Działania programowe w zakresie zachowania bioróżnorodności

Transkrypt

1 Działania programowe w zakresie zachowania bioróżnorodności Patronat honorowy: dr Leszek Trząski mgr inż. arch. Agnieszka Gieroszka Główny Instytut Górnictwa tel.: ltrzaski@gig.eu Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

2 Procesy przyrodnicze np. obieg biogenów, rozkład materii organicznej, produkcja pierwotna Różnorodnośd genetyczna np. dzikie gatunki pokrewne roślinom uprawnym i zwierzętom hodowlanym Cechy funkcjonalne - np. rozmiary ciała, zdolnośd przystosowywania się do zmian Bioróżnorodnośd Bogactwo gatunkowe np. liczba gatunków ptaków Struktury biofizyczne np. siedliska, martwe drewno w lesie, struktura gleby Powiązania biotyczne np. drapieżnictwo, żerowanie, konkurencja

3 Procesy przyrodnicze np. obieg biogenów, rozkład materii organicznej, produkcja pierwotna Cechy funkcjonalne - np. rozmiary ciała, zdolnośd przystosowywania się do zmian Struktury biofizyczne np. siedliska, martwe drewno w lesie, struktura gleby Różnorodnośd genetyczna np. dzikie gatunki pokrewne roślinom uprawnym i zwierzętom hodowlanym Bogactwo gatunkowe np. liczba gatunków ptaków Bioróżnorodnośd zwiększa wydajnośd procesów przyrodniczych Różnorodnośd rozmiarów ciała zapylaczy skutkuje większym zasięgiem przelotów do roślin Różnorodnośd przyrodnicza lasu sprzyja większej liczbie mikrosiedlisk dla owadów Obecnośd dziko żyjących krewniaków roślin uprawnych i zwierząt hodowlanych zwiększa odpornośd na szkody w środowisku Hobbyści obserwujący dzika przyrodę np. gatunki ptaków, motyli Powiązania biotyczne np. drapieżnictwo, żerowanie, konkurencja Osy i chrząszcze żerujące na szkodnikach roślin uprawnych

4 Ekosystemy i bioróżnorodnośd Struktury lub procesy biofizyczne np. szata roślinna, produkcja pierwotna netto Funkcje np. spowolnienie przepływu wody, tworzenie biomasy Usługi - np. ochrona przed powodzią, produkty Dobrostan ludzi (aspekt społeczno-kulturowy) Korzyści np. zmniejszone ryzyko środowiskowe, lepsze uwarunkowania zdrowotne, bezpieczeostwo, uniknięcie szkód materialnych, polepszenie komfortu życia, wartośd produktów dla konsumenta Wymierna wartośd ekonomiczna np. uniknięcie strat, gotowośd do płacenia (WTP) za ochronę lub za produkty

5 Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 12 grudnia 2013 r. w sprawie zielonej infrastruktury zwiększania kapitału naturalnego Europy 2013/2663(RSP) Siódmy unijny program działao w zakresie środowiska naturalnego do 2020 r. COM (2013)0249 Komunikat Komisji Europejskiej Europa 2020 Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu COM(2010)2020 Plan działania na rzecz zasobooszczędnej Europy COM(2011)0571 Unijna strategia ochrony różnorodności biologicznej na okres do 2020 r. COM(2011)0244, Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory Konkluzje Rady ds. Środowiska z czerwca 2011 r. oraz z dnia 17 grudnia 2012 r. (punkt 14) Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 20 kwietnia 2012 r. w sprawie różnorodności biologicznej będącej naszym ubezpieczeniem na życie i naszym naturalnym kapitałem: unijna strategia ochrony różnorodności biologicznej na okres do 2020 r. 2013/C 258 E/15 Badanie Ekonomika ekosystemów i różnorodności biologicznej (The Economics of Ecosystems and Biodiversity, TEEB)

6

7 Przewodni cel na rok 2020 Powstrzymanie utraty różnorodności biologicznej i degradacji funkcji ekosystemu w UE do 2020 r. oraz przywrócenie ich w możliwie największym stopniu, a także zwiększenie wkładu UE w zapobieganie utracie różnorodności biologicznej na świecie. Wizja na rok 2050 Do 2050 roku różnorodnośd biologiczna w Unii Europejskiej oraz funkcje ekosystemu, które ona zapewnia i które stanowią jej kapitał naturalny, będą chronione, wycenione i zostaną odpowiednio odtworzone ze względu na wartośd różnorodności biologicznej samej w sobie oraz ich fundamentalny udział w zapewnianiu dobrobytu człowieka i koniunktury gospodarczej, tak aby uniknąd katastrofalnych zmian wywołanych przez utratę różnorodności biologicznej.

8 Różnorodnośd biologiczna jest naszym kapitałem naturalnym, zapewniając funkcje ekosystemu, które stanowią podstawę gospodarki. Pogorszenie stanu i utrata różnorodności biologicznej wpływają negatywnie na zapewnianie tych funkcji: tracimy gatunki i siedliska oraz dobrobyt i miejsca pracy uzyskiwane dzięki środowisku naturalnemu ( ) Źródło: ture/ecosystems/illustrations.htm ( ) Utrata różnorodności biologicznej, obok zmiany klimatu, jest najbardziej krytycznym zagrożeniem środowiskowym na świecie, a obie kwestie są ze sobą nierozerwalnie związane. (Stwierdzenia we wstępie do unijnej strategii ochrony różnorodności biologicznej)

9 Założenie: Pełna wycena gospodarczej wartości różnorodności biologicznej Uwzględnianie wyceny w podejmowaniu decyzji Odzwierciedlanie wyceny w rachunkowości i sprawozdawczości Założenie: Działanie w oparciu o wiedzę o różnorodności biologicznej (badania naukowe, monitoring, współpraca międzyrządowa) Cele strategiczne Unii Europejskiej: Gospodarka efektywniej korzystająca z zasobów Gospodarka niskoemisyjna i bardziej odporna na zmianę klimatu Pozycja lidera w dziedzinie badao i innowacji (między innymi w zakresie lepszego wykorzystania potencjału zielonej infrastruktury) Nowe umiejętności, miejsca pracy i możliwości biznesowe

10 6 celów strategii: CEL 1: Pełne wdrożenie dyrektywy ptasiej i siedliskowej CEL 2: Utrzymanie i odbudowa ekosystemów i ich usług CEL 3: Zwiększenie wkładu rolnictwa i leśnictwa w utrzymanie i wzmocnienie różnorodności biologicznej CEL 4: Zapewnienie zrównoważonego wykorzystania zasobów rybnych CEL 5: Zwalczanie inwazyjnych gatunków obcych CEL 6: Pomoc na rzecz zapobiegania utracie światowej różnorodności biologicznej Źródło:

11 Cel priorytetowy 1: ochrona, zachowanie i poprawa kapitału naturalnego Unii: Szybsza realizacja celów: strategii ochrony różnorodności biologicznej planu działania na rzecz ochrony zasobów wodnych Inne działania na poziomie unijnym i krajowym: zrównoważone użytkowanie gruntów zrównoważone użytkowanie lasów ochrona gleby ochrona mórz, oceanów, stad ryb oraz ograniczenie ilości odpadów morskich

12 Źródło: Polska nie ma aktualnego dokumentu strategicznego poświęconego ochronie różnorodności biologicznej ani ochronie przyrody Krajowa strategia ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej na lata , oraz Program działań na lata w zakresie ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej nie doczekały się raportu końcowego. Z raportu okresowego z roku 2011 wynikało, że bardzo wiele działań nie było realizowanych. Polska nie ma aktualnej polityki ekologicznej. Ostatni uchwalony dokument to Polityka ekologiczna Paostwa w latach z perspektywą do roku 2016, uchwalona w roku Raport z realizacji Polityki ekologicznej został opublikowany w lipcu 2014 r. Opublikowano natomiast program działao na rzecz ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej

13 Podstawą działao na rzecz ochrony bioróżnorodności pozostają: - Zobowiązania międzynarodowe i regulacje UE - Polskie regulacje ustawowe: Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o zmianie ustawy o ochronie przyrody oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2011 nr 224 poz. 1337) Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880) Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. Nr 75, poz. 493) Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2012 r. Nr 0, poz. 145) Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeostwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227) - Program działao na lata w zakresie ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej

14 (opublikowany w lipcu 2014) W obszarze ochrony różnorodności biologicznej kluczowe znaczenie ma wdrożenie dyrektyw: siedliskowej i ptasiej. W związku z niepełną ich transpozycją, m.in. w zakresie obowiązku ochrony na terenie całego kraju kormorana, czapli siwej i wydry, KE wszczęła przeciwko Polsce postępowania, które zakooczyły się skazującymi wyrokami ETS. Problemem w wypełnianiu wymogów traktatowych jest fakt, iż większośd parków narodowych, parków krajobrazowych i rezerwatów nie ma planów zadao ochronnych, mimo iż są one ustawowo wymagane. Dla obszarów Natura 2000 w przygotowywaniu są plany zadao ochronnych dla wywiązania się Polski z zobowiązao względem UE w tym zakresie. Wg stanu na rok 2013 ponad połowa obszarów nie miała planów zadao ochronnych.

15 W świetle oficjalnych dokumentów krajowych (w tym np. raportu z realizacji polityki ekologicznej paostwa): Nie dostrzega się, że ochrona bioróżnorodności to nie tylko wdrażanie dyrektyw siedliskowej i ptasiej (głównie na obszarach NATURA 2000), lecz także sposób działania na pozostałych ponad 80 % powierzchni kraju, w tym na obszarach nie objętych ochroną prawną. Monitorowanie bioróżnorodności w praktyce ogranicza się do spełniania wymogów dyrektyw: siedliskowej i ptasiej. Ochrona bioróżnorodności jest postrzegana raczej jako obowiązek sprawozdawczości do Komisji Europejskiej a nie jako potrzeba cywilizacyjna i gospodarcza. Pieniądze na ochronę bioróżnorodności traktowane są jako wydane (stracone?) a nie jako zainwestowane. Źródło:

16 Program ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej wraz z Planem działao na lata : posługuje się pojęciami: usługi ekosystemowe i zielona infrastruktura, wskazuje powiązania ochrony różnorodności biologicznej z innymi programami strategicznymi/operacyjnymi Inne programy strategiczne/operacyjne: Nie zawierają odniesieo do programu ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej Jeśli (tylko niektóre) stosują pojęcia usług ekosystemowych i zielonej infrastruktury, to zwykle nie zawierają zadao ich dotyczących Polskie ustawodawstwo: Nie stosuje ani nie precyzuje pojęd: usługi ekosystemowe, zielona infrastruktura

17 Środki finansowe umożliwiające bezpośrednio lub pośrednio realizację zadao związanych z ochroną różnorodności biologicznej są alokowane w funduszach europejskich: Program LIFE+ Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Program Rozwoju Obszarów Wiejskich Program Operacyjny Rybactwo i Morze na lata Program Operacyjny Inteligentny Rozwój Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój na lata Program Operacyjny Polska Cyfrowa na lata Program Polska Wschodnia na lata Europejska Współpraca Terytorialna w latach Program Pomoc Techniczna na lata Regionalne Programy Operacyjne NFOŚ Źródło: Program ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej wraz z Planem działao na lata

18 Cel nadrzędny: Poprawa stanu różnorodności biologicznej i pełniejsze powiązanie jej ochrony z rozwojem społeczno-gospodarczym kraju Cele strategiczne: A. Podniesienie poziomu wiedzy oraz kształtowanie postaw społeczeostwa związanych z włączaniem siędo działao na rzecz różnorodności biologicznej. B. Włączenie wybranych sektorów gospodarki w działania na rzecz różnorodności biologicznej C. Zachowanie i przywracanie populacji zagrożonych gatunków i siedlisk D. Efektywne zarządzanie zasobami przyrodniczymi E. Utrzymanie i odbudowa ekosystemów oraz ich usług F. Ograniczenie presji gatunków inwazyjnych i konfliktowych G. Ograniczenie i łagodzenie skutków zmian klimatycznych H. Ochrona różnorodności biologicznej poprzez rozwój współpracy międzynarodowej

19 Cel strategiczny B: Włączenie wybranych sektorów gospodarki w działania na rzecz różnorodności biologicznej B.I. Ochrona różnorodności biologicznej poprzez zrównoważone gospodarowanie w rolnictwie B.II. Wzmocnienie różnorodności biologicznej poprzez zrównoważone gospodarowanie w leśnictwie B.III. Wsparcie różnorodności biologicznej poprzez zrównoważoną gospodarkę rybacką B. IV. Wsparcie różnorodności biologicznej poprzez zrównoważoną gospodarkę wodną B.V. Wzmocnienie narzędzi planistycznych w działaniach na rzecz ochrony różnorodności biologicznej

20 B.V. Wzmocnienie narzędzi planistycznych w działaniach na rzecz ochrony różnorodności biologicznej Nr Zadanie Instytucja odpowiedzialna B.V.1. Opracowanie i wprowadzenie w życie rozwiązao prawnych zobowiązujących do szerszego uwzględniania potrzeb ochrony różnorodności biologicznej w planowaniu przestrzennym B.V.2. Opracowanie i upowszechnienie kodeksu dobrych praktyk planistycznych zawierających zasady i wymogi ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej, w tym w zakresie kształtowania ekologicznych funkcji krajobrazu, spójności krajowego systemu obszarów chronionych oraz funkcjonowania korytarzy ekologicznych Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju Wskaźnik Liczba przyjętych do stosowania rozwiązao prawnych Publikacja opracowanego kodeksu

21 Cel strategiczny E: Utrzymanie i odbudowa ekosystemów oraz ich usług. Nr Zadanie Opis Instytucja odpowiedzialna Wskaźnik E.I.1. E.I.2. Identyfikacja i ocena stanu ekosystemów oraz ich funkcji na terytorium Polski Opracowanie metodyki wyceny wartości świadczeo ekosystemów E.I.3. Podjęcie prac nad sposobami włączenia wartości gospodarczej świadczeo ekosystemów do systemów rachunkowości i sprawozdawczości na poziomie krajowym Zebranie i zestawienie informacji na temat występowania ekosystemów, ich stanu zachowania jak również ich funkcji oraz wartości tych usług są niezbędne do realizacji kolejnego celu jakim jest skuteczne wdrażanie zielonej infrastruktury Ministerstwo Środowiska, Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska Ministerstwo Środowiska, Ministerstwo Finansów Ministerstwo Finansów Opracowanie krajowego katalogu ekosystemów i świadczeo ekosystemów, w zgodności ze standardami UE. Opracowanie krajowych zasad oceny wartości gospodarczej świadczeo ekosystemów w zgodności ze standardami UE Opracowanie krajowych zasad włączenia wartości gospodarczej świadczeo ekosystemów do krajowego systemu rachunkowości i sprawozdawczości, zgodnie ze standardami UE

22 Cel strategiczny E: Utrzymanie i odbudowa ekosystemów oraz ich usług E.III. Odbudowa zdegradowanych ekosystemów i ich usług Nr Zadanie Opis Instytucja odpowiedzialna Wskaźnik E.III.1 Identyfikacja priorytetów odtwarzania zdegradowanych ekosystemów Oszacowanie skali problemu degradacji ekosystemów w Polsce, identyfikacja ekosystemów zdegradowanych i narażonych na degradację oraz ustalenie priorytetów ich odtwarzania. Ministerstwo Środowiska, Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska Opracowanie priorytetów odtwarzania Zdegradowanych ekosystemów w kraju. E.III.2 Opracowanie i wdrożenie programów odtwarzania zdegradowanych ekosystemów oraz ich usług. Na podstawie identyfikacji ekosystemów zdegradowanych i narażonych na degradację oraz ustalonych priorytetów odtwarzania zostaną opracowane założenia programowe dla wybranych ekosystemów, stanowiące podstawę dalszych działao ukierunkowanych na odtworzenie zdegradowanych ekosystemów i ich usług. Opracowane założenia powinny stad się podstawą przyznawania finansowania projektów zorientowanych na odtwarzanie zdegradowanych ekosystemów. Ministerstwo Środowiska, Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska Procent odtworzenia zdegradowanych ekosystemów w kraju w wyniku realizacji programów odtwarzania Zdegradowanych ekosystemów oraz ich usług.

23 RPO województwa śląskiego (projekt z kwietnia 2014): przykład zmarnowanej szansy na wykorzystanie potencjału zielonej infrastruktury, wzmocnienie usług ekosystemowych i odtwarzanie różnorodności biologicznej 2.5. OŚ PRIORYTETOWA V OCHRONA ŚRODOWISKA I EFEKTYWNE WYKORZYSTANIE ZASOBÓW Priorytet inwestycyjny 6.4 ochrona i przywrócenie różnorodności biologicznej, ochrona i rekultywacja gleby oraz wspieranie usług ekosystemowych, także poprzez program Natura 2000 i zieloną infrastrukturę Wyznaczono jeden cel szczegółowy: ochrona i przywrócenie różnorodności biologicznej.

24 Cel: ochrona i przywrócenie różnorodności biologicznej W ramach priorytetu inwestycyjnego 6.4 wspierane będą działania, polegające na: budowie, modernizacji i doposażeniu ośrodków prowadzących działalnośd w zakresie edukacji ekologicznej lub ochrony różnorodności biologicznej; ochronie obszarów nadwodnych (poprzez zagospodarowanie tych przestrzeni jako bezpiecznych, wielofunkcyjnych przestrzeni publicznych o wysokiej jakości) wraz ze zrównoważonym wykorzystaniem lokalnych zasobów przyrodniczych (np. dla ich zagospodarowania na cele turystyczne), budowy i modernizacji niezbędnej infrastruktury związanej z ochroną, przywróceniem właściwego stanu siedlisk przyrodniczych i gatunków (również na terenach chronionych). Brak działao nakierowanych na tworzenie/wzmacnianie zielonej infrastruktury Brak działao nakierowanych na odtwarzanie różnorodności biologicznej Brak działao nakierowanych na wzmocnienie usług ekosystemowych

25 Wskaźniki produktu dla priorytetu inwestycyjnego 6.4: ochrona i przywrócenie różnorodności biologicznej, ochrona i rekultywacja gleby oraz wspieranie usług ekosystemowych, także poprzez program Natura 2000 i zieloną infrastrukturę Bioróżnorodnośd wspierana tylko na obszarach chronionych Brak działao w rejonie aglomeracji miejskich Brak wskaźników związanych z kreowaniem usług ekosystemowych lub zielonej infrastruktury Brak wskaźników związanych ze stanem bioróżnorodności

26 Dziękuję za uwagę Zapraszamy na stronę projektu Patronat honorowy: Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Niniejszy materiał został opublikowany dzięki dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Za jego treść odpowiada wyłącznie Główny Instytut Górnictwa