ANALIZA EKONOMICZNA FUNKCJONOWANIA OCHRONY PRZECIWPO AROWEJ LASU W LASACH PAÑSTWOWYCH

Transkrypt

1 LEŒNE PRACE BADAWCZE, 2007, 1: Ryszard SZCZYGIE, Józef PIWNICKI, Barbara UBYSZ* ANALIZA EKONOMICZNA FUNKCJONOWANIA OCHRONY PRZECIWPO AROWEJ LASU W LASACH PAÑSTWOWYCH ECONOMIC ANALYSIS OF FUNCTIONING OF FOREST FIRE PROTECTION IN THE STATE FORESTS Abstract. The goal of the study was a detailed analysis of fire protection costs in the State Forests, taking into consideration obligatory tasks (described in the Forests Act) as well as additional tasks and categories of forest fire danger classes, with indicating possible changes in the rules of financing. The analysis was carried out on the basis of both: General Directorate of the State Forests reports on the state of fire prevention in the State Forests in the years and the data from Forests Districts. According to the operative regulations, the main obligatory tasks of the State Forests administration are fire prevention as well as creating and maintaining fire protection infrastructure (fire protection zones, fire access roads, water supply points, monitoring of forests, bases of fire fighting equipment, telecommunications and alarm network) in the forests in case of fire. Forest fire suppression (excluding watching fire sites) is an additional and expensive task of forest services as it made 17.2 per cent of total expenses on fire protection of all forest districts in the years The costs of fire suppression come to 8 10 million zlotych per year depending on forest fire hazard in a particular year. Firm and immediate limitation of fire protection costs is not recommended because it could have caused lowering the level of fire safety as well as increase in losses. Key words: economic analysis, forest fire. * Instytut Badawczy Leœnictwa, Samodzielna Pracownia Ochrony Przeciwpo arowej Lasów, Sêkocin Stary, ul. Braci Leœnej 3, Raszyn, R.Szczygiel@ibles.waw.pl

2 28 R. Szczygie³, J. Piwnicki, B. Ubysz 1. WSTÊP Wystêpowanie po arów lasu, zarówno w Polsce, jak i na œwiecie, odznacza siê ogóln¹ tendencj¹ wzrostow¹, z pewnymi odstêpstwami zale nymi od anomalii pogodowych. Po ary s¹ jednym z g³ównych czynników wp³ywaj¹cych destrukcyjnie na œrodowisko naturalne, powoduj¹c w nim d³ugotrwa³e zmiany i zak³ócenie procesów yciowych, doprowadzaj¹c do wymiernych b¹dÿ trudnych do wyliczenia strat finansowych. Po ary leœne powoduj¹ straty bezpoœrednie, zwi¹zane ze zniszczeniem b¹dÿ uszkodzeniem surowca drzewnego [w zasadzie tylko takie straty liczone s¹ w Lasach Pañstwowych (LP)] oraz poniesionymi dodatkowo kosztami hodowli i ochrony lasu. Straty poœrednie, jakie wyrz¹dzaj¹ po ary, niszcz¹c œrodowisko, przekraczaj¹ nieraz wielokrotnie szkody bezpoœrednie. S¹ one jednak trudne do wyliczenia i brak jest dok³adnych metod ich ustalania. Stosowane metody szacunkowe pozwalaj¹ oceniæ, e straty poœrednie s¹ oko³o 5 6 razy wiêksze od strat bezpoœrednich (Karlikowski i in. 1996, 1998). W latach , wed³ug danych statystycznych Komendy G³ównej Pañstwowej Stra y Po arnej, w Polsce powsta³o ogó³em po arów w lasach wszystkich rodzajów w³asnoœci i na terenach niezagospodarowanych, które objê³y powierzchniê hektarów. Straty wynik³e z tych po arów oszacowano na 864,4 mln z³. W tym samym okresie w LP zanotowano po arów, na powierzchni hektarów. Straty bezpoœrednie, dotycz¹ce jedynie surowca drzewnego, oszacowane na kwotê 106,4 mln z³otych, wyst¹pi³y tylko na oko³o 50% ³¹cznej powierzchni spalonej. Ca³kowite straty z tytu³u po arów w Lasach Pañstwowych w tym okresie, nieszacowne dotychczas, wynosz¹ prawdopodobnie blisko 600 mln z³. Ogólna wartoœæ zasobów leœnych w Polsce szacowana jest na 257,4 mld z³otych, w tym w Lasach Pañstwowych na 220 mld z³ (dane Zak³adu Ekonomiki i Polityki Leœnej IBL), co wymaga odpowiedniego ich zabezpieczenia, w tym przed po arami. Zapewnienie tej ochrony wymaga stosownych nak³adów, które ponoszone s¹ corocznie przez LP oraz ze œrodków bud etowych pañstwa i samorz¹dów, z których finansowane jest gaszenie po arów lasów przez jednostki ochrony przeciwpo arowej. W latach koszty ochrony przeciwpo arowej w LP wynios³y 293,8 mln z³, co stanowi³o 0,13% wartoœci zasobów leœnych. 2. CEL I ZAKRES PRACY Do tej pory nie przeprowadzano szczegó³owych analiz ekonomicznych ochrony lasów przed po arami, a jedynie analizowano niektóre pozycje kosztów tej ochrony, dotycz¹ce na przyk³ad zastosowania techniki lotniczej do wykrywania i gaszenia po arów, czy ich wp³ywu na funkcje produkcyjne i pozaprodukcyjne lasu. Równie w pracy Kocela i Grabowskiego (2002) okreœlono jedynie znormali-

3 Analiza ekonomiczna ochrony przeciwpo arowej lasu w Lasach Pañstwowych 29 zowane jednostkowe koszty ochrony lasu przed po arami i utrzymania infrastruktury przeciwpo arowej. Koszty utrzymania infrastruktury ograniczono tylko do dróg. Celem niniejszej pracy * by³o dokonanie analizy kosztów ochrony przeciwpo arowej w LP ze wskazaniem ewentualnych zmian w zasadach ich finansowania. 3. METODYKA PRACY W pracy zebrano i poddano analizie wszystkie sk³adniki kosztów ochrony przeciwpo arowej wyodrêbnione w Systemie Informatycznym LP (SILP) dla wszystkich nadleœnictw. Z kolei analizy dla regionalnych dyrekcji LP oparte zosta³y na danych przekazywanych przez RDLP w rocznych analizach stanu ochrony przeciwpo arowej. Analizê kosztów ochrony przeciwpo arowej lasu w RDLP przeprowadzono na podstawie raportów o stanie ochrony przeciwpo arowej w LP w latach , opracowywanych przez Wydzia³ Ochrony Lasu Dyrekcji Generalnej LP na podstawie rocznych sprawozdañ RDLP. Okres ten wybrano ze wzglêdu na jednorodny i kompletny wykaz danych zawartych w sprawozdaniach. Analizê wykonano dla poszczególnych RDLP oraz kategorii zagro enia po arowego lasu w kraju (KZPL). Analizê kosztów dla nadleœnictw przeprowadzono na podstawie: 1) ankiet wype³nionych przez nadleœnictwa, obejmuj¹cych wszystkie pozycje kosztów bezpoœrednich ochrony przeciwpo arowej lasu w latach , 2) przychodów i kosztów nadleœnictw (dane z Rachunku Zysków i Strat oraz Arkusza Rozliczeniowego Kosztów). Wydatki na ochronê przeciwpo arow¹ porównano z ³¹cznymi kosztami 9 g³ównych dzia³ów dzia³alnoœci podstawowej: nasiennictwa i selekcji, hodowli lasu, ochrony lasu przed czynnikami biotycznymi, ochrony przeciwpo arowej lasu, utrzymania obiektów leœnych, pozyskania drewna, zadañ bud etowych, podatku leœnego, urz¹dzania lasu. W analizowanym szczegó³owo roku 2003 by³o 166 nadleœnictw (38,3%) zaliczonych do I KZPL, 207 (47,8%) do II i 60 (13,9%) do III. W 2004 r. udzia³ * Analizê przeprowadzono na zlecenie DGLP, której wyra amy podziêkowanie za sfinansowanie tematu badawczego: BLP-269 pt. Analiza ekonomiczna funkcjonowania ochrony przeciwpo arowej lasu (z podzia³em na zadania obligatoryjne i dodatkowe), realizowanego w latach

4 30 R. Szczygie³, J. Piwnicki, B. Ubysz procentowy analizowanych nadleœnictw by³ zbli ony, tj. 167 (38,8%) nadleœnictw by³o zaliczonych do I KZPL, 203 (47,2%) do II oraz 60 (14%) do III KZPL. 4. ANALIZA KOSZTÓW OCHRONY PRZECIWPO AROWEJ LASU W RDLP 4.1. Analiza wystêpowania po arów lasu Analizuj¹c koszty ochrony przeciwpo arowej lasu ponoszone przez RDLP, uwzglêdniono tak e zagro enie lasów po arami i infrastrukturê przeciwpo arow¹, wynikaj¹c¹ z przygotowania terenów na wypadek wyst¹pienia po aru. Analiza objê³a lata , a jej wyniki przedstawiono w tabeli 1. W tym okresie powsta³o ogó³em po arów lasu, na powierzchni 8810,90 ha, a œrednia powierzchnia spalona podczas jednego po aru wynios³a 0,39 ha. Do najbardziej zagro onych po arami nale a³y lasy regionalnych dyrekcji Lasów Pañstwowych w Zielonej Górze (3494 po ary), Katowicach (3068) i Szczecinie (2213). Najmniej po arów wyst¹pi³o w lasach dyrekcji w Krakowie (104), Kroœnie (165) i Gdañsku (456). Najwiêcej lasów spali³o siê w dyrekcji w Katowicach (1635,48 ha), Wroc³awiu (1196,90 ha), Radomiu (588,89 ha) i Zielonej Górze (580,10 ha), a najmniej w Krakowie (53,77 ha), Pile (161,17 ha) i Kroœnie (182,99 ha). Bior¹c pod uwagê œredni¹ powierzchniê spalonego lasu przypadaj¹c¹ na jeden po ar, jako miarê skutecznoœci systemu ochrony przeciwpo arowej, najskuteczniej funkcjonowa³ ten system w regionalnych dyrekcjach LP w Zielonej Górze (0,17 ha), Toruniu (0,22 ha) i Szczecinie (0,24 ha), a najmniej efektywnie w Kroœnie (1,11 ha), Szczecinku (0,84 ha) i Lublinie (0,79 ha). Œrednia roczna liczba po arów w Lasach Pañstwowych w przeliczeniu na 10 tys. ha powierzchni zalesionej (tzw. gêstoœæ po arów) wynios³a 6,49, a powierzchnia spalona 2,54 ha. Najwy szy wskaÿnik gêstoœci po arów odnotowano w regionalnych dyrekcjach LP w Warszawie (19,09 po aru na 10 tys. ha rocznie), Zielonej Górze (16,94), Radomiu (10,57) i Katowicach (10,49). Najmniejsze wartoœci by³y w Kroœnie (0,84), Krakowie (1,25) i Szczecinku (2,34). Œrednia roczna powierzchnia spalona by³a najwy sza w RDLP w Warszawie (5,70 ha na 10 tys. ha), Katowicach (5,59 ha) i Wroc³awiu (4,69 ha), a najni sza w Krakowie (0,64 ha), Kroœnie (0,93 ha) i Pile (0,97 ha). Straty surowca drzewnego odnotowano tylko na powierzchni 4756,92 ha, co oznacza, e na pozosta³ej powierzchni spalonej (46%) nie odnotowano strat materialnych. Najdok³adniej straty liczone s¹ na terenie RDLP w Zielonej Górze, gdy s¹ odniesione do 94% powierzchni spalonej, podczas gdy na terenie RDLP w Warszawie tylko do 15%. Takie podejœcie w szacowaniu szkód popo arowych budzi zastrze enia. Nie do zaakceptowania jest uwzglêdnianie wy³¹cznie strat materialnych, odnosz¹cych

5 Analiza ekonomiczna ochrony przeciwpo arowej lasu w Lasach Pañstwowych 31 Tabela 1. Po ary lasu w Lasach Pañstwowych w latach Table 1. Forest fires in the State Forests in RDLP Regional Directorate of the State Forests KZPL * FFDC * Powierzchnia zalesiona wg stanu na r. Afforested area according to the state of 31 Dec Liczba po arów lasu Number of forest fires ogó³em total Powierzchnia spalona Burnt area ze stratami materialnymi with material losses Œrednia pow. spalona podczas 1 po aru Average burned area during 1 fire Œrednia roczna liczba po arów na 10 tys. ha Average number of fires per year per ha Œrednia roczna pow. spalona na 10 tys. ha Average burned area per ha per year ha N ha ha % ha N ha Bia³ystok II , ,19 179,36 36,74 0,52 3,39 1,75 Gdañsk II , ,51 76,79 39,08 0,43 3,25 1,40 Katowice I , , ,47 61,78 0,53 10,49 5,59 Kraków III , ,77 23,99 44,62 0,52 1,25 0,64 Krosno III , ,99 67,35 36,81 1,11 0,84 0,93 Lublin II , ,97 204,47 47,44 0,79 2,83 2,23 ódÿ II , ,21 215,44 42,56 0,43 8,41 3,63 Olsztyn II , ,00 177,38 49,97 0,39 3,29 1,27 Pi³a I , ,17 108,17 67,12 0,32 3,07 0,97 Poznañ I , ,75 331,10 64,32 0,35 7,39 2,56 Radom II , ,89 197,56 33,55 0,36 10,57 3,85 Szczecin I , ,73 480,40 88,68 0,24 7,09 1,74 Szczecinek II , ,20 265,75 48,92 0,84 2,34 1,96 Toruñ I , ,37 133,62 41,19 0,22 7,26 1,58 Warszawa I , ,67 75,94 14,87 0,30 19,09 5,70 Wroc³aw I , ,90 665,12 55,57 0,61 7,71 4,69 Zielona G. I , ,10 544,01 93,78 0,17 16,94 2,81 Razem/œrednio Total/average , , ,92 53,99 0,39 6,49 2,54 * Kategoria zagro enia po arowego lasu * Forest fire danger classse

6 32 R. Szczygie³, J. Piwnicki, B. Ubysz siê przede wszystkim do surowca drzewnego, bez brania pod uwagê, chocia by szacunkowych wyliczeñ strat pozamaterialnych, dotycz¹cych szkód ekologicznych. Co prawda brak sprawdzonych, dok³adnych i wdro onych sposobów oceny tych szkód, ale z drugiej strony nieszacowanie strat ekologicznych nie obrazuje wystarczaj¹co skutków po arów, a przecie lasy pe³ni¹ nie tylko funkcjê produkcyjn¹ surowca drzewnego. Straty polegaj¹ce na ograniczeniu realizacji innych funkcji lasu s¹ kilkakrotnie wy sze od strat z tytu³u spalenia surowca drzewnego (Karlikowski i in. 1996, 1998). Wielkoœæ ³¹cznych strat powinna byæ podstawowym punktem odniesienia w analizie kszta³towania siê nak³adów na ochronê lasów przed po arami, aby móc prawid³owo oceniæ, czy koszty te s¹ racjonalne i dostosowane do poziomu ryzyka wynikaj¹cego z zagro enia po arowego lasu i ewentualnych strat popo arowych Analiza infrastruktury przeciwpo arowej lasu W analizie uwzglêdniono dane podawane w sprawozdaniach rocznych regionalnych dyrekcji LP dotycz¹ce liczby punktów obserwacyjnych, punktów czerpania wody (w tym hydrantów) i samochodów gaœniczych oraz wykrywalnoœci po arów z leœnych dostrzegalni po arowych. Wed³ug danych analitycznych na koniec 2004 r. (tab. 2), w Lasach Pañstwowych by³o w tym czasie punktów czerpania wody do celów gaœniczych, 312 samochodów gaœniczych oraz 582 punkty obserwacyjne. W poszczególnych regionalnych dyrekcjach liczbê takich obiektów nale y uznaæ za w miarê zbli on¹ do planowanej, chocia istnieje zró - nicowanie miêdzy RDLP w zakresie niezrealizowanych jeszcze potrzeb. Za nieca³kowicie zadowalaj¹cy nale y uznaæ system wykrywania po arów lasu ze sta³ych punktów obserwacyjnych, poniewa zapewni³ on detekcjê tylko oko³o 35% powsta³ych po arów. Najwiêcej po arów wykrywanych jest z dostrzegalni na terenie RDLP w Zielonej Górze, bo prawie 61%, a najmniej w RDLP w Krakowie 4,6%. W kraju 44,5% wszystkich po arów wykrywanych jest przypadkowo przez osoby postronne, co w wielu wypadkach mo e wyd³u aæ czas alarmowania si³ ratowniczych i powodowaæ wzrost strat. Bior¹c pod uwagê liczbê punktów obserwacyjnych w przeliczeniu na 10 tys. ha powierzchni zalesionej, zastanawiaj¹ce s¹ dysproporcje wykrywalnoœci po arów w poszczególnych regionalnych dyrekcjach LP przy zbli onej gêstoœci sieci tych punktów. Najbardziej jaskrawym przyk³adem jest RDLP w Lublinie, na której terenie wykrywalnoœæ po arów z dostrzegalni wynosi³a tylko oko³o 14%, podczas gdy na terenie RDLP w Szczecinie oko³o 30%, przy tej samej liczbie punktów obserwacyjnych przypadaj¹cej na 10 tys. ha (0,88). Z kolei najwiêksze nasycenie dostrzegalniami jest na terenie RDLP w Warszawie (2,07), ale wykrywalnoœæ ognia nie jest adekwatna do tego nasycenia i jest zdecydowanie ni sza w porównaniu z wykrywalnoœci¹ ognia w innych RDLP, o ni szym wspó³czynniku pokrycia terenu wie ami, jak na terenie RDLP w Zielonej Górze, Radomiu, Toruniu i Pile. Potwierdzone zatem zosta³o przyjête za³o enie co do organizacji ochrony przeciwpo arowej lasu w kraju, e sta³e punkty obserwacyjne s¹ podstawowym elementem systemu wykrywania

7 Analiza ekonomiczna ochrony przeciwpo arowej lasu w Lasach Pañstwowych 33 Tabela 2. Infrastruktura ochrony przeciwpo arowej lasu wg stanu na Table 2. Infrastructure of forest fire protection according to the state of 31 Dec RDLP Regional Directorate of the State Forests KZPL * FFDC * Liczba punktów obserwacyjnych (N) Number of observation points (N) ogó³em total Wykrywalnoœæ po arów z punktów obserwacyjnych Detectability of fires from observation points N/ ha % Liczba punktów czerpania wody Number of water supply points ogó³em total na ha per ha Liczba samochodów gaœniczych Number of fire trucks ogó³em total na ha per ha Liczba po arów lasu w latach ugaszonych si³ami w³asnymi LP Number of forest fires in extinguished with State Forest own fire appliances Bia³ystok II 34 0,61 31, , ,57 49 Gdañsk II 20 0,71 22, ,38 8 0,29 6 Katowice I 53 0,91 30, , , Kraków III 5 0,30 4, ,63 3 0,18 11 Krosno III 15 0,38 17, ,94 6 0,15 5 Lublin II 34 0,88 14, , ,34 22 ódÿ II 21 0,75 16, , ,47 18 Olsztyn II 22 0,39 11, , ,54 35 Pi³a I 26 0,79 36, , ,60 32 Poznañ I 28 0,70 20, , ,75 31 Radom II 37 1,21 46, , ,46 78 Szczecin I 55 0,88 30, , , Szczecinek II 42 0,76 33, ,86 2 0,04 29 Toruñ I 47 1,14 40, , ,58 51 Warszawa I 37 2,07 38, , ,89 65 Wroc³aw I 38 0,74 27, , ,37 85 Zielona G. I 68 1,65 60, , , Razem/œrednio Total/average 582 0,84 34, , , * Kategoria zagro enia po arowego lasu * Forest fire danger classse ogó³em total

8 34 R. Szczygie³, J. Piwnicki, B. Ubysz po arów, zgodnie z którym system ten powinien byæ systematycznie uzupe³niany i rozwijany, a do pe³nego pokrycia obszarów I i II KZPL, przy jednoczesnym ograniczaniu, a nawet eliminacji innych kosztownych rodzajów obserwacji (np. lotniczej). Odnoœnie do wyposa enia w samochody gaœnicze, to najwiêcej ich posiada RDLP w Szczecinie (46), a najmniej w Szczecinku (2) i Krakowie (3). W latach (dane dostêpne tylko za ten okres) 1371 po arów lasu zosta³o ugaszonych samodzielnie przez pracowników LP, co stanowi³o doœæ du y odsetek (oko³o 9%) wszystkich po arów powsta³ych w tych latach. Dziêki temu znacznie ograniczono straty popo arowe, gdy ogieñ by³ ugaszony w zarodku (nie trzeba by³o wzywaæ innych jednostek) i w ten sposób nie dopuszczono do jego rozprzestrzenienia siê. Leœne pogotowia przeciwpo arowe s¹ na ogó³ pierwsze (wg meldunków popo arowych) na miejscu powstania po aru, przez co skraca siê czas rozpoczêcia dzia³añ gaœniczych, szacunkowo od 15 do 30 min. Z obliczeñ modelowych rozprzestrzeniania siê po aru lasu wynika, e œrednia powierzchnia spalona przypadaj¹ca na jeden po ar (w latach wynios³a ona 0,39 ha) wzros³aby o 0,06 0,11 ha, na skutek wyd³u enia siê czasu podjêcia akcji ratowniczej. W takim wypadku ³¹czna powierzchnia spalona zwiêkszy³aby siê w badanym okresie o ha, a straty by³yby wy sze o oko³o 5 9 mln z³. Te obliczenia uzasadniaj¹ utrzymywanie obecnych w³asnych si³ w formie pogotowi przeciwpo arowych. Je eli za³o yæ, e Lasy Pañstwowe powinny czynnie uczestniczyæ w dzia³aniach gaœniczych, to celowe jest dalsze wyposa anie nadleœnictw I i II KZPL w samochody szybkiej interwencji z agregatem gaœniczym Analiza strat popo arowych i kosztów ochrony przeciwpo arowej lasu W celu zanalizowania zasadnoœci nak³adów na ochronê przeciwpo arow¹ trzeba równie omówiæ straty w gospodarstwie leœnym wyrz¹dzane przez po ary. Straty popo arowe W rozpatrywanym okresie LP oceni³y straty z tytu³u spalenia surowca drzewnego na sumê 35,4 mln z³. ¹czne straty, dotycz¹ce surowca i szkód ekologicznych, mo na oszacowaæ (Karlikowski i in. 1998) na kwotê blisk¹ 240 mln z³. Do grupy RDLP o najwiêkszych stratach wskutek po arów nale a³y regionalne dyrekcje LP w Katowicach (7,3 mln z³), Wroc³awiu (5 mln z³) i Zielonej Górze (4,3 mln z³). Najmniejsze straty ogieñ spowodowa³ w lasach dyrekcji w Krakowie (225 tys. z³), Kroœnie (418 tys. z³), Pile (475 tys. z³), Warszawie (515 tys. z³) i Gdañsku (612 tys. z³) ryc. 1. Straty popo arowe w regionalnych dyrekcjach LP zaliczonych do I KZPL wynios³y 24,8 mln z³, co stanowi³o 70% ³¹cznych strat w Lasach Pañstwowych. W regionalnych dyrekcjach w II KZPL szkody wyceniono na blisko 10 mln z³ (28%), a w III KZPL na 0,6 mln z³ (2%).

9 Analiza ekonomiczna ochrony przeciwpo arowej lasu w Lasach Pañstwowych 35 Wartoœæ 1 ha spalonego lasu w Lasach Pañstwowych, w którym odnotowano straty w surowcu drzewnym, wynios³a z³ (maksymalnie z³, a minimalnie z³) i nie zale a³a od KZPL regionalnej dyrekcji. Œrednia roczna strata w przeliczenia na 1 ha powierzchni zalesionej by³a na poziomie 1,02 z³. Najwiêksz¹ wartoœæ mia³a w RDLP w Katowicach (2,49 z³/ha), a najmniejsz¹ w RDLP w Kroœnie (0,21 z³/ha) ryc. 2. Œrednia strata roczna Ryc. 1. Wartoœæ strat popo arowych wg RDLP w latach Fig. 1. After-fire losses by Regional Directorate of the State Forests in the years Ryc. 2. Œrednie roczne straty w przeliczeniu na 1 ha powierzchni zalesionej wg RDLP w latach Fig. 2. Annual average losses per 1 ha of afforested area according to Regional Directorate of the State Forests in the years

10 36 R. Szczygie³, J. Piwnicki, B. Ubysz w zale noœci od KZPL regionalnych dyrekcji wynosi³a: w I KZPL 1,43 z³/ha, w II 0,68 z³/ha i w III 0,22 z³/ha. Bior¹c jednak pod uwagê szacunkowe wyliczenia szkód ekologicznych, obliczono, e œrednia strata roczna odniesiona do 1 ha powierzchni zalesionej wynios³a 5,77 z³. Maksymalna wartoœæ tej straty, wynosz¹ca 14,08 z³/ha, by³a w RDLP w Katowicach, a minimalna 1,16 z³/ha, w RDLP w Kroœnie. Natomiast uwgzlêdniaj¹c KZPL obliczono, e œrednia strata roczna w regionalnych dyrekcjach LP I KZPL wynosi³a 8,09 z³/ha, II KZPL 2,62 z³/ha, a III 1,24 z³/ha. Koszty ochrony przeciwpo arowej lasu Nak³ady na ochronê lasów przed po arami w latach wynios³y 293,8 mln z³, co stanowi³o ok. 3% kosztów dzia³alnoœci podstawowej nadleœnictw. Zdecydowanie najwiêksze nak³ady (ryc. 3) ponios³y regionalne dyrekcje LP w Szczecinie (44,1 mln z³), a nastêpnie w Katowicach (29,4 mln z³), Zielonej Górze (24,6 mln z³), Toruniu (22,1 mln z³) i Bia³ymstoku (21,8 mln z³). Najmniejsze koszty ponios³y dyrekcje w Krakowie (1,3 mln z³) i Kroœnie (3,9 mln z³). Nak³ady regionalnych dyrekcji LP zaliczonych do I KZPL stanowi³y 65%, II KZPL 33%, a III KZPL 2% kosztów wydanych na ochronê przeciwpo arow¹ lasu. Œredni roczny koszt ochrony przed po arami w przeliczeniu na 1 ha powierzchni zalesionej wyniós³ w Lasach Pañstwowych 8,47 z³ i by³ zbli ony do modelowego jednostkowego kosztu technicznego, okreœlonego przez Kocela i Grabowskiego (2002), wynosz¹cego 8,24 z³. Najwy szy koszt jednostkowy by³ w RDLP w Warszawie (21,22 z³/ha), Szczecinie (14,15 z³/ha) i Zielonej Górze (11,95 z³/ha), najni szy zaœ w Krakowie (1,53 z³/ha) oraz Kroœnie (1,97 z³/ha) ryc. 4. Rozpatruj¹c koszty jednostkowe w zale noœci od KZPL, ustalono, e najwy sze mln z³ PLN million koszty ochrony przeciwpo arowej lasu ogó³em costs of forest fire protection in total koszty lotniczej ochrony przeciwpo arowej costs of air fire protection Bia³ystok Gdañsk Katowice Kraków Krosno Lublin ódÿ Olsztyn Pi³a Poznañ Radom Szczecin Szczecinek Toruñ Warszawa Wroc³aw. Zielona Góra Ryc. 3. Koszty ochrony przeciwpo arowej lasu w latach Fig. 3. Forest fire protection costs in the years

11 Analiza ekonomiczna ochrony przeciwpo arowej lasu w Lasach Pañstwowych 37 by³y one w I KZPL 11,15 z³/ha, nastêpnie w II KZPL 6,58 z³/ha, a najni sze w III KZPL 1,86 z³/ha. Ryc. 4. Koszty ochrony przeciwpo arowej lasu i straty powodowane przez po ary w przeliczeniu na 1 ha powierzchni zalesionej w latach Fig. 4. Forest fire protection costs and losses caused by fires per 1 ha of afforested area in the years Koszty lotniczej ochrony przeciwpo arowej lasu Zastosowanie lotnictwa * zarówno do wykrywania po arów, jak i ich gaszenia, stanowi³y prawie 24% ogólnych kosztów ponoszonych w skali kraju na ochronê przeciwpo arow¹ lasu, wynosz¹cych ponad 70 mln z³otych. Zdecydowanie najwiêksze sumy na ten rodzaj dzia³añ przeznacza³y regionalne dyrekcje LP w Szczecinie i Katowicach, a najmniejsze w Kroœnie, Zielonej Górze i Lublinie. RDLP w Gdañsku i Krakowie w ogóle nie wykorzystywa³y lotnictwa. Najwiêkszy udzia³ kosztów lotniczej ochrony lasu przed po arami w ³¹cznych kosztach ochrony przeciwpo arowej by³ w regionalnych dyrekcjach LP w Katowicach (36%), Warszawie (35%) i Radomiu (34%), a najmniejszy w Zielonej Górze (7%). * Lasy Pañstwowe czarteruj¹ samoloty w ramach corocznych umów

12 38 R. Szczygie³, J. Piwnicki, B. Ubysz Œredni roczny koszt lotniczej ochrony przed po arami w przeliczeniu na 1 ha powierzchni zalesionej by³ najwy szy w RDLP w Warszawie, Szczecinie i Katowicach, a najni szy w Kroœnie, Zielonej Górze i Olsztynie ryc. 4. Regionalne dyrekcje LP zakwalifikowane do I KZPL wyda³y 71% ca³ej kwoty poniesionej przez LP na lotnictwo, II KZPL 27%, a III KZPL 2%. Podobnie kszta³towa³ siê jednostkowy koszt ochrony lotniczej 1 ha lasu, który by³ najwy szy w I KZPL i wynosi³ 2,89 z³, w II 1,32 z³, a w III 0,32 z³. 5. ANALIZA KOSZTÓW OCHRONY PRZECIWPO AROWEJ LASU DLA NADLEŒNICTW W LATACH Œrednie koszty wytworzenia ochrony przeciwpo arowej nadleœnictwa w 2003 r. wynios³y 129,8 tys. z³. Najni sze œrednie koszty ochrony przeciwpo arowej nadleœnictwa by³y w RDLP w Krakowie (14,6 tys. z³) i Kroœnie (22,1 tys. z³), najwy sze zaœ w RDLP w Zielonej Górze (270 tys.), Warszawie (241 tys. z³) i Szczecinie (224 tys. z³). W pozosta³ych dyrekcjach koszty te waha³y siê w granicach od 72 do 155 tys. z³. Œrednie koszty wytworzenia ochrony przeciwpo arowej nadleœnictwa w 2004 r. by³y nieco wy sze ni w 2003 r. i wynios³y 140,7 tys. z³. Podobnie jak w 2003 r. najni sze œrednie koszty ochrony przeciwpo arowej nadleœnictwa by³y w RDLP w Krakowie (20,4 tys. z³) i Kroœnie (22,9 tys. z³), a najwy sze, przekraczaj¹ce kwotê 200 tys. z³, w Szczecinie (278,7 tys. z³), Zielonej Górze (263,3 tys. z³) i Warszawie (232,7 tys. z³). W pozosta³ych dyrekcjach koszty te waha³y siê w granicach od 76 do 185 tys. z³. Œredni udzia³ kosztów ochrony przeciwpo arowej w nadleœnictwie w 2003 r. w kosztach dzia³alnoœci podstawowej (dziewiêciu dzia³ów) wyniós³ 3,62%. Udzia³ ten w poszczególnych regionalnych dyrekcjach LP równie by³ bardzo zró - nicowany (ryc. 5). Najni szy œredni udzia³ procentowy, podobnie jak œrednie koszty wytworzenia ochrony przeciwpo arowej, by³y w dwóch dyrekcjach, tj. w Krakowie (0,56%) i Kroœnie (0,84%), najwy szy zaœ w Warszawie (8,93%) i Zielonej Górze (6,33%). W pozosta³ych dyrekcjach œredni udzia³ procentowy kosztów ochrony przeciwpo arowej nadleœnictwa waha³ siê w granicach od 2 do 5%. Œredni udzia³ kosztów ochrony przeciwpo arowej w nadleœnictwie w 2004 r. w kosztach dzia³alnoœci podstawowej dziewiêciu dzia³ów wyniós³ 3,5%. Udzia³ ten w poszczególnych RDLP kszta³towa³ siê podobnie jak w 2003 r. (ryc. 6). Najni szy œredni udzia³ kosztów ochrony przeciwpo arowej by³ w dwóch RDLP, tj. w Krakowie (0,67%) i Kroœnie (0,72%), a najwy szy w RDLP w Warszawie (8,18%). W pozosta³ych RDLP œredni udzia³ kosztów ochrony przeciwpo arowej nadleœnictwa waha³ siê w granicach od 2 do 5%, tak jak w 2003 r. Œredni koszt ochrony przeciwpo arowej nadleœnictwa w przeliczeniu na 1 hektar powierzchni zalesionej wyniós³ w 2003 r. 8,02 z³. Koszt ten by³ bardzo

13 Analiza ekonomiczna ochrony przeciwpo arowej lasu w Lasach Pañstwowych 39 Ryc. 5. Œredni udzia³ procentowy kosztów ochrony przeciwpo arowej nadleœnictwa w 9 dzia³ach dzia³alnoœci podstawowej w 2003 r. dla poszczególnych RDLP Fig. 5. Average percentage share of fire protection costs of a Forest District in 9 divisions of basic activity in 2003 for individual Regional Directorates of the State Forests Ryc. 6. Œredni udzia³ procentowy kosztów ochrony przeciwpo arowej nadleœnictwa w 9 dzia³ach dzia³alnoœci podstawowej w 2004 r. dla poszczególnych RDLP Fig. 6. Average percentage share of fire protection costs of forest district in 9 divisions of basic activity in 2004 for individual Regional Directorates of the State Forests zró nicowany w poszczególnych RDLP (ryc. 7). Najni sze œrednie koszty ochrony przeciwpo arowej na 1 ha powierzchni zalesionej by³y w dwóch RDLP, tj. w Krakowie (1,37 z³/ha) i Kroœnie (1,72 z³/ha). Natomiast zdecydowanie najwy sze by³y na terenie RDLP w Warszawie (20,28 z³/ha).

14 40 R. Szczygie³, J. Piwnicki, B. Ubysz Ryc. 7. Œrednie koszty ochrony przeciwpo arowej lasu 1 ha powierzchni zalesionej w 2003 r. Fig. 7. Average costs of forest fire protection per 1 ha of afforested area in 2003 Ryc. 8. Œrednie koszty ochrony przeciwpo arowej lasu na 1 ha powierzchni zalesionej w 2004 r. Fig. 8. Average costs of forest fire protection per 1 ha of afforested area in 2004 W wiêkszoœci regionalnych dyrekcji LP œredni koszt ochrony przeciwpo- arowej na 1 ha powierzchni zalesionej w nadleœnictwie w 2003 r. nie przekroczy³ 10 z³. Kwota ta zosta³a przekroczona tylko w 4 dyrekcjach, tj. w Warszawie, Zielonej Górze (13,24 z³), Szczecinie (12,6 z³) i Radomiu (10,1 z³). W 2004 r. œrednie koszty ochrony przeciwpo arowej nadleœnictwa w przeliczeniu na 1 ha powierzchni zalesionej by³y nieco wy sze ni w 2003 r. i wynios³y

15 Analiza ekonomiczna ochrony przeciwpo arowej lasu w Lasach Pañstwowych 41 8,75 z³ (ryc. 8). Podobnie jak w roku 2003, najni sze œrednie koszty by³y równie w regionalnych dyrekcjach LP w Krakowie (1,89 z³/ha) i Kroœnie (1,74 z³/ha). Równie i w tym roku najwy sze koszty by³y w RDLP w Warszawie (19,49 z³/ha). W roku 2004 koszty ochrony przeciwpo arowej przekroczy³y kwotê 10 z³/ha w 6 RDLP, tj. w Warszawie, Szczecinie (15,69 z³), Zielonej Górze (12,97 z³), Pile (11,77 z³), Radomiu (11,4 z³) i Toruniu (10,07 z³). Nadleœnictwa I KZPL W 2003 r. œrednie koszty wytworzenia ochrony przeciwpo arowej nadleœnictw nale ¹cych do I KZPL (³¹cznie 166 nadleœnictw) wynosi³y 196,9 tys. z³. Ró nice œrednich kosztów miêdzy poszczególnymi RDLP by³y istotne statystycznie na poziomie = 0,05. Najwiêksze œrednie koszty ochrony przeciwpo arowej nadleœnictwa by³y w RDLP w Bia³ymstoku, tj. 334,3 tys. z³ (œrednia dla 7 nadleœnictw), nastêpnie w RDLP w Zielonej Górze 269,7 tys. z³ (20 nadleœnictw), Szczecinie - 243,7 tys. z³ (24 nadleœnictwa) i Warszawie 239 tys. z³ (13 nadleœnictw). Najmniejsze koszty ochrony by³y w RDLP w Lublinie 85,2 tys. z³ (1 nadleœnictwo) i odzi 87,3 tys. z³ (6 nadleœnictw). W 2004 r. œrednie koszty ochrony przeciwpo arowej w nadleœnictwach wynosi³y 210,7 tys. z³ (œrednia dla 167 nadleœnictw). Zdecydowanie najwiêksze œrednie koszty by³y w RDLP w Szczecinie (303,8 tys. z³) i Zielonej Górze (263,3 tys. z³). Œrednie koszty ochrony przeciwpo arowej przekraczaj¹ce kwotê 200 tys. z³ by³y równie w RDLP w Toruniu, Bia³ymstoku i Warszawie. Najmniejsze œrednie koszty ochrony przeciwpo arowej by³y w nale ¹cych do I KZPL regionalnych dyrekcjach LP w Lublinie (119,5 tys. z³) i odzi (129,1 tys. z³). Œredni udzia³ kosztów ochrony przeciwpo arowej w 9 dzia³ach dzia³alnoœci podstawowej w 2003 r. wyniós³ 5,43%. Ró nice miêdzy poszczególnymi regionalnymi dyrekcjami LP pod wzglêdem tej charakterystyki by³y istotne statystycznie (na poziomie 0,05). Najwiêkszy udzia³ kosztów ochrony przeciwpo arowej by³ w regionalnych dyrekcjach w Warszawie (9,11%), Zielonej Górze (6,33%) i Toruniu (6,18%), najmniejszy zaœ w Olsztynie (3,3%), Lublinie (3,31%), Szczecinku (3,51%) i odzi (3,74%). W 2004 r. œredni udzia³ kosztów ochrony przeciwpo arowej by³ nieznacznie mniejszy ni w 2003 r. i wynosi³ 5,24%. Najwiêkszy œredni udzia³ tych kosztów by³ równie w RDLP w Warszawie (8,41%). Œredni udzia³ kosztów ochrony przeciwpo arowej w 2004 r. przekroczy³y ponadto RDLP w Szczecinie (5,65%), Toruniu (6,32%) i Radomiu (6,54%). Œrednie koszty ochrony przeciwpo arowej nadleœnictwa w przeliczeniu na 1 ha powierzchni zalesionej w 2003 r. wynios³y 11,83 z³. Najwiêksze koszty by³y w regionalnych dyrekcjach LP w Warszawie 20,8 z³/ha, nastêpnie Bia³ymstoku 14,66 z³/ha, Zielonej Górze 13,24 z³/ha i Szczecinie 13,21 z³/ha, najni sze zaœ w czterech dyrekcjach, tj. w Lublinie (5,45 z³/ha), odzi (6,33 z³/ha), Szczecinku (7,39 z³/ha) i Olsztynie (7,52 z³/ha). W 2004 r. najwiêksze koszty ochrony przeciwpo arowej by³y równie w RDLP w Warszawie, tj. 20,11 z³/ha przy œredniej dla 167 nadleœnictw wynosz¹cej 12,67 z³/ha. Ponadto koszty przekraczaj¹ce œred-

16 42 R. Szczygie³, J. Piwnicki, B. Ubysz ni¹ by³y w nastêpuj¹cych RDLP: w Zielonej Górze (12,97 z³/ha), Radomiu (14,39 z³/ha) i Szczecinie (16,52 z³/ha). Najni sze œrednie koszty ochrony przeciwpo- arowej by³y w RDLP w Szczecinku (7,63 z³/ha) i Lublinie (7,65 z³/ha). Nadleœnictwa II KZPL Œrednie koszty wytworzenia ochrony przeciwpo arowej w nadleœnictwach nale ¹cych do II KZPL w 2003 r. wynios³y 106,6 tys. z³ (œrednia z 207) i by³y prawie dwukrotnie mniejsze ni w nadleœnictwach zaliczonych do I KZPL. Ró - nice miêdzy œrednimi kosztami w poszczególnych RDLP by³y istotne statystycznie na poziomie = 0,05. Najwiêksze koszty by³y w RDLP w Warszawie (reprezentowanej tylko przez Nadleœnictwo Wyszków) 269,6 tys. z³ oraz RDLP w Szczecinie (181,6 tys. z³) i Katowicach (154,5 tys. z³), najmniejsze zaœ, nie przekraczaj¹ce kwoty 100 tys. z³, w 6 dyrekcjach: w Krakowie (32,2 tys. z³), Kroœnie (48,9 tys. z³), Olsztynie (56,3 tys. z³), odzi (88,8 tys. z³), Wroc³awiu (93,8 tys. z³) i Lublinie (93,9 tys. z³). W 2004 r. œrednie koszty ochrony przeciwpo arowej nadleœnictwa wynosi³y 116,3 tys. z³ (œrednia z 203). Równie i w tym roku najwy sze koszty by³y w RDLP w Warszawie (Nadleœnictwo Wyszków) 227,3 tys. z³ oraz w Szczecinie (224,1 tys. z³) i Pile (173,9 tys. z³). Najni sze œrednie koszty ochrony przeciwpo arowej nadleœnictwa by³y w RDLP w Kroœnie (43,3 tys. z³), Krakowie (48,6 tys. z³) i Olsztynie (51,8 tys. z³). Œredni udzia³ kosztów ochrony przeciwpo arowej w 9 dzia³ach dzia³alnoœci podstawowej w nadleœnictwach nale ¹cych do II KZPL w 2003 r. wyniós³ 3,01%. Ró nice miêdzy poszczególnymi regionalnymi dyrekcja RDLP pod wzglêdem tej charakterystyki by³y istotne statystycznie (na poziomie = 0,05). Najwiêkszy udzia³ kosztów ochrony przeciwpo arowej w dzia³alnoœci podstawowej by³ w regionalnych dyrekcjach w Warszawie 6,62%, nastêpnie w Radomiu 4,9%, Pile 4,33% i Toruniu 4,05%. W 7 dyrekcjach (w Gdañsku, Krakowie, Kroœnie, Olsztynie, Poznaniu, Szczecinku i Wroc³awiu) œredni udzia³ kosztów ochrony przeciwpo arowej nadleœnictwa by³ mniejszy od œredniej dla wszystkich nadleœnictw. W 2004 r. œredni udzia³ kosztów ochrony przeciwpo arowej by³ ni szy ni w 2003 r. i wyniós³ 2,9%. Podobnie jak w 2003 r. najwiêkszy udzia³ tych kosztów by³ w RDLP w Warszawie (Nadleœnictwo Wyszków) 5,17%, nastêpnie w RDLP w Pile (4,56%), Radomiu (4,18%) i Szczecinie (4,08%). W 2004 r. a w 9 spoœród 16 regionalnych dyrekcji LP, tj.: w Gdañsku, Katowicach, Krakowie, Kroœnie, Lublinie, Olsztynie, Poznaniu, Szczecinku i Wroc³awiu, udzia³ kosztów ochrony przeciwpo arowej by³ mniejszy od œredniej dla ca³ej II KZPL. Œrednie koszty ochrony przeciwpo arowej nadleœnictwa w przeliczeniu na 1 ha powierzchni zalesionej w 2003 r. dla II KZPL wynios³y 6,7 z³ i by³y bardzo zró nicowane. Najwiêksze koszty by³y w RDLP w Warszawie 13,56 z³/ha i Szczecinie 11,26 z³/ha, najni sze zaœ w RDLP w Krakowie (2,68 z³/ha), Olsztynie (3,67 z³/ha) i Kroœnie (3,83 z³/ha). W 2004 r. najwiêksze koszty by³y w RDLP w Szczecinie (13,88 z³/ha), Pile (11,77 z³/ha) i Warszawie (11,44 z³/ha) przy œredniej dla 203 nadleœnictw wynosz¹cej 7,36 z³/ha. Najni sze œrednie koszty

17 Analiza ekonomiczna ochrony przeciwpo arowej lasu w Lasach Pañstwowych 43 ochrony przeciwpo arowej by³y w RDLP w Kroœnie (3,29 z³/ha), Olsztynie (3,41 z³/ha) i Krakowie (4,48 z³/ha). Nadleœnictwa III KZPL Œrednie koszty wytworzenia ochrony przeciwpo arowej nadleœnictwa w tej KZPL w 2003 r. wynosi³y 24,5 tys. z³ i by³y ponad 5-krotnie mniejsze ni w I KZPL. Ponadto koszty te by³y mniej zró nicowane w poszczególnych regionalnych dyrekcjach LP, poza pojedynczymi nadleœnictwami: Polanów 108 tys. z³ (RDLP w Szczecinku), Choczewo 68,8 tys. z³ (RDLP w Gdañsku) i Runowo 64,2 tys. z³ (RDLP w Toruniu). Najmniejsze œrednie koszty ochrony przeciwpo arowej nadleœnictwa by³y w 2 RDLP, tj. w Krakowie (10,6 tys. z³) i Kroœnie (14,4 tys. z³). W 2004 r. œrednie koszty ochrony przeciwpo arowej by³y nieznacznie wy sze i wynosi³y 28,2 tys. z³. Podobnie jak w 2003 r. najni sze koszty by³y w RDLP w Krakowie (13,9 tys. z³) i Kroœnie (17,1 tys. z³), najwy sze zaœ w RDLP w Gdañsku (118,4 tys. z³) i Szczecinku (84,2 tys. z³), w pojedynczych nadleœnictwach. Œredni udzia³ kosztów ochrony przeciwpo arowej w dzia³alnoœci podstawowej (9 dzia³ów) w 2003 r. wyniós³ 0,73%. Najwiêkszy udzia³ tych kosztów by³ w RDLP w Toruniu (2,15%), Szczecinku (1,98%), Gdañsku (1,75%), Bia³ymstoku (1,74%) i Lublinie (1,37%). W pozosta³ych 5 RDLP, obejmuj¹cych 77% nadleœnictw nale ¹cych do III KZPL, œredni udzia³ kosztów ochrony przeciwpo- arowej nadleœnictwa wynosi³ poni ej 1%. W 2004 r. œredni udzia³ procentowy kosztów ochrony przeciwpo arowej by³ podobny i wynosi³ 0,71%. W 2003 r. œrednie koszty ochrony przeciwpo arowej nadleœnictwa w przeliczeniu na 1 ha powierzchni zalesionej dla III KZPL wynios³y 2,01 z³/ha, czyli by³y czterokrotnie mniejsze, ni w I KZPL. Najwiêksze koszty by³y w RDLP w Szczecinku 6,93 z³/ha, Toruniu 6,13 z³/ha, Wroc³awiu 4,71 z³/ha, i Gdañsku 4,14 z³/ha, najni sze w RDLP Krakowie 1,07 z³/ha, Olsztynie 1,09 z³/ha, i Kroœnie 1,12 z³/ha. W 2004 r. œrednie koszty ochrony przeciwpo arowej by³y nieco wy sze, tj. 2,28 z³/ha. Najwiêksze koszty by³y w RDLP w Gdañsku 7,12 z³/ha, Toruniu 6,46 z³/ha, Wroc³awiu 6,43 z³/ha, Szczecinku 5,4 z³/ha i Bia³ymstoku 4,81 z³/ha. Udzia³ procentowy kosztów przeznaczonych na ochronê przeciwpo arow¹ lasu w przychodach nadleœnictwa W 2004 r. nadleœnictwa przeznaczy³y na ochronê przeciwpo arow¹ œrednio 1,67% przychodów ze sprzeda y produktów, towarów i materia³ów (tab. 3). Zdecydowanie najwiêcej swoich przychodów przeznaczy³y nadleœnictwa z RDLP w Warszawie, tj. œrednio 4,2%. Kolejna grupa nadleœnictw, które przeznaczy³y du ¹, ale znacznie mniejsz¹ czêœæ swoich przychodów, nale y do 5 RDLP: w Zielonej Górze (2,7% przychodów zosta³o przeznaczone na ochronê przeciwpo arow¹), Szczecinie (2,54%), Pile (2,29%), Radomiu (2,27%) i Toruniu (2,18%). Trzecia grupa nadleœnictw, z regionalnych dyrekcji LP w Bia³ymstoku, Gdañsku, Ka-

18 44 R. Szczygie³, J. Piwnicki, B. Ubysz Tabela 3. Œredni procent przychodów nadleœnictw ze sprzeda y produktów, towarów i materia³ów przeznaczonych na ochronê przeciwpo arow¹ lasu w 2004 r. Table 3. Share of forest districts incomes from products, goods and materials sale devoted to forest fire protection in 2004, on average (%) RDLP Wszystkie Total I KZPL I FFHC II KZPL II FFHC III KZPL III FFHC Regional Directorate of the State Forests liczba nadleœnictw number of forest districts % liczba nadleœnictw number of forest districts % liczba nadleœnictw number of forest districts % liczba nadleœnictw number of forest districts % Bia³ystok 32 1,61 7 1, ,54 2 1,14 Gdañsk 15 1, ,32 1 1,09 Katowice 38 1, ,78 9 1,36 7 0,16 Kraków 16 0,30 3 0, ,20 Krosno 27 0,32 6 0, ,23 Lublin 25 0,93 1 1, ,13 9 0,47 ódÿ 19 1,66 6 1, ,59 Olsztyn 33 0, , ,58 1 0,00 Pi³a 20 2, , ,25 Poznañ 25 1, , ,22 Radom 22 2,27 9 3, ,74 Szczecin 35 2, , ,08 Szczecinek 30 1,01 2 1, ,97 1 0,71 Toruñ 26 2, , ,68 1 1,11 Warszawa 14 4, ,37 1 1,97 Wroc³aw 33 1, , ,07 4 0,83 Zielona Góra 20 2, ,70 0,00 Razem/œrednio Total/average 430 1, , , ,35 towicach, odzi, Poznaniu, Szczecinku i Wroc³awiu, przeznaczy³a na ochronê przeciwpo arow¹ od 1 do 2% swoich przychodów. Ostatnia, czwarta grupa nadleœnictw, która przeznaczy³a znacznie mniej, poni ej 1%, swoich przychodów na ochronê przed po arami, nale y do regionalnych dyrekcji w Olsztynie (0,92%), Lublinie (0,93%), Kroœnie (0,32%) i Krakowie (0,3%) ryc. 9. Takie du e zró - nicowanie stosunku nak³adów na ochronê przeciwpo arow¹ do przychodów wynika, podobnie jak wysokoœæ samych nak³adów ponoszonych na ochronê przeciwpo arow¹, z ró nych zadañ zale nych g³ównie od KZPL. Nadleœnictwa nale ¹ce do I KZPL przeznaczy³y na ochronê przeciwpo arow¹ œrednio 2,57% swoich przychodów ze sprzeda y (167 nadleœnictw). Najwiêksz¹ czêœæ swoich przychodów przeznaczy³y na ten cel nadleœnictwa z RDLP w Warszawie, tj. 4,37%. Nadleœnictwa z regionalnych dyrekcji LP w Katowicach, Pile, Radomiu, Szczecinie, Toruniu i Zielonej Górze przeznaczy³y na ochronê przeciwpo arow¹ lasu od 2% do 3% przychodów. Pozosta³e nadleœnictwa przeznaczy³y œrednio od 1,72% do 1,99% (ryc. 10.) W tej KZPL stosunek nak³adów na ochronê przeciwpo arow¹ do przychodów przewy sza³ œredni¹ dla ca³ej tej kategorii w 68 nadleœnictwach, tj. 40,72% (najwiêcej z RDLP w Warszawie, Toruniu i Radomiu).

19 Analiza ekonomiczna ochrony przeciwpo arowej lasu w Lasach Pañstwowych 45 Ryc. 9. Œredni procent przychodów przeznaczonych na ochronê przeciwpo arow¹ w 2004 r. we wszystkich nadleœnictwach niezale nie od KZPL Fig. 9. Share of incomes devoted to fire protection in 2004 in all Forest Districts, on average (%) Ryc. 10. Œredni procent przychodów przeznaczonych na ochronê przeciwpo arow¹ w 2004 r. w nadleœnictwach nale ¹cych do I KZPL Fig. 10. Share of incomes devoted to fire protection in 2004 in all Forest Districts belonging to I FFDC, on average (%) Nadleœnictwa nale ¹ce do II KZPL przeznaczy³y na ochronê przeciwpo arow¹ prawie dwukrotnie mniej ni w I KZPL œrednio 1,31% swoich przychodów ze sprzeda y (203 nadleœnictwa). Najwiêksz¹ czêœæ tych przychodów przeznaczy³y nadleœnictwa z RDLP w Pile (2,25%) i Szczecinie (2,08%), najmniejsz¹ zaœ z czterech RDLP, tj. w Olsztynie (0,58%), Kroœnie (0,66%), Krakowie (0,75%) i

20 46 R. Szczygie³, J. Piwnicki, B. Ubysz Szczecinku (0,97%). Nadleœnictwa z pozosta³ych 10 RDLP przeznaczy³y œrednio od 1 do 2% przychodów na ochronê przeciwpo arow¹ lasu (ryc. 11). 91 nadleœnictw nale ¹cych do II KZPL (44,83%), najwiêcej w RDLP w Szczecinie, Poznaniu, Radomiu i Toruniu, przeznaczy³o na ochronê przeciwpo arow¹ czêœæ przychodów wy sz¹ ni œrednia dla ca³ej tej kategorii. Nadleœnictwa nale ¹ce do III KZPL przeznaczy³y na ochronê przeciwpo- arow¹ ponad 7 razy mniej ni nadleœnictwa w I KZPL, tj. œrednio 0,35% swoich Ryc. 11. Œredni procent przychodów przeznaczonych na ochronê przeciwpo arow¹ w 2004 r. w nadleœnictwach nale ¹cych do II KZPL Fig. 11. Share of incomes devoted to fire protection in 2004 in all forest districts belonging to II FFDC, on average (%) Ryc. 12. Œredni procent przychodów przeznaczonych na ochronê przeciwpo arow¹ w 2004 r. w nadleœnictwach nale ¹cych do III KZPL Fig. 12. Relation of fire protection costs to income in the year 2004 in all forest districts belonging to III FFDC

21 Analiza ekonomiczna ochrony przeciwpo arowej lasu w Lasach Pañstwowych 47 przychodów ze sprzeda y (60 nadleœnictw). Czêœæ przychodów przeznaczonych na ochronê przeciwpo arow¹ by³a wiêksza ni wartoœæ œrednia w 22 nadleœnictwach nale ¹ce do tej KZPL (36,67%), najwiêcej w RDLP w Lublinie i Kroœnie (ryc. 12). 6. PODSUMOWANIE I WNIOSKI Nak³ady na ochronê przeciwpo arow¹ w LP w obecnej wysokoœci nale y uznaæ za uzasadnione. Zastrze enia budz¹ du e ró nice (nawet kilkakrotne) miêdzy rodzajami wydatków sk³adaj¹cych siê na ogólne koszty zabezpieczenia lasów przed po arami, zarówno w poszczególnych nadleœnictwach jak i regionalnych dyrekcjach LP, pomimo ich przynale noœci do tej samej KZPL, a wiêc pomimo takiego samego zakresu zadañ. Zró nicowanie to nie przek³ada siê w pe³ni na efektywnoœæ funkcjonowania regionalnych systemów ochrony przeciwpo arowej i nie daje siê wyt³umaczyæ przyczynami nadzwyczajnych zdarzeñ, takich jak po ary wielkoobszarowe lub klêska ywio³owa, np. huragan w Nadleœnictwie Pisz w 2002 r. W¹tpliwoœci budz¹ te koszty ponoszone przez nadleœnictwa na realizacjê zadañ, które nie wynikaj¹ z obowi¹zuj¹cych przepisów. Wstrzymanie tych czynnoœci jest sposobem na zmniejszenie kosztów ochrony przeciwpo arowej. Niestety na podstawie danych, którymi dysponowano, nie mo na okreœliæ ani skali tego zjawiska, ani potencjalnej redukcji kosztów. Przeprowadzona analiza ekonomiczna ochrony przeciwpo arowej lasu potwierdzi³a, e koszty poniesione na ochronê przeciwpo arow¹ s¹ wy sze, gdy wzrasta KZPL nadleœnictwa b¹dÿ regionalnej dyrekcji LP, a tym samym poszerza siê zakres zadañ. Na mo liwoœæ finansowania tych zadañ wp³ywa zasobnoœæ drzewostanów. Punktem wyjœcia do pe³nej i obiektywnej analizy funkcjonowania ochrony przeciwpo arowej lasu powinna byæ rzeczywista wielkoœæ strat ponoszonych przez LP wskutek po arów, nie ograniczaj¹ca siê tylko do strat w surowcu drzewnym, ale uwzglêdniaj¹ca mo liwie wszystkie straty wynikaj¹ce z ró norakich funkcji lasu. Nie do zaakceptowania jest fakt, aby na blisko po³owie powierzchni spalonej w Lasach Pañstwowych w latach nie odnotowano strat. Nieuwzglêdnianie wielkoœci ³¹cznych strat, w tym przede wszystkim szkód ekologicznych, mo e byæ powodem w¹tpliwoœci co do racjonalnoœci nak³adów na ochronê przeciwpo arow¹. Zgodnie z obowi¹zuj¹cymi przepisami do g³ównych zadañ obligatoryjnych administracji LP nale y profilaktyka przeciwpo arowa oraz stworzenie i utrzymanie w lasach infrastruktury przeciwpo arowej (pasy przeciwpo arowe, dojazdy po arowe, punkty czerpania wody, obserwacja lasu, bazy sprzêtu przeciwpo- arowego, sieæ ³¹cznoœci i alarmowania) na wypadek powstania po aru. Natomiast gaszenie po arów lasu (z wyj¹tkiem dozorowania po arzysk) jest zadaniem dodatkowym s³u b leœnych i to kosztownym, gdy stanowi³o ono 17,2% ³¹cznych wydatków na ochronê przeciwpo arow¹ wszystkich nadleœnictw w latach

22 48 R. Szczygie³, J. Piwnicki, B. Ubysz Wycofanie siê z prowadzenia dzia³añ gaœniczych, mo liwe w œwietle prawa, mog³oby spowodowaæ zmniejszenie wydatków na ochronê przeciwpo arow¹, wed³ug szacunkowych wyliczeñ, o kwotê od 8 do 10 mln z³ rocznie, w zale noœci od zagro enia po arowego lasu. Jednak ze wzglêdów etycznych, moralnych i polityki LP jest to niewskazane. Nale y rozwa yæ natomiast kwestiê obecnego zakresu stosowania lotnictwa w ochronie przeciwpo arowej, którego udzia³ stanowi a 24% kosztów ca³ej ochrony przeciwpo arowej. Dzia³aniem kierunkowym powinna byæ racjonalizacja wykorzystania statków powietrznych, zarówno do obserwacji terenów leœnych, jak i gaszenia po arów, uzale niaj¹ca stosowanie tej technologii od zagro enia po- arowego i dostêpnoœci danego terenu oraz uwzglêdniaj¹ca analizê ekonomiczn¹. Trzeba jednak zdawaæ sobie sprawê, e ograniczenie stosowania lotnictwa powinno wi¹zaæ siê ze zwiêkszeniem si³ i œrodków naziemnych (sta³ych punktów obserwacji, dalszego wyposa enia nadleœnictw w sprzêt gaœniczy), które mog¹ byæ efektywne w ograniczaniu strat popo arowych i przynieœæ oszczêdnoœci w d³u szej perspektywie czasu. Przyk³adem dla takiej koncepcji mog¹ byæ rozwi¹zania RDLP w Zielonej Górze. Stopieñ zagro enia po arowego lasu wp³ywa na zakres przedsiêwziêæ ochronnych nadleœnictw i wynikaj¹ce z nich koszty. Dlatego wa ne jest, by metoda prognozowania odznacza³a siê jak najwy sz¹ trafnoœci¹ i nie powodowa³a zbytecznych wydatków. Wyniki badañ wskazuj¹, e: 1. Œredni udzia³ procentowy kosztów ochrony przeciwpo arowej nadleœnictwa w kosztach dziewiêciu dzia³ów dzia³alnoœci podstawowej by³ bardzo ma³y i wynosi³ 3,6% w 2003 r. oraz 3,5% w 2004 r. Najmniejszy œredni udzia³ procentowy, tj. poni ej 1%, by³ w dwóch RDLP w Krakowie i Kroœnie, nale ¹cych do III KZPL, najwy szy zaœ, powy ej 8%, by³ w RDLP w Warszawie, nale ¹cej do I KZPL. 2. Zdecydowane i natychmiastowe ograniczenie kosztów ochrony przeciwpo arowej nie jest wskazane, gdy mog³oby to spowodowaæ obni enie poziomu bezpieczeñstwa pod wzglêdem po arowym i wzrost strat. Niemniej jednak jest mo- liwoœæ redukcji wydatków, której nale y upatrywaæ przede wszystkim w: racjonalizacji stosowania lotnictwa, niewykonywaniu czynnoœci nieuzasadnionych, wdro eniu nowej, dok³adniejszej metody prognozowania zagro enia po- arowego lasu, pozyskiwaniu œrodków finansowych z unijnych funduszy pomocowych. 3. W celu w³aœciwej oceny skutków po arów lasu wskazane jest opracowanie metody szacowania strat ekologicznych i jej wdro enie w LP. 4. Nale y prowadziæ prace nad now¹ metod¹ prognozowania zagro enia po- arowego lasu, która trafniej bêdzie przewidywaæ wyst¹pienie warunków sprzyjaj¹cych powstaniu po aru i bêdzie pozwala³a zmniejszyæ koszty przedsiêwziêæ ochronnych w nadleœnictwach.

23 Analiza ekonomiczna ochrony przeciwpo arowej lasu w Lasach Pañstwowych Nale y okreœliæ poziom akceptowanego poziomu ryzyka wyst¹pienia strat wskutek po aru lasu, uwzglêdniaj¹cego potencjalne i dynamiczne zagro enie po- arowe oraz w zale noœci od nich czas swobodnego rozprzestrzeniania siê po aru. Autorzy sk³adaj¹ podziêkowania wszystkim Regionalnym Dyrekcjom Lasów Pañstwowych i Nadleœnictwom za pomoc w przygotowaniu danych o kosztach ochrony przeciwpo arowej. Szczególne podziêkowania wyra amy Pani mgr Annie Paszkiewicz, g³ównej ksiêgowej Nadleœnictwa Œwidwin, za cenne i fachowe uwagi dotycz¹ce zasad rachunkowoœci oraz wspó³udzia³ w realizacji niniejszego tematu. Za poœrednictwo i cenn¹ pomoc w uzyskiwaniu potrzebnych danych kierujemy podziêkowania równie na rêce Pani mgr in. Aldony Perliñskiej Naczelnik Wydzia³u Ochrony Lasu w Dyrekcji Generalnej Lasów Pañstwowych. Praca zosta³a z³o ona r. i przyjêta przez Komitet Redakcyjny r. Literatura Fraszewski D., Karlikowski T Ekonomiczne, przyrodniczo-œrodowiskowe i spo³eczne skutki du ych po arów lasu (wp³yw na funkcje produkcyjne i infrastrukturalne lasu, koszty rekultywacji i zagospodarowania). Dokumentacja IBL, maszynopis, Warszawa. Instrukcja ochrony przeciwpo arowej obszarów leœnych MOŒZNiL, DGLP Warszawa. Karlikowski T., Z. Santorski Z., Szczygie³ R Sprawozdanie roczne z prac wdro eniowosprawdzeniowych kompleksowego programu zastosowania w leœnictwie samolotowej techniki wykrywania po arów i ich zwalczania przeprowadzonych przy wspó³udziale OZLP Zielona Góra. Dokumentacja IBL, maszynopis, Warszawa. Karlikowski T., Fraszewski D., Rzewuski T., Sakowska H., Santorski Z., Szczygie³ R., Ubysz B Ocena stanu zagro enia po arowego lasów ze szczególnym uwzglêdnieniem 1992 r. Dokumentacja IBL, maszynopis, Warszawa. Karlikowski T., Rzewuski T Opracowanie technologii stosowania œmig³owców i doskonalenie systemu techniki samolotowej w ochronie przeciwpo arowej lasu. Sprawozdanie z dzia³alnoœci leœnych baz lotniczych w 1992 roku. Dokumentacja IBL, maszynopis, Warszawa. Karlikowski T. (red.) Ocena ekonomiczna i ekologiczna po arów leœnych. Ekspertyza IBL, maszynopis, Warszawa. Karlikowski T., Mycke-Dominko M., Dunikowski S., Zawi³a-NiedŸwiecki T Monitorowanie skutków klêskowych po arów lasu i doskonalenie systemu ochrony przeciwpo arowej lasu. Dokumentacja IBL, maszynopis, Warszawa. Karlikowski T., Parzuchowska J., Sakowska H., Zaj¹c S Ocena ekonomiczna strat spowodowanych przez po ary lasu w Polsce w latach Postêpy Techniki w Leœnictwie: Kocel J., Grabowski J. 2002, Badanie funkcjonowania modelowych kosztów jednostkowych wybranych prac z zakresu dzia³alnoœci podstawowej nadleœnictw. Dokumentacja IBL, maszynopis, Warszawa. Szczygie³ R., Ubysz B Ekspertyza wspomagaj¹ca dzia³ania operacyjne Lasów Pañstwowych na terenach poklêskowych w Puszczy Piskiej w zakresie zminimalizowania strat, zapobiegania szkodom w s¹siaduj¹cych drzewostanach oraz przysz³ego zagospodarowania terenu. Cz. I-II. Dokumentacja IBL, maszynopis, Warszawa. Ubysz B, Go³os P., Kwiatkowski M., Radoñski P., Zaj¹c S., Kaliszewski A., Œl¹zek M. 2001, Kompleksowa metoda szacowania szkód powodowanych przez po ary lasu (straty rzeczowe i finansowe). Dokumentacja IBL, maszynopis, Warszawa.