EPIKA Uniwersalne wzory do opanowania umiejętności polonistycznych

Transkrypt

1 Joanna Piasta-Siechowicz Mirosława Iwasiewicz EPIKA Uniwersalne wzory do opanowania umiejętności polonistycznych OPIS WYKORZYSTANIA MODELI PRACY EPIKA

2 WSTĘP Praca dydaktyczna, konferencje polonistów, literatura metodyczna, analiza wyników nauczania wskazują, że uczniowie dość swobodnie mówią i piszą na temat treści utworu epickiego, gorzej sobie radzą z problematyką, przyporządkowaniem dzieła do rodzaju i gatunku, odczytaniem kontekstu, funkcji elementów konstrukcyjnych, konwencji literackiej, zróżnicowania słownictwa, funkcji środków językowych. Wynika to, naszym zdaniem, z niedostatku aparatu poznawczego, a więc w pierwszej kolejności funkcjonalnego słownictwa teoretycznoliterackiego. Opracowanie ma na celu zapoznanie polonistów uczących w szkole podstawowej i gimnazjum z nową metodą nauczania, opartą na MODELU, który dla ucznia staje się narzędziem do analizy tekstów epickich. Praca z MODELAMI efektywnie wpłynęła na rozwój naszych uczniów w zakresie wiedzy i umiejętności oraz postawy w stosunku do przedmiotu i nauczyciela. MODELE PRACY mogą być wykorzystywane na lekcjach, na zajęciach z uczniem zdolnym lub wymagającym wsparcia. Dają gwarancję zrozumienia i utrwalenia pojęć teoretycznoliterackich, służą pogłębieniu refleksji o epice, stanowią podstawę do formułowania wypowiedzi ustnych i pisemnych. Zgodnie z zasadami oceniania holistycznego ocenie podlegać będzie struktura wypowiedzi ucznia. W formach narracyjnych: warstwa treściowo-kompozycyjna (zgodność z tematem, fabuła zdarzenia połączone relacjami przyczynowo-skutkowymi /lub następstwem w czasie i/lub teleologicznie, konsekwencja narracji z możliwością zamierzonych zmian, wyraziste i zindywidualizowane postaci (bohaterowie), pejzaż akcji, pejzaż świadomości); warstwa językowo-stylistyczna (stosowność konstrukcji składniowych i odpowiednia dla nich interpunkcja, stosowność słownictwa i frazeologii, fleksja); ortografia. Ocenianie holistyczne zakłada stosowanie instrukcji dla ucznia, która pomaga mu zrozumieć wymagania i zaakceptować otrzymaną ocenę. W rezultacie prowadzi do przetwarzania wiedzy teoretycznoliterackiej na praktykę. Koncepcja modelowego nauczania oparta na uniwersalnych wzorach do opanowania złożonych umiejętności polonistycznych daje gwarancję zrozumienia/poznania pojęć (autor, adresat, tytuł, świat przedstawiony, narrator, fabuła: wątki, bohaterowie; budowa akcji noweli: przedakcja, rozwój akcji, punkt kulminacyjny, rozwiązanie akcji, puenta; gatunek, temat, problematyka). Nasza koncepcja metodyczna nie zakłada wprowadzania definicji pojęć. Uczeń dochodzi do ich zrozumienia dzięki precyzyjnym i hierarchicznie zadawanym pytaniom, stopniowo odnajdując wzajemne powiązania i zależności między poszczególnymi elementami struktury dzieła.

3 MODELE pozwalają na samodzielną pracę ucznia. W związku z tym rola nauczyciela koncentruje się na: pobudzeniu zainteresowania światem przestawionym w utworze epickim, stopniowym budowaniu wiedzy ucznia/odbiorcy tekstu kultury w oparciu o MODEL, rekapitulacji (prezentacja wypowiedzi ustnej lub pisemnej ucznia), ocenianiu holistycznym wypowiedzi ustnej lub pisemnej ucznia na temat świata przedstawionego lub jego wybranych elementów. Autorki Joanna Piasta-Siechowicz Mirosława Iwasiewicz Szanownych Czytelników informujemy, że na pytania związane z tematyką Epiki. Uniwersalnych wzorów do opanowania umiejętności polonistycznych odpowiedzą Autorki publikacji

4 WIEDZA I UMIEJĘTNOŚCI kształtowane dzięki MODELOM PRACY, zgodnie z wymaganiami ogólnymi nowej podstawy programowej 1. W szkole podstawowej I Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń rozwija umiejętność rozumienia znaczeń dosłownych i prostych znaczeń przenośnych, zdobywa świadomość języka jako wartościowego i wielofunkcyjnego narzędzia komunikacji, [ ] uczy się rozpoznawać różne teksty kultury [ ] II Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń poznaje teksty kultury odpowiednie dla stopnia rozwoju intelektualnego; rozpoznaje ich konwencje gatunkowe; uczy się je odbierać świadomie i refleksyjnie; kształtuje świadomość istnienia w tekście znaczeń ukrytych [ ], poznaje specyfikę literackich [ ] sposobów wypowiedzi artystycznej; w kontakcie z dziełami kultury kształtuje hierarchię wartości, swoją wrażliwość, gust estetyczny, poczucie własnej tożsamości i postawę patriotyczną. III Tworzenie wypowiedzi. Uczeń rozwija umiejętność wypowiadania się w mowie i w piśmie [ ] na tematy związane z poznawanymi tekstami kultury [ ], dba o poprawność wypowiedzi własnych, a ich formę kształtuje odpowiednio do celu wypowiedzi W gimnazjum I Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń samodzielnie dociera do informacji; rozumie komunikaty o coraz bardziej skomplikowanej organizacji [ ]; podejmuje refleksję nad znaczeniami słów i dąży do ich dokładnego rozumienia; krytycznie ocenia zawartość komunikatów. II Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń doskonali sprawność analizy i interpretacji tekstów kultury; zyskuje nowe narzędzia, dzięki którym jego lektura jest coraz dojrzalsza, bardziej świadoma i samodzielna; poznaje nowe gatunki i konwencje literackie; wykorzystuje poznane pojęcia w refleksji o literaturze i wartościach III Tworzenie wypowiedzi. Uczeń zyskuje coraz wyraźniejszą świadomość funkcji środków językowych, które służą formułowaniu wypowiedzi; zdobywa wiedzę o różnych odmianach polszczyzny [ ] poznaje i tworzy nowe, coraz trudniejsze formy wypowiedzi. 1 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, w: Dz. U. z 15 stycznia 2009 r. Nr 4, poz. 17.

5 OPIS WYKORZYSTANIA MODELI PRACY EPIKA Etap I Pobudzenie zainteresowania światem przedstawionym w utworze epickim (opowiadaniu, noweli, powieści, epopei, baśni, micie, legendzie, podaniu, przypowieści, pamiętniku, dzienniku). Sposoby organizacji pracy poprzedzające lekturę 1. Prezentacja spisu lektur w celu określenia znaczenia elementów konstrukcyjnych utworu: tytułu, podtytułu. Nauczyciel Eksponuje spis lektur. Pyta, co uczniowie wiedzą na temat lektur. Poleca podkreślenie intrygujących tytułów. Po wyczerpaniu propozycji uczniów wykreśla/zasłania pozostałe tytuły lub ponownie eksponuje tylko tytuły wskazane przez uczniów. Uczeń/Uczniowie Swobodnie wypowiadają się na temat lektur, np. ekranizacji, pozycji, które znają, pozycji, które posiadają w domowych biblioteczkach, pozycji, których fragmenty poznali z podręczników do języka polskiego w poprzednich klasach. Wybierają intrygujące ich tytuły. Prosi o podanie skojarzeń z wybranym tytułem/tytułami. Zapisują skojarzenia na tablicy. Poleca określenie informacji, jakie przekazują tytuły (z zastrzeżeniem, że mogą przekazywać więcej niż jedną informację). bohatera ( Mikołajek, Pinokio, Pan Tadeusz ), Odczytują znaczenie tytułu, np. określają: czas wydarzeń ( Opowieść wigilijna, W osiemdziesiąt dni dookoła świata ), miejsce wydarzeń ( W pustyni i w puszczy, Księga dżungli, Latarnik ), odmianę gatunkową (baśń o, Przygody Tomka Sawyera ),

6 odmianę gatunkową (baśń o, Przygody Tomka Sawyera ), wydarzenie/wydarzenia ( Nocny lot, Pamiętnik z powstania warszawskiego), tematykę ( Szatan z siódmej klasy, Stary człowiek i morze, Dywizjon 303 ). Poleca wskazanie tytułów metaforycznych. Poleca określenie informacji, jakie przekazują podtytuły, np. w Panu Tadeuszu. Kieruje uwagę uczniów na pisownię tytułów książek. Identyfikują tytuły metaforyczne, np. Ziele na kraterze, Potop, Syzyfowe prace. Odczytują informacje z podtytułu, określają znaczenie podtytułu. Wnioskują o zasadach pisowni tytułów książek. 2. Analiza dedykacji w celu określenia znaczenia tego elementu konstrukcyjnego utworu (np. w Opowieściach z Narnii Clive a Staplesa Lewisa). Nauczyciel Pyta: kto, dla kogo, gdzie, w jakim celu pisze dedykacje? Poleca zinterpretowanie głosowe dedykacji w lekturze. Uczeń/Uczniowie Wykonuje schemat prezentujący akt komunikacji: autor adresat miejsce (tytuł) cel dedykacji. Interpretuje głosowo dedykację. Poleca odczytanie informacji z dedykacji. Wpisują informacje na schemat. Poleca zredagowanie dedykacji. Redaguje dedykację, np. poprzedzającą pracę pisemną dla nauczyciela, dla autora lektury, na temat której uczeń napisał pracę.

7 3. Głośne czytanie interesującego fragmentu lektury i przedstawienie treści poprzez przekład intersemiotyczny (pantomima) rozumienie treści. Nauczyciel Uczeń/Uczniowie Organizuje przestrzeń dydaktyczną sprzyjającą pantomimie. Wsłuchując się w tekst, wchodzi w rolę swobodnie lub za wskazaniem nauczyciela. Czyta sugestywnie; tworzy pauzy, aranżując sytuację dramową. Stwarza sytuację sprzyjającą swobodnym wypowiedziom uczniów. Nazywa swoje uczucia w roli postaci. Nazywa swoje wrażenia w roli odbiorcy pantomimy. 4. Porównywanie okładek różnych wydań powieści i na ich podstawie wnioskowanie o treści. Nauczyciel Określa termin prezentacji, wyjaśnia jej cel, sugeruje źródła informacji. Poleca uczniom pracę w parach. Wyjaśnia sposób wykonania zadania. Poleca selekcję wniosków. Uczeń/Uczniowie Przynoszą na lekcję egzemplarze lektur z domowej biblioteczki, wypożyczone z biblioteki lub przygotowują prezentację na bazie Internetu. Wnioskują o treści lektury na podstawie okładki, zapisują wnioski. Zawieszają kartki z wnioskami na tablicy. Kolejne pary uzupełniają tablicę własnymi wnioskami, kierując się zasadą zbieżności wniosków. Wybierają najważniejsze wnioski, zaakceptowane przez większość. 5. Głośne przeczytanie interesującego fragmentu lektury i omówienie treści; przewidywanie rozwoju wydarzeń. Nauczyciel Uczeń/Uczniowie Organizuje przestrzeń dydaktyczną (biorąc pod uwagę treść lektury) sprzyjającą słuchaniu, np. w bibliotece, czytelni szkolnej, np. na dywanie, fotelu. Zamykają oczy. Uważnie słuchają. Zajmują najbardziej dogodne dla siebie miejsca do słuchania, w kręgu w klasie przy zaciemnionych oknach, na łące.

8 Stwarza sytuację sprzyjającą swobodnym wypowiedziom uczniów. Opisuje wrażenia po wysłuchaniu fragmentu lektury. Pyta o dalszy rozwój wydarzeń. Poleca przedstawienie rozwoju wydarzeń z uwzględnieniem ciągu przyczynowo-skutkowego. Przewiduje rozwój wydarzeń. 6. Wysłuchanie nagrania fragmentu czytanej lektury/słuchowiska i odczytanie informacji na temat miejsca i czasu zdarzeń. Nauczyciel Uczeń/Uczniowie Organizuje przestrzeń dydaktyczną sprzyjającą słuchaniu, Zajmują najbardziej dogodne dla siebie miejsca do słuchania, np. w czytelni szkolnej, świetlicy, w klasie przy zaciemnionych np. na dywanie, fotelu. Zamykają oczy. Uważnie słuchają. oknach. Stwarza sytuację sprzyjającą swobodnym wypowiedziom uczniów. Opisuje wrażenia po wysłuchaniu fragmentu lektury/słuchowiska. Poleca określenie miejsca/czasu wydarzeń na podstawie warstwy Odczytuje informacje na temat miejsca/czasu zdarzeń. dźwiękowej słuchowiska. Poleca przedstawienie dalszego ciągu utworu z uwzględnieniem Przewiduje rozwój wydarzeń z uwzględnieniem miejsca i czasu. miejsca i czasu wydarzeń. 7. Prezentacja realiów epoki w celu odczytania czasu i miejsca akcji, np. fragmentów filmu Stara baśń kiedy słońce było bogiem przed omawianiem podań o powstaniu państwa polskiego i powieści Józefa Ignacego Kraszewskiego. Nauczyciel Poleca opisanie elementów prezentowanej rzeczywistości w podanych obszarach, np. ubiory, ozdoby, domy i ich wyposażenie, zajęcia, narzędzia, miejsca kultu, broń, obyczaje, wierzenia. Uczeń/Uczniowie Odczytuje czas i miejsce akcji, opisując elementy przedstawionej rzeczywistości. 8. Wykorzystanie wiedzy z różnych źródeł w celu określenia tła zdarzeń (np. o Afryce przed omawianiem W pustyni i w puszczy Henryka Sienkiewicza, o zabytkach Grecji przed omawianiem mitów, fragmentów Iliady i Odysei Homera, o zabytkach Rzymu przed omawianiem Uczniów Spartakusa Haliny Rudnickiej, o zabytkach Egiptu przed omawianiem Faraona Bolesława Prusa).

9 Nauczyciel Uczeń/Uczniowie Określa termin prezentacji, wyjaśnia jej cel, sugeruje źródła informacji. w grupach eksperckich. Przygotowują prezentację na podstawie różnych źródeł praca Zaprasza na lekcję eksperta w dziedzinie związanej z lekturą, Przygotowują pytania do eksperta praca w parach. np. studenta geografii, historii sztuki. Sprawdza efekty pracy z ekspertem. Każda para notuje odpowiedź eksperta na swoje pytanie, na kolejnej lekcji pary prezentują zdobytą wiedzę. 9. Wycieczka do Muzeum Powstania Warszawskiego w celu odczytania kontekstu historycznego przed omawianiem np. Kamieni na szaniec Aleksandra Kamińskiego, Pamiętnika z powstania warszawskiego Mirona Białoszewskiego. Nauczyciel Uczeń/Uczniowie Uczestniczy w wycieczce, poleca zebranie w muzeum dostępnych Zwiedzają muzeum, zbierają dostępne materiały graficzne: kartki dla zwiedzających materiałów graficznych. z kalendarza, ulotki powstańcze. Pyta o wrażenia, ocenę nowoczesnej formuły muzeum. Prezentuje wrażenia, ocenia formułę muzeum. Poleca określenie realiów historycznych według podanego klucza: data wybuchu i czas trwania okupacji/powstania; dowódcy alia historyczne okupacji/powstania warszawskiego oraz nazywają Korzystając z materiałów przyniesionych z muzeum, określają re- i uczestnicy; uzbrojenie, metody walki; przeżycia warszawiaków; uczucia warszawiaków. rozmiar zniszczeń. 10. Wykorzystanie wiedzy z różnych źródeł w celu odczytania kontekstu historycznego przed omawianiem powieści historycznych (np. Antoniny Domańskiej, Karola Bunscha, Henryka Sienkiewicza), powieści współczesnej Stefana Żeromskiego Syzyfowe prace, eposu rycerskiego Pieśń o Rolandzie, epopei Pan Tadeusz Adama Mickiewicza. Nauczyciel Określa termin prezentacji, wyjaśnia jej cel, sugeruje źródła informacji. Przydziela zadania grupom. Uczeń/Uczniowie Przygotowują prezentację na podstawie różnych źródeł praca w grupach eksperckich.

10 Poleca przygotowanie sprawdzianu wiedzy dla kolegów z klasy. Prezentują uporządkowaną wiedzę w różnych formach, np. pogadanki, notatki, schematu, prezentacji multimedialnej. Przeprowadzają ewaluację w wybranej formie, np. quizu, krzyżówki, tekstu z lukami. 11. Prezentacja informacji o autorze w celu odczytania kontekstu biograficznego, np. przed omawianiem Ani z Zielonego Wzgórza Lucy Maud Montgomery, Wspomnień niebieskiego mundurka Wiktora Gomulickiego, Syzyfowych prac Stefana Żeromskiego. Nauczyciel Prezentuje (np. w punktach) fragment życiorysu autora z uwzględnieniem sytuacji rodzinnej, nauki, przyjaźni, uczuć, ponadto fotografie autora i jego rodziny, fotografie miejsc, w których przebywał w dzieciństwie, wypowiedzi innych osób na temat autora z okresu jego młodości. Poleca nazwanie cech autora. Uczeń/Uczniowie Podejmuje próbę charakteryzacji osoby rzeczywistej, odczytując kontekst biograficzny utworu. Poleca wybranie wydarzeń z życia autora, które mogłyby stać się inspiracją dla jego twórczości. Projektuje tematykę twórczości. 12. Prezentacja fotosów filmowych ekranizacji w celu określenia rodzaju fabuły, np. Opowieści z Narnii Clive a Staplesa Lewisa, W osiemdziesiąt dni dookoła świata Juliusza Verne a). Nauczyciel Określa termin prezentacji, wyjaśnia jej cel, sugeruje źródła informacji. Poleca określenie rodzaju fabuły (fantastyczna/realistyczna) oraz jej wyznaczników. Uczeń /Uczniowie Prezentuje fotosy filmowe danej lektury zapisane na elektronicznym nośniku. Odczytuje rodzaj fabuły, określając jej wyznaczniki z odwołaniem się do fotosów.

11 13. Prezentacja rekwizytów, kadrów, plakatów filmowych w celu identyfikacji odmiany gatunkowej powieści przed omawianiem powieści detektywistycznych, np. Niewiarygodnych przygód Marka Piegusa Edmunda Niziurskiego, Szatana z siódmej klasy Kornela Makuszyńskiego, wybranej powieści Arthura Conan Doyle a lub Agathy Christie. Nauczyciel Uczeń/Uczniowie Prezentuje rekwizyty, kadry filmowe (w planie detal), charakterystyczne dla gatunku detektywistycznego. wistyczna/y. Identyfikuje elementy charakterystyczne dla gatunku: detekty- Pyta o skojarzenia. Poleca zaprezentowanie rekwizytów detektywa w dowolnej formie. Tworzy listę/rysunek/schemat rekwizytów detektywa. Prezentuje kadry filmowe, plakaty filmowe ukazujące postacie Podaje przykłady słynnych postaci detektywów filmowych i literackich, nazywa ich cechy. sławnych detektywów. Poleca scharakteryzowanie postaci typowego detektywa w dowolnej formie. ki słowno-graficznej. Określa cechy charakterystyczne typu postaci, np. w formie notat- Poleca określenie cech charakterystycznych akcji utworu detektywistycznego. Określa cechy akcji, np. zawikłanie, fałszywe tropy, zaskakujące rozwiązanie. 14. Prezentacja fotosów i plakatów filmowych w celu określenia różnic gatunkowych między science fiction i fantasy przed omawianiem np. Wielkiej, większej i największej Jerzego Broszkiewicza, opowiadań Stanisława Lema i wybranej prozy fantasy. Nauczyciel Prezentuje fotosy, plakaty filmowe science fiction i fantasy. Poleca opisanie rzeczywistości kreowanej w filmach/powieściach według klucza: miejsce wydarzeń (scenografia), bohaterowie (wygląd, działania). Zapisuje wnioski na tablicy w dwóch obszarach: science fiction i fantasy. Uczeń/Uczniowie Opisują świat przedstawiony w filmach/powieściach science fiction i fantasy.

12 Poleca określenie czasu wydarzeń. Zapisuje wnioski na tablicy w dwóch obszarach: science fiction i fantasy. Poleca sporządzenie notatki (w dowolnej formie, np. słowno-graficznej) na temat cech odmiany gatunkowej science fiction i fantasy. Określają różnice między czasem wydarzeń w filmach/literaturze science fiction i fantasy. Sporządzają notatkę indywidualnie lub plakat w grupie. 15. Określanie cech gatunkowych pamiętnika, dziennika przed omawianiem wybranych tekstów. Nauczyciel Uczeń/Uczniowie Poleca podanie skojarzeń ze słowem pamiętnik. Zapisują skojarzenia na tablicy. Poleca podanie skojarzeń ze słowem dziennik. Wyjaśnia znaczenie wyrazu sztambuch. Pyta, w jakim celu ludzie piszą pamiętniki i dzienniki. Swobodnie wypowiadają się. Zapisuje wnioski na tablicy. Uogólniają wnioski. Pyta o adresata pamiętnika, dziennika. Podejmują próbę określenia adresata pamiętnika i dziennika. Pyta o twórców pamiętników we współczesnym świecie, zwracając Określają twórców pamiętników. uwagę na aspekt komercyjny. Poleca określenie różnic między pamiętnikiem, dziennikiem (jako Podejmują próbę wyjaśnienia różnic między pamiętnikiem, dziennikiem, formą literacką) i sztambuchem. sztambuchem. 16. Prezentacja postaci rycerza w różnych tekstach kultury w celu odczytania archetypu postaci w literaturze przed omawianiem np. Pieśni o Rolandzie, Krzyżaków, Potopu Henryka Sienkiewicza, Don Kichot Miguela Cervantesa. Nauczyciel Poleca zgromadzenie materiałów dotyczących rycerstwa. Określa termin prezentacji. Poleca uporządkowanie materiałów według klucza, np.: Epoka narodzin rycerstwa, rozwój tej warstwy społecznej; Uczeń/Uczniowie Gromadzą materiały z różnych źródeł. Prezentują wiedzę i materiały ilustracyjne, wybierając odpowiadający im obszar.

13 Znaczenie rycerstwa w dziejach Europy; Uzbrojenie, wyposażenie rycerza; Etos rycerski; Literackie postacie rycerzy; Różnice w etosie rycerza starożytnego i średniowiecznego. Poleca określenie cech typowych dla postaci rycerza. Wyjaśnia pojęcie archetyp. Prosi o wymienienie bohaterów współczesnej kultury popularnej, które przynajmniej w części spełniają wymagania archetypu rycerza. Przedstawia archetyp rycerza w dowolnej formie, np. słowno-graficznej. Uczniowie podają przykłady z filmów, literatury, komiksów, reklam. 17. Prezentacja dzieł malarskich w celu odczytania symbolicznego sensu przypowieści, np. Syn marnotrawny ( Wędrowiec ) Hieronima Boscha. Nauczyciel Uczeń/Uczniowie Eksponuje obraz o tematyce biblijnej. Wypowiadają się swobodnie na temat obrazu. Stwarza sytuację sprzyjającą swobodnym wypowiedziom uczniów. Poleca opis obrazu: Szczegółowo opisują obraz. plany malarskie, kompozycja, elementy obrazu, kolorystyka, nastrój. Poleca określenie symboliki, wskazując kolejne elementy obrazu. Objaśniają symboliczny sens elementów obrazu, korzystając ze Słownika Symboli i Słownika mitów i tradycji kultury.

14 Etap II Sposoby organizacji pracy podczas czytania lektury Czytanie ukierunkowane podanie dyspozycji (zadań) do wykonania podczas czytania lektury: zaznacz karteczkami, zanotuj, opracuj schemat, zapisz w punktach Tworzenie fiszek o postaciach 1. Przedstaw postać (np. Staś Tarkowski z W pustyni i w puszczy Henryka Sienkiewicza, Robinson z Robinsona Crusoe Daniela Defoe, Tomasz z Katarynki Bolesława Prusa). Imię i nazwisko Miejsce urodzenia, zamieszkania/ przebywania. Wiek Stan cywilny Rodzina Wykształcenie Doświadczenie Szczególne osiągnięcia Zajęcia Zainteresowania Plany/marzenia KWESTIONARIUSZ OSOBOWY

15 2. Zapisz odpowiednie cytaty dotyczące wyglądu bohatera (np. Pinokio z powieści Carla Collodiego, Ania Shirley z powieści Lucy Maud Montgomery, rodzeństwo Tosia i Tomek z Dziewczyny i chłopaka, czyli hecy na 14 fajerek Hanny Ożogowskiej, Tomek Sawyer z powieści Marka Twaina). Twarz, włosy Sylwetka Ubiór 3. Zapisz pytania, jakie chciałbyś zadać bohaterowi. Pytania do bohatera

16 4. Zgromadź słownictwo do charakterystyki postaci (np. Pinokio z powieści Carla Collodiego, Staś Tarkowski z W pustyni i w puszczy Henryka Sienkiewicza, Adam Cisowski z Szatana z siódmej klasy Kornela Makuszyńskiego, Andrzej Kmicic z Potopu Henryka Sienkiewicza). Przedstawienie postaci Wygląd Usposobienie (sposób bycia) Umysł/wiedza Charakter Umiejętności Słabostki/wady Relacje z innymi 5. Opracuj schemat, w którym przedstawisz relacje rodzinne bohatera (np. w powieściach Przygody Tomka Sawyera Marka Twaina, Ten obcy Ireny Jurgielewiczowej, Opowieści z Narnii Clive a Staplesa Lewisa, Władca Lewawu Doroty Terakowskiej). 6. Opracuj schemat, w którym przedstawisz relacje bohatera z innymi postaciami (np. w utworach Kamienie na szaniec Aleksandra Kamińskiego, nowele Orzeszkowej, Prusa, Czechowa, Opowieść wigilijna Karola Dickensa, powieści historyczne Henryka Sienkiewicza). 7. Podziel bohaterów na postacie historyczne i fikcyjne, korzystając z informacji w encyklopedii, innych źródłach (np. w powieściach Krzyżacy, Potop, Quo vadis Henryka Sienkiewicza). 8. Podziel bohaterów na postacie realistyczne i fantastyczne (baśnie, Pinokio Carla Collodiego, Opowieści z Narnii Clive a Staplesa Lewisa, Opowieść wigilijna Karola Dickensa). 9. Podziel postacie na pierwszo- i drugoplanowe. O postaciach pierwszoplanowych zanotuj kilka informacji (powieści współczesne). 10. Podziel postacie na pozytywne i negatywne (w powieściach historycznych, nowelach Sienkiewicza, Orzeszkowej, Żeromskiego). 11. Przedstaw w punktach rozwój wątku miłosnego (we współczesnych powieściach dla młodzieży, historycznych Henryka Sienkiewicza).

17 Tworzenie fiszek o wydarzeniach 1. Zapisz w punktach kolejne etapy podróży bohatera utworu (np. Pinokio Carla Collodiego, W osiemdziesiąt dni dookoła świata lub inne powieści Juliusza Verne a, Mały Książę Antoine a de Saint-Exupéry ego). 2. Zrób notatkę na temat najbardziej dramatycznego wydarzenia w utworze (np. Chłopcy z Placu Broni Ferenca Molnara, Kamienie na szaniec Aleksandra Kamińskiego, Quo vadis Henryka Sienkiewicza, Pieśń o Rolandzie, Dywizjon 303 Arkadego Fiedlera, Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela Henryka Sienkiewicza, Siłaczka Stefana Żeromskiego, Nocny lot Antoine a de Saint- -Exupéry ego, Stary człowiek i morze Ernesta Hemingwaya). Autor, tytuł utworu Tytuł wydarzenia Miejsce, czas Okoliczności Postać dramatyczna Osiągnięte wartości 3. Wymień wydarzenia historyczne, o których mowa w utworze (np. powieści historyczne Henryka Sienkiewicza, Pieśń o Rolandzie, Pan Tadeusz Adama Mickiewicza). Wydarzenia w powieści Fakty historyczne 4. Opisz zwrot akcji po punkcie kulminacyjnym noweli (np. w Latarniku Henryka Sienkiewicza, Siłaczce Stefana Żeromskiego, A B C Elizy Orzeszkowej). 5. Napisz plan rozwoju wątku historycznego (powieści historyczne Karola Bunscha, Henryka Sienkiewicza, Józefa Ignacego Kraszewskiego).

18 Tworzenie fiszek o miejscu i czasie akcji 1. Naszkicuj miejsce/miejsca akcji. Nanieś nazwy miejsc i postaci (np. domu i Narnii Opowieści z Narnii Clive a Staplesa Lewisa, planety Mały Książę Antoine a de Saint-Exupéry ego, dżungli i wioski Księga dżungli Rudyarda Kiplinga, wąwozu Pieśń o Rolandzie ). 2. Naszkicuj obiekt/obiekty charakterystyczne dla miejsca i czasu akcji. Nanieś nazwy miejsc i postaci (np. szafa Opowieści z Narnii Clive a Staplesa Lewisa, plac Chłopcy z Placu Broni Ferenca Molarna, Big Ben w Londynie Opowieść wigilijna Karola Dickensa, łódź Stary człowiek i morze Ernesta Hemingwaya). 3. Naszkicuj środki komunikacji, które wykorzystał bohater. Nanieś na schemat nazwy miejsc i postaci (np. powieści: W osiemdziesiąt dni dookoła świata Juliusza Verne a, Pan Samochodzik i templariusze Zbigniewa Nienackiego, W pustyni i w puszczy Henryka Sienkiewicza). 4. Wymień rozwiązania techniczne, których ludzkość jeszcze nie dokonała (opowiadanie Stanisława Lema). Tworzenie fiszek o narratorze i narracji 1. Zanotuj informacje o narratorze (pierwszoosobowy/trzecioosobowy, jawny/ukryty, obiektywny/subiektywny, kilku narratorów). Przytocz odpowiednie cytaty (np. utwory: Mikołajek Jeana Jacquesa Sempé i René Goscinnego, Przygody Tomka Sawyera Marka Twaina, nowele Sienkiewicza, Orzeszkowej, Żeromskiego, Opowieść wigilijna Karola Dickensa, Świtezianka Adama Mickiewicza ). Tworzenie fiszek o autorze/genezie 1. Zapisz w punktach najważniejsze dane z życia autora. Przyporządkuj im wydarzenia z życia postaci (np. Lucy Maud Montgomery Ania Shirley w Ani z Zielonego Wzgórza, Stefan Żeromski Marcin Borowicz w Syzyfowych pracach ). 2. Wykaż związek autora z narratorem (np. Dorota Terakowska Władca Lewawu, Adam Mickiewicz Pan Tadeusz, Aleksander Kamiński Kamienie na szaniec, Melchior Wańkowicz Ziele na kraterze ). Tworzenie fiszek o gatunku literackim 1. Uzupełnij schemat akcji noweli (np. Bolesława Prusa, Elizy Orzeszkowej, Henryka Sienkiewicza, Antoniego Czechowa).

19 punkt kulminacyjny rozwiązanie rozwiązanie akcji akcji przedakcja zawiązanie akcji rozwój akcji Tworzenie fiszek: opis bibliograficzny/przypis 1. Sporządź opis bibliograficzny egzemplarza lektury. a) Nazwa autora (nazwisko i pierwsza litera/y imienia/imion) b) Pełny tytuł książki (z dodatkami, np. z podtytułem) c) Oznaczenie wydania (numer, zmiany i uzupełnienia) d) Miejsce wydania e) Nazwa wydawcy f) Rok wydania Przykład: Podracki J., Słownik skrótów i skrótowców, wyd. 1, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003.

20 2. Opisz stronę tytułową lektury. a) Nazwa autora (nazwisko i pierwsza litera imienia/imion) b) Pełny tytuł książki (z dodatkami, np. z podtytułem) c) Nazwa autora przekładu/opracowania d) Nazwa wydawcy e) Rok wydania 3. Informacje z przypisów opracuj w formie mapy mentalnej.

21 Etap III Opis stopniowego tworzenia modelu EPIKA N.: Kto jest autorem utworu? N.: Dla kogo autor napisał utwór? N. zapisuje na tablicy: kto? AUTOR N. zapisuje na tablicy: dla kogo? ADRESAT N.: Jaki jest tytuł utworu? N. zapisuje na tablicy: co? TYTUŁ, podtytuł Poszerzając stopniowo wiedzę ucznia o zagadnienie genezy dzieła, N. poleci uczniom wykazanie związków między fabułą dzieła a doświadczeniami autora pole AUTOR, określenie znaczenia/funkcji tytułu pole TYTUŁ W dalszej kolejności N. rozbudowuje model w polu TYTUŁ jaki? np. metaforyczny, ironiczny o czym informuje? np. o gatunku, bohaterze, temacie O czym informuje tytuł utworu? Jaką funkcję pełni tytuł? N.: Co przedstawia w utworze? N. zapisuje na tablicy: co przedstawia? ŚWIAT PRZEDSTAWIONY Wyjaśnia, że świat przedstawiony to cała zawartość utworu, wszystko, co w nim napisał autor. W dalszej kolejności N. rozbudowuje model w polu ŚWIAT PRZEDSTAWIONY jaki? fantastyczny/realistyczny. Czy świat przedstawiony jest realny? N.: Skąd wiesz? Udowodnij, podając przykłady. N.: Kto w świecie przedstawionym opowiada? N. zapisuje na tablicy: kto opowiada w świecie przedstawionym? NARRATOR Poszerzając stopniowo wiedzę ucznia, N. uzupełnia na modelu obszar NARRATOR o kolejne pojęcia:

22 narrator-bohater: Czy narrator należy do świata przedstawionego czy jest bohaterem? narrator-autor: Czy można utożsamić narratora z autorem, czy to ta sama osoba? pierwszoosobowy/trzecioosobowy: W jakiej formie gramatycznej wypowiada się narrator? wszystkowiedzący/o ograniczonej wiedzy: Czy narrator wie wszystko o wszystkim? jawny/ukryty: Czy można zidentyfikować narratora? obiektywny/subiektywny: Czy narrator ujawnia swój stosunek do postaci/wydarzeń/idei? kilku narratorów: Ilu jest narratorów? N.: Co opowiada narrator? N. zapisuje na tablicy: co opowiada? FABUŁA (nie ma błędu, jeśli uczeń na nasze pytanie odpowie: wydarzenia, losy bohatera, jednak na schemat N. wprowadza pojęcie nadrzędne fabuła i wyjaśnia, że fabuła obejmuje wszystkie zdarzenia w świecie przestawionym). N.: Co się dzieje w świecie przedstawionym? N. zapisuje na tablicy: co się dzieje? AKCJA N. wyjaśnia pojęcia fabuła i akcja, odwołując się do potocznego rozumienia (np. mecz mecz się rozgrywa, a od czasu do czas pojawia się akcja, czyli tworzące ciąg zdarzenia, mające swój początek, rozwój i koniec). N.: Co się składa na akcję? N. zapisuje na tablicy: WYDARZENIA Poszerzając stopniowo wiedzę ucznia, N. zwraca uwagę na porządek chronologiczny i porządek przyczynowo-skutkowy wydarzeń. N.: Gdzie rozgrywają się wydarzenia? N.: Kiedy rozgrywają się wydarzenia? N. zapisuje na tablicy: gdzie? MIEJSCE WYDARZEŃ N. zapisuje na tablicy: kiedy? CZAS WYDARZEŃ N.: Skąd wiesz? Podaj przykłady. N.: O kim opowiada narrator? N. zapisuje na tablicy: o kim? POSTAĆ Poszerzając stopniowo wiedzę ucznia, N. uzupełnia obszar POSTAĆ na modelu o kolejne pojęcia:

23 bohater/bohater główny/postać pierwszoplanowa: Komu narrator poświęca najwięcej uwagi? bohater zbiorowy Czy można wyróżnić jednostkowego bohatera? postacie drugoplanowe: Które postacie są związane z bohaterem? postacie epizodyczne: Które postacie pojawiały się w utworze sporadycznie? N.: Co wiadomo o postaci? N. zapisuje na tablicy: WĄTEK (główny, poboczny). N. wyjaśnia, że wątek główny tworzą wydarzenia związane z bohaterem, wątki poboczne z postaciami drugoplanowymi. Poszerzając stopniowo wiedzę ucznia o wątkach, N. uzupełnia na modelu obszar WĄTEK o kolejne pojęcia, np.: wątek historyczny, miłosny, polityczny. N.: O czym jest utwór? N. zapisuje na tablicy: TEMAT N.: Jaki związek ma tytuł z tematem utworu? N.: Po co autor napisał dzieło? N. zapisuje na tablicy: po co? PROBLEMATYKA N.: Jaki związek ma tytuł z problematyką utworu? N.: Do jakiego gatunku literackiego należy utwór? N. zapisuje na tablicy GATUNEK W zależności od wiedzy uczniów i celów lekcji nauczyciel może sam wpisać nazwę gatunku (klasy młodsze) lub omówić cechy gatunkowe dzieła z uczniami. Jeśli uczniowie znają cechy gatunku, zidentyfikują je w utworze. N.: Określ cechy gatunku w utworze. Poszerzając stopniowo wiedzę uczniów, N. poleci zidentyfikowanie odmian gatunkowych powieści, np. powieść historyczna, science fiction, fantasy, detektywistyczna, przygodowa, podróżnicza, autobiograficzna Omawiając cechy gatunkowe noweli, N. wprowadzi pojęcia: przedakcja, rozwój akcji, punkt kulminacyjny, rozwiązanie akcji, puenta. N.: Sformułuj wypowiedź o utworze, wykorzystując poznane słownictwo.

24 imię i nazwisko (dla kogo?) ADRESAT MODEL PRACY 1 (co przedstawia?) ŚWIAT PRZEDSTAWIONY (jaki?) (co?) TYTUŁ, podtytuł (o czym informuje?) GATUNEK: (kto?) AUTOR

25 Mówiąc i pisząc na temat EPIKI, posługuję się pojęciami: AUTOR ADRESAT TYTUŁ, podtytuł ŚWIAT PRZEDSTAWIONY: realistyczny/fantastyczny NARRATOR: narrator-autor, narrator-bohater, jawny/ukryty, pierwszoosobowy/trzecioosobowy, wszystkowiedzący/o ograniczonej wiedzy, obiektywny/subiektywny, kilku narratorów GATUNEK Pamiętam, że narrator OPOWIADA

26 imię i nazwisko MODEL PRACY 2 (dla kogo?) ADRESAT (co przedstawia?) ŚWIAT PRZEDSTAWIONY (jaki?) (co?) TYTUŁ, podtytuł (jaki?, o czym informuje?) GATUNEK: (kto?) AUTOR

27 Mówiąc i pisząc na temat EPIKI, posługuję się pojęciami: AUTOR ADRESAT TYTUŁ, podtytuł ŚWIAT PRZEDSTAWIONY: realistyczny/fantastyczny FABUŁA AKCJA NARRATOR: narrator-autor, narrator-bohater, jawny/ukryty, pierwszoosobowy/trzecioosobowy, wszystkowiedzący/o ograniczonej wiedzy, obiektywny/subiektywny, kilku narratorów GATUNEK Pamiętam, że narrator OPOWIADA

28 imię i nazwisko MODEL PRACY 3 (dla kogo?) ADRESAT (co przedstawia?) ŚWIAT PRZEDSTAWIONY (jaki?) (co?) TYTUŁ, podtytuł (jaki? o czym informuje?) GATUNEK: (kto?) AUTOR

29 Mówiąc i pisząc na temat EPIKI, posługuję się pojęciami: AUTOR ADRESAT TYTUŁ, podtytuł ŚWIAT PRZEDSTAWIONY: realistyczny/fantastyczny FABUŁA AKCJA: WYDARZENIA (czas i miejsce) NARRATOR: narrator-autor, narrator-bohater, jawny/ukryty, pierwszoosobowy/trzecioosobowy, wszystkowiedzący/o ograniczonej wiedzy, obiektywny/subiektywny, kilku narratorów GATUNEK Pamiętam, że narrator OPOWIADA

30 imię i nazwisko MODEL PRACY 4 (dla kogo?) ADRESAT (co przedstawia?) ŚWIAT PRZEDSTAWIONY (jaki?) (co?) TYTUŁ, podtytuł (jaki? o czym informuje?) GATUNEK: (kto?) AUTOR

31 Mówiąc i pisząc na temat EPIKI, posługuję się pojęciami: AUTOR ADRESAT TYTUŁ, podtytuł ŚWIAT PRZEDSTAWIONY: realistyczny/fantastyczny FABUŁA : WĄTKI fabularne/bohaterowie: pierwszoplanowi, drugoplanowi, epizodyczni AKCJA: WYDARZENIA (czas i miejsce) NARRATOR: narrator-autor, narrator-bohater, jawny/ukryty, pierwszoosobowy/trzecioosobowy, wszystkowiedzący/o ograniczonej wiedzy, obiektywny/subiektywny, kilku narratorów GATUNEK Pamiętam, że narrator OPOWIADA

32 imię i nazwisko MODEL PRACY 5 (dla kogo?) ADRESAT (co przedstawia?) ŚWIAT PRZEDSTAWIONY (jaki?) (co?) TYTUŁ, podtytuł (jaki? o czym informuje?) GATUNEK: (kto?) AUTOR

33 Mówiąc i pisząc na temat EPIKI, posługuję się pojęciami: AUTOR ADRESAT TYTUŁ, podtytuł ŚWIAT PRZEDSTAWIONY: realistyczny/fantastyczny FABUŁA : WĄTKI fabularne/bohaterowie: pierwszoplanowi, drugoplanowi, epizodyczni AKCJA: WYDARZENIA (czas i miejsce) NARRATOR: narrator-autor, narrator-bohater, jawny/ukryty, pierwszoosobowy/trzecioosobowy, wszystkowiedzący/o ograniczonej wiedzy, obiektywny/subiektywny, kilku narratorów TEMAT PROBLEMATYKA GATUNEK Pamiętam, że narrator OPOWIADA

34 imię i nazwisko (dla kogo?) ADRESAT MODEL PRACY 6 (co przedstawia?) ŚWIAT PRZEDSTAWIONY (jaki?) FABUŁA (co?) TYTUŁ, podtytuł Przedakcja Rozwój akcji Punkt kulminacyjny Rozwiązanie akcji PUENTA (jaki? o czym informuje?) GATUNEK: (kto?) AUTOR

35 Mówiąc i pisząc na temat EPIKI, posługuję się pojęciami: AUTOR ADRESAT TYTUŁ, podtytuł ŚWIAT PRZEDSTAWIONY: realistyczny/fantastyczny FABUŁA : WĄTKI fabularne/bohaterowie: pierwszoplanowi, drugoplanowi, epizodyczni AKCJA: WYDARZENIA (czas i miejsce) BUDOWA AKCJI w noweli: przedakcja, rozwój akcji, punkt kulminacyjny, rozwiązanie akacji PUENTA NARRATOR: narrator-autor, narrator-bohater, jawny/ukryty, pierwszoosobowy/trzecioosobowy, wszystkowiedzący/o ograniczonej wiedzy, obiektywny/subiektywny, kilku narratorów TEMAT PROBLEMATYKA GATUNEK Pamiętam, że narrator OPOWIADA