Zrównoważony rozwój w Unii Europejskiej. Raport monitorujący z 2009 r. w sprawie strategii zrównoważonego rozwoju UE. Streszczenie

Transkrypt

1 Zrównoważony rozwój w Unii Europejskiej Raport monitorujący z 2009 r. w sprawie strategii zrównoważonego rozwoju UE Streszczenie

2 Streszczenie 2 Streszczenie Wprowadzenie: Niniejszy dokument jest tłumaczeniem streszczenia raportu monitorującego z 2009 r. w sprawie strategii zrównoważonego rozwoju UE, opublikowanego jedynie w wersji angielskiej i dostępnego na stronie internetowej Eurostatu. Spis treści pełnego raportu znajduje się w załączniku 2 do niniejszej publikacji. Szczegółowe dane statystyczne i dalsze informacje znajdują się na stronie internetowej Zrównoważony rozwój jest podstawowym i nadrzędnym celem Unii Europejskiej, która dąży do ciągłej poprawy jakości życia i dobrobytu współczesnych i przyszłych pokoleń, poprzez połączenie rozwoju gospodarczego, ochrony środowiska i sprawiedliwości społecznej. W strategii UE na rzecz zrównoważonego rozwoju z 2006 r. (SZR UE) wyznaczono jednolitą i spójną strategię określającą, jak UE skuteczniej sprosta wyzwaniom związanym ze zrównoważonym rozwojem. Strategia potwierdza ogólny cel zakładający ciągłą poprawę jakości życia obywateli poprzez zrównoważone społeczeństwo, które zarządza zasobami i używa ich w sposób efektywny oraz wykorzystuje potencjał gospodarki związany z innowacjami ekologicznymi i społecznymi, zapewniając dobrobyt, ochronę środowiska oraz spójność społeczną. Mierzenie postępu w kierunku zrównoważonego rozwoju jest integralną częścią SZR UE, a do zadań Eurostatu należy sporządzanie co dwa lata raportu monitorującego w oparciu o wspólnotowy zestaw wskaźników zrównoważonego rozwoju (WZR UE). Eurostat opublikował dotychczas dwa raporty monitorujące, w grudniu 2005 r. i w październiku 2007 r. Niniejszy trzeci raport przedstawia postęp w zakresie realizacji celów strategii i podejmowania kluczowych wyzwań. SZR UE określa założenia i cele, które mają wprowadzić Unię Europejską na ścieżkę zrównoważonego rozwoju. Mając na uwadze te założenia i cele, niniejszy raport zawiera relatywną ocenę tego, czy UE idzie w dobrym kierunku. W raporcie zastosowano zasadniczo podejście ilościowe i skupiono się na wspólnotowych wskaźnikach zrównoważonego rozwoju zgodnie ze stanem na październik 2008 r. Stanowi ono uzupełnienie do analizy polityki przedstawionej w raporcie Komisji z realizacji strategii zrównoważonego rozwoju 1. Obecny kryzys ekonomiczno-finansowy powoduje szereg trudności w zakresie monitorowania postępu w realizacji SZR UE. Niedawne zaburzenia gospodarcze mogą spowodować radykalne zmiany w wielu dziedzinach opisanych wskaźnikami zrównoważonego rozwoju przedstawionymi w niniejszym dokumencie. Jednak zakłócenia są na tyle nieodległe w czasie, że niemożliwe jest dokonanie solidnej oceny ich wpływu na omawiane wskaźniki. Większość wskaźników dotyczy okresu do 2008 r. lub wcześniej, więc odzwierciedlają one co najwyżej tylko wczesne oznaki skutków kryzysu. Raport monitorujący opublikowany w 2011 r. będzie mógł opierać się na pełniejszych danych, możliwe będzie również przeanalizowanie w jego ramach wpływu kryzysu na postęp w kierunku zrównoważonego rozwoju w UE. SZR UE potwierdza ogólny cel zakładający poprawę jakości życia Mierzenie postępu w oparciu o WZR UE jest integralną częścią strategii Obecny kryzys ekonomicznofinansowy jest zbyt świeżą sprawą, aby mógł być odzwierciedlony we wskaźnikach

3 Streszczenie 3 Postęp w kierunku zrównoważonego rozwoju w Unii Europejskiej Z ponad 100 wskaźników przedstawionych w niniejszym raporcie jedenaście uznano za wskaźniki wiodące. Mają one na celu przedstawienie ogólnego obrazu tego, czy UE osiągnęła postęp w kierunku zrównoważonego rozwoju w ujęciu założeń i celów określonych w SZR UE. Przeprowadzona na podstawie tych wskaźników wiodących ocena postępu od 2000 r. jest dosyć niejednolita. Tematyka WZR Rozwój społeczno-gospodarczy Zmiany klimatu i energia Zrównoważony transport Zrównoważona konsumpcja i produkcja Zasoby naturalne Zdrowie publiczne Włączenie społeczne Zmiany demograficzne Wskaźnik wiodący Wzrost PKB na 1 mieszkańca Emisje gazów cieplarnianych* Zużycie energii ze źródeł odnawialnych Zużycie energii w transporcie w relacji do PKB Wydajność zasobów Występowanie ptaków pospolitych** Ochrona zasobów ryb*** Przeciętne trwanie życia w zdrowiu**** Zagrożenie ubóstwem**** Wskaźnik zatrudnienia osób starszych UE-27 ocena zmiany Globalne partnerstwo Oficjalna pomoc rozwojowa***** Dobre rządzenie [Brak wskaźnika wiodącego] : * UE-15 ** W oparciu o 19 państw członkowskich *** W północno-wschodnim Atlantyku **** UE-25, od 2005 r. ***** Od 2005 r. LEGENDA: wyraźnie korzystna zmiana / na docelowej ścieżce umiarkowanie niekorzystna zmiana / daleko od docelowej ścieżki brak zmiany lub umiarkowanie korzystna zmiana / blisko docelowej ścieżki : wskaźnik kontekstowy lub niewystarczające dane ścieżki wyraźnie niekorzystna zmiana / odejście od docelowej Uwaga: Zasady oceny zastosowane w niniejszej publikacji opisano szczegółowo w załączniku 1 na końcu publikacji.

4 Streszczenie 4 Wyraźnie korzystne zmiany Obserwowane ostatnio zmiany można uznać za korzystne w przypadku dwóch wskaźników wiodących związanych z rozwojem społeczno-gospodarczym oraz zrównoważoną konsumpcją i produkcją. W okresie od 2000 r. do 2008 r. PKB na 1 mieszkańca w UE-27 wzrastał przeciętnie o 1,8% w skali roku, przy zwiększającym się tempie wzrostu w okresie ożywienia gospodarczego od 2003 r. do 2007 r. Ta korzystna zmiana doprowadziła do wzrostu wydajności zasobów, która jest wskaźnikiem wiodącym w dziedzinie zrównoważonej konsumpcji i produkcji. Jako że roczne tempo wzrostu zużycia zasobów (w ujęciu krajowego zużycia materiałów) było wolniejsze niż tempo wzrostu PKB, wzrost wydajności zasobów w UE-27 był znaczny i wynosił średnio 1,1% rocznie w latach Brak zmian lub umiarkowanie korzystne zmiany Umiarkowanie korzystne zmiany obserwuje się w przypadku wskaźników wiodących związanych ze zrównoważonym transportem, zdrowiem publicznym i zmianami demograficznymi. Zmiany nie były znaczące w przypadku wskaźnika wiodącego związanego z włączeniem społecznym oraz w przypadku jednego z dwóch wskaźników wiodących odnoszących się do zasobów naturalnych. Jeżeli chodzi o zrównoważony transport, wskaźnik wiodący zużycie energii w transporcie w stosunku do wzrostu PKB pokazuje jedynie nieznaczne oznaki relatywnego rozdzielenia zależności między zapotrzebowaniem na energię w transporcie a wzrostem gospodarczym. W latach , zużycie energii w transporcie w UE-27 wzrastało przeciętnie o 1,5% rocznie. Umiarkowanie korzystna ocena wynika stąd, że tempo wzrostu PKB było jeszcze wyższe i wynosiło 2,1% rocznie w tym samym okresie, przewyższając wzrosty zużycia energii. W odniesieniu do zdrowia publicznego, dane dotyczące przeciętnego trwania życia oraz trwania życia w zdrowiu w UE-25 wskazują na pewien postęp w zakresie zdrowszego, a w konsekwencji dłuższego życia obywateli UE. Oczekuje się, że urodzone w 2006 r. dziecko, bez względu na płeć, przeżyje przeciętnie 62 lata życia w zdrowiu. Zmiany w zakresie wskaźnika zatrudnienia osób starszych w UE-27 w latach odzwierciedlają umiarkowany postęp na drodze do osiągnięcia celu zakładającego, że do 2010 r. co najmniej połowa starszych pracowników powinna mieć pracę. Ten pozytywny trend oznacza zwiększoną obecność osób starszych na rynku pracy oraz mniejsze zapotrzebowanie na wydatki emerytalne. Jeżeli spojrzeć na kwestię włączenia społecznego, wskaźnik wiodący zagrożenie ubóstwem pokazuje, że od 2005 r. zmianie nie uległa całkowita liczba osób zagrożonych ubóstwem w UE-25. W 2007 r. jedna szósta mieszkańców UE-25 żyła poniżej progu zagrożenia ubóstwem, który definiuje się jako 60% mediany wyrównanego dochodu do dyspozycji w danym kraju. Jednoosobowe gospodarstwa domowe, dzieci i osoby starsze są szczególnie narażone na ubóstwo. Dane dotyczące występowania ptaków pospolitych, będącego jednym z wiodących wskaźników w dziedzinie zasobów naturalnych, pokazują, że współczynnik dla wszystkich pospolitych gatunków ptaków pozostaje stosunkowo stabilny, mimo że liczba ptaków krajobrazu rolniczego uległa Obserwowane od 2000 r. zmiany są wyraźnie korzystne w przypadku PKB na 1 mieszkańca i wydajności zasobów Umiarkowanie korzystne zmiany w przypadku zużycia energii w transporcie, wskaźnika przeciętnego trwania życia w zdrowiu oraz wskaźnika zatrudnienia osób starszych Poziom zagrożenia ubóstwem oraz dane dotyczące występowania ptaków pospolitych pozostawały na ogół stabilne

5 Streszczenie 5 niekorzystnemu obniżeniu w latach To oznacza, że UE wciąż nie znajduje się na ścieżce ku powstrzymaniu utraty różnorodności biologicznej do 2010 r. Umiarkowanie niekorzystne zmiany Zmiany mają charakter umiarkowanie niekorzystny w przypadku dwóch wskaźników wiodących związanych ze zmianami klimatu i energią. W 2007 r. poziom emisji gazów cieplarnianych w UE-15 znajdował się jedynie 5% poniżej wartości z roku bazowego ustalonej w Kioto, znacznie powyżej 8% poziomu redukcji przewidzianego w Kioto na lata Jednakże, uwzględniając znaczne redukcje emisji uzyskane od 2004 r., niedawne prognozy sporządzone przez Europejską Agencję Środowiska wskazują, że cele protokołu z Kioto zostaną osiągnięte. Kalkulacje te uwzględniają dodatkowe obszary polityki i środki ujęte już w planach państw członkowskich, w tym zastosowanie biotopów obniżających zawartość dwutlenku węgla, tak zwane elastyczne mechanizmy z Kioto oraz europejski system handlu uprawnieniami do emisji. Pomimo że zużycie energii ze źródeł odnawialnych w UE-27 wzrosło w latach , udział tych źródeł w krajowym zużyciu energii nie wzrósł w wystarczającym stopniu, aby znaleźć się na ścieżce docelowej. Wyraźnie niekorzystne zmiany Wyraźnie niekorzystne zmiany zaszły w przypadku drugiego wskaźnika wiodącego związanego z dziedziną zasobów naturalnych oraz w przypadku wskaźnika wiodącego związanego z globalnym partnerstwem. W konsekwencji niewielkiej poprawy w zakresie ochrony zasobów ryb w latach , całkowite zasoby ryb poza bezpiecznymi granicami biologicznymi zwiększyły się w 2006 r. do poziomu 21%. W sumie zasoby ryb wszystkich kategorii znacznie przekroczyły zrównoważone poziomy eksploatacji. Jeżeli chodzi o międzynarodowe zobowiązania UE, odsetek dochodu narodowego brutto (DNB) przeznaczany przez UE-27 na oficjalną pomoc rozwojową dla krajów rozwijających się zmniejszył się między 2005 r. i 2008 r. do 0,4% DNB, oddalając się od celu pośredniego na poziomie 0,56% wyznaczonego na rok Należy jednak zauważyć, że wiele pozostałych wskaźników dotyczących globalnego partnerstwa wykazuje korzystniejsze trendy. Umiarkowanie niekorzystne zmiany w przypadku obu wskaźników wiodących w dziedzinie zmian klimatu i energii Trendy w zakresie ochrony zasobów ryb oraz oficjalnej pomocy rozwojowej udzielanej przez UE są wyraźnie niekorzystne : Brak wskaźnika wiodącego W dziedzinie dobrych rządów nie występuje żaden wskaźnik wiodący, jako że uznano, iż żaden wskaźnik nie jest wystarczająco solidny i istotny dla polityki, aby przedstawiał całościowy zarys pojęcia dobrych rządów. Szczegółowy przegląd głównych zmian Podczas gdy wskaźniki wiodące dają ogólny pogląd na temat postępu w zakresie kluczowych wyzwań SZR UE, to aby uzyskać bardziej kompletny i szczegółowy obraz, konieczne jest przeanalizowanie postępu opisanego przez wskaźniki z każdej dziedziny. Rozwój społeczno-gospodarczy Ogólnie rzecz ujmując, trendy obserwowane w latach w dziedzinie rozwoju społecznogospodarczego były w większości pozytywne. Jednakże obraz sytuacji jest niejednolity, a niektóre

6 Streszczenie 6 obszary wykazywały wolniejszy postęp lub nawet brak postępu. Wzrost gospodarczy utrzymał się przez cały okres, mimo że pogłębiały się dysproporcje regionalne, a gospodarstwa domowe oszczędzały mniej. Większość wskaźników zatrudnienia podążało zgodnie z celami strategii lizbońskiej, jednak ogólnemu wskaźnikowi zatrudnienia brakowało dynamiki. Wydajność pracy wzrastała, a energochłonność malała zgodnie z celami UE. Dużo szybszy postęp jest potrzebny w zakresie zwiększania wydatków na badania i rozwój, jeżeli wyznaczony cel ma być osiągnięty. Jednakże, jeżeli możliwe byłoby uwzględnienie niedawnego kryzysu ekonomiczno-finansowego, obraz sytuacji różniłby się radykalnie. Ostatnie dane z 2008 r. i prognozy na rok 2009 pokazują gwałtowny spadek tempa wzrostu gospodarczego. Pomimo tego, że skutki kryzysu są już widoczne, to zostaną one odzwierciedlone w statystykach z pewnym opóźnieniem czasowym. Tabela 1: Ocena zmian w dziedzinie rozwoju społeczno-gospodarczego (UE-27, od 2000 r.) Poziom 1 Poziom 2 Poziom 3 Inwestycje Rozwój gospodarczy Regionalne dysproporcje w PKB* Oszczędności gospodarstw domowych Innowacje, konkurencyjność i ekoefektywność Wzrost PKB per capita Wzrost wydajności pracy** Zatrudnienie Wydatki na badania i rozwój Energochłonność Zatrudnienie Zatrudnienie kobiet Regionalne dysproporcje w zatrudnieniu * Od 2001 r. ** Od 2003 r. Bezrobocie Wskaźnik wiodący Między 2000 r. a 2008 r. PKB per capita wzrastał średnio o 1,8% rocznie. W okresie dobrej koniunktury gospodarczej w latach tempo wzrostu zwiększyło się do 2,7%, a w niektórych państwach Europy Środkowej i Wschodniej było dużo wyższe. Jednakże z powodu kryzysu gospodarczego, wzrost PKB per capita obniżył się do 0,4% w 2008 r. Szacuje się, że w 2009 r. spadnie do -4,2%. Mimo tego, że prognozy oparte są na wielu niewiadomych, projekcje sporządzone przez Dyrekcję Generalną ds. Gospodarczych i Finansowych są poparte krótkoterminowymi danymi kwartalnymi. Wzrost gospodarczy W latach całkowita wartość inwestycji w relacji do PKB wzrosła umiarkowanie, osiągając poziom szczytowy 21,3% PKB w roku 2007 r., głównie dzięki zwiększającemu się poziomowi inwestycji przedsiębiorstw. Wyzwaniem dla UE pozostają regionalne dysproporcje w zakresie dobrobytu gospodarczego, które wciąż pogłębiają się w większości państw członkowskich. Stopa oszczędności gospodarstw domowych w UE-27 osiągnęła relatywną wartość szczytową w 2001 r., po czym nastąpił stały spadek do 2007 r., a następnie istotny wzrost w 2008 r. do przeciętnego poziomu 11,3%. W skutek kryzysu gospodarczego PKB per capita wzrósł w 2008 r. jedynie o 0,4% Wzrastające regionalne dysproporcje w zakresie PKB

7 Streszczenie 7 Innowacje, konkurencyjność i ekoefektywność W latach wzrosła wydajność pracy, jednak tempo wzrostu spadało od 2003 r., gdy osiągnęło wartość szczytową. Ponadto energochłonność gospodarki znacznie się zmniejszyła między 2000 r. a 2007 r., przekraczając poziom rocznej redukcji wynoszący 1%. Jednakże, całkowite wydatki na B&R pozostawały raczej stabilne na poziomie około 1,8% PKB, a zatem daleko od zakładanego celu na poziomie 3% do 2010 r. Zatrudnienie Z wyjątkiem krótkiej redukcji w 2002 r., wskaźnik zatrudnienia stale wzrastał na przestrzeni ostatniej dekady. Jednakże, aby osiągnąć wyznaczony w strategii lizbońskiej cel UE zakładający 70% w 2010 r., przeciętny roczny wzrost zatrudnienia musiałby znacznie przyśpieszyć. Natomiast zatrudnienie kobiet w ciągu ostatnich dwóch lat przekroczyło wartości pośrednie na ścieżce ku osiągnięciu do 2010 r. celu zakładającego zatrudnienie kobiet na poziomie 60%. Dyspersja regionalnych wskaźników zatrudnienia uległa poprawie między 2003 r. a 2007 r., osiągając najniższy w historii poziom 11,1%. Zgodnie z cyklem gospodarczym, aczkolwiek z niewielkim opóźnieniem czasowym, ogólna stopa bezrobocia w UE zmniejszyła się między 2004 r. a 2008 r. z 9% do 7%. Zmiany klimatu i energia Rozszerzenie pobudziło wydajność pracy Wolny wzrost zatrudnienia Regionalne dysproporcje w zakresie zatrudnienia zmniejszyły się Ogólnie rzecz ujmując, zmiany, które zaszły od roku 2000 w dziedzinie zmian klimatu i energii, są niekorzystne, pomimo że ostatnio wystąpiły oznaki poprawy w przypadku niektórych wskaźników. Po okresie wzrostu emisji gazów cieplarnianych w UE-15 w latach , ostatnie zmiany były korzystne, a emisje w roku 2007 były o 1,4% niższe niż w roku Prognozy przewidują, że cele określone w protokole z Kioto są możliwe do osiągnięcia. Intensywność emisji gazów cieplarnianych związana ze zużyciem energii zmniejsza się, choć w umiarkowanym tempie. Jeżeli chodzi o wskaźniki energetyczne, korzystne zmiany widać jedynie w przypadku produkcji ciepła i energii w skojarzeniu. Zużycie energii ze źródeł odnawialnych i biopaliw oraz udział źródeł odnawialnych w produkcji energii elektrycznej wzrosły, jednak w obu przypadkach tempo wzrostu wydaje się niewystarczające, aby osiągnąć założone cele. Zależność energetyczna wzrosła znacząco od roku 2000, osiągając w 2008 r. poziom 55%. Ukryte stawki opodatkowania energii spadły, co jest niezgodne z celem przesunięcia obciążenia podatkowego z pracy na wykorzystanie zasobów.

8 Streszczenie 8 Tabela 2: Ocena zmian w dziedzinie zmian klimatu i energii (UE-27, od 2000 r.) Poziom 1 Poziom 2 Poziom 3 Zmiany klimatu Emisje gazów cieplarnianych* Zużycie energii ze źródeł odnawialnych * UE-15 ** Od 2005 r. : Emisje gazów cieplarnianych według sektorów Zależność energetyczna Intensywność emisji gazów cieplarnianych związana ze zużyciem energii : Globalna średnia temperatura powierzchni Energia Zużycie energii brutto Produkcja energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych Zużycie biopaliw w transporcie Ciepło i energia elektryczna w skojarzeniu** Ukryte stawki opodatkowania energii Wskaźniki wiodące Emisje gazów cieplarnianych przez UE-15 w 2007 r. kształtowały się 5% poniżej ich wartości w roku bazowym określonej w Kioto, pozostając na poziomie znacznie powyżej 8% redukcji przewidzianej w Kioto na lata Jednakże od 2004 r. występują korzystne zmiany, czego efektem jest ogólne ograniczenie emisji o 1,4% w UE-15 w latach Według prognoz sporządzonych przez Europejską Agencję Środowiska, cel określony w Kioto można osiągnąć w ramach istniejących obszarów polityki i środków, w tym zastosowania biotopów obniżających zawartość dwutlenku węgla. Przewiduje się, że wykorzystanie dodatkowych polityk i środków oraz tzw. mechanizmów Kioto spowoduje, że UE-15 osiągnie lepsze wyniki od założonych celów. Pomimo że od 2000 r. zużycie energii ze źródeł odnawialnych wzrosło w UE-27, ich udział w krajowym zużyciu energii nie wzrósł na tyle znacząco, aby znaleźć się na ścieżce ku osiągnięciu celu. Biomasa jest zdecydowanie najważniejszym odnawialnym źródłem energii, zapewniającym w 2007 r. prawie 70% całej energii ze źródeł odnawialnych, a jej udział rośnie najszybciej. W ostatnich latach zmniejszył się udział elektrowni wodnych, drugiego pod względem wielkości odnawialnego źródła energii. Źródła energii wiatrowej i geotermalnej wciąż stanowią niewielki odsetek, chociaż w wartościach bezwzględnych produkcja energii z tych źródeł wzrasta w szybkim tempie. Zmiany klimatu Emisje gazów cieplarnianych w UE-27, dla których nie wyznaczono celów w Kioto, w 2007 r. pozostawały praktycznie na takim samym poziomie jak w 2000 r. Po znaczącym postępie w ograniczaniu emisji gazów cieplarnianych przez państwa członkowskie z Europy Środkowej i Wschodniej w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku, emisje wzrosły w pierwszych latach bieżącej dekady, ale od 2004 r. ciągle się zmniejszają, wskutek czego w roku 2007 emisje UE-27 były 12,5% poniżej ich poziomu w roku bazowym. Od 2000 r. postęp w ograniczaniu emisji gazów cieplarnianych w UE-15 był powolny, jednak przewiduje się pojawienie korzystniejszych trendów Powolny postęp w wykorzystaniu źródeł odnawialnych Emisje gazów cieplarnianych w UE-27 spadły o 12,5% w stosunku do poziomu roku bazowego

9 Streszczenie 9 Pomimo tego, że emisje w większości sektorów zmniejszyły się w latach , emisje pochodzące z energetyki i transportu, czyli z dwóch największych źródeł emisji, zwiększyły się, równoważąc część redukcji emisji, które udało się osiągnąć w innych sektorach. Mimo że emisje pochodzące z energetyki zwiększyły się, to ze względu na przestawienie się na paliwa niskoemisyjne intensywność emisji gazów cieplarnianych związana ze zużyciem energii zmniejszyła się, choć w tempie wolniejszym niż w latach dziewięćdziesiątych. Globalna średnia temperatura powierzchni ziemi była w 2008 r. o 0,7 C wyższa niż 150 lat temu, pomimo że odnotowuje się, iż w ostatniej dekadzie tempo wzrostu globalnej temperatury uległo spowolnieniu. Energia W latach dziewięćdziesiątych zależność UE-27 od importu energii utrzymywała się raczej na stałym poziomie około 45%. Od roku 2000 poziom zależności gwałtownie wzrastał, przekraczając 50% w 2004 r. i osiągając poziom około 55% w roku Zapotrzebowanie na energię w UE nieznacznie wzrosło. W latach zużycie energii w UE-27 rosło szybciej niż w poprzedniej dekadzie, mimo że od roku 2003 ustabilizowało się. Nastąpił ogólny odwrót od paliw stałych w kierunku gazu ziemnego i, w pewnym stopniu, odnawialnych źródeł energii. Odnawialne źródła energii nadal odgrywają małą rolę w produkcji energii elektrycznej w UE-27, a ich udział wzrósł umiarkowanie z 13,8% w 2000 r. do 15,6% w 2007 r. Różnica między tym poziomem a celem ustalonym na poziomie 21% na rok 2010 pozostaje znaczna. Udział biopaliw wykorzystywanych w transporcie pozostaje niewielki, jednak szybko wzrasta. Ich zużycie wykazuje przyśpieszony wzrost od 2000 r., przy czym w 2007 r. stanowiły one 2,6% paliw wykorzystywanych w transporcie w UE-27. Mimo że odsetek ten wciąż pozostaje poniżej ścieżki ku osiągnięciu celu, to jeśli notowane ostatnie tempo wzrostu utrzyma się, cel jest osiągalny. Rozwój kogeneracji, zwanej inaczej produkcją ciepła i energii w skojarzeniu (CHP), technologii łączącej produkcję użytecznego ciepła i energii elektrycznej, jest stosunkowo powolny. Jej udział w produkcji energii elektrycznej brutto w UE-27 wzrósł nieznacznie, o 0,4 punktu procentowego pomiędzy 2004 r. a 2007 r. W 2007 r. CHP stanowiła 10,9% wyprodukowanej energii elektrycznej brutto. Od 1999 r. obniżają się ukryte stawki opodatkowania energii w UE-27. To obniżenie efektywnego obciążenia podatkowego może być postrzegane jako niezgodne z celem przechodzenia z opodatkowania pracy na opodatkowanie zużycia zasobów i energii, mimo że dostrzega się, iż opodatkowanie mogło odegrać rolę w zachęcaniu do oszczędzania energii. Ponadto bardziej polega się na innych niż podatki instrumentach, takich jak handel uprawnieniami do emisji, natomiast opodatkowanie energii zostało obniżone w celu zrekompensowania znaczących podwyżek cen ropy naftowej w ostatnich latach. Zrównoważony transport Zwiększają się emisje pochodzące z energetyki i transportu Niewielki spadek intensywności emisji gazów cieplarnianych związanych ze zużyciem energii UE jest uzależniona od importu ponad połowy zużywanej przez siebie energii Zapotrzebowanie na energię nieznacznie wzrosło Udział energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych musi rosnąć szybciej, aby osiągnąć wyznaczony cel Udział biopaliw pozostaje niewielki, ale szybko wzrasta Niewielki postęp w zakresie produkcji ciepła i energii elektrycznej w skojarzeniu Ukryte stawki opodatkowania obniżają się Obserwowane od 2000 r. zmiany w dziedzinie zrównoważonego transportu są niejednolite. Jedynie nieznaczny postęp nastąpił w zakresie rozdzielenia zależności pomiędzy wielkością transportu i zużyciem energii w transporcie a rozwojem gospodarczym. Ogólnie rzecz ujmując, zmiany w zakresie podziału zadań przewozowych i wielkości transportu wydają się bardziej korzystne w przypadku przewozu osób niż w przypadku transportu towarowego. Pomimo krótkotrwałego wzrostu udziału

10 Streszczenie 10 inwestycji w infrastrukturę związaną z przyjaznymi dla środowiska środkami transportu, takimi jak kolej i porty, w pierwszych latach dekady, model wydatków ponownie faworyzuje transport drogowy. Mimo że znacznie zmniejszyła się liczba śmiertelnych ofiar wypadków drogowych, konieczny będzie dalszy postęp, aby osiągnąć cel zakładający zmniejszenie o połowę liczby śmiertelnych ofiar wypadków drogowych w okresie między 2000 r. a 2010 r. Choć emisje gazów cieplarnianych związane z transportem nadal wzrastają w niekorzystnym tempie, a poziom emisji CO 2 z nowych samochodów osobowych pozostaje daleki od założonego celu, emisje prekursorów ozonu i pyłu zawieszonego zmniejszyły się w sposób korzystny. Tabela 3: Ocena zmian w dziedzinie zrównoważonego transportu (UE-27, od 2000 r.) Poziom l Poziom 2 Poziom 3 Transport i mobilność Zużycie energii w transporcie w stosunku do PKB Podział zadań przewozowych w transporcie towarowym Podział zadań przewozowych w przewozie osób Emisje gazów cieplarnianych związane z transportem Ofiary śmiertelne wypadków drogowych** * UE-25, od 2004 r. ** Od 2001 r. Wolumen transportu towarowego w relacji do PKB Wolumen transportu pasażerskiego w relacji do PKB Inwestycje w infrastrukturę transportową : Ceny przewozu osób Skutki transportu Średnie emisje CO 2 na km z nowych samochodów osobowych* Emisje prekursorów ozonu związane z transportem Emisje pyłu zawieszonego związane z transportem Wskaźnik wiodący Pomimo że od 2000 r. wzrost gospodarczy przewyższał wzrost zużycia energii w transporcie, relacja zużycia energii na jednostkę PKB wykazywała jedynie umiarkowane spadki między 2000 r. a 2007 r. Są więc umiarkowane oznaki relatywnego rozdzielenia zależności pomiędzy zużyciem energii w transporcie a rozwojem gospodarczym. Transport i mobilność W okresie od 2000 r. do 2007 r. udział transportu drogowego w krajowym transporcie towarowym w UE-27 wzrósł do ponad 75%, a w konsekwencji udział kolei i żeglugi śródlądowej nieco się zmniejszył w tym okresie. Między 2004 r. a 2007 r. wzrost w transporcie towarowym, mierzony w tonokilometrach, przewyższał wzrost PKB w UE-27. Transport towarowy pozostaje zatem mocno powiązany z rozwojem gospodarczym. W okresie od 2000 r. do 2007 r. udział różnych środków transportu w krajowym przewozie osób pozostawał raczej stabilny, mimo że zaobserwowano nieznaczny wzrost udziału transportu samochodowego (stanowiącego 83,4% w 2007 r.). Udział transportu kolejowego pozostał na niezmienionym poziomie 7,1%. W Zapotrzebowanie na energię w transporcie wzrasta nieco wolniej niż PKB Transport drogowy nadal dominuje w transporcie towarowym, który wciąż rośnie szybciej niż PKB, podczas gdy relatywne rozdzielenie tej

11 Streszczenie 11 konsekwencji wystąpiły nieznaczne spadki udziału transportu autobusowego i autokarowego. Rozmiary przewozu osób w UE-27 ciągle wzrastają, choć w tempie wolniejszym niż stopa wzrostu PKB, co wskazuje, że w przypadku przewozu osób następuje relatywne rozdzielenie zależności pomiędzy wielkością transportu a zmianami PKB. Całkowite zużycie energii w transporcie znacznie wzrosło miedzy 2000 r. a 2007 r. Ze wszystkich środków transportu, lotnictwo wykazało największy wzrost, drugi pod tym względem był transport drogowy. Natomiast w transporcie kolejowym zużycie energii zmniejszyło się, pomimo rozszerzenia działalności w zakresie przewozu osób i transportu towarowego. Całkowita wartość inwestycji w infrastrukturę transportową wyrażona w cenach bieżących znacząco rosła w latach Udział inwestycji w infrastrukturę drogową spadł z 60% w roku 2000 do 53% w roku 2003, ale od tego czasu w latach powrócił do poprzedniego poziomu około 60%. Odzwierciedleniem tych zmian był krótkotrwały, lecz znaczący trend ku inwestycjom w infrastrukturę związaną z takimi środkami transportu, jak kolej i porty, które są bardziej przyjazne dla środowiska niż transport drogowy. Jednakże ten korzystny trend miał swój szczyt w roku 2003, a od tego czasu trend jest niekorzystny. Między 2000 r. a 2008 r., ceny za przewóz osób w transporcie drogowym, kolejowym i lotniczym znacznie wzrastały, choć w różnym tempie. Na ogół ceny w transporcie drogowym i kolejowym wzrastają szybciej niż w transporcie lotniczym, sektorze o najszybszym wzroście zużycia energii i stosunkowo wysokich emisjach gazów cieplarnianych. Skutki transportu Całkowita wielkość emisji gazów cieplarnianych związanych z transportem w UE-27 (z wyłączeniem lotnictwa międzynarodowego i transportu morskiego) wzrosła o 26% między 1990 r. a 2007 r. W latach tempo wzrostu emisji gazów cieplarnianych związanych z transportem w UE-27 zmniejszyło się w porównaniu z okresem Dominuje tu transport drogowy, który odpowiada za 94% emisji gazów cieplarnianych związanych z transportem w 2007 r. Jednym z powodów wzrostu emisji gazów cieplarnianych są emisje CO 2 pochodzące z nowych samochodów osobowych, które pozostają znacznie powyżej ścieżki koniecznej do osiągnięcia celów UE. W przeciwieństwie do ciągle wzrastających emisji gazów cieplarnianych, emisje zanieczyszczeń powietrza, takich jak prekursory ozonu i pył zawieszony, ulegają trwałemu obniżeniu od 1990 r., dzięki stopniowemu zaostrzaniu norm dotyczących emisji. W przypadku prekursorów ozonu obecny poziom emisji stanowi mniej niż połowę poziomu obserwowanego w 1990 r. Nastąpił postęp w zmniejszaniu liczby śmiertelnych ofiar wypadków drogowych w UE-27, która zmniejszyła się o 43% między 1991 r. a 2007 r. W latach spadek ten osiągnął jeszcze wyższe tempo. Jednakże liczba śmiertelnych ofiar wypadków w UE-27 pozostaje opóźniona o około 2 lata w stosunku do liniowej ścieżki ku osiągnięciu celu UE w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego, zakładającego zmniejszenie o połowę liczby ofiar śmiertelnych między 2001 r. i 2010 r. zależności następuje w przewozie osób Zużycie energii w transporcie lotniczym i drogowym nadal rośnie Mniejszy udział inwestycji w infrastrukturę w przypadku przyjaznych dla środowiska sektorów transportu Ceny za transport drogowy i kolejowy rosną szybciej niż za transport lotniczy Emisje gazów cieplarnianych z transportu w UE- 27 ciągle się zwiększają, jednak w wolniejszym tempie niż zużycie energii w transporcie w UE-27 Nowe samochody osobowe wciąż emitują zbyt dużo CO 2 Poprawa bezpieczeństwa ruchu drogowego nie przebiega wystarczająco szybko, aby znaleźć się na docelowej ścieżce

12 Streszczenie 12 Zrównoważona konsumpcja i produkcja Ogólnie rzecz ujmując, obserwowane od 2000 r. zmiany w dziedzinie zrównoważonej konsumpcji i produkcji są dość niejednoznaczne; osiągnięto pewien postęp w zakresie rozdzielenia zależności między degradacją środowiska a wzrostem gospodarczym, szczególnie w przypadku odpadów i emisji zanieczyszczeń do atmosfery. Jednakże modele konsumpcji, dotyczące głównie kwestii zużycia energii, pokazują wyraźnie niekorzystne zmiany. Dane dotyczące modeli produkcji, w większości przypadków ograniczone do krajów UE-15, wykazują pozytywne oznaki w zakresie ekologicznego wymiaru społecznej odpowiedzialności biznesu i przyjaznych dla środowiska praktyk gospodarki rolnej. Tabela 4: Ocena zmian w dziedzinie zrównoważonej konsumpcji i produkcji (UE-27, od 2000 r.) Poziom 1 Poziom 2 Poziom 3 Zużycie zasobów i odpady Krajowe zużycie materiałów Odpady komunalne Odpady komunalne poddane recyklingowi i kompostowaniu Wydajność zasobów Zużycie energii elektrycznej przez gospodarstwa domowe Emisje do atmosfery Modele konsumpcji : Liczba gospodarstw domowych : Wydatki gospodarstw domowych Końcowe zużycie energii Posiadane samochody Modele produkcji * UE-15 Systemy zarządzania środowiskowego* Oznakowania ekologiczne* Rolnictwo ekologiczne* Wskaźnik gęstości obsady zwierząt Wskaźnik wiodący W okresie od 2000 r. do 2005 r. wysokie tempo wzrostu PKB równoważyło wzrost krajowego zużycia materiałów, co prowadziło do znacznego wzrostu wydajności zasobów w UE-27, a także relatywnego rozdzielenia zależności między rozwojem gospodarczym i zużyciem zasobów. Zużycie zasobów i odpady Krajowe zużycie materiałów w UE-27 wzrastało w umiarkowanym tempie w latach , głównie z powodu znaczącego wzrostu bezpośrednich nakładów materiałowych (pochodzenia krajowego oraz z przywozu). W okresie tym wzrosło zużycie minerałów i paliw kopalnych, podczas gdy zużycie biomasy notowało wzrosty i spadki, a w ogólnym rozrachunku spadło. Po okresie wzrostu ilości odpadów komunalnych per capita w UE-27 w latach , ich poziom pozostał raczej stabilny w okresie od 2000 r. do 2007 r. Zmiany w zakresie przetwarzania odpadów komunalnych były korzystne, przy Relatywne rozdzielenie zależności między zużyciem zasobów a PKB W latach krajowe zużycie materiałów wzrastało w umiarkowanym tempie Od 2000 r. występują korzystne zmiany w przypadku

13 Streszczenie 13 znacznych spadkach ilości odpadów składowanych na wysypiskach i znacznym wzroście poziomu recyklingu i kompostowania. Między 1990 r. a 2006 r. kraje UE-27 znacznie ograniczyły emisje substancji kwasotwórczych, prekursorów ozonu i pyłu zawieszonego. Skutkiem tego było wyraźne bezwzględne rozdzielenie zależności od wzrostu PKB, mimo że trend ten uległ spowolnieniu od roku Modele konsumpcji W latach wydatki gospodarstw domowych w UE-27 stale wzrastały, choć w wolniejszym tempie niż w okresie od 1995 r. do 2000 r. Największy wzrost w ujęciu bezwzględnym wystąpił w wydatkach na rozrywkę i ubrania, chociaż wydatki na komunikację, stanowiące relatywnie niewielką pozycję, rosły najszybciej w ujęciu procentowym. Jednocześnie zwiększyła się liczba gospodarstw domowych w UE-27, osiągając w 2006 r. poziom prawie 200 milionów. W okresie od 2000 r. do 2007 r. końcowe zużycie energii w UE-27 nadal wzrastało, głównie na skutek rosnącego popytu w transporcie. Zużycie energii elektrycznej przez gospodarstwa domowe w dalszym ciągu znacznie wzrastało, zarówno przed i po roku Jednakże najświeższe dane pokazują ustabilizowanie się tego wskaźnika około r., a w roku 2007 zużycie nawet nieznacznie spadło. W latach liczba samochodów osobowych na mieszkańców w UE-27 ciągle wzrastała, aczkolwiek w wolniejszym tempie w porównaniu z okresem od 1990 r. do 2000 r. Modele produkcji Między 2000 r. a 2007 r. w UE-15 wzrosła liczba organizacji, które wdrożyły certyfikowany system zarządzania środowiskowego zgodnie z systemem ekozarządzania i audytu. Ponadto w tym samym okresie znacznie wzrosła liczba produktów i usług, którym przyznano wspólnotowe oznakowanie ekologiczne; jednakże ich udziały w rynku pozostają na niskim poziomie. W UE-15 w latach wzrósł udział rolnictwa ekologicznego w całkowitej powierzchni użytków rolnych. Między 2003 r. a 2007 r. liczba jednostek inwentarza na hektar w UE-27 wykazywała korzystną tendencję spadkową. Zasoby naturalne przetwarzania odpadów i emisji do atmosfery Wzrosło zużycie energii, jednak w 2007 r. mógł nastąpić punkt zwrotny Na drogach UE jest coraz więcej samochodów Znaczny wzrost liczby przyznanych oznakowań ekologicznych oraz organizacji posiadających certyfikowany systemem zarządzania środowiskowego Oznaki dezintensyfikacji produkcji rolnej Mimo że wystąpiły korzystne zmiany w zakresie wyznaczania obszarów chronionych i jakości wody, występowanie i różnorodność pospolitych gatunków ptaków, w szczególności ptaków krajobrazu rolniczego, są na niższym poziomie niż w przeszłości, zasoby ryb morskich są zagrożone, działalność człowieka w dalszym ciągu narusza obszary półnaturalne, a stan lasów nieco się pogorszył.

14 Streszczenie 14 Tabela 5: Ocena zmian w dziedzinie zasobów naturalnych (UE-27, od 2000 r.) Poziom 1 Poziom 2 Poziom 3 Występowanie pospolitych gatunków ptaków* Ochrona zasobów ryb** Obszary chronione*** : Pobór wody Zmiany w pokryciu terenu****** Różnorodność biologiczna : Martwe drewno na obszarach leśnych Zasoby wody słodkiej Morskie ekosystemy Jakość wody w rzekach**** : Zdolność połowowa Wykorzystanie gruntów Drzewa leśne zniszczone przez defoliację * W oparciu o 19 państw członkowskich ** W północno-wschodnim Atlantyku *** UE-15, od 2003 r. **** W oparciu o 18 państw członkowskich ****** W oparciu o 25 państw członkowskich, od 1990 r. do 2000 r. Wskaźniki wiodące Od 1990 r. zmniejszyła się liczba i różnorodność pospolitych gatunków ptaków. Mimo że wskaźnik dla wszystkich pospolitych gatunków ptaków pozostawał raczej stabilny od 2000 r., wskaźnik dla ptaków krajobrazu rolniczego ciągle spadał, aczkolwiek w słabszym tempie niż w poprzedniej dekadzie. Jednakże w 2006 r. nastąpił dalszy spadek. Całkowita wielkość połowów ryb z zasobów poza bezpiecznymi granicami biologicznymi znacząco wzrosła, do poziomu 21% w 2006 r. Aktualnie połowy ryb wszystkich kategorii zdecydowanie przekraczają zrównoważony stopień eksploatacji. Różnorodność biologiczna W roku 2007, w wyniku stabilnego wzrostu w latach poprzednich, obszary wyodrębnione na potrzeby ochrony przyrody w UE-15 osiągnęły 96% poziomu, który ma zapewnić wystarczającą ilość siedlisk służących zabezpieczeniu bioróżnorodności. Mimo że poziom wdrożenia wygląda inaczej w państwach członkowskich, które ostatnio przystąpiły do UE, w 2008 r. mediana dla wszystkich 27 państw członkowskich wynosiła 91%. Ilość martwego drewna w lasach, które jest miejscem ważnych siedlisk i źródłem pożywienia dla szerokiego spektrum gatunków, nieco się zwiększyła w latach Jednakże całkowita ilość pozostaje na niskim poziomie. Zasoby wody słodkiej W państwach, dla których dostępne są dane, pobór wody pozostaje na zrównoważonym poziomie, a większość państw obniżyło poziom poboru wody. Spadek zapotrzebowania biochemicznego na tlen (BZT) w wodach powierzchniowych odzwierciedla poprawę jakości wód w rzekach. Średnia wartość BZT wskazuje, że w ujęciu średnim rzeki są zanieczyszczone jedynie w umiarkowanym stopniu, a przy kontynuacji trendu mogą osiągnąć relatywnie czysty stan. Morskie ekosystemy Różnorodność biologiczna nadal jest narażona, jak wskazują przykłady ptaków krajobrazu rolniczego i zasobów rybnych Ilość obszarów chronionych zbliża się do wystarczającego poziomu Zasoby wody słodkiej są w dobrym stanie i są wykorzystywane w sposób zrównoważony

15 Streszczenie 15 Flota rybacka w UE-15, w ujęciu całkowitej mocy statków, ciągle się zmniejsza, przy czym celem jest dostosowanie zdolności połowowej do dostępnych zasobów. Jednakże technologia uległa jednocześnie udoskonaleniu, tak że całkowita zdolność połowowa nie zmniejszyła się. Wykorzystanie gruntów Obszary naturalne są w dalszym ciągu wykorzystywane do różnych celów. Główne wzrosty zanotowano w przypadku rozwoju tkanki miejskiej, a także jednostek przemysłowych, komercyjnych i transportowych. Mimo że ten ostatni sektor jest sektorem najbardziej dynamicznym, wykazującym największy wzrost w ujęciu względnym, rozwój tkanki miejskiej stanowi główne zagrożenie w ujęciu bezwzględnym. W okresie od 1993 r. do 2006 r. defoliacja w UE-27 pozostawała na poziomie ostrzegawczym. Pomimo niedawnej poprawy, defoliacja wykazywała wzrost w latach Dlatego też nie osiągnięto celu w zakresie lepszego zapobiegania degradacji lasów określonego w ramach globalnych celów Narodów Zjednoczonych w zakresie lasów, do których odnosi się SZR UE. Zdrowie publiczne Pomimo że flota rybacka zmniejsza się, zdolność połowowa nie spada Brak znaczącej poprawy w zapobieganiu degradacji lasów Zmiany w dziedzinie zdrowia publicznego przedstawiają raczej niespójny obraz. Z jednej strony wskaźnik wiodący pokazuje, że ludzie nie tylko żyją dłużej, ale również żyją dłużej w dobry zdrowiu. Poprawa jest również widoczna w ograniczeniu liczby zgonów w wyniku przewlekłych chorób, liczby samobójstw, niedogodności spowodowanych hałasem oraz liczby poważnych wypadków w pracy. Z drugiej strony dane wyraźnie pokazują, że przed nami wciąż są wyzwania związane ze środowiskowymi czynnikami wpływającymi na zdrowie. Od 2000 r. mieszkańcy UE są w większym stopniu narażeni na ozon oraz pył zawieszony. Jednakże poziom wytwarzanych toksycznych substancji chemicznych, wykazujących od dłuższego czasu niekorzystny trend, zaczął ostatnio zmieniać się na korzyść. Tabela 6: Ocena zmian w dziedzinie zdrowia publicznego (UE-27, od 2000 r.) Poziom 1 Poziom 2 Poziom 3 Zdrowie i nierówności pod względem zdrowia Zgony w wyniku przewlekłych chorób Samobójstwa : Niezaspokojone potrzeby w zakresie opieki zdrowotnej Czynniki mające wpływ na zdrowie Przeciętne trwanie życia w zdrowiu* Wytwarzanie toksycznych substancji chemicznych** Narażenie na zanieczyszczenie powietrza pyłem zawieszonym Narażenie na zanieczyszczenie powietrza ozonem Niedogodności spowodowane hałasem*** * UE-25, od 2005 r. ** UE-25, od 2004 r. *** Od 2005 r. Poważne wypadki w pracy

16 Streszczenie 16 Wskaźnik wiodący Dane dotyczące przeciętnego trwania życia oraz lat życia w zdrowiu (tj. lat życia bez poważnych problemów zdrowotnych) w UE wskazują, że nastąpił postęp w zakresie promowania zdrowszego stylu życia, a w konsekwencji dłuższego życia wśród obywateli UE. Podczas gdy w okresie od 2002 r. do 2006 r. przeciętne trwanie życia noworodka wydłużało się dla mężczyzn i kobiet średniorocznie o, odpowiednio, 0,4% i 0,3%, to w latach nastąpiło również zwiększenie liczby lat w zdrowiu urodzenia momencie urodzenia (o 0,2% rocznie w przypadku kobiet i 0,7% w przypadku mężczyzn). Powyższe zmiany oznaczają, że mężczyźni nadrabiają zaległości wobec kobiet pod względem przeciętnego trwania życia oraz lat życia w zdrowiu. Zdrowie i nierówności pod względem zdrowia Poprawa w dziedzinie zdrowia jest widoczna w poziomie zgonów w skutek przewlekłych chorób, który w UE-27 obniżał się o 1,9% rocznie. Obserwuje się również poprawę zdrowia psychicznego, która jest odzwierciedlona w liczbie samobójstw, przy czym wyjątkiem są osoby w średnim wieku. Od 2000 r. liczba samobójstw w UE-27 zmniejsza się średnio o 2,8% rocznie wśród nastolatków, a o 4,8% wśród osób w wieku ponad 85 lat. W przypadku UE-25 jako całości biedniejszych obywateli w mniejszym stopniu jest stać na zaspokojenie swoich potrzeb w zakresie opieki zdrowotnej niż osoby lepiej sytuowane. Czynniki mające wpływ na zdrowie Ilość wytwarzanych toksycznych substancji chemicznych w UE-25 nieznacznie się zmniejszała, średnio o 0,3% rocznie w latach Nastąpiła również korzystna zmiana z najbardziej toksycznych substancji chemicznych w kierunku mniej szkodliwych produktów. Narażenie na zanieczyszczenie powietrza zwiększyło się między 2000 r. a 2007 r., przy czym narażenie na pył zawieszony zwiększyło się o 1,6%, a na zanieczyszczenie ozonem o 18,5%. Nie można jednak dostrzec wyraźnego trendu, jako że parametry te ulegały zmianom prawie corocznie. Udział w populacji UE-27 osób deklarujących, że są narażone na nadmierny hałas zmniejszył się korzystnie w latach Dłuższy szereg czasowy dla UE-15 pokazuje, że wskaźnik ten waha się znacznie z roku na rok. W UE-27 obserwuje się postęp w zakresie poprawy bezpieczeństwa i zdrowia w miejscach pracy. Poprawa ta jest w szczególności zgodna z celem zakładającym 25% redukcję liczby poważnych wypadków w pracy w okresie od 2007 r. do 2012 r. Włączenie społeczne Mieszkańcy UE żyją dłużej i zdrowiej, a różnica w tym względzie między mężczyznami i kobietami zmniejsza się Mniej osób umiera wskutek przewlekłych chorób lub samobójstw Koszt leczenia stanowi przeszkodę dla najbiedniejszych osób w niektórych państwach członkowskich Przechodzenie w kierunku mniejszej toksyczności w produkcji chemicznej Mniej osób jest narażonych na irytujący hałas, a liczba poważnych wypadków w pracy zmniejsza się Trendy obserwowane w dziedzinie włączenia społecznego są niejednoznaczne. Ogólny poziom zagrożenia ubóstwem nie uległ w UE-25 zmianie od 2005 r., jednak w UE-27 intensywność tego zagrożenia pogłębiła się, a nierówności dochodowe zwiększyły się. Mimo że zaszły korzystne zmiany w zakresie ograniczenia liczby osób z niskim poziomem wykształcenia, osób żyjących w gospodarstwach domowych dotkniętych bezrobociem oraz osób dotkniętych długotrwałym bezrobociem, to założone cele nie znalazły odzwierciedlenia w trendach związanych z ilością osób przedwcześnie kończących naukę oraz uczeniem się przez całe życie. Odsetek osób ubogich, które pracują, nie zmienił się od 2005 r.

17 Streszczenie 17 Tabela 7: Ocena zmian w dziedzinie włączenia społecznego (UE-27,od 2000 r.) Poziom 1 Poziom 2 Poziom 3 Ubóstwo dochodowe i warunki życia Intensywność ubóstwa** Nierówności dochodowe** Dostęp do rynku pracy Ubodzy pracujący* Zagrożenie ubóstwem* Gospodarstwa domowe dotknięte bezrobociem Osoby przedwcześnie kończące naukę Długotrwałe bezrobocie : Różnica w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn Edukacja : Wydatki publiczne na edukację Osoby dorosłe z niskim poziomem wykształcenia * UE-25, od 2005 r. ** Od 2005 r. Uczenie się przez całe życie Wskaźnik wiodący Odsetek osób zagrożonych ubóstwem pozostaje na stałym poziomie od 2005 r. W 2007 r. jedna szósta mieszkańców UE-25 żyła poniżej progu zagrożenia ubóstwem, zdefiniowanego jako 60% mediany dochodu ekwiwalentnego do dyspozycji w danym kraju. Zagrożenie ubóstwem jest powyżej przeciętnej w przypadku dzieci, młodzieży w wieku lata, osób starszych i osób z niskim wykształceniem, jak również kobiet. W przypadku jednoosobowych gospodarstw domowych zagrożenie ubóstwem wzrasta, a w przypadku samotnych rodziców jest ono najwyższe i wynosi 34%. Ubóstwo dochodowe i warunki życia W latach ubóstwo pogłębiło się. Głębokość ubóstwa (różnica między medianą dochodów ubogich a granicą ubóstwa) wzrosła z 22% do 23%. Ponadto w okresie tym nierówności dochodowe, mierzone jako stosunek dochodów osób z górnego kwintyla do dochodów osób z dolnego kwintyla, zwiększyły się w całej UE-27. W 2007 r. 20% najbogatszych osób w populacji zarabiało pięć razy więcej niż 20% osób najbiedniejszych. Dostęp do rynku pracy Między 2000 r. a 2007 r. odsetek osób dorosłych żyjących w gospodarstwach domowych dotkniętych bezrobociem znacznie się zmniejszył. Zmniejszył się również, choć w mniejszym stopniu, odsetek dzieci żyjących w gospodarstwach domowych dotkniętych bezrobociem. Odsetek osób, które choć zatrudnione są zagrożone ubóstwem, nie zmienił się od 2005 r. i pozostaje na poziomie 8%. W okresie od 2000 r. do 2007 r. zmniejszył się odsetek osób aktywnych zawodowo pozostających na bezrobociu dłużej niż rok. Różnica w W latach nie nastąpiły zmiany w ogólnym poziomie zagrożenia ubóstwem, ale w przypadku jednoosobowych gospodarstw domowych zagrożenie się zwiększyło Pogłębiająca się intensywność ubóstwa oraz zwiększające się nierówności dochodowe Spadek liczby rodzin dotkniętych bezrobociem Nie zmienia się liczba ubogich pracujących Spadek długotrwałego

18 Streszczenie 18 wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn nie zmniejszyła się w latach Edukacja Od roku 2000 wydatki na edukację wyrażone jako odsetek PKB zanotowały umiarkowany wzrost w państwach UE-27. Między 2000 r. a 2006 r. w UE-27 zmniejszył się nieco odsetek osób przedwcześnie kończących naukę. Spadek ten był kontynuowany w 2007 r. Jednakże zmiany w tej dziedzinie zachodzą zbyt wolno, aby parametr ten mógł osiągnąć zakładany na 2010 r. cel na poziomie 10%. W latach nastąpił spadek liczby osób z niskim poziomem wykształcenia we wszystkich grupach wiekowych. Na ogół starsze osoby mają najniższy poziom wykształcenia. Uczenie się przez całe życie stało się od 2000 r. bardziej popularne. Prawie 10% dorosłych uczestniczyło w kształceniu i szkoleniu w okresie czterech tygodni bezpośrednio przed rozmową. Chociaż wzrost ten jest zachęcający, potrzebny będzie dodatkowy postęp, aby osiągnąć cel 12,5% zakładany na rok Zmiany demograficzne bezrobocia Trudno będzie osiągnąć zakładany na 2010 r. cel w zakresie liczby osób przedwcześnie kończących naukę Niski poziom wykształcenia ograniczono we wszystkich grupach wiekowych Uczenie się przez całe życie stało się bardziej popularne, jednak postęp nie jest wystarczający Zmiany demograficzne obserwowane w Unii Europejskiej od 2000 r. mają raczej korzystny charakter w przypadku zatrudnienia osób starszych oraz w przypadku niektórych wskaźników związanych z liczbą ludności i strukturą wiekową. Zmiany są mniej korzystne lub nawet niekorzystne w przypadku wskaźników monitorujących stabilność finansów publicznych oraz adekwatność dochodową w odniesieniu do osób starszych, w szczególności w przypadku łącznego wskaźnika zastąpienia dochodu, tj. poziomu dochodów emerytów w stosunku do ich dochodów przed odejściem na emeryturę, który w 2007 r. spadł poniżej 50%.

19 Streszczenie 19 Tabela 8: Ocena zmian w dziedzinie zmian demograficznych (UE-27, od 2000 r.) Poziom 1 Poziom 2 Poziom 3 Demografia Przeciętne trwanie życia w wieku 65 lat (mężczyźni) * Wskaźnik dzietności* : Migracja Wskaźnik zatrudnienia osób starszych Przeciętne trwanie życia w wieku 65 lat (kobiety) * : Liczba osób starszych w stosunku do liczby osób w wieku produkcyjnym Adekwatność dochodowa w przypadku osób starszych Poziom dochodów osób w wieku powyżej 65 lat w porównaniu z ich wcześniejszymi dochodami** Zagrożenie ubóstwem wśród osób w wieku powyżej 65 lat*** Stabilność finansów publicznych Dług publiczny * Od 2002 r. ** UE-25, od 2002 r. *** Od 2005 r. **** Od 2001 r. Wiek emerytalny**** : Wydatki na opiekę nad osobami starszymi : Wpływ starzenia się społeczeństwa na wydatki publiczne Wskaźnik wiodący Zmiany w zakresie wskaźnika zatrudnienia osób starszych wskazują, iż cel UE- 27 zakładający, że 50% osób w wieku lat będzie zatrudnionych, może zostać osiągnięty w 2010 r. Trend ten wskazuje poprawę w zakresie udziału osób starszych w rynku pracy, co jest jednym z celów SZR UE, oraz zmniejszenie zapotrzebowania na wydatki emerytalne. Demografia Dane dotyczące przeciętnego trwania życia w wieku 65 lat sugerują, że długość życia mężczyzn i kobiet będzie nadal wzrastać, co doprowadzi do zwiększania się liczby ludzi w starszym wieku, w szczególności osób najstarszych (powyżej 80 lat). Ponadto, pomimo że wystąpiły korzystne zmiany w zakresie reprodukcji populacji, współczynniki dzietności pozostają poniżej poziomu zastępowalności pokoleń, co oznacza, iż liczba ludności w wieku produkcyjnym będzie się w dalszym ciągu zmniejszać. Imigracja do UE jest wyższa niż emigracja z UE, jednak w okresie od 2002 r. do 2008 r. odnotowano spadek liczby osób imigrujących. Stosunek liczby osób starszych do liczby ludności w wieku produkcyjnym wzrósł i prognozuje się jego dalszy wzrost. Wskaźnik ten w roku 1990 wynosił pięć osób w wieku produkcyjnym na jedną osobę w wieku 65 lub więcej lat, natomiast w roku 2007 wskaźnik wynosił cztery osoby; szacuje się, że do 2060 r. spadnie on do dwóch osób. Rosnące wskaźniki obciążenia demograficznego w połączeniu z niskim przeciętnym wiekiem przechodzenia na emeryturę są kluczowymi czynnikami demograficznymi generującymi obciążenie finansów publicznych. Zakładany na 2010 r. cel w zakresie zatrudnienia osób w wieku starszym może zostać osiągnięty Odsetek liczby osób w wieku starszym będzie nadal wzrastał Prognozuje się, że w nadchodzących latach wskaźniki obciążenia demograficznego będą wzrastać