HALINA PIĘKOŚ-MIREK ( ) Wiadomości Botaniczne 58(3/4): , 2014

Transkrypt

1 Polish Botanical Society Elektronicznie podpisany przez Polish Botanical Society DN: c=ie, st=warszawa, o=ditorpolish Bot, ou=standard Certificate, ou=anical SocietySupport, serialnumber=pt , title=managing E, sn=otreba, givenname=org.plpiotr, cn=polish Botanical Society Data: :48:49 +02'00' ROZSTANIA Wiadomości Botaniczne 58(3/4): , 2014 HALINA PIĘKOŚ-MIREK ( ) Halina Maria Piękoś urodziła się 15 lipca 1939 roku w Cieszynie w rodzinie Kazimiery (z d. Mech) i Kazimierza Piękosia wówczas sędziego, a po wojnie adwokata i radcy prawnego Akademii Górniczo-Hutniczej, Politechniki Krakowskiej i Zbiorów Narodowych na Wawelu. W latach uczęszczała do szkoły podstawowej oraz liceum ogólnokształcącego w Krakowie. Po zdaniu matury z wyróżnieniem w roku 1957, rozpoczęła studia na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Jagiellońskiego, które ukończyła w 1962 roku również z wyróżnieniem, otrzymując jako jedyna na roku bardzo prestiżową wówczas nagrodę Rektora tej uczelni. Pracę magisterską pt. Roślinność nadpotokowa w Dolinach: Bystrej, Suchej Wody i Pańszczycy w Tatrach wykonała pod kierunkiem prof. dr. Bogumiła Pawłowskiego. Pracę zawodową rozpoczęła 1 X 1962 jako stażystka (1962/63), a następnie, jako asystentka ( ) w Katedrze Systematyki i Geografii Roślin Uniwersytetu Jagiellońskiego. W okresie od 1 X 1965 do 31 X 1976 pracowała Ryc. 1. W Alpach Szwajcarskich, 1973 (fot. K. Ammann). Fig. 1. In the Swiss Alps, 1973 (photo K. Ammann). This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 3.0 License (creativecommons.org/licenses/by/3.0/), which permits redistribution, commercial and non-commercial, provided that the article is properly cited. The Author(s) 2014 Published by Polish Botanical Society 114

2 najpierw na stanowisku starszego asystenta ( ) a później adiunkta ( ) w Instytucie Botaniki PAN w Zakładzie Systematyki Roślin Naczyniowych kierowanym przez prof. B. Pawłowskiego, a po jego tragicznej śmierci w roku 1971, pod kierownictwem ówczesnego docenta Adama Jasiewicza. Stopień doktora uzyskała w 1968 roku na podstawie rozprawy pt. Rozmieszczenie roślin regla dolnego i górnego na Sarniej Skale, Krokwi i Łysankach w Tatrach (jej promotorem był prof. dr B. Pawłowski, a recenzentami ówcześni docenci: Jan Kornaś i Kazimierz Zarzycki). Z dniem 1 XI 1976 rozpoczęła pracę w Zakładzie (obecnie Instytucie) Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk w Krakowie. W tym samym roku, 1976, wyszła za mąż za Zbigniewa Mirka, przyjmując odtąd dwuczłonowe nazwisko Halina Piękoś-Mirek. W latach pracowała na stanowisku adiunkta, a od 1994 roku docenta, po uzyskaniu w lutym tegoż roku stopnia doktora habilitowanego na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi UJ na podstawie rozprawy pt. Zróżnicowanie morfologiczne i rozmieszczenie krytycznych gatunków z rodzaju Dryopteris w Europie Środkowej i umiarkowanej strefie Azji (recenzentami pracy byli: prof. dr hab. J. Kornaś, prof. dr hab. Krzysztof Rostański i prof. dr hab. Romuald Olaczek). Jej dorobek naukowy obejmuje łącznie 518 prac publikowanych (w tym kilkanaście monograficznych opracowań książkowych) oraz blisko 150 opracowań pozostawionych w rękopisach (głównie minimonografie gatunków endemicznych) oraz pięć obszernych monografii. Jedna trzecia całości dorobku to publikacje samodzielne, a pozostałe wspólne z innymi autorami. Ponadto na jej dorobek składa się 25 niepublikowanych ekspertyz oraz innych opracowań. Wśród publikacji większość stanowią prace naukowe (artykuły, rozprawy i monografie). Znacząca część dorobku to prace popularno-naukowe (w tym kilka książek, rozdziały w książkach i artykuły) oraz inne prace (publikowane recenzje, sprawozdania z ważnych wydarzeń naukowych, notatki, opracowania do przewodników, doniesienia z konferencji, mapy). Około trzydziestu spośród jej prac to publikacje w czasopismach zagranicznych następujących Ryc. 2. Z rodzicami (archiwum rodzinne). Fig. 2. With parents (family archive). 115

3 Ryc. 3. Lata dziecięce (archiwum rodzinne). Fig. 3. Childhood (family archive). krajów: Czech (1 praca), Niemiec (1), Słowacji (11), Szwajcarii (5), USA (1), Wielkiej Brytanii (1), b. ZSRR (3) oraz Chin (2). Czasopisma, w których publikowała to: Botanica Helvetica, Botaničeskij Žurnal, Bjulleten Glavnogo Botaničeskogo Sada, Biologia (Bratislava), Zborník Prác o Tatranskom Národnom Parku [TANAP-e], Fern Gazette, Mountain Research and Development, Veröffentlichungen des Geobotanischen Institutes der Eidg. Techn. Hochschule, Stiftung Rübel, Oecologia Montana, IUCN Newsletter Central and Eastern Europe, Acta Phytotaxonomica Sinica. Za jedną ze swych publikacji otrzymała nagrodę Sekretarza Naukowego PAN, a za cztery inne (trzy publikacje oraz jedna niepublikowana ekspertyza) wyróżnienie Sekretarza II Wydziału PAN. Czerwona Księga Karpat Polskich pod jej redakcją i z jej głównym współautorstwem otrzymała ogólnopolską nominację Komitetu Botaniki PAN do nagrody Premiera RP. Zostawiła także blisko 150 maszynopisów (głównie minimonografii gatunków endemicznych przygotowanych samodzielnie lub we współpracy z innymi autorami) oraz pięć obszernych współautorskich i współredagowanych przez nią syntez, nad którymi pracowała przez wiele lat. Są wśród nich tak podstawowe dla naszej flory dzieła, jak: Atlas rozmieszczenia flory roślin naczyniowych Tatrzańskiego Parku Narodowego, Distribution Atlas of the high mountain vascular plants in the Carpathians, Endemic vascular plants in Poland czy Księga Endemitów Polski. Rośliny Naczyniowe. Warto także wspomnieć o opracowanej przez nią w roku 1999 dla Ministerstwa Środowiska pierwszej Bazie danych obcych gatunków roślin inwazyjnych lub potencjalnie inwazyjnych w Polsce. Udostępniana na stronie Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie i rozwijana od tamtego czasu, służy jako podstawowe źródło informacji na temat tej jakże ważnej dziś w skali globalnej przyczyny zagrożenia bioróżnorodności. Problematyka publikacji naukowych (także popularno-naukowych) obejmuje głównie prace z zakresu systematyki, florystyki i fitogeografii, ekologii oraz zagrożenia flory Polski i ochrony gatunkowej. 116

4 TEMATYKA PRAC BADAWCZYCH W początkowym okresie aktywności naukowej Haliny Piękoś-Mirkowej tematyka jej prac dotyczy taksonomii roślin naczyniowych (zwłaszcza paproci), florystyki i fitogeografii, później także synantropizacji i antropogenicznych przekształceń szaty roślinnej gór (zwłaszcza Tatr i Podtatrza) oraz ochrony przyrody, ze szczególnym uwzględnieniem oceny zagrożeń i metod ochrony gatunków rzadkich i endemicznych, w oparciu o badania z zakresu autekologii i biologii gatunków. Badania z zakresu taksonomii zaowocowały publikacjami poświęconymi rodzajom: Eupatorium, Chrysanthemum, Leucanthemum, Tanacetum i Dendranthema do XII tomu Flory polskiej (1971), rodzajom: Cichorium, Lapsana, Podospermum, Scorzonera i Prenanthes do XIII tomu (1973) oraz rodzajom Dryopteris, Polystichum, Athyrium i Matteucia do nieopublikowanego jeszcze pierwszego tomu kolejnego wydania Flory.... Z innych całościowych syntez poświęconych florze Polski warto wymienić dwa kolejne wydania syntetycznej Krytycznej listy roślin naczyniowych Polski Vascular plants of Poland. A checklist (1995) i znacznie poszerzoną, poprawioną i uzupełnioną wersję pod zmienionym tytułem Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist (2002). Obejmuje ona wszystkie obowiązujące nazwy łacińskie i polskie rodzimych, zadomowionych, częściej uprawianych i przejściowo zawlekanych gatunków roślin naczyniowych z terenu naszego kraju oraz ważniejszą synonimikę (w sumie kilkanaście tysięcy nazw podstawowych i synonimów łacińskich oraz polskich). W pracy tej poddano weryfikacji wszystkie gatunki podawane z naszego kraju oraz ich status we florze. Jest także jednym z czterech współautorów nowej, obejmującej ponad 2500 gatunków tzw. Małej Flory pt. Rośliny naczyniowe Polski (Krytyczny klucz do oznaczania gatunków roślin kwiatowych i paprotników), do której opracowała ponad 500 gatunków i bardzo liczne ryciny, a która jest obecnie przygotowywana do druku (współautorzy Z. Mirek oraz A. Zając i M. Zając). Jej główne zainteresowania skupiały się przede wszystkim na grupie paproci, a zwłaszcza na rodzaju Dryopteris. Tego właśnie rodzaju dotyczą 22 publikacje, z których 9 stanowiło podstawę rozprawy habilitacyjnej pt. Zróżnicowanie morfologiczne i rozmieszczenie krytycznych gatunków z rodzaju Dryopteris w Europie środkowej i umiarkowanej strefie Azji. Niemal wszystkie naukowe publikacje z tego zakresu znalazły szerokie odbicie w literaturze zagranicznej. Były i są nadal cytowane w licznych pracach szczegółowych oraz opracowaniach syntetycznych, m.in. w najbardziej renomowanej środkowoeuropejskiej florze Hegiego Illustrierte Flora von Mitteleuropa (1984), czy w Atlas of North European Vascular Plants: North of the tropic of Cancer Hultena (1986) a także w Atlas Florae Europaeae (1999). Publikacja pt. Perispore sculpture of Dryopteris cristata and those in Ryc. 4. Z czasu pierwszej Komunii Świętej (archiwum rodzinne). Fig. 4. First Holy Communion time (family archive). 117

5 the D. dilatata complex in Poland (1975) była pierwszą pracą botaniczną w Polsce wykonaną z zastosowaniem skaningowego mikroskopu elektronowego. Artykuł pt. The Dryopteris dilatata complex in the Soviet Far East (1987) napisała na zaproszenie jej do udziału w jubileuszowym tomie czasopisma Botanica Helvetica poświęconym profesorowi Tadeuszowi Reichsteinowi z Bazylei, laureatowi nagrody Nobla, a zarazem jednemu z najwybitniejszych XX-wiecznych pteridologów. W roku 1998 na zaproszenie Redaktora jubileuszowego tomu Acta Phytotaxonomica Sinica, dedykowanego wybitnemu chińskiemu pteridologowi prof. Ren-Chang Chingowi w setną rocznicę jego urodzin, przygotowała dwa artykuły: Endangerment and conservation of pteridophytes in Poland i Ecological Atlas of Pteridophytes of the Tatra Mts (S. Poland) selected ecodiagrams (współautorzy: Z. Mirek, A. Miechówka). Przeważająca większość jej publikacji dotyczy obszaru Tatr i Podtatrza. Badaniom flory tego obszaru poświęciła ponad 50 lat pracy. Rezultatem ponad 50-letnich badań, prowadzonych często we współpracy z mężem, jest kilkanaście obszerniejszych prac problemowych oraz liczne notatki florystyczne i mniejsze opracowania, w których podała m.in. kilkadziesiąt nowych dla flory Tatr, a niekiedy i dla Polski, gatunków roślin naczyniowych. Syntezą badań florystycznych jest (przygotowywany obecnie do druku) Atlas rozmieszczenia gatunków roślin naczyniowych w Tatrzańskim Parku Narodowym, który realizowała do ostatnich chwil swego życia w ramach kierowanego przez siebie projektu Narodowego Centrum Nauki. Obejmuje on punktowe i punktowo-powierzchniowe mapy rozmieszczenia blisko 1200 gatunków rodzimych i synantropijnych występujących na obszarze Tatr Polskich. Szczególną uwagę w badaniach tatrzańskich poświęciła rzadkim i endemicznym gatunkom roślin naczyniowych Tatrzańskiego Parku Narodowego. Znalazło to wyraz w kilkunastu publikacjach, a zwłaszcza w obszernej rozprawie pod tytułem Rzadkie taksony roślin naczyniowych na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego ich zagrożenie ze strony turystyki oraz problemy ochrony (1982), oraz w monografii pt. Ekologia, zagrożenie i ochrona rzadkich gatunków roślin górskich (1990), a także w artykule pt. Aktualne problemy ochrony zasobów genowych roślin naczyniowych w Tatrzańskim Parku Narodowym (1986). Osobne artykuły poświęciła niektórym bardzo rzadkim gatunkom (np. Cotoneaster tomentosus, Oxytropis halleri, Artemisia eriantha, Pulsatilla vernalis). W monografii pt. Endemic vascular plants in the Polish Tatra Mts. Distribution and ecology (1996) (współautorzy: Z. Mirek, A. Miechówka) podała charakterystyki fitogeograficzne, siedliskowe i fitocenotyczne 35 endemitów. W pracy tej przedstawiła także na nieco szerszym tle zjawisko endemizmu we florze Tatr, dyskutując i prezentując różne klasyfikacje endemitów występujących w Tatrach, Ryc. 5. Z Różą Rajchel (później Kaźmierczakową) z lewej, Anną Pacyną (w środku) na dworcu autobusowym w Zakopanem z czasu wykonywania pracy magisterskiej w Tatrach (archiwum rodzinne). Fig. 5. At the bus station in Zakopane from the left: Róża Rajchel (later married name Kaźmierczakowa), Anna Pacyna, Halina Piękoś (family archive). 118

6 ich częstość, rozmieszczenie pionowe, typy zasięgowe, przywiązanie do różnego rodzaju podłoża i fitocenoz oraz zagrożenie gatunków endemicznych na obszarze Tatr Polskich. Druga część tej pracy, w formie atlasu ekologicznego, jest graficzną prezentacją danych dotyczących rozmieszczenia oraz warunków siedliskowych i fitocenotycznych poszczególnych gatunków endemicznych. Próbą głębszego wniknięcia w istotę pionowych granic zasięgowych roślin w naszych górach jest wspomniana już jej rozprawa doktorska pt. Rozmieszczenie roślin regla dolnego i górnego na Sarniej Skale, Krokwi i Łysankach w Tatrach (1968). Starała się w niej odpowiedzieć na dwa ważne pytania: 1) czy rozmieszczenie wybranych grup gatunków uchodzących za charakterystyczne dla pięter roślinności koresponduje z piętrowym układem roślinności wyróżnionym na podstawie fitosocjologicznej, 2) które czynniki środowiskowe są najprawdopodobniej odpowiedzialne za istnienie górnych granic występowania roślin tzw. dolnoreglowych na badanym terenie. We współpracy z mężem prowadziła od 1973 roku badania nad florą synantropijną Tatr (zarówno polskich jak i słowackich) oraz północnego i południowego Podtatrza. Rezultatem tych badań było 8 publikacji, z których bardziej znaczącymi są: rozprawa pt. Flora synantropijna w otoczeniu obiektów turystycznych w Tatrach (1982) oraz monografia pt. Flora synantropijna Kotliny Zakopiańskiej (1987). Inwentaryzacja gatunków synantropijnych na obszarze Kotliny Zakopiańskiej, wykonana metodą kartogramów w sieci kwadratów o boku m, jest jedną z najbardziej szczegółowych dokumentacji tego typu w Polsce; stworzyła ona bardzo dobre podstawy do rejestrowania w przyszłości zmian zachodzących we florze synantropijnej tego terenu. Antropogeniczne przekształcenia szaty roślinnej w Tatrzańskim Parku Narodowym (1981) to kolejna publikacja poświęcona synantropizacji flory i roślinności Tatr Polskich. Zaprezentowano w niej jakościowo- -ilościowy obraz przemian flory i roślinności Tatr Polskich oraz jego kartograficzne ujęcie. W publikacjach tych przedstawiono m.in. niektóre ogólne prawidłowości i mechanizmy rządzące procesami synantropizacji flory w obszarach górskich, co pozwoliło na postawienie prognoz na przyszłość. Określono również stopień zagrożenia rodzimej flory TPN ze strony obcych przybyszów synantropijnych. Obszaru Tatr Polskich dotyczą również dwa artykuły opublikowane (wspólnie z Z. Mirkiem) w Kalifornii i Zurychu (1992) oraz 80-stronicowa synteza geobotaniczna pt. Szata roślinna Tatr Polskich (1995). Wsród opracowań tatrzańskich warto wymienić współredakcję i współautorstwo blisko 800-stronicowej monografii zatytułowanej Przyroda Tatrzańskiego Parku Narodowego (1996) oraz ponad 400-stronicowej monografii Przyroda Kotliny Zakopiańskiej (1993). Warto wymienić także syntetyczny rozdział poświęcony szacie roślinnej Zakopanego i jej przemianom w monografii przygotowywanej na 400-lecie miasta (1991). Ryc. 6. Z ukochanym Barusiem (archiwum rodzinne). Fig. 6. With beloved dog Baruś (family archive). 119

7 Mirek / Halina Piękoś-Mirek ( ) Drugim, poza Tatrami, obszarem badań florystycznych i geobotanicznych było pasmo Wielkiej Raczy w Beskidzie Żywieckim. Badania te prowadziła w polskiej części pasma wspólnie z doc. dr Anną Pacyną, a po stronie słowackiej samodzielnie. Opublikowała z tego terenu dwie prace, w tym obszerny artykuł pt. Prispevok k flore skupiny Velkej Race a skupiny Ususta (Zapadne Beskydy) (1990), który zawiera rozmieszczenie kilkudziesięciu rzadkich lub nowych dla tej części Beskidów słowackich, gatunków roślin naczyniowych. Syntezę dotyczącą szaty roślinnej całych polskich Karpat opublikowała (wspólnie z Z. Mirkiem) w Zurychu (1992). Jest także współautorką przygotowanego do druku atlasu wysokogórskiej flory całego łuku Karpat (red. Z. Mirek, 2015). Poza Karpatami prowadziła przez kilka lat badnia florystyczne w Górach Świętokrzyskich, czego rezultatem jest monografia pt. Rośliny naczyniowe Nadleśnictwa Bliżyn w Górach Świętokrzyskich (1971). W zakresie szeroko pojętej ochrony przyrody Halina Piękoś-Mirkowa prowadziła badania dotyczące zarówno problematyki ochrony obszarowej jak i ochrony gatunkowej. Większość z opublikowanych przez nią prac dotyczy parków narodowych, parków krajobrazowych i rezerwatów, takich jak: Tatrzański Park Ryc. 7. Podczas miesięcznego pobytu badawczego w Alpach Szwajcarskich (1973) z przyszłym mężem Zbigniewem Mirkiem (fot. K. Ammann). Fig. 7. During monthly scientific stay in Swiss Alps (1973) with the future husband Zbigniew Mirek (photo K. Ammann). The Author(s) 2014 Published by Polish Botanical Society Wiadom Bot 58(3/4):

8 Narodowy, Żywiecki Park Krajobrazowy czy rezerwat Świnia Góra w Górach Świętokrzyskich. W oparciu o wyniki uzyskane dla obszaru Tatrzańskiego Parku Narodowego wypracowała podstawy waloryzacji obszarów chronionych bazujące na kryteriach rozmieszczenia i zasobów rzadkich oraz reliktowych i endemicznych gatunków roślin. Dla pięciu gatunków bardzo rzadkich i zagrożonych wykonała modelowe badania uwzględniające biologię i wymagania siedliskowe każdego z gatunków oraz biotyczne zależności, a także stopień i przyczyny zagrożenia. W ich wyniku przedstawiła teoretyczne i praktyczne aspekty ochrony małych populacji rzadkich i ginących gatunków roślin naczyniowych. Podsumowanie problematyki współczesnej ochrony gatunkowej stanowi publikacja pt. Ochrona gatunkowa roślin w Polsce stan, funkcjonowanie, potrzeby (1990) oraz obszerny źródłowy Atlas Roślin Chronionych (2003), a także dwa, znacząco różniące sie od siebie zakresem, wydania książki Rośliny chronione (2003 i 2006 współautor wszystkich trzech pozycji Z. Mirek). Zawierają one szczegółowe opracowania rozmieszczenia, charakterystykę wymagań siedliskowych i fitocenotycznych, biologii, liczebności populacji, stanu zasobów oraz zagrożenia wszystkich gatunków roślin prawnie chronionych w naszym kraju. Dużo uwagi w badaniach poświęciła problematyce zagrożenia flory Karpat polskich a zwłaszcza flory Tatr. Te zagadnienia znalazły swój wyraz w kilku publikacjach oraz w syntezie, którą stanowi Czerwona lista wymarłych, rzadkich i zagrożonych roślin naczyniowych w Karpatach polskich (Mirek, Piękoś-Mirkowa 1992). Ponadto opracowała samodzielnie lub we współautorstwie 26 gatunków (tj. ok. 13% wszystkich) do pierwszego wydania Polskiej czerwonej księgi roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe (red. K. Zarzycki i R. Kaźmierczakowa 1993). Do najnowszego, trzeciego wydania Polskiej czerwonej księgi roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe (2014) opracowała łącznie 43 gatunki. Na osobną uwagę zasługuje powstała z jej inicjatywy i pod jej główną redakcją (współredaktor Z. Mirek) Czerwona Księga Karpat Polskich. Rośliny naczyniowe (2008). Jest to obszerna, ponad 600-stronicowa, bogato ilustrowana monografia formatu A4, do której opracowała samodzielnie lub we współautorstwie aż 90 (czyli 35%) spośród wszystkich 257 gatunków. Publikacja ta w znaczący sposób przyczyniła się do powstania trzeciego, znacznie poszerzonego wydania ogólnopolskiej Czerwonej Księgi. Jej naukową aktywność dobrze oddaje udział w projektach badawczych. Było ich aż 10 na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat jej życia. Wśród nich są aż trzy projekty realizowane w ramach grantów Unii Europejskiej. Wszystkie projekty wymieniono poniżej: Grant KBN pt. Endemiczne gatunki roślin w Tatrzańskim Parku Narodowym rozmieszczenie, warunki siedliskowe, ochrona (kierownik grantu H. Piękoś-Mirkowa). Grant realizowany w latach , ukończony z oceną znakomity, Grant KBN pt. Rośliny naczyniowe Polski krytyczny klucz do oznaczania gatunków roślin kwiatowych i paprotników (współautor H. Piękoś-Mirkowa); grant Instytutu Botaniki PAN realizowany w latach , ukończony z oceną znakomity, Grant MNiSW/NCN pt. Wikaryzm i pseudowikaryzm we florze Polski wzorce przestrzenne i uwarunkowania środowiskowe (wykonawca H. Piękoś-Mirek), grant Instytutu Botaniki PAN realizowany w latach , Grant MNiSW/NCN pt. Atlas rozmieszczenia, wzorce przestrzenne i analiza fitogeograficzna flory roślin naczyniowych Tatr (kierownik grantu H. Piękoś-Mirek, później Z. Mirek), grant Instytutu Botaniki PAN realizowany w latach , Grant MNiSW/NCN pt. Ekogeograficzna i filogeograficzna analiza zjawiska mylonitowego we florze roślin naczyniowych Tatr (wykonawca H. Piękoś-Mirek), grant Instytutu Botaniki PAN realizowany w latach , Grant Fundacji Ekofundusz pt. Restytucja zagrożonych gatunków roślin na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego (współautor 121

9 i współwykonawca grantu H. Piękoś-Mirkowa), grant Ogrodu Botanicznego w Powsinie realizowany w latach , Grant LACOPE EVK2-CT (Landscape Development, Biodiversity and co-operative Livestock Systems in Europe) w ramach 6 Programu ramowego UE (współrealizator H. Piękoś-Mirek), grant prowadzony w IB PAN w latach , IPA Important Plant Areas in Central and Eastern Europe (współrealizator H. Piękoś- -Mirek), grant prowadzony w IB PAN w latach , Grant GOCE-CT IntraBioDiv (Tracking surrogates for intraspecific biodiversity: towards efficient selection strategies for the conservation of natural genetic resources using comparative mapping and modelling approaches) w ramach 7 Programu Ramowego UE (współrealizator H. Piękoś-Mirek), grant prowadzony w IB PAN w latach , Grant EU nr 2: FP : ECOCHANGE Challenges in assessing and forecasting biodiversity and ecosystem changes in Europe (współrealizator H. Piękoś-Mirek), grant prowadzony w IB PAN w latach Niemniej ważna była jej aktywność organizacyjna, która obejmowała zestawione poniżej formy działalności. AKTYWNOŚĆ ORGANIZACYJNA I REDAKCYJNA członek Polskiego Towarzystwa Botanicznego, kierownik Tatrzańskiej Stacji Terenowej oraz Górskiego Ogrodu Botanicznego Instytutu (wcześniej Zakładu) Ochrony Przyrody PAN oraz (do 2006) kierownik Zakładu Ochrony Szaty Roślinnej IOP PAN, zastępca redaktora czasopisma Ochrona Przyrody, sekretarz Zespołu Koordynacji Badań Komitetu Zagospodarowania Ziem Górskich PAN, członek Rady Redakcyjnej a w latach członek zespołu Ryc. 8. W towarzystwie uczestników Kongresu Pacyficznego w dalekowschodnim Chabarowsku, Z prawej strony wybitny polski ornitolog, późniejszy profesor Z. Głowaciński (archiwum rodzinne). Fig. 8. In the company of participants in the Pacific Congress, in Far Eastern Khabarovsk (Russia), First from the right outstanding Polish ornitologist, professor Zygmunt Głowaciński (family archive). 122

10 Mirek / Halina Piękoś-Mirek ( ) redakcyjnego czasopisma Chrońmy Przyrodę Ojczystą, współzałożyciel i członek Prezydium Zarządu Towarzystwa Ochrony Tatr, członek Komisji Ochrony Roślin przy PROP, członek Rady Naukowej Tatrzańskiego Parku Narodowego ( członek Prezydium), członek Rady Redakcyjnej czasopisma Oecologia Montana (Słowacja), członek American Rock Garden Society, członek Species Survival Commission IUCN The World Conservation Union, (Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody), członek Rady Naukowej Ogrodu Botanicznego PAN w Powsinie, członek Rady Ogrodów Botanicznych i Arboretów, członek Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, współzałożyciel i członek Polskiego Towarzystwa Ogrodów Botanicznych i Arboretów, członek Sekcji Ekologii i Ochrony Przyrody w Komitecie Badań Naukowych, członek Rady Redakcyjnej czasopisma Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica. Od 1978 roku była członkiem zespołu redakcyjnego czasopisma Ochrona Przyrody pełniąc od roku 1991 obowiązki zastępcy redaktora naczelnego. Od 1991 roku wchodziła w skład Rady Redakcyjncj czasopisma Oecologia Montana (Słowacja). Ponadto w latach była członkiem Rady Redakcyjnej czasopisma Chrońmy Przyrodę Ojczystą, a następnie weszła Ryc. 9. Z mężem Słomniki, 1978 (fot. W. Piękoś). Fig. 9. With her husband living in Słomniki town, 1978 (photo W. Piękoś). The Author(s) 2014 Published by Polish Botanical Society Wiadom Bot 58(3/4):

11 w skład zespołu redakcyjnego i przez pewien czas pełniła funkcję zastępcy redaktora. Była także członkiem Rady Redakcyjnej Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica w latach W latach uczestniczyła w pracach Komitetu Zagospodarowania Ziem Górskich, jako sekretarz Zespołu Koordynacji Badań. Ponadto była współzałożycielem i członkiem Prezydium Zarządu Towarzystwa Ochrony Tatr ( ) oraz członkicm komisji ds. Raportu o stanie Tatr ( ) i członkiem Komisji Ochrony Roślin przy powoływanej przez Ministra Środowiska Państwowej Radzie Ochrony Przyrody ( ). W latach wchodziła w skład powoływanej przez tegoż Ministra Rady Naukowej Tatrzańskiego Parku Narodowego ( jako członek Prezydium Rady). Od 1996 do 2006 roku była członkiem Rady Naukowej Ogrodu Botanicznego PAN w Powsinie oraz członkiem Rady Ogrodów Botanicznych i Arboretów. W 1997 roku była członkiem-założycielem Polskiego Towarzystwa Ogrodów Botanicznych i Arboretów, a od 1992 członkiem American Rock Garden Society i (od 1995) członkiem Species Survival Commission IUCN (Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody). Od roku 1997 brała udział w pracach Sekcji Ekologii i Ochrony Przyrody Komitetu Badań Naukowych jako członek tej komisji i superrecenzent. Od 1962 aż do 2013 roku była członkiem Polskiego Towarzystwa Botanicznego, a w latach członkiem Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego. Była także członkiem-założycielem (od 2001) Fundacji im. Zofii i Witolda Paryskich oraz członkiem Rady tej fundacji do końca (tj. do 2013). Dodatkowo warto wspomnieć także takie formy jej aktywności jak: Redakcja opracowania pt. Ekologia, zagrożenie i ochrona rzadkich gatunków roślin górskich (Studia Naturae 33, 1990), Współredakcja monografii pt. Przyroda Kotliny Zakopiańskiej poznanie, przemiany, zagrożenia i ochrona (Tatry i Podtatrze 2, 1993), Współredakcja monografii pt. Przyroda Tatrzańskiego Parku Narodowego (Tatry i Podtatrze 3, 1996), Współredakcja Czerwonej Księgi Karpat Polskich (2008), Organizacja i prowadzenie wycieczek botanicznych w Tatrach w ramach jubileuszowego 50 Zjazdu Polskiego Towarzystwa Botanicznego (1995). DZIAŁALNOŚĆ DYDAKTYCZNA Jej działalność dydaktyczna, od której rozpoczęła swą pracę zawodową na Uniwersytetcie Jagiellońskim, zmieniała się w ciągu jej życia naukowego. Poniższe zestawienie odnotowuje jedynie ważniejsze wydarzenia z tego zakresu: staż i asystentura w Katedrze Systematyki i Geografii Roślin Uniwersytetu Jagiellońskiego, zakładowy opiekun praktyk (opieka merytoryczna oraz organizacja każdego roku w miesiącach od kwietnia do września praktyk naukowych dla studentów biologii z uczelni krajowych i zagranicznych oraz praktyk specjalistycznych dla studentów Wydziału Ogrodnictwa AR), uczestnictwo w międzynarodowym programie kształcenia studentów TEMPUS, opiekun pracy dyplomowej p. Kathrin Melnyk studentki biologii z Uniwersytetu w Osnabrück (temat pracy Okologische Untersuchungen der Wiesengesellschaften in der montanen Stufe des Tatragebirges ), opiekun pracy magisterskiej p. Natalii Biełokoz z Wydziału Biologii Uniwersytetu Śląskiego, opiekun pracy magisterskiej p. Jadwigi Grucel z Wydziału Ogrodnictwa Akademii Rolniczej w Krakowie. Ponadto sprawowała opiekę merytoryczną nad stażystami z placówek naukowych krajowych (Ogród Botaniczny PAN 4 osoby, Uniwersytet Śląski 1 osoba) i zagranicznych (Bułgaria 1 osoba, Ukraina 1 osoba). 124

12 Praca dydaktyczna pojawiła się już, jak wspomniano, u początków jej działalności naukowej, przede wszystkim w latach , kiedy była zatrudniona na Uniwersytecie Jagiellońskim i prowadziła regularne zajęcia ze studentami. Później, w Instytucie Botaniki PAN, organizowała w latach cykl seminariów z systematyki i cytologii roślin dla uczestnikow studium doktoranckiego. W Instytucie Ochrony Przyrody w latach pełniła obowiązki zakładowego opiekuna praktyk studenckich, prowadząc zajęcia i organizując co roku w miesiącach kwiecień wrzesień praktyki naukowe dla studentów po III roku biologii oraz praktyki specjalistycznc dla studentów Wydziału Ogrodniczego Akademii Rolniczej. W latach pod kierunkiem Haliny Piękoś-Mirkowej wykonała swą pracę dyplomową pt. Ein vegetationskundlich-ökologischer Vergleich von Wiesengesellschaften in der montanen Stufe der westlichen Tatra (Polen) studentka biologii z Uniwersytetu w Osnabrück. W latach sprawowała opiekę nad pracą magisterską studentki biologii z Uniwersytetu Śląskiego, a w latach nad pracą magisterską poświęconą florze Polany Molkówka studentki ówczesnej Akademii Rolniczej w Krakowie. Od 1994 roku uczestniczyła w międzynarodowym programie kształcenia studentów TEMPUS. Ponadto pod jej kierunkiem odbywali staże naukowe młodzi pracownicy naukowi z kraju (4 osoby z Ogrodu Botanicznego w Powsinie po 1 tygodniu oraz mgr Teresa Nowak z Uniwersytetu Śląskiego 2 tygodnie), z Bułgarii (Daniela Ivanova z Instytutu Botaniki BAN z Sofii 5 tygodni) i Ukrainy (Aleksander Nedorub z Instytutu Botaniki we Lwowie 8 tygodni) i kilka innych osób (nie licząc corocznych praktyk studenckich, które prowadziła przez wiele lat). Wielokrotnie udzielała także licznych konsultacji, corocznie oznaczając lub sprawdzając oznaczenia materiałów zielnikowych (zwłaszcza z grupy Pteridophyta) oraz kilku innych krytycznych grup dla botaników z Polski oraz zagranicy. Charakter dydaktyczny mają rownież jej publikacje popularne i popularno-naukowe, do których można zaliczyć kilkadziesiąt artykułów, Ryc. 10. Z dr Zofią Radwańską-Paryską (pierwszą kierowniczką Tatrzańskiej Stacji) i bratanicą Justyną w Ogrodzie Tatrzańskiej Stacji w Zakopanem; początek lat (fot. Z. Mirek). Fig. 10. In botanic garden at the Field Tatra Station in Zakopane from the left: dr Zofia Radwańska-Paryska (first Field Tatra Station manager), Halina Piękoś-Mirek and her niece Justyna (photo Z. Mirek). foldery, wydawnictwa książkowe, zwłaszcza cztery ilustrowane przewodniki o roślinach górskich (wspólnie z Z. Mirkiem) i trzy książki o roślinach chronionych, a także tłumaczenie z języka angielskiego książki pt. Wielki Zielnik Medyczny. Wyniki badań nad szatą roślinną Tatr i jej ochroną upowszechniała również w audycjach radiowych, filmie dla Telewizji Polskiej oraz nakręconym pod koniec lat 90. ubiegłego stulecia filmie dydaktycznym o roli Górskiego Ogrodu Botanicznego w Zakopanem w ochronie ex situ rzadkich i zagrożonych roślin górskich. 125

13 WSPÓŁPRACA NAUKOWA Z ZAGRANICĄ Współpraca naukowa z placówkami zagranicznymi obejmowała, poza realizacją dużych projektów naukowych o zasięgu europejskim, także wyjazdy zagraniczne na staże, kongresy, konferencje i badania naukowe do takich krajów jak: Austria, Bułgaria, Chiny, Czechy, Finlandia, Francja, Grecja, Gruzja, kraje b. Jugosławii, Niemcy, Norwegia, Rosja, Rumunia, Słowacja, Szwajcaria, Szwecja, Ukraina, Węgry i Włochy. Współpracowała z ośrodkami i botanikami także w wielu innych krajach. Najważniejsze instytucje zagraniczne, z którymi utrzymywała kontakty i współpracę przez różnie długi czas, to m.in.: Instytut Eksperymentalnej Biologii i Ekologii SAV, Bratysława Forstwissenschaftliche Fakultät Lehreinheit für Biometrie Uniwersytetu we Fryzyndze (Freising), Niemcy Institute of Terrestial Ecology, Bangor Université de Picardie Jules Verne, Amiens Instytut Botaniki Bułgarskiej Akademii Nauk, Sofia American Rock Garden Society Species Survival Commission IUCN Institute of Botany, Pekin Institute of Applied Ecology, Shenyan Glavnyj Botaničeskij Sad, Moskwa czasopismo Oecologia Montana, Słowacja Natural History Muzeum, Londyn Institut für Bodenkultur, Wiedeń Uniwersytet i Ogród Botaniczny, Bukareszt Uniwersytet i Ogród Botaniczny, Cluj-Napoca Instytut Botaniczny Uniwersytetu Berneńskiego, Berno Instytut Botaniki Uniwersytetu w Wiedniu Naturhistorisches Museum, Wiedeń Instytut Botaniki Uniwersytetu Karola, Praga Instytut Botaniki Akademii Nauk ZSRR, Leningrad (obecnie St. Petersburg) Instytut Botaniki Czeskiej Akademii Nauk, Průhonice k. Pragi. Ponadto warto wspomnieć takie wydarzenia jak: współorganizacja i prowadzenie międzynarodowej wycieczki botanicznej w Tatry w ramach Międzynarodowego Kongresu w Berlinie (1987), współorganizacja i prowadzenie międzynarodowej wycieczki botanicznej w Tatry w ramach XIX International Phytogeographic Excursion (1989), organizacja i prowadzenie wycieczek botanicznych dla uczestników Field Studies Council Wielka Brytania(1992, 1995). Brała także udział w programach międzynarodowych TEMPUS oraz Pteridophyte Action Plan. Aczkolwiek jej kontakty z zagranicą nie były bardzo rozległe, prowadziła jednak na miarę ówczesnych możliwości współpracę z osobami i ośrodkami pracującymi nad interesującymi ją zagadnieniami. O jej aktywności w tym zakresie świadczy około 40 różnie długich wyjazdów badawczych oraz udział w kongresach i konferencjach. Wyjeżdżała do b. Czechosłowacji (zarówno do Czech jak i na Słowację), do b. ZSSR (Gruzja, Rosja, Ukraina), Austrii, Szwecji, Finlandii, Szwajcarii, na Węgry, do b. Jugosławii, Niemiec, Norwegii, Francji oraz Chin. Wygłaszała referaty na międzynarodowych konferencjach i kongresach, a także na zaproszenie m.in. na uniwersytecie w Wiedniu ( Flora und Vegetation der Polnischen Karpathen, Die Bedrohung und der Schutz der Vegetation in den Polnischen Karpathen ) czy na uniwersytetach w Sztokholmie i Uppsali ( Taxonomical studies in the Dryopteris dilatata complex in Europe and Asia, The flora and plant communities in the Tatra Mtns, Anthropogenic changes of the flora and vegetation in the Tatra Mtns ). W roku 1992 na zaproszenie International Mountain Society i United Nations University przygotowała artykuł Flora and vegetation of Polish Tatra Mountains (wspólnie z Z. Mirkiem, druk w Mountain Research and Development 1992). W 1987 roku na zaproszenie redaktora Botanica Helvetica, światowej sławy pteridologa prof. K. U. Kramera, przygotowała artykuł o grupie Dryopteris dilatata na Dalekim Wschodzie, a w 126

14 Mirek / Halina Piękoś-Mirek ( ) Ryc. 11. Okładki wybranych publikacji zwartych H. Piękoś-Mirkowej. Fig. 11. Covers of some of the H. Piękoś-Mirek books. The Author(s) 2014 Published by Polish Botanical Society Wiadom Bot 58(3/4):

15 1998 roku na zaproszenie Redakcji Acta Phytotaxonomica Sinica wspomniane już dwa artykuły o paprociach, dedykowane najwybitniejszemu znawcy paprotników Chin profesorowi Ren- -Chang Chingowi. Od 1991 roku była członkiem Rady Redakcyjnej anglojęzycznego czasopisma Oecologia Montana wydawanego na Słowacji. We współpracy z nieżyjącą już botaniczką słowacką dr A. Soltesovą opracowała, nie wydaną niestety, Czerwoną księgę rzadkich i zagrożonych gatunków roślin w Tatrach polskich i słowackich. Jej kilkuletnia współpraca z Głównym Ogrodem Botanicznym Akademii Nauk ZSRR w Moskwie, koncentrowała się wokół wymiany doświadczeń w zakresie ochrony rzadkich i ginących gatunków roślin. Efektem tej współpracy była publikacja pt. Ob ohrane prirody w Polše (Macenko, Piękoś-Mirkowa 1980). Od 1996 współpracowała przez wiele lat z dr B. Jones (Institute of Terrestrial Ecology, Bangor) w zakresie badań nad rozmieszczeniem i ekologią Lloydia serotina. W ramach współpracy z Instytutem Botaniki w Sofii prowadziła wspólnie z D. Ivanovą badania nad rozmieszczeniem i taksonomią wybranych gatunków paproci. Od początku lat 90. współpracowała także z Instytutem Experymentalnej Biologii i Ekologii SAV w Bratysławie oraz z Forstwissenschaftliche Fakultät Lehreinheit für Biometrie Uniwersytetu we Fryzyndze (Freising). Od 1996 roku uczestniczyła w międzynarodowym programie Pteridophyte Action Plan koordynowanym przez Natural History Museum w Londynie. Ponadto wykonywała liczne rewizje i oznaczenia zbiorów zielnikowych z rodzaju Dryopteris dla botaników z różnych krajów, m.in.: Czech, Słowacji, różnych republik byłego ZSRR, Austrii i Szwajcarii (np. do flory Tyrolu) we współpracy z Adolfem Polatschkiem z wiedeńskiego Muzeum Historii Naturalnej. Współorganizowała międzynarodowe wycieczki botaniczne w Tatry m.in. w ramach Międzynarodowego Kongresu Botanicznego w Berlinie (1987), XIX International Phytogeographic Excursion (1989) oraz w jej ramach dwudniową sesję terenową w Tatrach. Niemal każdego roku (przez niemal 50 lat) prowadziła wycieczki naukowe w Tatry botaników z różnych krajów europejskich i pozaeuropejskich. W roku 1995 została powołana na członka międzynarodowej grupy ekspertów ds. ochrony flory Europy przy IUCN (Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody) Species Survival Commission IUCN. Ryc. 12. Z obowiązkowym bukietem święconym corocznie 15 sierpnia na Wniebowzięcie NMP ( Matki Boskiej Zielnej ), Lanckorona 2010 (fot. Z. Mirek). Fig. 12. With mandatory bouquet blessed every year on 15th September during the feast of Assumption of the Blessed Virgin Mary, Lanckorona 2010 (photo Z. Mirek). Omawiając jej współpracę z zagranicą trzeba pamiętać, co dla współczesnego pokolenia może być trudne do zrozumienia, o ogromnych ograniczeniach, które panowały przez długi czas w okresie powojennym we współpracy z tzw. Europą Zachodnią, a których doświadczyła i ona. Dość wspomnieć o trzymiesięcznym stypendium, jakie otrzymała staraniem swego mistrza prof. Bogumiła Pawłowskiego, u wybitnego ówczesnego botanika Hermanna Merxmüllera w Monachium z końcem lat Nie podpisała jednak współpracy z ówczesnym Urzędem Bezpieczeństwa, 128

16 co stanowiło warunek zgody na wyjazd, jaki jej postawiono. W bardzo ważnym momencie naukowego rozwoju zamknęło jej to drogę do kontaktów z wiodącymi ośrodkami zachodnioeuropejskimi. NA STYKU TEORII Z PRAKTYKĄ W całości jej dorobku warto zwrócić także uwagę na znaczenie tej jego części, która wyrosła niejako na styku nauki z praktyką. Jej badania zarówno taksonomiczne jak i florystyczne oraz te poświęcone ochronie przyrody (w szczególności) obok aspektu czysto poznawczego miały i mają także aspekt praktyczny. Dotyczy to zwłaszcza badań nad małymi populacjami rzadkich i zagrożonych gatunków roślin, jak również badań nad waloryzacją przyrodniczą obszaru Tatrzańskiego Parku Narodowego i terenów przyległych. Badania z zakresu biologii populacji oraz autekologii pozwoliły na wypracowanie praktycznych i skutecznych sposobów ochrony rzadkich gatunków gorskich, zagrożonych przez różne pod względem jakościowo-ilościowym formy antropopresji. Wskazówki co do konkretnych rozwiązań w tym względzie przekazywała niejednokrotnie Dyrekcji TPN jako podstawę realizacji zadań ochronnych. Praktycznym efektem prowadzonych badań była również uprawa kilkudziesięciu rzadkich i zagrożonych gatunków roślin górskich w Górskim Ogrodzie Botanicznym w Zakopanem, jako forma ochrony ex situ tychże gatunków. Uczestniczyła także w programach aktywnej ochrony najrzadszych elementów flory Tatr. Do ważniejszych ekspertyz, które wykonała, zaliczyć można trzyczęściowe opracowanie koncepcji i planu ochrony szaty roślinnej na terenie Zakopanego (dla Urzędu Miasta i Gminy Zakopane wspólnie z Z. Mirkiem). Było to w latach jedno z pierwszych opracowań tego typu w Polsce, uwzględniające w planie przestrzennego zagospodarowania miasta aspekty biocenotyczne, krajobrazowe i naturowo-historyczne na dość szeroką skalę. Inną, wartą przywołania, jest ekspertyza dotycząca rozmieszczenia rzadkich gatunków roślin oraz waloryzacji obszaru TPN oraz projekt nowej sieci rezerwatów ścisłych Tatrzańskiego Parku Narodowego. Opracowania te stanowiły podstawę botaniczną Regionalnego planu zagospodarowania przestrzennego Tatrzańskiego Parku Narodowego ( ). Najobszernieszym opracowaniem o charakterze aplikacyjnym był wykonany pod jej kierunkiem w latach Operat ochrony gatunkowej flory i fauny Tatrzańskiego Parku Narodowego. Zawiera on przegląd wszystkich gatunków specjalnej troski oraz inwentaryzację ich stanowisk, omówienie najważniejszych typów zagrożeń, propozycje konkretnych zabiegów ochronnych dla poszczególnych gatunków i całych biotopów oraz propozycje monitoringu biologicznego na obszarze TPN. Jego kolejną wersją jest opracowanie tegoż operatu (przygotowane w latach ) w najnowszym, nie uchwalonym jeszcze Planie ochrony. WYRÓŻNIENIA I ODZNACZENIA Mimo, że była osobą nad wyraz skromną, nigdy nie zabiegającą o jakiekolwiek uznanie, kilkakrotnie otrzymywała za swą działalność nagrody, wyróżnienia i odznaczenia: Flora synantropijna Kotliny Zakopiańskiej (współautor Z. Mirek) nagroda Sekretarza Naukowego PAN (1987), Rzadkie taksony roślin naczyniowych na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego ich zagrożenie ze strony turystyki oraz problemy ochrony wyróżnienie Sekretarza II Wydziału PAN (1982), Flora synantropijna w otoczeniu obiektów turystycznych w Tatrach (współautor Z. Mirek) wyróżnienie Sekretarza II Wydziału PAN (1982), Endemic Vascular Plants in the Polish Tatra Mts. Distribution and Ecology (współautorzy: Z. Mirek i A. Miechówka) wyróżnienie Sekretarza II Wydziału PAN (1997), Monografia Przyroda Kotliny Zakopiańskiej. Poznanie, przemiany, zagrożenie i ochrona (redakcja i współautorstwo Z. Mirek) I nagroda i tytuł Najlepszej Górskiej Książki Roku, przyznany przez ogólnopolskie jury pod przewodnictwem prof. J. Kolbuszewskiego (1994), 129

17 wyróżnienie Sekretarza II Wydziału PAN za ekspertyzę Ocena i kwalifikacja przestrzenna zniszczeń roślinności wzdłuż wybranych szlaków turystycznych w Tatrach (współautor Z. Mirek) w 1975 roku, Srebrny Krzyż Zasługi 1987 rok. MISTRZOWIE I NAUCZYCIELE Na zakończenie warto wspomnieć osoby, które profilowały jej zainteresowania badawcze. Pracę swoją związała z trzema placówkami, na których kształt wpłynął w zasadniczy sposób profesor Władysław Szafer postać kluczowa dla rozwoju botaniki i ochrony przyrody nie tylko w ośrodku krakowskim, ale i w całej Polsce. Miała możliwość spotkać się z tym wielkim uczonym, pedagogiem, organizatorem nauki i społecznikiem w pierwszym dziesięcioleciu swej zawodowej aktywności (zarówno podczas studiów, wykonywania pracy magisterskiej, jak i w pierwszych latach pracy naukowej). Jednak jej mistrzem bezpośrednim, któremu zawdzięczała najwięcej i którego z wdzięcznością wspominała przez całe życie, był najwybitniejszy polski znawca flor górskich Europy Środkowej profesor Bogumił Pawłowski. Nie tylko wykonywała u niego pracę magisterską, która na zawsze związała ją z Tatrami, ale także przez pierwsze kilkanaście lat towarzyszyła mu w jego badaniach terenowych i zajęciach dydaktycznych prowadzonych w samych Tatrach oraz innych częściach Karpat. Przez wiele lat pozostawała także pod wpływem innego badacza i znawcy flory Karpat, wybitnego krakowskiego fitogeografia, profesora Jana Kornasia. Góry w ogóle, a Karpaty w szczególności, były jej pasją. Samodzielnie lub w towarzystwie bliskich sobie osób przewędrowała w czasach swej młodości, studiów i w początkach pracy, całe niemal polskie Karpaty od Bieszczadów po Cieszyn. Była doskonałym znawcą flory tego obszaru. Bardzo dobra znajomość angielskiego, oraz niemieckiego i rosyjskiego w mowie i w piśmie znakomicie ułatwiała jej kontakty i współpracę z zagranicą. Utrzymywała bliskie kontakty z wielu wybitnymi botanikami europejskimi zajmującymi się florą gór: Jánem Futákiem i niemal wszystkimi jego współpracownikami z Instytutu Botaniki Słowackiej Akademii Nauk w Bratysławie, z Gheorghe Coldeą z Uniwersytetu i Ogrodu Botanicznego w Cluj-Napoca oraz z kilku botanikami ukraińskimi. Wiele zagadnień konsultowała z badaczami austriackimi, głównie wiedeńskimi: Friedrichem Ehrendorferem, Manfredem Fischerem, Walterem Gutermannem, oraz Haraldem Niklfeldem (wszyscy z Instytutu Botaniki Uniwersytetu Wiedeńskiego), a także z Erichem Hüblem (Universität für Bodenkultur, Wiedeń), Antonem C. Drescherem (Karl Franzens Universtät w Grazu), z większością wybitnych botaników z Pragi i Průhonic pod Pragą, szwajcarskimi botanikami z Berna i innych ośrodków (byli to: Max Welten, Otto Heg, Ruben Suter, Klaus Ammann i Ruth Sneider). Utrzymywała stały kontakt, a także osobiście spotykała się z najwybitniejszymi pteridologami XX wieku: Tadeuszem Reichsteinem, szwajcarskim noblistą w dziedzinie chemii (za odkrycie witaminy C) i czołowym badaczem paproci Karlem Kramerem światowej sławy pteridologiem z Uniwersytetu w Zurychu oraz Eliasem Landoldtem z Instytutu Geobotanicznego ETH, także z Zurychu. Z POZANAUKOWEGO PODWÓRKA Obraz byłby niepełny, gdybym nie wspomniał o pewnych cechach jej osobowości, a w szczególności o jej wyjątkowym i bardzo wysmakowanym poczuciu humoru i ogromnym dystansie do siebie samej. Lubiła rozmaite żarty i żartobliwe niespodzianki, które urządzała w Instytucie, szczególnie w początkowych kilkunastu latach pracy. Pisała też na różne okazje lekkie, zabawne wierszyki i ofiarowywała je m.in. domownikom (na Św. Mikołaja, imieniny lub urodziny) lub koleżankom i kolegom jako dedykacje na swoich pracach. Oto przykłady kilku zachowanych tego typu drobiazgów: Od Świniej Góry lepsza wieprzowina co autorytatywnie stwierdziła Halina (dedykacja dla H. Pacyny na egzemplarzu Flory rezerwatu Świnia Góra ) 130

18 Mirek / Halina Piękoś-Mirek ( ) The Author(s) 2014 Published by Polish Botanical Society Wiadom Bot 58(3/4):

19 Na jednej z prac, którą popełniła w trzyosobowym zespole autorskim, napisała mi, gdy zaczynałem swą karierę w Instytucie, taką dedykację: Trzy głowy pracowały na tych kilka słówek Trzy głowy wymyśliły, co mógłby półgłówek Na innej, która powstała po wyjeździe do byłego ZSRR, umieściła krótką strofę: Za państwowe ruble Piszę te buble Na pracy doktorskiej wykonywanej na Sarniej Skale, Krokwi i Łysankach znalazła się epitafijna nieco dedykacja, ofiarowana obecnej profesor Elżbiecie Pancer-Kotejowej: Gdy ujrzysz Sarnią Skałę, Krokiew i Łysanki Elżuniu Kochana i miła Uroń łzę nad losem koleżanki, która tu najlepsze swe lata spędziła Obecnej profesor Danucie Tumidajowicz, ofiarowując artykuł o Campanula serrata, napisała w imieniu swoim i współautorki: Ofiarując Ci tego dzwonka życzymy na codzień Uśmiechu i Słonka. Na schedzie do Centurii I Flora Poloniae Exsiccata wydanej wspólnie z Tadeuszem Tacikiem napisała taką oto dedykację Annie Pacynie, która do tejże centurii zbierała wraz z nią w Tatrach Lycopodium annotinum: Czy pamiętasz Hanuś jak roku sześćdziesiątego pierwszego Niszczyłaś przyrodę Parku Tatrzańskiego Dostając za arkusz [całe] pół złotego O czym przypominają Ci Hala i Tadeusz Takich i podobnych okazjonalnych wierszyków pisała dziesiątki; niektóre wyjątkowo celne i bardzo zabawne, jak choćby ten dołączony do prezentu, który otrzymałem od Niej z okazji Mikołaja (A. D. 2006): Synu Umiłowany Niebo poruszone całe Żeś ostatnio ideałem Świadczy o tym Twoja żona szczęśliwa, zadowolona Pełnij nadal żony wolę I noś z dumą aureolę (Tylko jej nie zgub!) Św. Mikołaj Na zakończenie warto jeszcze wspomnieć żartobliwy plakat autorstwa Hali zapraszający na tradycyjny doroczny bal karnawałowy w Instytucie Botaniki PAN. Pochodzi z końca lat Był to jeden z dorocznych bali instytutowych, który zbiegł się wówczas, co w tym okresie nierzadkie, z epidemią grypy. Oto treść tego plakatu: Wielki Bal Grypowców w Instytucie Botaniki, początek o godz. 20, koniec o godz.?; Wstęp mają wyłącznie osoby z temperaturą powyżej 38 C (temperaturę gości sprawdzi osobiście kierownik zabawy docent dr L. Stuchlik u pań oraz dr K. Grodzińska u panów. Uwaga! Uprasza się gości z temperaturą powyżej 100 C o niezbliżanie się do pomieszczeń Zielnika ze względu na niebezpieczeństwo pożaru zbiorów!!! Menu: Kierownictwo proponuje na dzisiejszy wieczór Antygrypin, Isochin, Asprocol, Influmin, Polopirynę, Vitaminum C oraz wykwintne napoje wyskokowe, z których szczególnie poleca się: Tussipect i wyborową Kreczotówkę. Ponadto jako doskonały środek wypotny Kierownictwo poleca następujący zestaw tańców: Let s kiss, Zbójnicki, Charleston i Krakowiak. Stroje obowiązkowe: flanelowe pijamy o niewielkich dekoltach (wymiar cm) ze względu na przeciągi w Instytucie. OSOBOWOŚĆ Trudno byłoby, mnie szczególnie, pisząc o jej życiu, poprzestać na suchej faktografii dotyczącej samych tylko dokonań naukowych. Cokolwiek jednak powiedziałbym w tym miejscu jako jej mąż (przez ponad 36 lat), czy jako ktoś, kto znał ją bardzo blisko przez ponad 40 lat, musi być naznaczone bardzo osobistym doświadczeniem. Ale nie wypowiedzieć choćby paru słów spośród całego ich bogactwa, które noszę w sercu, byłoby czymś niezrozumiałym. Mam przy tym prawo podejrzewać, że w moim odbiorze Hali nie jestem odosobniony. Chcę przede wszystkim 132

20 wyrazić moją ogromną wdzięczność wobec losu za to, że postawił Ją na mojej drodze. W całym swym życiu nie spotkałem nigdy osoby o tak wyjątkowo pięknym umyśle i szlachetnym sercu, osoby o tak wielkiej wrażliwości, delikatności, takcie i kulturze jak Ona. Podziwiałem zawsze jej umiejętność słuchania i ogromny szacunek wobec każdego napotkanego przez nią człowieka, a także wielką skromność. W całym tym okresie, w jakim dane mi było ją znać, nie potrafię znaleźć jednego (sic!) zdarzenia, którym wyrządziłaby świadomie najmniejszą przykrość komukolwiek. Nigdy też nie mówiła źle o nikim. Była osobą, której można było zaufać bardziej niż samemu sobie. Odznaczała się nie tylko ogromną wiedzą fachową, ale przede wszystkim mądrością życiową. Należała do ludzi, w towarzystwie których chciało się przebywać stale i zawsze czuło się dobrze. Była także wyjątkowo kompetentnym i odpowiedzialnym współpracownikiem w badaniach naukowych. Podziwiałem jej doskonałą znajomość flory Polski, a w szczególności znajomość bardzo trudnej flory Tatr oraz wspaniałą orientację w literaturze przedmiotu. Miała również ogromną wiedzę ogólnoprzyrodniczą. Posiadała także bardzo szeroką znajomość literatury i sztuki, a w szczególności muzyki. Utwory muzyki klasycznej, którą kochała w sposób szczególny, może nawet bardziej niż botanikę, towarzyszyły jej, niczym akompaniament, przez całe życie. Kochała piękno w każdej formie; bardzo lubiła malarstwo. Góry i ogród to były jej dwa żywioły, w środowisku których lubiła przebywać i czuła się doskonale. Całe życie, w bardzo różny sposób (materialnie i niematerialnie), służyła ludziom na rozmaite sposoby (pomagała biednym, opuszczonym i samotnym); osobom znajdującym się w potrzebie nigdy nie odmawiała pomocy. Jej pogrzeb na krakowskim Cmentarzu Rakowickim, poprzedzony mszą św. w pobliskim Kościele p.w. Bożego Miłosierdzia (którego była wielką czcicielką), zgromadził ponad 300 osób z całej Polski, które chciały podziękować za Jej doczesną pielgrzymkę i towarzyszyć jej w ostatniej drodze. Wszystkim im pragnę w tym miejscu raz jeszcze podziękować. Zbigniew Mirek 133