Analiza przewlekłego zmęczenia i aktywności życiowej chorych z półkulowymi uszkodzeniami mózgu

Transkrypt

1 ROZDZIAŁ XI ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2014 DOBROSTAN I ZDROWIE Zakład Chirurgii i Pielęgniarstwa Chirurgicznego Wydziału Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Lublinie The Department of Surgery and the of Surgical Nursing of the Nursing Faculty and Health Science at Medical University in Lublin Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Krośnie Zakład Pielęgniarstwa The Department of Nursing of the State Vocacional Higher School In Krosno TADEUSZ PAWEŁ WASILEWSKI The analysis of chronic tiredness and vital activity of people with the hemisphere damage of the brain Aktywność życiowa i przewlekłe zmęczenie występujące u pacjentów z półkulowymi uszkodzeniami mózgu stają się przedmiotem wielu badań. Pojęcia te używane są w naukach medycznych i dziedzinach pokrewnych od dość dawana. Najczęściej aktywność interpretuje się jako wykonywanie przez człowieka pewnych, określonych działań o charakterze fizycznym bądź psychicznym, a zmęczenie przewlekłe jako stan mogący prowadzić do niepełnosprawności. Aktywność życiowa zwykle utożsamiana jest z ruchem i różnymi zachowaniami pacjenta w codziennym funkcjonowaniu. Działalność zawodowa i pozazawodowa wymagają określonego poziomu sprawności psychofizycznej. Zdolność radzenia sobie w sytuacjach wymagających wysiłku fizycznego, sprawność oraz adaptacja ustroju do różnorodnych obciążeń pracą i czynnikami środowiskowymi stanowi o poziomie, tzw. pozytywnego zdrowia [1, 5].

2 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2014 Dobrostan i zdrowie Chociaż etiologia i patomechanizm zespołu przewlekłego zmęczenia nie są obecnie do końca poznane uznaje się, że ma on w znacznej mierze pochodzenie ośrodkowe (mózgowe) i nie jest wynikiem pierwotnej choroby mięśni, lęku czy depresji. Pojęcie zmęczenia w literaturze definiowane jest bardzo różnie ponieważ badacze opisujący zjawisko uznają, iż przyporządkowanie mu jakiegokolwiek określenia uzależnione jest od przyczyny oraz stanu funkcjonowania pacjenta i jakości jego życia przed chorobą [3, 10]. Celem prezentowanej pracy była analiza przewlekłego zmęczenia i aktywności życiowej chorych. MATERIAŁ I METODA BADAŃ Badaniami objęto trzy grupy pacjentów, którzy byli hospitalizowani w Klinikach Neurochirurgii i Neurochirurgii Dziecięcej oraz Neurologii Samodzielnego Publicznego Szpitala Klinicznego Nr 4 w Lublinie. Badania przeprowadzono wśród 173 pacjentów. Pierwszą grupę chorych stanowili pacjenci z uszkodzeniem prawej półkuli mózgu (P=57), drugą grupę chorych stanowili pacjenci z uszkodzeniem lewej półkuli mózgu (L=55), trzecią grupę stanowiło 61 (D) pacjentów hospitalizowanych z powodu dyskopatii. Miejsce i rodzaj uszkodzenia mózgu przedstawiają tabele I i II, jednakże zawężenie zakresu badań do grupy osób z lateralnym uszkodzeniem mózgu podyktowane było względami metodologicznymi. Teorie na temat mózgowych mechanizmów funkcjonowania człowieka akcentują bowiem dyferencjację półkulową. Tab. I. Rozmieszczenie zlateralizowanego uszkodzenia mózgu pacjentów z grupy P i L o etiologii i lokalizacji Uszkodzenie prawej półkuli mózgu ETIOLOGIA USZKODZENIA Uszkodzenie lewej półkuli mózgu % N N % 12,3 7 Czołowa 14 25,4 21,0 12 Ciemieniowa 5 9,1 5,3 3 Czołowo-ciemieniowa 5 9,1 7,0 4 CZOŁOWO-SKRONIOWA 6 10,9 31,6 18 Skroniowa 10 18,2 22,8 13 Potyliczna 15 27,3 Tab. II. Rodzaj uszkodzenia mózgu w grupach P i L i dyskopatii w grupie D Badane grupy pacjentów Badane P L D grupy Rodzaj Udar Udar Guz Udar Udar Guz L3 L4 L4 L5 L5 S1 uszkodzenia krwotoczny Niekrwotoczny mózgu krwotoczny niekrwotoczny mózgu Liczba osób 7 (13,3%) 20 (35,1%) 30 (51,6%) 10 (18,2%) 15 (27,3%) 30 (54,5%) 7 (11,5%) 30 (49,2%) 24 (39,3%) 160

3 Tadeusz Paweł Wasilewski Wiek badanych pacjentów wahał się od 17 do 79 lat. W badaniach uczestniczyło 100 mężczyzn i 73 kobiety. W trzech badanych grupach pacjentów największy procent stanowili chorzy w związkach małżeńskich. Ocenę zespołu przewlekłego zmęczenia i aktywności życiowej przeprowadzono w oparciu o Skalę Pomiaru Syndromu Chronicznego Zmęczenia (MFSI-SF) oraz Kwestionariusz Oceny Aktywności Życiowej własnego autorstwa. Oryginalna wersja Skali MFSI-SF składa się z 30 twierdzeń opisujących samopoczucie pacjenta i oceniających manifestację poczucia zmęczenia w chorobie. Twierdzenia te przyporządkowane są do czterech zakresów zmęczenia (tj. ogólnego, fizycznego, emocjonalnego i psychicznego oraz zakresu energii życiowej [16]. Kwestionariusz Aktywności Życiowej Pacjenta (KAŻP) składa się z zestawu czynności wykonywanych przez chorego w sześciu zakresach i obejmuje czynności wykonywane w łóżku, higienę osobistą, ubieranie się, spożywanie posiłków, podejmowanie przez pacjenta prób lokomocji oraz rozumienie poleceń prowadzących do wykonania czynności. Analizy statystyczne prowadzono przy użyciu programu SPS dla Windows. Typ analiz statystycznych i metody oceny dla danych o statusie porządkowym i kategorialnym analizowano testem zgodności chi2. WYNIKI BADAŃ I DYSKUSJA Badania nad problematyką funkcjonalnej aktywności życiowej i przewlekłego zmęczenia w chorobie podejmowane są w celu wieloaspektowej poprawy leczenia i opieki pacjentów. Nadmierne zmęczenie to subiektywny objaw towarzyszący wielu chorobom neurologicznym i schorzeniom innych układów organizmu. Osoby odczuwające zmęczenie opisują je jako nieprzyjemne uczucie, które angażuje całe ciało i sprawia, że człowiek nie potrafi normalnie funkcjonować, czuje się wyczerpany. Zmęczenie wynikające z wykonywania codziennych czynności i obowiązków obejmuje zmęczenie fizyczne, psychiczne, emocjonalne i społeczne. Może ono mieć postać fizjologiczną, ale także opisywane jest w kategoriach symptomu choroby. [3, 4]. Murtagh i wsp. [11] stwierdzają, iż syndrom chronicznego zmęczenia jest chronicznym stanem organizmu wynikającym z głębokiej świadomości swojej choroby i obawy o jej konsekwencje dla przyszłego funkcjonowania. Syndrom ten może objawiać się osłabieniem, bólami mięśniowymi, problemami z pamięcią, koncentracją uwagi, zaniepokojeniem, przyśpieszonym tętnem, objawami zdenerwowania, problemami ze snem, a także podatnością pacjenta na różnorodne infekcje. Podkreśla się, że zespół zmęczenia najczęściej rozpatrywany jest jako stan biologiczny, którego uwarunkowaniem może być wyczerpanie zdolności adaptacyjnych organizmu oraz może być wskazaniem do podjęcia koniecznego odpoczynku. Basińska i wsp. [1] stwierdza, że zmęczenie w chorobie uznawane jest za jeden z niekorzystnych czynników zewnętrznych, przed którymi należy chronić pacjenta. Autorzy uznają, że może być to znaczący czynnik zewnętrznych objawów psychicznych, a czasem także zwiastun symptomów afektywnych. Badacze podkreślają jed- 161

4 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2014 Dobrostan i zdrowie nak, że czynniki psychologiczne nie tłumaczą wszystkich przypadków syndromu chronicznego zmęczenia. W dokonywanych ocenach funkcjonalnej aktywności życiowej pacjentów stwierdza się, że na pewnym etapie hospitalizacji powinna ona dotyczyć możliwości ruchowych chorego. We wczesnym etapie choroby mogą być oceniane czynności wykonywane w łóżku, a po pewnym czasie także poza nim. Ocenie funkcjonalnej aktywności ruchowej pacjentów powinny także podlegać między innymi szybkość marszu, częstość i długość kroków, czas obunożnego podparcia i czas wykroku, podparcie jednonożne oraz wzorce nacisku stopy na podłoże [9, 10]. Według Górajek-Jóźwik [8] w pielęgniarstwie pojęcie aktywności pacjenta nie zostało wyraźnie zdefiniowane. Jest jednak stosunkowo dobrze rozumiane w zestawieniu z przeciwstawnym pojęciem, tj. brakiem aktywności, biernością. Weryfikacja pojęcia aktywności życiowej pacjenta odbywa się na zasadzie przeciwstawienia czynnego stanu organizmu, stanem bezruchu bądź braku reakcji. Zdaniem autorki hospitalizowany pacjent z reguły jest mało aktywny i niezależnie od wieku, rozpoznania lekarskiego i innych zmiennych przeważnie leży w łóżku i przejawia tylko takie formy aktywności jak rozmowa, czytanie, wykonywanie toalety ciała lub siedzenie na łóżku prawie bezczynnie. Chisholm i wsp. [4] stwierdzają, że brak aktywności jest przyczyną przewlekłego zmęczenia, stresu i może stanowić czynnik sprzyjający rozwojowi różnych procesów patologicznych. W swoich badaniach autorzy zwracają uwagę na fakt, iż pacjenci z chronicznym syndromem zmęczenia bardzo często przypisują zmęczeniu dolegliwości somatyczne i doznania psychiczne. Ponadto, uznają, że tendencja przypisywania objawów somatycznych i złego stanu psychicznego może pogłębiać syndrom zmęczenia. W swoich badaniach oceniali oni umiejętność przypisywania objawów somatycznych i doznań psychicznych przez pacjentów i ich najbliższych członków rodziny. Okazuje się, że zarówno pacjenci jak i ich najbliżsi podobnie zwracają uwagę i przypisują symptomy oraz doznania psychiczne. Fitzgibbon i wsp. [6] podkreślają, że syndrom chronicznego zmęczenia i objawy choroby mogą być także konsekwencją socjokulturowych uwarunkowań jednostki. W badaniach własnych opracowanie uzyskanych wyników ujawniło występowanie istotnych różnic statystycznych w zakresie pomiaru zmęczenia psychicznego pomiędzy grupami pacjentów L i D oraz P i L. Wykazano pomiędzy grupami chorych L i D występowanie różnic na poziomie istotności p< 0,01, natomiast między grupami chorych P i L na poziomie p<0,05. Powyższe analizy wykazały, iż wyższy poziom zmęczenia psychicznego zgłaszali pacjenci z grupy eksperymentalnej L, aniżeli pacjenci grupy kontrolnej i eksperymentalnej P. Wykazano także, że zmęczenie ogólne, fizyczne, emocjonalne i energia życiowa opisywane było na porównywalnych poziomach. 162

5 Tadeusz Paweł Wasilewski Tabela III. Ukazanie wartości średnich, odchyleń standardowych i poziomów istotności zakresów syndromu chronicznego zmęczenia Skali Pomiaru Syndromu Chronicznego Zmęczenia w badanych trzech grupach pacjentów Zakresy Syndromu Chronicznego Zmęczenia Liczebność grup Wartość śr. / Odchyl. stand. ZMĘCZENIE OGÓLNE Zmęczenie fizyczne Zmęczenie emocjonalne ZMĘCZENIE PSYCHICZNE Badane grupy pacjentów P L D P + L 57 (100%) 55 (100%) 61 (100%) 112 (100%) WŚ OS WŚ OS WŚ OS WŚ OS Porównania grup, poziomy istotności P/D L/D PL/D P/L 11,1 4,29 12,4 4,13 11,1 3,99 11,7 4,25 0, , , , ,9 5,12 10,4 4,40 10,5 4,57 10,2 4,76 0, , , , ,9 3,49 11,0 4,42 10,4 4,32 10,4 3,99 0, , , , ,4 4,46 10,5 3,64 8,6 3,54 9,4 4,18 0, ,00281** 0, ,02146* Energia życiowa (wigor) 12,6 4,26 11,9 4,48 12,9 4,46 12,3 4,37 0, , , ,29473 Wynik ogólny syndromu 26,7 17,32 32,4 16,43 27,8 18,17 29,5 17,05 0, , , ,10186 chronicznego zmęczenia *- p<0,05 ** - p<0,01 Jaracz i wsp. [9] stwierdzają, że zespół zmęczenia u pacjentów z półkulowymi uszkodzeniami mózgu ma charakter polietiologiczny i wykazuje istotną korelację z wiekiem płcią, obniżeniem nastroju, stanem funkcjonalnym, wsparciem społecznym jak również ze stylami radzenia sobie ze stresem. Yancey i wsp. [18] stwierdzają, że zespół przewlekłego zmęczenia występuje u obu płci; chociaż dwa razy częściej u kobiet niż u mężczyzn, we wszystkich populacjach rasowych. Badania wskazują na przewagę częstości występowania tego zespołu u osób dobrze wykształconych powyżej 40 roku życia. Statystyczne opracowanie uzyskanych wyników badań własnych ujawniło występowanie istotnych różnic statystycznych w zakresie zmęczenia fizycznego i psychicznego pomiędzy grupami pacjentów P i D oraz L i D poniżej 50 roku życia. W porównaniach pomiędzy powyższymi grupami wykazano różnice na poziomie istotności p<0,05. Powyższe analizy statystyczne wskazują na fakt, iż wyższy poziom zmęczenia fizycznego zgłaszali pacjenci grupy kontrolnej D niż pacjenci grupy eksperymentalnej P w tym samym wieku. Na uwagę zasługuje fakt, iż pacjenci grupy eksperymentalnej L wykazywali wyższy poziom zmęczenia psychicznego niż chorzy grupy kontrolnej D. 163

6 164 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2014 Dobrostan i zdrowie Statystyczne opracowanie uzyskanych wyników badań ujawniło także brak występowania różnic istotnych statystycznie (n/s) w poszczególnych zakresach zmęczenia i energii życiowej w trzech grupach pacjentów P, L i D powyżej 50 roku życia. Na uwagę zasługuje fakt, iż pacjenci grupy eksperymentalnej L wskazywali na najniższy poziom energii życiowej. Statystyczne opracowanie uzyskanych wyników badań wśród kobiet i mężczyzn z grup eksperymentalnych P i L oraz kontrolnej D wykazało różnice istotnie statystyczne w zakresie zmęczenia psychicznego. Okazuje się bowiem, że wśród kobiet grup eksperymentalnych P i L wykazano różnice istotnie statystyczne na poziomie istotności p<0,05 (0,02323) wskazując na wyższy poziom zmęczenia psychicznego wśród kobiet z grupy eksperymentalnej L. Natomiast wśród mężczyzn zwracają uwagę różnice istotnie statystyczne pomiędzy grupami L i D na poziomie p<0,05 wskazując na wyższy poziom zmęczenia psychicznego w grupie eksperymentalnej L niż kontrolnej D (0,01027). W nurcie badań nad jakością życia wśród wielu badaczy przedmiotu obserwuje się dość istotne położenie nacisku na ocenę stanu funkcjonowania pacjenta i jego możliwości, bądź braku wykonywania przez niego określonych czynności życia codziennego. Badacze oceniający aktywność życiową pacjentów podkreślają, iż ogólna sprawność chorego i ocena stanu funkcjonalnego powinna być dokonywana w różnym czasie pobytu pacjenta w szpitalu oraz po okresie hospitalizacji [2, 17]. Według Opary [12] oceny takiej można dokonywać w pierwszej, siódmej, piętnastej bądź trzydziestej dobie pobytu pacjenta w szpitalu, ale także w szóstym bądź dwunastym miesiącu po okresie hospitalizacji. Badający problem funkcjonowania pacjenta dokonują również takiej oceny po pierwszym, drugim, piątym roku oraz w kolejnych latach po okresie hospitalizacji. Brola i wsp. [2] uznają, że ocena stanu funkcjonalnego jest bardzo pomocna w dalszym okresie postępowania terapeutycznego. Autorzy stwierdzają, że jest nieuzasadniona w pierwszych kilku dniach od wystąpienia choroby. W tym okresie bowiem pacjent może być objęty reżimem łóżkowym, a będąc zaniepokojonym swoim stanem zdrowia może nie wykazywać chęci do wykonywania samodzielnie czynności dnia codziennego. Ocena taka jest uzasadniona dopiero około dziesiątej doby pobytu pacjenta w szpitalu. Wielu autorów badających problem oceny aktywności życiowej pacjentów stwierdza, że na pewnym etapie hospitalizacji powinna ona dotyczyć możliwości ruchowych chorego [6, 9, 13]. Okazuje się, że dopiero wieczorem chorzy zwiększają swoją aktywność opuszczając łóżko, lecz robią to bez zbytniego oddalania się od niego. Pozostałą część dnia raczej spędzają w łóżku w pozycji leżącej, półwysokiej bądź siedzącej. Jeżeli aktywność statystycznego pacjenta w czasie trwania hospitalizacji sprowadza się do ciągłego pozostawania w łóżku, to uwzględniając średni czas pobytu pacjenta w oddziale i związek unieruchomienia ze zmianami wstecznymi, jakie zachodzą w organizmie chorego nie trudno jest przewidzieć charakter i natężenie powikłań mogących się rozwijać w trakcie trwania leczenia. Stwierdza się także, że ograniczenie aktywności wywiera wpływ na funkcjonowanie poszczególnych narządów i ukła-

7 Tadeusz Paweł Wasilewski dów, a także na psychiczne funkcjonowanie człowieka. Aby zapobiegać ewentualnie mogącym wystąpić powikłaniom oraz przyczyniać się do szybkiego usprawniania hospitalizowanych pacjentów, należy stwierdzić, iż obowiązek celowego i planowanego podnoszenia poziomu aktywności chorego spoczywa na barkach członków zespołu terapeutycznego, w tym pielęgniarek. Badania własne wykazały, że pacjentki i pacjenci do 50 roku życia z grup eksperymentalnych P i L przejawiali mniejsze trudności w wykonywaniu poszczególnych czynności w zakresie przemieszczania się w łóżku i poza nim, aniżeli chorzy grupy kontrolnej D. Aktywność życiowa pacjenta jest jednym ze sposobów przy pomocy, którego człowiek dokonuje oceny swojego samopoczucia. Odbywa się to przy pomocy kontrolowania takich form dziennej aktywności jak wykonywanie toalety ciała, dokonywanie higieny osobistej, korzystanie z toalety, kontrolowanie zwieraczy, wykonywanie kąpieli, obracanie się w łóżku, wstawanie, siadanie, sięganie i chwytanie przedmiotów, spożywania posiłków, poruszania się poza łóżkiem, spacerowania, ubierania się, schodzenie ze schodów, pisanie, czytanie, planowanie działań [2, 8, 12]. Podkreśla się konieczność dokonywania codziennej stymulacji procesu przywracania funkcji ruchowych u pacjentów po uszkodzeniach mózgu. Stymulowanie to w zakresie podstawowych możliwości samoobsługowych pozwala na szybszy powrót ich do samodzielności. Powinna ona dotyczyć takich czynności jak spożywania posiłków, higieny osobistej, ubierania się, kontroli zwieraczy, mobilności oraz wydolności lokomocyjnej chorych [12]. Zdaniem Jaracz i wsp. [9] chorzy oceniający subiektywnie sprawność samoobsługową na podstawie Index Barthel w 25% cechują się brakiem ograniczeń w funkcjonowaniu w różnych zakresach. Ponad połowę badanych charakteryzują niewielkie ograniczenia, a tylko nielicznych pacjentów cechuje średni poziom ograniczeń w funkcjonowaniu. Autorzy wskazują na brak wśród badanych pacjentów, chorych z poważnymi ograniczeniami w samoobsłudze. Stwierdza się, iż 80% pacjentów z uszkodzeniami mózgu, osiąga całkowity powrót funkcji w zakresie czynności samoobsługowych, chociaż dzieje się to w różnych okresach czasu od zachorowania. W przypadku lekkiego udaru ma to miejsce w trzecim tygodniu od zachorowania. Większość chorych w poważniejszych stanach osiąga te możliwości pomiędzy 7 a 12 tygodniem od zachorowania. Badania własne wykazały, iż pacjenci z grup eksperymentalnych P i L do 50 roku życia lepiej radzili sobie z przygotowaniem toalety ciała oraz wykazywali większą samodzielność w korzystaniu z toalety niż pacjenci z grupy kontrolnej D (odpowiednio P/D p<0,01, L/D p<0,01). Sherer i wsp. [15] omawiając samodzielność chorych z uszkodzeniami mózgu zwracają uwagę na ocenę takich czynności dnia codziennego jak możliwość samodzielnego oddawania moczu i stolca, możliwość samopielęgnacji, korzystanie z ubikacji, przygotowanie prostych posiłków, przenoszenie się z łóżka na fotel, ubieranie się, chodzenie po schodach. Autorzy stwierdzają, że około 65% pacjentów ma niską samodzielność w wykonywaniu powyższych czynności. Badania wykazują, że późne wprowadzenie działań rehabilitacyjnych oraz podeszły wiek pacjentów są 165

8 166 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2014 Dobrostan i zdrowie czynnikami znacznie pogarszającymi samodzielność i aktywność w wielu zakresach funkcjonowania. Badania własne wykazały brak różnic istotnych statystycznie w ocenie aktywności pacjentów w zakresie ubierania się. Jednakże analizując ten rodzaj aktywności w trzech badanych grupach chorych w zależności od wieku należy stwierdzić, iż pacjenci poniżej 50 roku życia z grup eksperymentalnych P i L przejawiali większe możliwości we wszystkich czynnościach zakresu ubierania się niż pacjenci grupy kontrolnej D (odpowiednio P/D p<0,001, L/D p<0,01). Na uwagę zasługuje również fakt, iż pacjenci powyżej 50 roku życia z grupy eksperymentalnej P gorzej radzili sobie w zakresie umiejętności sznurowania butów, zapinania guzików i zasuwania zamków aniżeli chorzy z grupy kontrolnej D (p<0,05). Dokonując oceny możliwości pacjentów w zakresie spożywania posiłków należy stwierdzić, iż pacjenci z grup eksperymentalnych P i L wykazywali większe trudności w realizacji poszczególnych czynności tego zakresu niż chorzy z grupy kontrolnej D (odpowiednio P,L/D p<0,5) przy czym większy stopień trudności zaobserwowano w grupie chorych P. Powyższe wyniki badań potwierdzają w pewnym sensie spostrzeżenia Gariballa i Sinclair a [7] mówiące o tym, iż pacjenci z uszkodzeniami mózgu będąc grupą bardziej zagrożoną w swoim funkcjonowaniu ze względu na fizyczną i psychiczną niesprawność wśród wielu trudności i problemów mają dysfagię oraz zaburzenia zaniedbywania stronnego przez co tracą zdolność samodzielnego odżywiania się. Ponadto, badacze stwierdzają, że ewentualnie występujący niedowład połowiczy którejkolwiek ze stron ciała upośledza przyjmowanie pokarmów i utrudnia radzenie sobie z przygotowaniem posiłków. W ocenie funkcjonowania pacjenta podkreśla się ważną rolę podejmowania prób lokomocji takich jak spacerowanie, wchodzenie i schodzenie ze schodów. Badania własne wykazały iż pacjenci z grupy eksperymentalnej L do 50 roku życia lepiej radzili sobie w podejmowanych próbach niż chorzy grupy kontrolnej D (p<0,05), natomiast chorzy powyżej 50 roku życia z grupy eksperymentalnej P gorzej radzili sobie z wykonywaniem prostych czynności niż pacjenci grupy kontrolnej p<0,05. Tabela IV. Ukazanie wartości średnich, odchyleń standardowych i poziomów istotności zakresów Kwestionariusza Aktywności Życiowej Pacjenta w badanych trzech grupach pacjentów w zależności od wieku (powyżej 50 lat) Zakresy aktywności życiowej pacjenta Liczebność grup Wartość śr. / Odchylenie stand. Czynności wykonywane w łóżku Badane grupy pacjentów P L D P + L 28 (100%) 33 (100%) 15 (100%) 61 (100%) WŚ OS WŚ OS WŚ OS WŚ OS Porównania grup, poziomy istotności P/D L/D PL/D P/L 65,40 35,13 74,24 29,14 72,08 23,01 70,18 32,06 0, , , ,44426

9 Zakresy aktywności życiowej pacjenta Higiena osobista Tadeusz Paweł Wasilewski Badane grupy pacjentów P L D P + L Porównania grup, poziomy istotności 56,92 35,16 68,75 28,04 85,00 17,65 63,32 31,80 0, , , ,15582 * * * 0, , , ,13226 Ubieranie się 49,55 39,64 65,91 32,06 77,08 24,28 58,40 36,37 Spożywanie 63,39 34,31 75,19 23,72 92,92 9,41 69,77 29,41 0, , , ,30523 posiłków ** ** ** Próby lokomocji * 50,00 38,83 58,79 27,22 73,00 27,04 54,75 32,54 0, , , ,37859 Rozumienie poleceń do 0, , , , ,61 35,10 63,83 33,58 78,33 18,73 62,81 34,01 wykonania czynności * - p<0,05, ** - p<0,01 WNIOSKI Na podstawie uzyskanych wyników badań własnych oraz dyskusji sformułowano poniższe wnioski: pacjenci z uszkodzeniami lewej półkuli mózgu wskazywali na wyższy poziom zmęczenia psychicznego niż chorzy z uszkodzeniami prawej półkuli mózgu i grupy kontrolnej, pacjenci z grupy kontrolnej wskazywali na wyższy poziom zmęczenia fizycznego niż pacjenci z uszkodzeniami prawej półkuli mózgu, chorzy z uszkodzeniami mózgu do 50 roku życia przejawiali mniejsze trudności w wykonywaniu czynności w łóżku, chorzy grupy kontrolnej lepiej radzili sobie w zakresie spożywania posiłków. PIŚMIENNICTWO 1. Basińska M.A., Lewandowska P.N., Kasprzak A.: Wsparcie społeczne a zmęczenie życiem codziennym u opiekunów osób chorych na Alzheimera, w: Psychogeriatria Polska 2013, 10(2), Brola W., Ziomek M., Czernicki J.: Wpływ umiejscowienia ogniska udarowego na występowanie depresji po udarze mózgu, w: Postępy Rehabilitacji, 1999, XII, Craig T., Kakumanu S.: Zespół przewlekłego zmęczenia, w: Lekarz rodzinny VIII, 5, 2003, Chaudhuri A.: Diagnozowanie przewlekłego zmęczenia, Lekarz rodzinny XII, 2, 2007,

10 168 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2014 Dobrostan i zdrowie 5. Czernicki J., Brola W.: Jakość życia chorych po udarze mózgu, w: Postępy Rehabilitacji, 1999, 7, 4, Fitzgibbon E.J., Murphy D., O Shea K., Kelleher C.: Chronic debilitating fatigue Iris general practice: a survey of general practitioners experience, w: British Journal of General Practic, 1997, 47, Gariballa S.E., Sinclair J.A.: Assessment and treatment of nutritional status in stroke patients, w: Postgraduate Medical Journal, 1998, 74, Górajek-Jóźwik J.: Poziom i struktura dziennej aktywności pacjentów oddziałów zabiegowych, w: Pielęgniarstwo Polskie, 1991, 2, Jaracz K., Pochylska J.: Wpływ rehabilitacji na stan funkcjonalny chorych po udarze mózgu, w: Postępy Rehabilitacji, 1996, X, 3, Krasuska M.: Zmęczenie jako problem pacjenta z chorobą nowotworową, Zdrowie publiczne 2005, 115(3), Murtagh J.: Zmęczenie ogólne podejście do rozpoznawania, w: Lekarz rodzinny IX, 4, 2004, Opara J.: Najnowsze możliwości oceny jakości życia po udarze mózgu, w: Postępy Psychiatrii i Neurologii,2000, 9, Polanowska K.E., Seniów J.B.: Zaburzenia samoświadomości objawów chorobowych w nabytych uszkodzeniu mózgu w kontekście rehabilitacji, w. Rehabilitacji medycznej 8, 3, 2004, Polanowska K.E., Seniów J.B.: W poszukiwaniu metod rehabilitacji chorych z zespołem zaniedbywania przegląd zagadnień, w: Rehabilitacji medycznej 9, 4, 2005, Stein KD. i wsp.: A multidimensional measure of fatigue for use with cancer patients. Cancer Pract, 1998, 6(3), Tylka J.: Czy badanie jakości życia jest dobrym kryterium oceny skuteczności rehabilitacji?, w: Rehabilitacji medycznej 7, 4, 2003, Yancey J.R., Thomas S.M.: Zespół przewlekłego zmęczenia, w: Lekarz rodzinny XVIII, 1, 2013, STRESZCZENIE W wielu konstruowanych skalach oceniających jakość życia pacjentów istotnym elementem staje się badanie i ocena aktywności życiowej oraz zespołu przewlekłego zmęczenia. Aktywność życiowa utożsamiana z ruchem i różnymi zachowaniami jednostki może ulegać znacznemu obniżeniu z tytułu przewlekłego zmęczenia. Celem prezentowanej pracy była analiza przewlekłego zmęczenia i aktywności życiowej pacjentów na tle grupy kontrolnej. Badania przeprowadzono wśród 173 chorych hospitalizowanych w Klinikach Neurochirurgii i Neurochirurgii Dziecięcej oraz Neurologii Samodzielnego Publicznego Szpi-

11 Tadeusz Paweł Wasilewski tala Klinicznego Nr 4 w Lublinie. W celu dokonania analizy przewlekłego zmęczenia i aktywności życiowej wykorzystano Skalę Pomiaru Syndromu Chronicznego Zmęczenia oraz Kwestionariusz Aktywności Życiowej. Przeprowadzone badania wykazały różnice istotne statystycznie w subiektywnej ocenie zmęczenia psychicznego pomiędzy grupami pacjentów z uszkodzeniami lewej półkuli mózgu (L) i grupy kontrolnej (D) (p<0,01) oraz pomiędzy chorymi z grup eksperymentalnych (P, L) (p<0,05). Ponadto, wykazano w tym zakresie różnice istotne statystycznie w grupach kobiet i mężczyzn. Pacjenci z uszkodzeniami mózgu wskazywali na wyższy poziom aktywności życiowej w zakresie czynności wykonywanych w łóżku a porównywalny poziom z chorymi grupy kontrolnej w zakresie spożywania posiłków. ABSTRACT In many scales evaluating the quality of patients life the most crucial factor becomes the examination and evaluation of vital activity and the syndrome of chronic tiredness. Vital activity equated with the movement and various behaviors of the individual may undergo the significant decrease of vital activity. The purpose of the work being presented was the analysis of chronic tiredness and vital activity of patients with hemisphere damage of brain on the basis of controlled trial. The examination was conducted among 173 hospitalized patients in the Clinical Hospital of Neurosurgery, Clinical Hospital of Child Neurosurgery and Neurology of Independent Public Clinical Hospital number 4 in Lublin. In the purpose of the analysis the Scale of Measure Chronic Fatique Syndrome and Questionnaire of Vital Activity were used. The conducted studies demonstrated statistically crucial differences in the subjective assessment of psychic tiredness between patients with left hemisphere damage of brain and controlled trial(p<0,01) and between patients from experimental groups(p<0,05). Moreover, statistically crucial differences were highlighted between the group of women and men. Patients with brain damages were more active in the range of actions concerning the activities conducted in bed and equally active with controlled trial in the range of meal consumption. Artykuł zawiera znaków ze spacjami 169