoju. Twoja wiedza o własnym dziecku jest pomocna dla osób pracujących z twoim dzieckiem, aby mogły one znaleźć najlepszy sposób by zapewnić mu wsparcie. Śledzenie jak twoje dziecko zmienia się i dorasta może pomóc Ci w późniejszych rozmowach, kiedy to będą podejmowane decyzje o tym, do której szkoły może pójść dziecko i jaka dodatkowa pomoc może być potrzebna. Pomyśl o rozwoju umiejętności fizycznych, komunikowaniu się Twojego dziecka, o jego zachowaniu, o tym jak dziecko bawi się i o relacjach, jakie ma z Tobą i innymi. Wyłaniająca się osobowość Twojego dziecka ma bezpośredni wpływ na sposób, w jaki ono dorasta, rozwija się. Istotne jest byś o tym pomyślał. Czy twoje dziecko z ochotą podchodzi do nowych sytuacji, czy też jest nieśmiałe? Czy jest szczęśliwe i otwarte czy też trochę niepewne siebie? Akta Rodzinne Wczesne Wsparcie (Early Support Family file) zachęcają Cię do zgromadzenia wszystkich informacji w jednym miejscu. Możesz przeczytać więcej o tej publikacji na odwrocie tej broszury. 1

4 Ir Informacje ogólne Dodatkowa pomoc dla dzieci i niemowląt (Extra help for babies and toddlers) Twoje dziecko może potrzebować pomocy bardzo wcześnie. Różne władze lokalne (local authorities) zapewniają usługi w różny sposób, więc musisz się zorientować jak zorganizowane są usługi w twoim rejonie. Specjalistyczne usługi, które pomagają dzieciom i ich rodzinom mogą być zapewniane przez lokalne służby zdrowia, opiekę społeczną bądź władze lokalne (local authorities). Inne usługi, są czasami udostępniane przez prywatne albo wolontariatowe organizacje(organizacje charytatywne). W niektórych miejscach dodatkowa pomoc i wsparcie mogą być zapewnione przez lokalne Centra dziecięce Pewny Start ( Sure Start Children s Centre). Centra dziecięce (Children s centres) zapewniają różnorodne usługi dla dzieci i ich rodzin. Często zawarta jest w tym pomoc zdrowotna i inne usługi dla dzieci z specjalnymi potrzebami. W innych miejscach, centra rozwoju dziecka (child development centres (CDCs)) zapewniają różnorodne wsparcie specjalistyczne w jednym miejscu. Pewne rodzaje pomocy są zapewniane w szpitalnych klinikach albo w specjalistycznych centrach, a niektóre mogą być zapewnione w Twoim domu. Zapytaj jakiegokolwiek profesjonalistę, który pracuje regularnie z Twoją rodziną o rodzaje wsparcia, które są dostępne lokalnie i o to jak można uzyskać więcej informacji na ten temat. Ogólne wskazówki dotyczące usług są dostępne w kolejnej broszurze z tej serii - Wprowadzenie (Introduction) Usługi pomagają bardzo małym dzieciom i ich rodzinom w początkowej edukacji i nauce u boku pediatrów (paediatricians), terapeutów zajęciowych (occupational therapists), logopedów (speech and language therapists), którzy zapewniają leczenie i terapie. Pomoc odwiedzająca Cię w domu (Home visiting services) Niektóre lokalne władze posiadają Grupy Włączające Wczesnego Wsparcia (Early Years Inclusion Teams) i są to nauczyciele pracujący w następujący sposób: Niektóre Centra Dziecięce Pewny Start (Sure Start Children's Centres) posiadają pracowników, którzy docierają do potrzebujących rodzin w ich domach. Niektóre rodziny otrzymują regularne wsparcie ze strony innych rodziców dzięki programowi Home Start. Aby zdobyć więcej informacji na temat Center Dziecięcych Pewny Start (Sure Start Children's Centres), odwiedź Aby zdobyć więcej informacji na temat Home-Start, odwiedź n t oduc on ti Dzieci z upośledzeniem czuciowym maja w szczególności duże szanse na uzyskanie wsparcia w domu. Usługi porad władz lokalnych (local authority) zatrudniają nauczycieli ze specjalistyczną wiedzą i doświadczeniem w pracy z dziećmi głuchymi albo z dziećmi z upośledzeniem wzroku, bądź z rozległym upośledzeniem czuciowym. 2

5 Information *or parent* Visu*l impairmen* *nformation *or pare nts M*lti-sensor*imp*ir*e*t Możesz przeczytać więcej o tych usługach w broszurach informacyjnych Wczesnego Wsparcia na temat głuchoty, upośledzenia wzroku, i rozległego upośledzenia czuciowego i multi-sensorycznego. Jeden z najbardziej znanych programów dla dzieci, które potrzebują dodatkowej pomocy nazywa się Portage. Program ten jest realizowany w domu. Usługi Portage (Portage) Portage jest usługą edukacyjnych wizyt domowych dla dzieci nieuczęszczających jeszcze do szkoły. Obejmuje to dzieci w wieku od urodzenia do wieku szkolnego, które potrzebują dodatkowej pomocy. Wizytatorzy domowi programu Portage (Portage home visitors) mogą być nauczycielami, logopedami (speech therapists), terapeutami zajęciowymi (occupational therapists), przedszkolankami (nursery nurses), pielęgniarkami środowiskowymi (health visitors), pracownikami opieki społecznej (social workers), bądź rodzicami lub wolontariuszami, którzy mają odpowiednie doświadczenie. Są oni przeszkoleni przez Krajowe Stowarzyszenie Portage (National Portage Association). Usługa ta zakłada, że rodzice są najważniejszymi osobami w życiu dziecka a dom jest miejscem gdzie dziecko czuje się najbardziej komfortowo i osiąga lepsze wyniki w nauce. Jeśli otrzymasz wsparcie od Portage to Twój wizytator domowy ustali wspólnie z Tobą program pozwalający podnieść umiejętności Twojego dziecka. Program ten będzie się koncentrował na obszarach, które wymagają wsparcia do osiągnięcia znacznego rozwoju. Cele nauczania są określone a następnie rozplanowane na mniejsze krok po kroku zajęcia, które przez zabawę uczą twoje dziecko. Jedno lub dwa zajęcia są wybierane każdego tygodnia. Otrzymasz również pomoc i poradę na temat metod pracy z twoim dzieckiem, aby zapewnić jego rozwój. Możesz znaleźć spis zarejestrowanych usług Portage i więcej informacji na stronie internetowej Krajowego Stowarzyszenia Portage (National Portage association). Osoby, które obecnie pracują z Twoja rodziną powinny być w stanie poinformować Cię, czy usługi Portage są dostępne w Twoim rejonie. National Portage Association PO Box 3075 Yeovil BA21 3FB Tel: info@portageuk.org.uk Internet: 3

6 Specjalne Potrzeby Edukacyjne (SEN) i włączanie (Special Educational Needs (SEN) and inclusion) Dzieci, które potrzebują więcej pomocy niż inne są opisywane przez serwisy edukacyjne jako dzieci mające specjalne potrzeby edukacyjne (special educational needs-sen ) Zajęcia dla dzieci z specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (special educational needs ) są zaprojektowane, aby wspierać tak wiele dzieci jak tylko jest to możliwe. Wsparcie ma miejsce w lokalnych grupach przedszkolnych (playgroups), przedszkolach (nurseries) i szkołach. Włączanie (inclusion) to zapewnianie potrzeb dzieci, aby mogły rozwijać się w normalnych szkołach. Dotyczy to również przemian w nurcie publicznym poprzez usuwanie przeszkód, które uniemożliwiają dzieciom ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (special educational needs) pełne uczestnictwo. Kodeks postępowania SEN (SEN Code of Practice (albo SEN Code) wyjaśnia szczegółowo jak wsparcie jest zapewniane dla dzieci z specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (special educational needs). Jeden rozdział jest poświęcony dzieciom. Kod postępowania określa twoje prawa jako rodzica albo opiekuna. Zawiera się w tym informator dla rodziców o nazwie Specjalne Potrzeby Edukacyjne (Special Educational Needs - SEN) : Informator dla rodziców i opiekunów (A guide for parents and carers). Przeczytasz więcej na ten temat na stronie 11 Aby zdobyć którąkolwiek z tych publikacji skontaktuj się z: DfES Publications Centre PO Box 5050 Sherwood Park Annesley Nottingham NG15 ODJ Tel: Fax: dfes@prolog.uk.com Możesz przeczytać więcej na temat specjalnych potrzeb edukacyjnych (special educational needs) w Internecie pod adresem 4

7 Ustawa o nie dyskryminowaniu osób niepełnosprawnych i włączanie (The Disability Discrimination Act and inclusion) Ustawa o Nie dyskryminowaniu Osób Niepełnosprawnych (The Disability Discrimination Act (DDA)) sprzyja włączaniu do społeczeństwa dzieci z Przeczytaj więcej na ten temat na stronie internetowej DRC specjalnymi potrzebami edukacyjnymi(special educational needs) albo z niepełnosprawnością poprzez fakt, że dyskryminacja przeciwko niepełnosprawnym w ośrodkach edukacji przedszkolnej i szkołach jest wbrew prawu. Pod wpływem tej ustawy nowe obowiązki zostały narzucone na wszystkie instytucje opieki nad dziećmi ( early years settings) i obowiązuje to wszystkich zapewniających przedszkolną opiekę nad dzieckiem (childcare) i edukację, niezależnie czy otrzymują fundusze z rządu czy też nie. Jeśli chciałbyś się dowiedzieć więcej na ten temat to zdobądź egzemplarz publikacji Komisji ds. Praw Osób Niepełnosprawnych zatytułowanej Kodeks Postępowania dla Szkół (Code of Practice for Schools (2002)). Kolejna dostępna publikacja to Wskazówki dla Rodziców w Anglii i Walii (A Guide for Parents - England and Wales). Aby otrzymać którąkolwiek z tych publikacji za darmo skontaktuj się z: Disability Rights Commission DRC Helpline Freepost, Mid Stratford-upon-Avon CV37 9BR Tel: Textphone: Fax: enquiry@drc-gb.org Web: 5

8 Instytucje opieki przedszkolnej (Early years settings) Ta część jest poświęcona ośrodkom zapewniającym edukację i opiekę nad dziećmi poniżej piątego roku życia i są to na przykład: przedszkola (nurseries), grupy przedszkolne (playgroups), dzienne przedszkola(day nurseries) jak i Centra Dziecięce Pewny Start (Sure Start Children s Centres). Wszystkie trzy i czterolatki mają zapewnioną edukację w niepełnym wymiarze godzin. ta może trwać do sześciu semestrów aż do czasu, gdy dziecko osiągnie wiek szkolny. Dziecko urodzone pomiędzy 1 kwietnia i 31 sierpnia może otrzymać darmowe miejsce od września po trzecich urodzinach. Dziecko urodzone pomiędzy 1 września a 31 grudnia może otrzymać darmowe miejsce od stycznia po trzecich urodzinach. Dziecko urodzone pomiędzy 1 stycznia a 31 marca może otrzymać miejsce od początku letniego semestru, w chwili ukończenia trzeciego roku życia. Większość dzieci w wieku przedszkolnym, które potrzebują dodatkowego wsparcia, będzie uczęszczać do normalnego przedszkola ogólno dostępnego i mieszczącego się w lokalnej dzielnicy. Duża różnorodność szkół, przedszkoli (nurseries), grup przedszkolnych (playgroups) i agencji opieki nad dziećmi (childcare) oferuje usługi dla dzieci poniżej piątego roku życia i ich rodzin. Rząd odnosi się do powyższych instytucji jako do instytucji opieki przedszkolnej (early years settings). Możesz przeczytać więcej na temat opieki nad dzieckiem w broszurze informacyjnej Wczesnego Wsparcia (Early support information booklet) zatytułowanej Opieka nad dzieckiem (Childcare). C*ild*are Wiele przedszkolnych świadczeń, zawierając w tym następujące, jest dostępne w większości dzielnic. Państwowe przedszkola (State nursery schools) Państwowe przedszkola(nursery) przyjmują dzieci od trzeciego roku życia. Czynne są w okresie roku szkolnego i zazwyczaj oferują pięć pół dniowych sesji w tygodniu. Klasy przedszkolne w państwowych szkołach (Nursery classes in state primary schools) Klasy przedszkolne w państwowych szkołach (Nursery classes in state primary schools) przyjmują dzieci od trzeciego do czwartego roku życia. Czynne są w okresie roku szkolnego i zazwyczaj oferują pięć pół-dniowych sesji w tygodniu. 6

9 Grupy przedszkolne (również nazywane przedszkolami) Playgroups (also called pre-schools) Grupy przedszkolne (Playgroups), czasami nazywane przedszkolami (pre-schools), generalnie przyjmują dzieci w wieku trzech do pięciu lat, jednakże niektóre przyjmują od wieku dwóch i pół roku. Większość grup przedszkolnych (playgroups) oferuje sesje trwające pół dnia. Nie wszystkie grupy przedszkolne są dostępne przez cały dzień lub tydzień, ale niektóre z nich mogą zapewnić więcej godzin dla rodziców, którzy tego wymagają. Grupy przedszkolne są często prowadzone przez wolontariuszy włączając w to rodziców i nie są nastawione na czerpanie zysków. Wielu rodziców jest zaangażowanych w zajęcia prowadzone przez grupy przedszkolne dla dzieci. Prywatne przedszkola (Private nursery schools) Prywatne przedszkola (nursery) przyjmują zazwyczaj dzieci w wieku dwóch do pięciu lat. Przy czym niektóre przedszkola mogą przyjmować młodsze dzieci. Oferują one sesje trwające połowę dnia lub sesje całodzienne. Niektóre przedszkola są otwarte podczas wakacji i ferii. Profesjonaliści, którzy regularnie pracują z Twoją rodziną, będą w stanie poinformować Cię o rodzajach wsparcia, które może być zapewnione w lokalnych prywatnych przedszkolach (nursery). Nie wszystkie grupy przedszkolne (pre-schools) i dzienne przedszkola (day nurseries) są zarejestrowane, aby mogły zapewniać finansowaną przez rząd opiekę przedszkolną, więc sprawdź powyższe. Dzienne przedszkola (Day nurseries) Dzienne przedszkola (Day nurseries) przyjmują dzieci w wieku poniżej piątego roku życia i sesja trwa cały dzień. Te przedszkola mogą być zarządzane przez lokalne władze, organizacje wolontariatowe, prywatne firmy lub przez indywidualne osoby bądź przez pracodawcę. Dzieci uczęszczają w pełnym wymiarze godzin lub w nie pełnym w zależności od potrzeb rodziców. Zerówki w szkołach państwowych (Reception classes in state primary schools) Zerówki przyjmują dzieci w wieku czterech lub pięciu lat. Niektóre dzieci zaczynają uczęszczać na sesje trwające pół dnia i stopniowo będą uczęszczać na sesje cało dzienne. Centra Dziecięce Pewny Start (Sure Start Children s Centres) Centra dziecięce Pewny Start to ośrodki, gdzie dzieci w wieku poniżej piątego roku życia wraz z rodziną mogą otrzymać wachlarz świadczeń i informacji, które są zapewniane przez szereg profesjonalistów. W pewnych rejonach wczesne nauczanie jest połączone z opieką nad dzieckiem. W niektórych ośrodkach zapewniane są sesje niewymagające wcześniejszego umawiania się. Zapewniane są zajęcia dla dzieci i rodziny, informacje wraz z poradą, oraz świadczenia poza ośrodkiem dla rodziców i opiekunów, którzy są zidentyfikowani jako szczególnie wymagający pomocy. 7

10 Do niedawna każde władze lokalne (local authority) musiały posiadać Plan Early Years Development and Childcare Partnership (EYDCP ),który wyjaśniał jakie ośrodki opieki przedszkolnej są dostępne dla dzieci w ich rejonie. Dokument ten dotyczy również potrzeb dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (special educational needs). W niektórych rejonach powyższy plan jest obecnie częścią Projektu Dzieci i Młodzieży(CYPP). Możesz uzyskać więcej informacji na ten temat, na stronie internetowej władz lokalnych, zapytać osoby pracujące z Tobą bądź skorzystać z lokalnego Serwisu Współpracy Rodzicielskiej (local parent partnership service). W celu znalezienia lokalnego Serwisu Współpracy Rodzicielskiej, lub jeśli chcesz się dowiedzieć więcej na temat Usługi Współpracy Rodzicielskiej, skontaktuj się z Infolinia Rodzinną (Contact a Family Hepline) pod numerem albo odwiedź Osoby obecnie pracujące regularnie z Twoją rodziną, będą w stanie pomóc przygotować Twoje dziecko na czas, w którym pójdzie do przedszkola albo szkoły. Jeśli jest to stosowne to osoby te zazwyczaj przygotowują przedszkole albo szkołę, poprzez szkolenia i informacje dla personelu. Większość dzieci uczęszcza do normalnych przedszkoli, szkół i w tych ośrodkach otrzymują specjalistyczną pomoc. Niektóre rejony sprawują specjalistyczny nadzór przedszkolny dla dzieci z specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (special educational needs) lub niepełnosprawnością, są one czasami nazywane grupami szansy (opportunity groups). Gdy wybieramy przedszkole (nursery), grupę przedszkolną (playgroup) albo szkołę, ważne jest, aby znaleźć taki ośrodek, który będzie zaspokajał potrzeby Twojego dziecka. Chodzi tu o zapewnienie potrzeb edukacyjnych, komunikacyjnych i społecznych dziecka. Jeśli Twoje dziecko jest poważnie chore albo ma znaczne problemy zdrowotne, istotnym będzie zapewnienie opieki by sprostać codziennym czynnościom. Zorientowanie się o ilości dodatkowej pomocy, jaką możesz otrzymać, pomoże Ci, zdecydować o tym, co jest najwłaściwsze dla Twojego dziecka. 8

11 *n*roducing ourselves Date: Informacje ogólne Niektóre czynniki do rozważenia: opinia o danej usłudze liczba dzieci w klasie czy budynek jest odpowiedni, na przykład jego akustyka ogólna atmosfera i etos zachowanie innych dzieci stosunek liczby dzieci do personelu czy personel jest przeszkolony i posiada doświadczenie w pracy z dziećmi ze specjalnymi potrzebami postawa personelu czy czujesz się mile widziany? Add any photos or *ther informati*n th*t you wo*ld like to this s*c**on. Sheets ca* be downloaded f rom ww*.earlysupport.org.uk Introducing ourselves Phot* h*re if you wish Dla większości rodzin pomocne jest odwiedzenie wielu różnych ośrodków przed podjęciem decyzji o odpowiednim ośrodku dla ich dzieci. Oznacza to, że czasami trzeba będzie wybrać przedszkole (nursery) znajdujące się poza rejonem zamieszkania. Istotne jest abyś był pewien, że potrzeby dziecka są zapewnione a personel dostępny jest na wypadek gdybyś miał jakieś sprawy w przyszłości. Ch*ld's na me: Date ** b*rt*: NHS n**ber: Family contact ad*re*s: Parent or carer nam es: Wiele ośrodków może odpowiadać twojemu dziecku w początkowym okresie, gdyż nadzór przedszkolny jest zorganizowany inaczej w różnych ośrodkach. Tel*phon* number: Mobi*e: Używanie materiałów Wczesnego Wsparcia do planowania pomocy (Using Early Support materials to plan support) Jeśli obecnie używasz Akt Rodzinnych Wczesne Wsparcie (Early Support Family file) to może być pomocne odwiedzenie przedszkoli i szkół w celu przedyskutowania z personelem wsparcia, jakiego może wymagać twoje dziecko. Część Przedstawmy się (Introducing ourselves) ma na celu pomóc w zebraniu informacji dla każdego, kto bierze odpowiedzialność za dziecko( przykładowo: informacji dotyczących leków, urządzeń albo potrzeb komunikacyjnych dziecka). Plan usług rodzinnych (Family service plan) pomaga w spotkaniu personelu z Twoją rodziną i dzieckiem po raz pierwszy. Pomaga zrozumieć jak wsparcie zostało zorganizowane dotychczasowo. Te materiały powinny sprawić, że przyjęcie do szkoły, przedszkola i okres przejściowy będą spokojniejsze. 9

12 Intro*ucing ourselves Date: Informacje ogólne Zabierz ze sobą Akta rodzinne (Family file) kiedy będziesz odwiedzać ośrodki. Zapytaj się, kto będzie pracował z Twoim dzieckiem dzień za dniem. Przekaż personelowi egzemplarz Przedstawmy się (Introducing ourselves). Program Early Years Fundation Stage (Early Years Fundation Stage) Gdziekolwiek twoje dziecko uczęszcza do szkoły, będzie ono podążać za programem Early Years Foundation Stage (EYFS). Jest to nowa struktura wspierająca opiekę, rozwój i edukacje dzieci poniżej piątego roku życia. EYFS łączy w sobie dwie istniejące struktury: Pierwsza - Istotny Okres od Urodzenia do Trzeciego Roku Życia przeznaczona dla dzieci. Druga - Wskazówki Programu Nauczania dla Etapu Foundationprzeznaczone dla dzieci w wieku od trzech do pięciu lat. EYFS stanie się wkrótce obowiązkowe dla ośrodków chcących się zarejestrować z organizacjami przeprowadzającymi inspekcje (Ofsted). Siedem obszarów rozwoju i nauczania zostało przedstawione przez EYFS dla dzieci w ich pierwszych latach życia: Rozwój osobisty, społeczny oraz emocjonalny Umiejętności językowe, komunikacji, czytania i pisania Umiejętności liczenia, rozwiązywania problemów i myślenia logicznego Wiedza i rozumienie świata Rozwój twórczy Rozwój fizyczny EYFS promuje podejście gdzie nauka jest połączona z zabawą i osadzona jest w otoczeniu ułatwiającym naukę. Wspierane są możliwości nauki dla dzieci, które są ukierunkowane dzięki obserwacjom dorosłych. EYFS zawiera wskazówki dla profesjonalistów i ośrodków dotyczące zapewnienia różnorodnych potrzeb dzieci. Struktura EYFS ma na celu wspieranie naukę wszystkich dzieci. Add any photos or other i***rmation tha* *ou would like to this secti*n. *h eets uk Introducing ourselves Child's na me: Dat* of birth: NHS number: Ph*to here if *ou wi** Family conta*t address: P*rent or carer nam es: *elephone numbe*: Mo**le: *an be dow*lo*ded from 10

13 Dodatkowa pomoc dla dzieci poniżej piątego roku życia (Extra help under five) Dzieci wymagające większego wsparcia niż inne dzieci, są określane przez organizacje edukacyjne jako posiadające specjalne potrzeby edukacyjne (special educational needs) nazywane też SEN. Dzieciom ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi jest dużo trudniej uczyć się, w porównaniu z innymi dziećmi w tym samym wieku. Dzieci te mogą też posiadać stopień niepełnosprawności, który utrudnia im naukę w szkole, na przykład: może mieć wpływ na zachowanie lub na brak możliwości przemieszczania się. Każda instytucja opieki przedszkolnej i szkoła ogólnodostępna, posiada członka personelu, który ma tytuł Koordynator ds. Specjalnych Potrzeb Edukacyjnych (special educational needs co-ordinator nazywany też SENCO). Ta osoba ma za zadanie sprawić, iż zapewniony jest odpowiedni nadzór nad dziećmi ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Wszystkie ośrodki przedszkolne(early years settings) i szkoły, spełniają istotną rolę we wczesnym identyfikowaniu dzieci specjalnych potrzeb edukacyjnych. Dzięki temu dzieci mogą otrzymać pomoc tak szybko jak to tylko jest możliwe. Jak tylko jest wiadomo, że Twoje dziecko posiada status SEN, nauczyciel dziecka powinien przyjąć progresywną postawę, aby zapewnić interwencję i zróżnicowany poziom dodatkowego wsparcia w nauce. Progresywna postawa ma na uwadze, iż dzieci uczą się na różne sposoby i posiadają różne potrzeby. Stopniowo, krok po kroku, szkoła może zapewnić fachową pomoc, gdy stanie się jasne, że dziecko tego wymaga. Instytucje opieki przedszkolnej, które otrzymują fundusze z rządu muszą brać pod uwagę wskazówki rządu na temat specjalnych potrzeb edukacyjnych zawartych w Kodeksie pracy SEN (SEN Code of practice). Możesz przeczytać więcej na ten temat w Specjalnych Potrzebach Edukacyjnych (Special Educational Needs - SEN): wskazówki dla rodziców (a guide for parents), które są dostępne bezpłatnie w Departamencie Edukacji i Umiejętności. Zadzwoń na i poproś o egzemplarz, podaj numer referencyjny 0800/2001. Kod SEN (SEN Code) określa, że pomoc w instytucjach opieki przedszkolnej może być udzielona w następujące sposoby: 11

14 Inormacje ogólne Akcja Early Years ( Early Years Action) Akcja Early Years (Early Years Action) jest dodatkowym wsparciem o innym charakterze niż pomoc zazwyczaj zapewniana. Personel porozmawia z Tobą na temat Twojego dziecka i jego potrzeb. Jeśli zadecydują, że Twoje dziecko wymaga wsparcia, zgromadzą oni wszelkie dostępne informacje dotyczące Twojego dziecka i zadecydują, jaki rodzaj wsparcia zostanie zapewniony. Powinieneś być informowany i konsultować się na bieżąco w sprawie wsparcia, jakie Twoje dziecko otrzymuje oraz o jego efektywności. Zapewnianie wsparcia jak i krótkoterminowe cele w nauce Twojego dziecka są zazwyczaj zapisane w dokumencie, który nazywa się Indywidualnym Programem Nauczania ( Individual Education Plan (IEP)). IEPs powinny być przeglądane regularnie. Jeśli Twoje dziecko nie robi wystarczających postępów, bądź, gdy przedszkole uważa, że potrzebuje porady specjalisty - zostanie podjęta decyzja, aby Twoje dziecko było przesunięte wyżej w skali wymaganego wsparcia Akcji Early Years Plus (Early Years Action Plus). Inne dzieci zaczynają od tego poziomu, jeśli wiadomo od początku, że przedszkole będzie wymagać pomocy od kogoś z zewnątrz. Akcja Early Years Plus (Early Years Action Plus) Na tym poziomie wsparcia, specjaliści z zewnątrz przychodzą z pomocą dla dorosłych, którzy pracują z Twoim dzieckiem. Przeanalizują oni różne metody nauki i wspierania Twojego dziecka. Jeśli Twoje dziecko nie wymagało wsparcia wcześniej, osoby te mogą zacząć od przeprowadzenia oceny potrzeb dziecka. Powinieneś być skonsultowany na ten temat. Specjaliści udzielają porad na temat Indywidualnego Programu Nauczania ( Individual Education Plan) czasami uczą i wspierają dziecko bezpośrednio. Specjalistami mogą być psychologowie szkolni (educational psychologists), specjaliści ds. zachowania, logopedzi (speech and language therapists), profesjonaliści służby zdrowia, bądź nauczyciele z usług poradnictwa (advisory service) dla niesłyszących lub upośledzonych wzrokowo, albo dla dzieci, których upośledzenie obejmuje wiele zmysłów (multisensoryczne). Dodatkowe wsparcie jest udzielane zazwyczaj w instytucjach opieki przedszkolnej (early years settings), do których uczęszcza Twoje dziecko. Niektóre dzieci mają zbyt skomplikowane albo zbyt zawansowane potrzeby, aby można było im sprostać w przedszkolu (nursery) albo szkole bez użycia znacznych środków pochodzących od władz lokalnych (local authority). Przykładowo - niezbędnym może okazać się specjalistyczny sprzęt, specjalistyczne programy nauczania, specjalistycznie wyszkolony personel, który może wspierać Twoje dziecko lub potrafi doradzić innym osobom. Władze lokalne mogą zgodzić się na zapewnienie wsparcia za pomocą Akcji Early Years Plus (Early Years Action Plus), mogą też podjąć decyzję o przeprowadzeniu formalnej oceny (statutory assessment) w celu ustalenia potrzeb dziecka i aby zadecydować czy powinno być wydane orzeczenie o specjalnych potrzebach edukacyjnych (statement of special educational needs) nazywane też orzeczeniem ( statement). 1 2

15 Nie wszystkie dzieci otrzymują wsparcie poprzez Akcję Early Years Plus (Early Years Action Plus) zanim zostanie im przyznane oświadczenie. Może już być wiadomo, że Twoje dziecko wymaga dużo więcej wsparcia niż inne dzieci. Twoje dziecko może też nagle wymagać dużej ilości wsparcia po przebytej chorobie, przeżyciu traumatycznym albo wypadku. Jeśli Twoje władze lokalne zgadzają się, że Twoje dziecko może wymagać dużo więcej wsparcia, aby mogło się uczyć i chcą wydać oświadczenie o specjalnych potrzebach edukacyjnych (statement of special educational needs), muszą w pierwszej kolejności przeprowadzić formalną ocenę (statutory assessment). Możesz przeczytać więcej na temat procesu formalnej oceny, która jest powiązana z wydawaniem oświadczenia o specjalnych potrzebach edukacyjnych (statement of special educational needs), w kolejnej broszurze z tej serii zatytułowanej Formalna ocena (Statutory assessment Education). 13

16 Różne typy szkół (Different types of school) W Anglii, dzieci powinny zacząć chodzić do szkoły w pierwszym semestrze przypadającym po ich piątych urodzinach, czyli 31 sierpnia, 31 grudnia albo 31 marca. Jednakże, w niektórych rejonach dzieci mogą zacząć edukację wcześniej, a zależy to od lokalnych kryteriów przyjęć do szkół. Odpowiednia szkoła dla Twojego dziecka jest szkołą, która zaspokoi jego potrzeby. Zadawaj pytania i rozmawiaj z innymi rodzicami oraz z osobami, które współpracują z Tobą, o szkołach i o instytucjach opieki przedszkolnej, które odwiedzasz. Jest istotnym, abyś się zorientował, co jest dostępne w Twoim rejonie, jak również abyś zdobył pewne wrażenie etosu, kompetencji i przygotowania różnych ośrodków. Twoje dziecko ma zagwarantowane przez prawo miejsce w lokalnej szkole publicznej. Jednakże, dobrze jest pytać o różne szkoły w Twoim rejonie( jak również o te z pobliskich rejonów władz lokalnych) tak wcześnie jak to tylko jest możliwe, w szczególności, gdy wiesz, że Twoje dziecko będzie wymagać dużo dodatkowego wsparcia. Znalezienie odpowiedniego miejsca dla Twojego dziecka może zająć sporo czasu. Oto niektóre z alternatyw: szkoła publiczna (main stream school) jest to szkoła lokalna, która zapewnia edukację dla wszystkich dzieci włączając w to dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (special educational needs) centrum zasobów lub oddział w szkole publicznej zajmujący się zapewnianiem wymaganego rodzaju wsparcia dla Twojego dziecka szkoła specjalna (special school) może zapewnić wsparcie na wyższym poziomie lub posiada doświadczenie i kompetencje odpowiednie dla Twojego dziecka. Szkoła specjalna (special school) zapewnia zazwyczaj edukację tylko dla dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (special educational needs). Gdy przyjdzie czas, aby Twoje dziecko rozpoczęło szkołę podstawową zapytaj władze lokalne(local authority) o przewodnik przyjęć do szkół publicznych (mainstream schools) w Twojej dzielnicy. Każda szkoła dysponuje własną broszurą (prospectus), która przedstawia szeroki wachlarz informacji o szkole, zawierają się w tym kryteria przyjęcia do szkoły i informacje dotyczące zapewnianego wsparcia dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (special educational needs). Może się okazać użytecznym dla Ciebie, jeśli poprosisz szkołę o 14

17 egzemplarz polityki SEN (SEN policy) i o najnowszy raport inspekcji. Szkoły specjalne (special schools) prowadzone przez państwo posiadają również politykę SEN (SEN policy) i są objęte w raportach inspekcji Ofsted. Wszystkie szkoły są regularnie poddawane inspekcji przez Urząd ds. Standardów Edukacyjnych (Office for Standards in Education Ofsted). Na stronie internetowej Ofsted dostępne są informacje na temat zasad przeprowadzania inspekcji w szkołach. Możesz również znaleźć raporty z inspekcji szkół w Twojej okolicy na stronie internetowej: Strona: Twoje władze lokalne(local authority) przekażą Ci listę szkół specjalnych (special schools), jeśli Twoje dziecko jest na etapie otrzymywania orzeczenia o specjalnych potrzebach edukacyjnych (special educational needs). 15

18 Słowniczek (Glossary) Zespół Rozwoju Dziecka (Child development team - CDT) lub Centrum rozwoju dziecka (child development centre (CDC)) grupa specjalistów pracujących razem, oceniająca rozwój i potrzeby dziecka oraz oferująca porady i zapewniająca terapię. CDC zazwyczaj prowadzone jest przez pediatrę (paediatrician) i może zatrudniać logopedów, terapeutów zajęciowych, fizjoterapeutów, psychologów szkolnych, dietetyków, pracowników portage, pielęgniarki środowiskowe - specjalistki oraz doradców nauczycieli. W niektórych rejonach zespoły zlokalizowane są w jednym miejscu i mogą również zatrudniać pracownika opieki społecznej. Opiekun/ka do dziecka (Childminder) jest to osoba, która zapewnia dziecku możliwość nauki i zabawy. Zazwyczaj ma to miejsce w domu opiekuna. Opieka ta może być sprawowana w pełnym lub niepełnym wymiarze godzin. Opiekun/ka do dziecka pracuje na własny rachunek, godziny pracy mogą być elastyczne, oferuje opiekę rano, wieczorem, w sobotę i w niedzielę. Children's centres jest to inna nazwa na Centra dziecięce Pewny Start (Sure Start Children's Centres) Dzienne przedszkola (Day nurseries) przyjmują dzieci w wieku poniżej piątego roku życia i sesja trwa cały dzień. Te przedszkola mogą być zarządzane przez lokalne władze, organizacje wolontariackie, prywatne firmy lub przez indywidualne osoby bądź przez pracodawcę. Dzieci uczęszczają w pełnym lub w nie pełnym wymiarze godzin w zależności od potrzeb rodziców. Ustawa o Nie Dyskryminowaniu Osób Niepełnosprawnych (The Disability Discrimination Act (DDA)) ustawa ta kładzie kres dyskryminacji osób niepełnosprawnych i stanowi prawa tych osób, które odnoszą się do: zatrudnienia, edukacji, transportu i nieruchomości. Ustawa z 1995 roku otrzymała poprawkę ustawy Specjalnych Potrzeb Edukacyjnych i Niepełnosprawności w 2002 roku i tym samym nałożyła nowe obowiązki na szkoły. Akcja Early Years (Early Years Action) jest dodatkowym wsparciem o innym charakterze niż pomoc zazwyczaj zapewniana dzieciom w ośrodkach opieki przedszkolnej. Dodatkowe wsparcie na tym poziomie może oznaczać różne sposoby nauczania, dodatkowy czas spędzony z dorosłym, więcej okazji na pracę w małych grupach, albo okazję do użycia specjalistycznego sprzętu. 16

19 Akcja Early Years Plus (Early Years Action Plus) jest dodatkowym wsparciem o innym charakterze niż pomoc zazwyczaj zapewniana dzieciom w ośrodkach opieki przedszkolnej. Dodatkowe wsparcie na tym poziomie może oznaczać zapewnienie specjalisty lub doradców z zewnątrz ośrodka i szkoły, aby wspierać każdego, kto pracuje z Twoim dzieckiem. Ma to na celu zapoznawanie się z różnymi sposobami nauki oraz zwiększenie jego uczestnictwa w niej. Early Years Development and Childcare Partnership (EYDCP) każde władze lokalne posiadają EYDCP w celu rozwijania i koordynowania lokalnych usług dla dzieci i ich rodzin. Ta współpraca angażuje osoby z różnych instytucji. Zaliczają się do tego lokalni radni, szkoły, osoby zapewniające opiekę dzienną, opiekunowie dzieci, primary care trusts (PCT) oraz rodzice. Program Early Years Foundation Stage (EYFS) - jest to struktura krajowa, która opisuje wczesny rozwój dziecka i wspiera edukacje wszystkich dzieci poniżej piątego roku życia. Grupy Włączające Wczesnego Wsparcia (Early Years Inclusion Teams) usługi poradnictwa władz oświatowych, które specjalizują się we wspieraniu dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi albo mającymi trudności w nauce. Instytucje opieki przedszkolnej (Early years settings) - jest to nazwa ogólna dla żłobków, przedszkoli, grup przedszkolnych, dziennych przedszkoli i dla zaplecza potrzebnego do opieki nad dziećmi poniżej piątego roku życia. Psycholog szkolny (EP) to wykwalifikowany nauczyciel posiadający dodatkowe przeszkolenie jako psycholog. Psychologowie szkolni pomagają dzieciom mającym trudności w nauce, zrozumieniu i komunikowaniu się z innymi. Mogą oni ocenić rozwój Twojego dziecka, zapewnić poradę i wsparcie. Pomoc odwiedzająca cię w domu (Home visiting services) zapewnia wsparcie dla małych dzieci i ich rodzin w domach. Włączanie (Inclusion) jest to edukacja i wsparcie dla dzieci z specjalnymi potrzebami edukacyjnymi albo dzieci niepełnosprawnych i ma to miejsce w szkołach publicznych. Indywidualny Program Nauczania ( Individual Education Plan (IEP)) jest to dokument używany w instytucjach edukacyjnych, który określa cele jakie dziecko ma osiągnąć jak również datę oceny poczynionych postępów. 17

20 Władze lokalne (Local authority) jest to lokalna agencja rządowa odpowiedzialna za zapewnienie edukacji dla dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w twoim rejonie. Szkoła publiczna (Mainstream school) jest to szkoła, która zapewnia edukację w danym rejonie, dla wszystkich dzieci włączając w to dzieci z specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Referent (Named officer) jest to osoba kontaktująca Cię z władzami lokalnymi, jeśli Twoje dziecko jest poddawane ocenie w celu uzyskania orzeczenia o specjalnych potrzebach edukacyjnych (special educational needs). Przedszkola (Nurseries) zapewniają opiekę i nauczanie dla dzieci. Przedszkolanka (Nursery nurses) - to osoba, która ma przeszkolenie i zdolna jest wspierać dziecko we wczesnych etapach jego rozwoju. Zazwyczaj pracuje ona w przedszkolach i szkołach. Nie jest ona pielęgniarką. Terapeuta zajęciowy (Occupational therapist) wykwalifikowany pracownik służby zdrowia, który pracuje z dziećmi mającymi trudności w wykonywaniu codziennych czynności takich jak ubieranie się, mycie i jedzenie. Radzą też na temat wyposażenia i tego, jak domy mogą być modernizowane na przykład, aby dziecko na wózku inwalidzkim mogło łatwiej się tam poruszać. Urząd ds. Standardów Edukacyjnych (Office for Standards in Education Ofsted) Grupy Szansy (Opportunity groups) zaaranżowane grupy przedszkolne przeznaczone specjalnie dla dzieci z dodatkowymi potrzebami lub niepełnosprawnością. Pediatra (Paediatrician) lekarz, który specjalizuje się w pracy z niemowlętami i dziećmi. Centra pomocy rodzicom (Parent partnership services(pps)) - zapewniają wsparcie i porady dla rodziców, których dzieci mają specjalne potrzeby edukacyjne. Podają dokładne i neutralne informacje na temat całego zakresu możliwości dostępnych dla rodziców, nie są stronnicze. Są one po to, aby pomóc rodzicom podjąć decyzje na temat edukacji Ich dzieci. Grupy przedszkolne (Playgroups) zapewniają opiekę w niepełnym wymiarze godzin i edukację przedszkolną dla dzieci w wieku dwóch do pięciu lat. Sesje trwają zazwyczaj przez około 18

21 dwie godziny, ale niektóre sesje mogą być dłuższe. Nie wszystkie grupy przedszkolne są dostępne przez cały dzień lub tydzień, ale niektóre z nich mogą zapewnić więcej godzin dla rodziców, którzy tego wymagają. Grupy przedszkolne są często prowadzone przez wolontariuszy włączając w to rodziców i nie są nastawione na czerpanie zysków. Grupy przedszkolne zaaranżowane specjalnie dla dzieci niepełnosprawnych nazywane są czasami grupami szansy (opportunity groups). Fizjoterapeuta (Physiotherapist) to profesjonalista specjalizujący się w rozwoju fizycznym i motorycznym. Oceniają oni dzieci i opracowują plan, który może pomóc Twojemu dziecku kontrolować ruchy główką, siedzenie, przewracanie się, raczkowanie lub chodzenie. Portage jest usługą edukacyjnych wizyt domowych dla dzieci nieuczęszczających jeszcze do szkoły. Pomoc ta jest zapewniana dla dzieci, które wymagają dodatkowego wsparcia i dla ich rodzin. Usługi portage są zapewniane przez niektóre inspektoraty oświaty. Nauczyciele nauczania indywidualnego (Portage home visitors) - Osoba, która otrzymała szkolenie prowadzone przez National Portage Association, aby mogła pracować z Tobą i Twoim dzieckiem, zazwyczaj w domu. Broszura (Prospectus) dokument, który przedstawia infrastrukturę szkoły i edukację, jaka jest zapewniana. Specjalne potrzeby edukacyjne (Special educational needs(sen)) określa dodatkowe wsparcie, jakiego potrzebuje dziecko z trudnościami w nauce, aby mogło uczestniczyć i uczyć się. Dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi wymagają większego i innego rodzaju wsparcia, które jest zazwyczaj zapewniane dzieciom w tym samym wieku. Koordynator ds. Specjalnych Potrzeb Edukacyjnych (special educational needs coordinator(senco)) jest to nauczyciel pracujący w szkole albo w ośrodku opieki nad dziećmi, który jest w szczególności odpowiedzialny za identyfikowanie dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Zapewnia on odpowiednie wsparcie dla tych dzieci. Kodeks postępowania SEN (SEN Code of Practice ) jest to informator dla Instytucji opieki przedszkolnej, szkół i dla lokalnego inspektoratu oświaty. Wyjaśnia szczegółowo, w jaki sposób wsparcie ma być zapewnione dla dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Szkoły i ośrodki muszą uwzględniać kodeks. 19

22 Ustawa o Specjalnych Potrzebach Edukacyjnych i Niepełnosprawności (Special Educational Needs and Disability Act (SENDA)) - poprawka do ustawy o Nie Dyskryminowaniu Osób Niepełnosprawnych, która nałożyła nowe obowiązki na szkoły i instytucje opieki przedszkolnej. Stanowi o nie dyskryminowaniu niepełnosprawnych uczniów i zwiększa ich dostęp do szkół. Polityka SEN (SEN policy) dokument, tworzony przez szkołę albo lokalny inspektorat oświaty, który wyjaśnia jak szkoła zapewnia naukę i wsparcie dla dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Szkoła specjalna (special school) zapewnia edukację dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Niektóre skupiają się na dzieciach ze szczególnymi niepełnosprawnościami, inne przyjmują dzieci z szeregiem specjalnych potrzeb edukacyjnych. Środowiskowa pielęgniarka specjalistka (specialist health visitor) - to pielęgniarka środowiskowa, która otrzymała dodatkowe przeszkolenie i ma doświadczenie w pracy z małymi dziećmi z różnymi schorzeniami lub niepełnosprawnościami. Logopeda (Speech and language therapist) wykwalifikowany profesjonalista zajmujący się rozwijaniem zdolności komunikacji, zaburzeniami mowy oraz z problemami powiązanymi z jedzeniem i połykaniem. Logopedzi oceniają, diagnozują i rozwijają programy pomagające dzieciom rozwinąć zdolności komunikacyjne, odnosi się to również do języka migowego. Orzeczenie o specjalnych potrzebach edukacyjnych (Statement of special educational needs) - Dokument opisujący trudności w nauce dziecka oraz specjalną pomoc, która będzie mu zapewniona. Lokalny inspektorat oświaty wypisuje orzeczenia dla dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, po tym, jak rodzice i specjaliści określą naturę trudności dziecka i dodatkową pomoc, która jest wymagana. Formalna ocena (Statutory assessment) jest to ocena stwierdzająca, że usługi zapewniające edukację, opiekę zdrowotną, muszą być zapewnione zgodnie z obowiązującym prawem. Centra Dziecięce Pewny Start (Sure Start Children's Centres) jest to organizacja zapewniająca wachlarz usług dla rodzin i dzieci. Świadczy również opiekę nad dziećmi. Często zapewniają opiekę zdrowotną i zaopatrzenie dla dzieci ze specjalnymi potrzebami. 20

23 Wczesne wsparcie (Early Support) Wczesne Wsparcie (Early Support) jest głównym projektem rządowym, który ma na celu lepszą koordynację usług świadczonych dla rodzin posiadających dzieci niepełnosprawne. Wszystkie Broszury z Informacjami ogólnymi (Background information booklets) są dostępne bezpłatnie. Aby zdobyć inne tytuły z tej serii zadzwoń pod numer , używaj poniższych numerów referencyjnych: Wprowadzenie do broszur z informacjami ogólnymi (Introduction to the Background information booklets) Osoby, które możesz spotkać(people you may meet) Opieka nad dzieckiem (Childcare) Pomoc finansowa (Financial help) (Education) Opieka zdrowotna (Health services) Opieka społeczna (Social services) Formalna ocena (Statutory assessmen Education) Pomocne organizacje i przydatne kontakty (Useful contacts and organisations) ES21 ES20 ES22 ES23 ES24 ES25 ES25A ES26 ES19 Pakiet rodzinny Wczesne Wsparcie (Early Support Family pack) (ES1) zawiera wszystkie Broszury z informacjami ogólnymi (Background information booklets) i egzemplarz Akta rodzinne Wczesne Wsparcie (Early Support Family file) (ES5). Akta rodzinne (Family file) zawierają informacje o rodzinie. Pomagają w koordynowaniu wsparcia i w dzieleniu się informacjami a w szczególności, gdy wiele różnych ludzi współpracuje z dzieckiem. Materiały Wczesne Wsparcie (Early Support) po raz pierwszy wydane zostały w roku 2004 po dwuletnim okresie konsultacji z rodzicami, opiekunami i tymi, którzy pracują z rodzinami. Druga edycja, wydana w 2007, zawiera sugestie ulepszające broszury zaproponowane przez osoby korzystające z niej na przełomie lat Jeżeli myślisz, że jakieś z tych materiałów mogą być przydatne dla Ciebie, zapytaj o nie osób pozostających w kontakcie z Twoja rodziną, lub, które pracują z Twoim dzieckiem. Aby dowiedzieć się więcej o Wczesnym Wsparciu (Early Suport) odwiedź stronę

24 Egzemplarze tej publikacji możesz uzyskać pod adresem: DfES Publications PO Box 5050 Sherwood Park Annesley Nottingham NG15 0DJ Tel: Fax: Textphone: Please quote ref: ES20 Crown copyright 2007 Edycja druga Fragmenty tego dokumentu mogą być użyte ponownie dla niekomercyjnych, edukacyjnych lub szkoleniowych celów pod warunkiem, że źródło tekstu jest podane. PPMRP/D32/22456/0207/223