Analityka danych w ubezpieczeniach społecznych

Transkrypt

1 XI Konferencja Naukowa Bezpieczeostwo w Internecie. Analityka danych Analityka danych w ubezpieczeniach społecznych dr hab. Katarzyna Roszewska, WPiA UKSW dr Robert Marczak, ZUS Warszawa 6 czerwca 2019 r.

2 ŹRÓDŁA I SPOSOBY GROMADZENIA DANYCH Zakład dysponuje danymi przekazanymi przez różne podmioty zarówno osoby fizyczne, jednostki organizacyjne i osoby prawne uzyskanymi z innych rejestrów Dane pochodzą zatem od ubezpieczonych płatników świadczeniobiorców innych podmiotów realizujących zadania z zakresu ubezpieczeo społecznych oraz z innych rejestrów Dane gromadzone są w formie indywidualnych kont jak i zbiorczych danych (rejestrów)

3 ZAKRES DANYCH Ustawa wymienia jakie dane gromadzi Zakład, ale nie jest to katalog zamknięty. Poza danymi explicite wymienionymi będą to np. informacje: o faktach pozaubezpieczeniowych, mających wpływ na prawo do świadczeo z ubezpieczeo społecznych i na ich wysokośd, niezbędne do przyznania, ustalenia wysokości i wypłaty świadczeo z ubezpieczeo społecznych, a także świadczeo finansowanych z budżetu paostwa oraz o dokonanych wypłatach, niezbędne do ustalenia, ponownego ustalenia lub przeliczenia kapitału początkowego niezbędne do realizacji przez Zakład zadao zleconych na podstawie odrębnych przepisów.

4 RODZAJE CZYNNOŚCI NA DANYCH Zakład wykonuje szereg czynności na danych : gromadzi, ewidencjonuje, stwierdza opłacenie składek, przekazuje, odprowadza, zaprzestaje odprowadzania części składki, pośredniczy wypłaca świadczenia wymierza dodatkową opłatę, ustala opłatę prolongacyjną, umarza Są to czynności zarówno o charakterze zindywidualizowanym, jak i mające charakter zautomatyzowany

5 RODZAJE CZYNNOŚCI NA DANYCH Zakład sporządza prognozę - tzw. wieloletnią prognozę kroczącą dochodów i wydatków funduszu emerytalnego. Jej podstawą są w szczególności założenia dotyczące: sytuacji demograficznej i społeczno-ekonomicznej kraju, a zwłaszcza założenia dotyczące płodności, umieralności, wzrostu gospodarczego, wysokości zarobków, inflacji, stopy bezrobocia, struktury populacji w podziale na poszczególne grupy zawodowe oraz grupy znajdujące się poza siłą roboczą, migracji oraz wskaźniki waloryzacji składek i świadczeo wypłacanych z ubezpieczeo społecznych.

6 ANALITYKA DANYCH W UBEZPIECZENIACH SPOŁECZNYCH? Nie ma informacji na temat analityki danych w ubezpieczeniach społecznych rozumianej jako wykorzystywanie AI (w badaniu AGOVrytmy zdiagnozowano jeden urząd). W dziedzinie zabezpieczenia społecznego ustalono wykorzystywanie algorytmów np. przy przydzielaniu zasiłków społecznych.

7 ANALITYKA DANYCH W UBEZPIECZENIACH SPOŁECZNYCH? Badanie algovrytmy potwierdziło brak przejrzystości w analityce danych w administracji publicznej. Nie istnieją: polityka w zakresie wzdrożenia algorytmów do polityki publicznej, niezależne mechanizmy kontroli algorytmów, standardy etyczne. Obywatele pozbawieni są wiedzy nt. analityki danych w administracji publicznej. Tymczasem coraz bliżej do wpływu algorytmów na prawa człowieka.

8 ZALETY ANALITYKI DANYCH Analityka danych to: po stronie ubezpieczonych szansa na realizację postulatu przyjaznej administracji, ale i nieuchronnośd obowiązków względem Zakładu po stronie ZUS lepsza (pełniejsza), prostsza do ustalenia i szybsza informacja o zadłużeniu lepsza ściągalnośd wynikająca z łatwości, szybkości postępowania większa wiedza nt. struktury ryzyk socjalnych To powinno przekładad się na zmiany w przepisach, np. dot. ściągalności zadłużenia, przedawnienia roszczeo, lepszego dopasowania regulacji dot. świadczeo do zmieniającej się struktury ryzyk.

9 PROBLEMY ANALITYKI DANYCH Analityka danych pozwala ustalad m.in. prawidłowości w zachowaniach obywateli. W ubezpieczeniach społecznych możemy rozróżniad wypadki, w których możemy identyfikowad nadużycia w systemie ubezpieczeo społecznych wypadki opóźnieo, zwłoki w realizacji obowiązków to rodzi pytanie, czy jest możliwe ich rozróżnienie przez algorytmy i nakładanie sankcji zależnie od zawinionej zwłoki lub niezawinionego opóźnienia? Należy odróżnid w ADM sytuacje podlegające przepisom bezwgl. obowiązującym, od tych opartych na uznaniu administracyjnym.

10 PROBLEMY ANALITYKI DANYCH Nie istnieją opisane metody eksploracji danych na kontach i bazach ZUS, tj. metody ich klasyfikacji, klastryfikowania, asocjacji, wykrywania zmian i odchyleo itd. Analityka danych nie jest poddana żadnej kontroli i ramom prawnym, częściowo z 1 wyjątkiem *art RODO, art. 35e ustawy o statystyce publ ]. Nie ma do niej zastosowania dyrektywa 2003/98/WE PE i Rady z w sprawie ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego, ani ustawa z o ponownym wykorzystywaniu informacji sektora publicznego.

11 RAMOWA CHARAKTERYSTYKA DZIAŁALNOŚCI BIZNESOWEJ ZUS paostwowa jednostka organizacyjna posiadająca osobowośd prawną główne zadania: gromadzenie składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne obywateli oraz dystrybucja świadczeo (np. emerytur, rent, zasiłków chorobowych lub macierzyoskich) w wysokości i na zasadach ustalonych w przepisach powszechnie obowiązujących 24 mln. klientów środki Funduszu Ubezpieczeo Społecznych, których dysponentem jest ZUS, stanowią blisko 50 proc. zasobów pieniężnych paostwa Zakład nie prowadzi własnej polityki finansowej i nie może samodzielnie ustalad np. wysokości składek lub świadczeo

12 ZAŁOŻENIA REFORMY Z 1999 r. rozpoczęcie gromadzenia informacji o ubezpieczonych oraz składkach na indywidualnych kontach tych osób na podstawie informacji od pracodawców naliczenie kapitału początkowego, będącego podsumowaniem składek emerytalnych wpłaconych przed rokiem 1999 na podstawie dokumentacji przedstawionej przez ubezpieczonego od roku 2005 informowanie ubezpieczonych o składkach zgromadzonych na ich koncie indywidualnym przekazywanie części składki emerytalnej do wyspecjalizowanych instytucji finansowych, w celu ich zainwestowania

13 CELE NOWEGO SYSTEMU INFORMATYCZNEGO bezpieczny, elektroniczny przekaz dokumentów automatyczne skanowanie i rozpoznanie dokumentów papierowych weryfikacja danych i wspomaganie procesów wyjaśniania błędów, którego istotnym elementem był program komputerowy dystrybuowany wśród płatników składek (program Płatnik ) pełna automatyzacja rozliczeo na kontach płatników i ubezpieczonych elektroniczna wymiana danych z instytucjami m.in NFZ (wcześniej Kasy Chorych), OFE, Ministerstwem Spraw Wewnętrznych i Administracji (MSWiA), Ministerstwem Finansów (MF), Głównym Urzędem Statystycznym (GUS) i bankami wyliczanie i wypłata świadczeo długo i krótkoterminowych zgodnie z zasadami przyjętymi w reformie

14 INNE MODUŁY SYSTEMU KSI przyznawanie i wypłata świadczeo na nowych, zreformowanych zasadach wspieranie procesów orzecznictwa i rehabilitacji, wsparcie procesów prowadzenia kontroli płatników składek, a w przypadku wykrycia nieprawidłowości egzekucja należności opracowywanie analiz statystycznych informowanie uprawnionych organów o stanie rozliczeo

15 PRZEBIEG PRZEKAZYWANIA SKŁADEK NA UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE

16 MODEL DZIAŁANIA KSI ZUS

17 DZIAŁANIE KSI W PRAKTYCE 40 tys. pracowników ZUS korzystających każdego dnia z KSI 25 mln obsługiwanych osób 900 mln dokumentów przetwarzanych w skali roku 200 tys. operacji na sekundę 60 TB (operacyjna baza danych) ponad 200 mld zł rozliczanych w skali roku 100 mln operacji księgowych miesięcznie

18 JAK POZYSKAĆ DANE Z BAZY KSI?

19 JAK POZYSKAĆ DANE Z BAZY KSI? dostęp do informacji publicznej (Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej, Dz.U nr 112 poz. 1198) wykazanie interesu publicznego warunkiem uzyskania dostępu do informacji publicznej (Wyrok NSA z r., I OSK 1365/1) udostępnienie informacji publicznej przetworzonej (VIII SA/Wa 550/13 - Wyrok WSA w Warszawie) rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych).

20 JAK ZROZUMIEĆ ZAKRES DANYCH W BAZIE KSI? Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 20 grudnia 2018 r. w sprawie określenia wzorów zgłoszeo do ubezpieczeo społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, imiennych raportów miesięcznych i imiennych raportów miesięcznych korygujących, zgłoszeo płatnika składek, deklaracji rozliczeniowych i deklaracji rozliczeniowych korygujących, zgłoszeo danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, raportów informacyjnych, oświadczeo o zamiarze przekazania raportów informacyjnych oraz innych dokumentów

21 JAK ZROZUMIEĆ ZAKRES DANYCH W BAZIE KSI? dokumenty zgłoszeniowe (ZUA, ZCNA, ZZA, ZPA, ZFA, ZIPA, ZSWA) dokumenty rozliczeniowe (RCA, RZA, RSA, RPA, DRA) dokumenty informacyjne (ZBA, ZAA, RIA) dokumenty wyrejestrowujące (ZWUA, ZWPA) Informacja miesięczna dla ubezpieczonego, OSW

22 KODY W DOKUMENTACH UBEZPIECZENIOWYCH Kod tytułu ubezpieczenia Kod stopnia pokrewieostwa/powinowactwa Kod pracy w szczególnych warunkach Kod pracy o szczególnym charakterze Kod oddziału wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia Kod stopnia niepełnosprawności Kod przyczyny wyrejestrowania ubezpieczonego/płatnka Kod rodzaju uprawnienia Kod świadczenia/przerwy Kod wygaśnięcia / kod trybu rozwiązania stosunku pracy / stosunku służbowego Kod pracy w szczególnych warunkach/szczególnym charakterze, o której mowa w art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeo Społecznych

23 WYZWANIA DLA ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO - PRZYKŁADY Przepisy dotyczące współpracy i wymiany danych Art. 2-6 rozporządzenia PE i Rady (WE) Nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Tekst mający znaczenie dla EOG i dla Szwajcarii) Ustawodawstwo właściwe oraz zakaz kumulacji świadczeo Art. 10, 11-13, rozporządzenia PE i Rady (WE) (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Tekst mający znaczenie dla EOG i dla Szwajcarii) (Dz.U. L 166, , p.1) Art. 10 i 31 rozporządzenia 987/2009

24 WYZWANIA DLA ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO - PRZYKŁADY Krajowe Ramy Interoperacyjności Problem transgranicznych nadpłat po zgonie emerytów i rencistów Platforma do walki z błędami i nadużyciami H5NCP Prognozowanie wniosków o emerytury i renty skoordynowane umowami o zabezpieczeniu społecznym

25 DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ