Pierwsza Pomoc 2/2. Formy kształcenia: Przedmiot realizowany jest w formie wykładów, seminariów, ćwiczeń (symulacji).

Transkrypt

1 Cel: Celem niniejszego przewodnika jest przedstawienie zagadnień które są przedmiotem nauczania realizowanego w ramach przedmiotu pierwsza pomoc cz. 2. Przedmiot ten stanowi wprowadzenie do medycyny ratunkowej i medycyny stanów nagłych realizowanych w latach następnych w ramach ścieżki dydaktycznej dotyczącej stanów nagłych i medycyny ratunkowej. Podstawowym celem programu nauczania jest zapoznanie studentów ze specyfiką postępowania ratunkowego z pacjentem urazowym na wstępnym etapie (przedszpitalnym) udzielania mu profesjonalnej pomocy medycznej. Głównym celem do osiągniecia podczas realizacji zajęć jest nauczenie studentów myślenia lekarskiego w trakcie realizacji poznawanych procedur ratowniczych i medycznych. Formy kształcenia: Przedmiot realizowany jest w formie wykładów, seminariów, ćwiczeń (symulacji). Wykład (2godz.) realizowany w formie konwersatoryjnej mający na celu wprowadzenie studentów w specyfikę ratownictwa medycznego i medycyny ratunkowej oraz katastrof. Seminaria (8 godz.) stanowią forum dyskusyjne nad wybranymi zagadnieniami opracowanymi samodzielnie przez studentów według przedstawionego w Przewodniku programu. Ćwiczenia (20 godz.) pozwalają studentom nabyć umiejętności praktycznych w wykonywaniu procedur ratunkowych i wstępnego leczenia pacjentów. Symulacje pozwalają na sprawdzenie i doskonalenie umiejętności praktycznych w środowisku zbliżonym do rzeczywistego miejsca udzielania pomocy pacjentom. Wymagania Wszystkie zajęcia opisane w przewodniku są obowiązkowe. Studenci posiadają wiedzę z zakresu udzielania pierwszej pomocy. Studenci uczestniczący w zajęciach są przygotowani pod względem teoretycznym według przedstawionych w Przewodniku zagadnień. Studenci uczestniczą w zajęciach w stroju umożliwiającym swobodę podczas ćwiczeń. Uwagi Inne, nie opisane w przewodniku zagadnienia reguluje regulamin studiów i regulamin zajęć prowadzonych w Zakładzie Medycyny Katastrof i Pomocy Doraźnej.

2 Koordynator przedmiotu: dr n. med. Ryszard Anielski E- mail: tel Program zajęć : Wykład Idea i filozofia medycyny ratunkowej, odmienność i podobieństwa do nauk klinicznych. Motywacje i trudności lekarza ratunkowego. Historia medycyny ratunkowej i medycyny katastrof. Organizacja systemu ratownictwa medycznego w Polsce i na świecie, współczesne zagrożenia i wyzwania, podstawy prawne, zagadnienia etyczne, priorytety działań i system zarządzania. Seminaria: 1. Specyfika pacjenta urazowego. Ocena zachorowania i mechanizmu urazu-konsekwencje. Stany zagrożenia i bezpośredniego zagrożenia życia. Badanie pacjenta według schematu ABCDE (C-ABcDE). Badanie podmiotowe wg schematu SAMPLE. Podejmowanie decyzji i zarządzanie informacją o pacjencie. Komunikacja z pacjentem. Wstrząs: definicja, rodzaje, udzielanie pierwszej pomocy pacjentowi we wstrząsie. 2. Zasady współpracy w zespole role, komunikacja, informacje zwrotne. Zasady oceny i zabezpieczenia miejsca zdarzenia. Organizacja działań ratunkowych. Badanie urazowe wg schematu ITLS. Najczęstsze obrażenia, objawy, sposób badania poszczególnych okolic ciała. 3. Pierwsza pomoc i ratownictwo w urazach termicznych (hipotermia, odmrożenia, przegrzanie, oparzenia), chemicznych, elektrycznych. Zagrożenia środowiskowe pochodzenia biologicznego. 4. Organizacja działań ratunkowych w zdarzeniach jednostkowych i mnogich/masowych. Taktyka działań ratowniczych. Komunikacja w trudnych warunkach. Segregacja medyczna w zdarzeniach mnogich/masowych. Zarządzanie i logistyka działań ratunkowych. Zdarzenia z udziałem materiałów CBRNiE. Zagrożenia terrorystyczne. Ćwiczenia: 1. Wprowadzenie do ćwiczeń z medycyny ratunkowej a. Sprzęt do działań ratunkowych i. Wyposażenie apteczki pierwszej pomocy ii. Wyposażenie zestawu PSP R1 b. Ostra niewydolność oddechowa c. Zabezpieczenie dróg oddechowych i. Przyrządowe udrażnianie dróg oddechowych ii. Zasady tlenoterapii i technika wentylacji d. Ćwiczenia praktyczne z wykorzystaniem prezentowanego sprzętu ratunkowego 2. Badanie pacjenta a. Badania lekarskie w medycynie stanów nagłych (ratunkowej) b. Badanie urazowe wg standardu ITLS i. Przygotowanie do transportu ii. Dostęp donaczyniowy i doszpikowy c. Raportowanie o chorym wg protokołu AT-MIST-ETA

3 3. Udzielanie pomocy medycznej poszkodowanemu w stanie zagrożenia życia pochodzenia zewnętrznego - cz.1. a. Urazy głowy, kręgosłupa i kości długich b. Umiejętności praktyczne: - zdejmowanie kasku motocyklowego, - zakładanie kamizelki KED, krótkiej szyny, zastosowanie noszy podbierakowych i noszy próżniowych - unieruchamianie złamań i zwichnięć kończyn (szyna Kramera, szyna podciśnieniowa, szyna wyciągowa, alternatywne metody unieruchamiania złamań) - zabezpieczenie amputacji c. Wstrząs urazowy objawy i rozpoznanie oraz leczenie d. Symulowane scenariusze 4. Udzielanie pierwszej pomocy poszkodowanemu w stanie zagrożenia życia pochodzenia zewnętrznego - cz.2. a. Urazy przenikające (rany, zaopatrywanie krwotoku zewnętrznego). b. Urazy klatki piersiowej (odma opłucnowa, wiotka klatka, złamanie żeber ) c. Umiejętności praktyczne: i. odbarczenie odmy prężnej ii. zaopatrzenie urazów przenikających klatkę piersiową iii. zaopatrzenie złamań żeber i obojczyka iv. założenie opatrunku uciskowego i opaski uciskowej v. Opatrunek upakowanie rany, Wound packing d. Wstrząs urazowy postępowanie p/ wstrząsowe e. Symulowane scenariusze 5. Udzielanie pierwszej pomocy poszkodowanemu w stanie zagrożenia życia pochodzenia zewnętrznego - cz.3. a. Urazy brzucha i miednicy (zasady postępowania przeciwwstrząsowego). b. Oparzenia, odmrożenia, hipotermia, hipertermia c. Umiejętności praktyczne i. zabezpieczenie wytrzewienia ii. wykonanie stabilizacji miednicy iii. zaopatrzenie oparzeń i odmrożeń iv. postępowanie w hipotermii i hipertermii d. Wstrząs postępowanie p/wstrząsowe e. Symulowane scenariusze 6. Postepowanie z pacjentem w stanie bezpośredniego zagrożenia życia: a. Resuscytacja krążeniowo-oddechowa na poziomie ILS /dorosłych i dzieci/ b. Komunikacja z centrum dyspozytorskim c. Ćwiczenia symulacyjne na trenażerach i pozorantach i. pozycja bezpieczna ii. resuscytacja krążeniowo-oddechowa iii. ewakuacja (wynoszenie pacjenta ze strefy zagrożenia)

4 iv. poszkodowany w nietypowej pozycji /wymuszonej/ v. elektroterapia ( wykorzystanie AED) d. Symulowane scenariusze 7. Organizacja i zarządzanie działaniami ratunkowymi w zdarzeniach masowych i zagrożeniach CBRNiE a. Zdarzenia mnogie/masowe i. rola i zadania kierownika (lidera) zespołu ii. etapy udzielania pomocy poszkodowanym iii. taktyka działań ratunkowych iv. segregacja medyczna w zdarzeniach mnogich/masowych v. raportowanie z miejsca zdarzenia, komunikacja z dyspozytorem i innymi służbami vi. ustalenie priorytetów leczniczo-transportowych vii. alokacja poszkodowanych w szpitalach viii. gra decyzyjna b. Zagrożenia CBRNiE i. taktyka działań ratunkowych ii. indywidualne środki ochrony przed skażeniami i ochrona dróg oddechowych Zagadnienia do opracowania na seminaria: Seminarium: 1 a. Pacjent urazowy specyfika pacjenta urazowego b. Uraz i. Definicja ii. Rodzaje urazów i mechanizm urazu Urazy komunikacyjne Urazy tępe, penetrujące (przenikające) Niskoenergetyczne, wysokoenergetyczne c. Obrażenia i. Definicja ii. Rodzaje obrażeń Izolowane, wielomiejscowe, mnogie, wielonarządowe d. Stan zagrożenia życia, stan bezpośredniego zagrożenia życia, proces umierania - definicje - rozpoznawanie e. Komunikacja z pacjentem (zasady i trudności) f. Badanie podmiotowe pacjenta wg schematu SAMPLE g. Badanie przedmiotowe wg schematu ABCD (ocena stanu zagrożenia życia) i. Ocena drożności dróg oddechowy i rozpoznawanie zaburzeń drożności ii. Ocena oddechu i rozpoznawanie niewydolności oddechowej iii. Ocena układu krążenia i rozpoznanie niewydolności krążenia iv. Ocena neurologiczna i ocena zaburzeń przytomności

5 ocena świadomości, przytomności (Scala Glasgow, AVPU) ocena wartości glikemii h. Badania dodatkowe w medycynie ratunkowej i. Postępowanie z pacjentem w stanie zagrożenia życia: i. Metody udrożnienia dróg oddechowych bezprzyrządowe, przyrządowe, chirurgiczne ii. Wspomaganie oddychania (tlenoterapia bierna, oddech zastępczy, oddech wspomagany) iii. Postępowanie przeciwwstrząsowe iv. Postępowanie z pacjentem nieprzytomnym j. Schematy działania w medycynie ratunkowej i. stay and play ii. scoop and run iii. kategoria pacjenta load and go k. Wstrząs (podstawy) i. Definicja ii. Rodzaje iii. Patomechanizm iv. Objawy v. Rozpoznanie vi. Różnicowanie vii. Wstępne postępowanie we wstrząsie Tamowanie krwotoków Tlenoterapia Zapewnienie komfortu termicznego (ogrzanie) Uspokojenie (sedacja), wsparcie psychologiczne Postepowanie przeciwbólowe (leki p/ bólowe, unieruchamianie uszkodzeń, skale bólowe) Płynoterapia Seminarium: 2 a. Postępowanie z pacjentem urazowym (standard ITLS) i. Ocena bezpieczeństwa i zabezpieczenie miejsca zdarzenia, warianty organizacji działań ratunkowych ii. Ocena mechanizmu urazu i zachorowania b. Badanie wstępne pacjenta wg ITLS i. Badanie miejsca zdarzenia ii. Badanie wstępne pacjenta Ogólne wrażenie SAMPLE Ocena ABCDE Podjęcie decyzji, load and go Badanie urazowe od głowy do stóp iii. Badanie dalsze

6 iv. Badanie powtórne v. Badanie w obrażeniach izolowanych (miejscowe) c. Urazy poszczególnych okolic ciała i. Najczęstsze obrażenia, charakterystyczne objawy, sposób badania, spodziewane zmiany w badaniu, itd. Urazy mózgo-czaszki i twarzoczaszki Szyi Klatki piersiowej (odma opłucnowa i śródpiersiowa, tamponada serca, wiotka klatka piersiowa) Brzucha (urazy narządów miąższowych i cewy pokarmowej, wytrzewienie) Miednicy (urazy układu moczowo płciowego) Kończyn górnych i dolnych (złamanie, zwichnięcie, amputacja urazowa) Kręgosłupa d. Zarządzanie, kierowanie zespołem, wypracowanie i podejmowanie decyzji, zarzadzanie informacją e. Działanie w zespole i. Rola i zadania członków zespołu ii. Rola i zadania lidera zespołu iii. Komunikacja w zespole iv. Informacja zwrotna (feedback) Seminarium: 3 a. Uraz termiczny i. Rodzaje ii. Mechanizm działania urazu termicznego iii. Objawy miejscowe i ogólne b. Oparzenia: i. Oparzenie, choroba oparzeniowa - definicje ii. Budowa skóry i patofizjologia oparzenia iii. Typy oparzeń iv. Podział oparzeń wg ABA (ciężkie, średnie i lekkie) v. Wstępna ocena oparzenia termicznego i. Ocena głębokości oparzenia (Trzystopniowy podział oparzeń ii. Ocena powierzchni oparzenia ( reguła Wallace,a,,dziewiątek, reguła dłoni, tabela Lunda Browdera) a) Badanie i leczenie poszkodowanego w systemie pomocy doraźnej z oparzeniem termicznym i. Pierwsza pomoc na miejscu zdarzenia ii. Wstępne leczenie chorego z oparzeniem (rodzaje opatrunków, reguła Packland) b) Oparzenie górnych dróg oddechowych zagrożenia i postępowanie c) Oparzenie chemiczne - postępowanie (w tym usuwanie źródła oparzenia chemicznego)

7 d) Uraz inhalacyjny (w tym zatrucie tlenkiem węgla) e) Oparzenie elektryczne ( w tym porażenie piorunem) - postępowanie f) Wskazania do leczenia w ośrodku oparzeniowym c. Następstwa działania zagrożeń środowiskowych: a) Hipertermia klasyczna i wysiłkowa (definicja i objawy) i. Kurcze cieplne definicja, objawy, rozpoznanie i postepowanie ii. Wyczerpanie cieplne definicja, objawy, rozpoznanie i postepowanie iii. Udar słoneczny definicja, objawy, rozpoznanie i postepowanie b) Hipotermia /wychłodzenie/: i. Definicja hipotermia ii. Rozpoznawanie hipotermii (skala szwajcarska hipotermii) iii. Zasady oceny pacjenta z podejrzeniem hipotermii iv. Hipotermia pourazowa v. - obowiązkowo do zaliczenia moduł Pierwsza Pomoc i Zespoły Ratownictwa Medycznego lub Szpitalny Oddział Ratunkowy c) Odmrożenia: i. Definicja ii. Patomechanizm iii. Objawy iv. Pomoc medyczna v. Leczenie (zasady) d. Zagrożenia biologiczne: i. Ogólny podział czynników chorobotwórczych ii. Definicja materiału zakaźnego iii. Drogi przenoszenia iv. Łańcuch epidemiczny v. Epidemia punktowa i progresywna vi. Pojęcie,,choroby wysoce zakaźnej vii. Środki ochrony osobistej i podział na stopnie zabezpieczenia ABCD viii. Ogólne zasady postępowania po przypadkowym narażeniu na kontakt z krwią lub innym potencjalnie zakaźnym materiałem ix. Ostre odczyny anafilaktyczne x. Zagrożenia ze strony zwierząt (owady, węże i inne) rany zatrute Seminarium: 4 a. Definicje i. Katastrofa ii. Wypadek jednostkowy, mnogi, masowy, mega-masowy, katastrofa iii. Klęska żywiołowa, stan klęski żywiołowej, stan wyjątkowy, stan wojny iv. Zagrożenia asymetryczne b. Terroryzm, terror i. Definicje ii. Rodzaje terroryzmu iii. Skutki medyczne terroryzmu

8 iv. Specyfika działań ratunkowych w zagrożeniu terrorystycznym v. Sposoby zachowania podczas ataku terrorystycznego c. Organizacja działań ratunkowych w zdarzeniach jednostkowych, mnogich i masowych i katastrofach i. Fazy akcji ratunkowej ii. System zarzadzania działaniami ratunkowymi na miejscu zdarzenia iii. Organizacja działań ratunkowych Strefa niebezpieczna, Strefa bezpieczna iv. Rola koordynatora medycznego v. Rola i zadania funkcji triage, leczenie, transport, odwód taktyczny vi. Rola i zadania dyspozytora medycznego d. Triage (segregacja pacjentów w codziennej praktyce i zdarzeniach mnogich/masowych/ katastrofach) i. Definicja ii. Rodzaje Wstępny Właściwy (re-triage) iii. Algorytmy segregacji (START, JUMP-START, SALT) iv. Kody barwne w segregacji v. Karty i taśmy segregacyjne vi. Re- triage i podejmowanie decyzji o transporcie vii. Alokacja poszkodowanych w szpitalach viii. Raportowanie o wyniku segregacji e. Zagrożenia CBRNE i. Biologiczne ii. Chemiczne iii. Radiacyjne iv. Nuklearne v. Eksplozje (wybuchy) f. Indywidualne środki ochrony przed skażeniami i. Kombinezony ochronne ii. Środki ochrony dróg oddechowych g. Organizacja działań ratunkowych w zagrożeniach CBRN i. Strefy działań Gorąca, ciepła, zimna ii. Dekontaminacja pacjentów iii. Brudny transport iv. Kabiny izolacyjno-transportowe h. Triage w zagrożeniach CBRN i. Biologiczny ii. Chemiczny iii. Radiacyjny iv. Mieszany

9 i. Zasady łączności i przekazywania informacji i. Praca na radiu zasady wykorzystania łączności radiowej Zagadnienia do opracowania na ćwiczenia: Ćwiczenie 1 a. Sprzęt do działań ratunkowych i. Wyposażenie apteczki pierwszej pomocy /domowa, samochodowa wg normy DIN 13164/ ii. Wyposażenie zestawu PSP R1 Omówienie składu zestawu i jego wyposażenia Zasady użycia poszczególnych elementów zestawu b. Ostra niewydolność oddechowa i. Przyczyny ii. Objawy iii. Rozpoznanie iv. Postepowanie c. Zabezpieczenie drożności dróg oddechowych i. Rodzaje, dobieranie i zakładanie rurki UG ii. Rodzaje, dobieranie i zakładanie rurki nosowo-gardłowej iii. Rodzaje, dobieranie i zakładanie maski krtaniowej iv. Rodzaje, dobieranie i zakładanie rurki krtaniowej v. Procedura intubacji dotchawiczej vi. Procedura konikopunkcji i konikotomii d. Wentylacja pacjentów workiem samorozprężalnym i. Montowanie zestawu do wentylacji i tlenoterapii ii. We współpracy z maską twarzową iii. We współpracy z maską, rurką krtaniową iv. We współpracy z rurką intubacyjną v. Technika wentylacji workiem samorozprężalnym e. Podstawy tlenoterapii biernej (maska, wąsy tlenowe) i. Montowanie zestawu do tlenoterapii ii. Nastawianie przepływu tlenu iii. Obliczenie rezerw tlenu iv. Wymiana butli tlenowej f. Podstawy tlenoterapii czynnej i. Wentylacja i natlenowanie pacjenta workiem samorozprężalnym g. Kapnometria i pulsoksymetria Ćwiczenie 2 a. Badanie pacjenta po urazie i. Badanie urazowe Schemat badania lekarskiego w medycynie stanów nagłych

10 Badanie według schematu ABCDE (C-ABcDE) Badanie urazowe wg standardu ITLS Badanie podmiotowe wg SAMPLE i wywiad lekarski Badania dodatkowe Przygotowanie do transportu Konsultacja specjalistyczna b. Dostęp donaczyniowy i doszpikowy i. Sprzęt do wkłuć dożylnych Zasady doboru rozmiaru wenflonu Wybór miejsca wkłucia Technika wkłucia Montowanie zestawu do płynoterapii ii. Sprzęt do wkłuć doszpikowych 1. Zasady wyboru miejsca wkłucia doszpikowego 2. Technika wkłucia 3. Montowanie zestawu do płynoterapii c. Raportowanie według schematu AT-MIST i. Przekazanie/odebranie pacjenta do/w SOR/IP d. Symulacja zdarzenia wg wybranego scenariusza. Ćwiczenie 3 Postępowanie w urazach głowy, kręgosłupa, kończyn. a. Urazy głowy a. Rodzaje kasków, ubrania ochronne motocyklistów b. Technika zdejmowania kasku motocyklisty i stabilizacji kręgosłupa szyjnego c. Zabezpieczenia najczęściej występujących obrażeń głowy b. Urazy kręgosłupa a. Stabilizacja kręgosłupa (kołnierz, deska) b. Wykorzystanie kamizelki KED c. Wykorzystanie noszy podbierakowych d. Wykorzystanie materacy podciśnieniowych c. Urazy kończyn dolnych a. Wykorzystanie sprzętu do unieruchamiania transportowego i. Szyny Kramera ii. Szyny podciśnieniowe iii. Szyny łupkowe iv. Szyny wyciągowe b. Zabezpieczenie amputowanych kończyn lub ich części (palce) Wskazania i technika stabilizacja kręgosłupa d. Symulacja zdarzenia wg wybranego scenariusza

11 Ćwiczenie 4 Postępowanie w urazach przenikających i urazach klatki piersiowej e. Urazy przenikające (rany, zaopatrywanie krwotoku zewnętrznego). a. Założenie opatrunku uciskowego b. Założenie opaski uciskowej (stazy taktycznej) c. Założenie opatrunku typu wound packing d. Tamowanie krwotoku z nosa a. Urazy klatki piersiowej Zabezpieczenie złamanych żeber Zabezpieczenie złamanego obojczyka Odbarczenie odmy prężnej Założenie opatrunku wentylowego Stabilizacja wiotkiej klatki b. Symulacja zdarzenia wg wybranego scenariusza Ćwiczenie 5 Postepowanie w urazach brzucha i miednicy, zasady postępowania przeciwwstrząsowego. Oparzenia, odmrożenia, hipotermia, hipertemia) g) Urazy brzucha i. Zaopatrzenie wytrzewienia h) Urazy miednicy i. Stabilizacja miednicy ii. Przenoszenie i obracanie pacjenta z urazem miednicy i) Zaopatrzenie doraźne i. Odmrożeń ii. Oparzeń j) Zasady postępowania przeciwwstrząsowego i. Tamowanie krwotoków ii. Pozycja przeciwwstrząsowa iii. Ochrona przed wyziębieniem (termoizolacja) iv. Wsparcie psychologiczne v. Walka z bólem vi. Unieruchomienie vii. Tlenoterapia k) Symulacja zdarzenia wg wybranego scenariusza l) Kurs na poziomie Pierwsza Pomoc oraz ZRM lub SOR Ćwiczenie 6 Postępowanie z pacjentem w stanie bezpośredniego zagrożenia życia krążeniowo-oddechowa) a. Postępowanie wg standardu BLS a. Organizacja i zarządzanie pomocą na miejscu z darzenia (resuscytacja

12 b. Ocena i zabezpieczenie miejsca zdarzenia c. Technika 7 kroków (wstępny triage) d. Wezwanie i wykorzystanie pomocy osób postronnych e. Wezwanie pogotowia ratunkowego f. Elektroterapia (AED) b. Elementy ILS a. Zabezpieczenie przyrządowe dróg oddechowych b. Tlenoterapia bierna i czynna c. Wentylacja wspomagana i zastępcza d. Interwencja w odwracalnych stanach zagrożenia życia (4H, 4T) e. Wykonanie wkłucia i płynoterapia c. Ewakuacja z miejsca niebezpiecznego a. Technika jednego ratownika b. Technika dwóch ratowników d. Obracanie pacjenta z pozycji brzusznej na plecy w jedną osobę oraz w zespole e. Pozycja bezpieczna a. Pozycja boczna ustalona f. Symulacja zdarzenia wg wybranego scenariusza Ćwiczenie 7 Organizacja działań ratunkowych w zdarzeniach mnogich/masowych Zarzadzanie działaniami ratunkowymi, zdarzenia CBRNiE a. Organizacja działań ratunkowych, wypracowanie zamysłu taktycznego a. Budowanie systemu zarzadzania b. Rozdzielenie ról i zadań dla osób funkcyjnych b. Prowadzenie segregacji medycznej a. Wykorzystanie zestawu do segregacji b. Ocena poszkodowanych wg START, JumpSTART, SALT c. Sporządzenie raportu z segregacji d. Komunikacja przez radio Pomiędzy członkami zespołu Z dyspozytorem medycznym e. Re-triage i podjęcie decyzji o kolejności transportu f. Stabilizacja pacjentów w zagrożeniu życia g. Ustalenie kolejności transportu pacjentów do szpitala h. Alokacja pacjentów w szpitalach c. Indywidualne środki ochrony przed skażeniami i ochrony dróg oddechowych a. Prezentacja zestawu ochronnego p/chemicznego b. Prezentacja zestawu ochronnego p/biologicznego d. Symulacja zdarzenia masowego wg wybranego scenariusza

13 Bibliografia: Literatura obowiązkowa: A. Pierwsza pomoc i resuscytacja krążeniowo-oddechowa. Podręcznik dla studentów pod red. prof. dr hab. n. med. J. Andresa, Kraków 2011 B. John Emory Campbell, Roy Lee Alson: ITLS International Trauma Life Support. Ratownictwo przedszpitalne w urazach. Wydanie VIII. Wydawca: Medycyna Praktyczna, Rok wydania: 2017 r. Literatura uzupełaniająca: A. Dąbrowski M., Sanak T.: Tamowanie krwotoków. Opatrunki, opatrunki hemostatyczne oraz opaski zaciskowe stosowane w ratownictwie taktycznym. Na Ratunek 4/2014 B. Długosz K.: Kapnografia i kapnometria istotność monitorowania wentylacji w medycynie ratunkowej. Na Ratunek 5/2016 C. Łyziński K., Długosz K., Trzos A.: Urazy kobiet w ciąży w praktyce ratownictwa medycznego. Na Ratunek 3/2015 D. Trzos A., Długosz K.: Zarządzanie działaniami ratowniczymi w zdarzeniach masowych i katastrofach. Propozycje rozwiązań systemowych. Na Ratunek. 4/ E. Trzos A. Szpitalny oddział ratunkowy w zdarzeniu masowym. Na ratunek. 6/2012 F. Trzos A., Krzowski Ł., Długosz K.: Specyfika działań ratownictwa medycznego w obliczu zagrożenia biologicznego. Na ratunek. 4/2017 G. Trzos A.: Działania ratunkowe w obliczu zagrożenia CBRNiE. Na ratunek. 6/2016 H. Trzos A. Przygotowanie oddziału ratunkowego na zagrożenia CBRN. Na Ratunek 3/2017 I. wytyczne ERC /Europejskiej Rady Resuscytacji/