Systemowe podejście do gospodarki wodami opadowymi na terenach zurbanizowanych

Transkrypt

1 Systemowe podejście do gospodarki wodami opadowymi na terenach zurbanizowanych Patronat honorowy: dr Adam Hamerla dr Łukasz Pierzchała dr Leszek Trząski Główny Instytut Górnictwa tel.: Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

2 Postępująca urbanizacja terenów miejskich, uszczelnianie naturalnych terenów retencji wód opadowych, objawiające się m.in. wszechobecnym betonowaniem obszarów miast (parków, rynków, skwerów), często w ramach pozyskiwanych środków z UE powodują, że zjawiska podtopień i powodzi na terenach miejskich występują coraz częściej. Źródło: wyborcza.pl

3 Istniejące systemy odprowadzania ścieków to często systemy ogólnospławne. W projektowaniu dominuje podejście oczyszczenia i odprowadzenia. Cechy charakterystyczne istniejących systemów kanalizacji deszczowej i ogólnospławnej: duże średnice rurociągów, lokalne podtopienia, napływ znaczących ilości wód do oczyszczalni Fot. A. Hamerla przelewy burzowe ze zrzutem bezpośrednio do wód powierzchniowych powodujące ich degradację i kumulację zanieczyszczeń.

4 SKUTKI: zubożenie zasobów wodnych na skutek odprowadzania wód opadowych systemami rurowymi, przeciążenia hydrauliczne systemów kanalizacyjnych oraz oczyszczalni ścieków, wysokie koszty utrzymania systemu i zapewnienia bezpieczeństwa powodziowego na terenach zurbanizowanych.

5 multidyscyplinarne zespoły szerokie partnerstwo DZIAŁANIE NA POJEMNOŚĆ ZLEWNI decyzje oparte o konsensus naśladowanie naturalnych procesów prewencja (zapobieganie problemom) gospodarowanie deszczówką zintegrowane z użytkowaniem terenu ekosystemy OCHRONA WŁASNOŚCI I ŚRODOWISKA

6 holistyczne (całościowe) podejście łączące aspekty techniczne, przestrzenne, społeczne, finansowe, środowiskowe, uwzględniające scenariusze przekształcania zlewni i ich konsekwencje, odniesienie planowania i gospodarowania do granic zlewni rzecznych, a nie tylko do granic administracyjnych, powiązanie systemów retencji i infiltracji wód deszczowych ze sferą planowania przestrzennego i planowaniem ochrony przeciwpowodziowej, dążenie do całkowitego oddzielenia wód deszczowych od ścieków bytowych eliminacja systemów ogólnospławnych, eliminowanie hot-spotów zanieczyszczenia wód odpływających z terenów uszczelnionych oraz z terenów intensywnie nawożonych.

7 Unikanie nadmiernego uszczelnienia powierzchni terenu; Zwiększanie retencji wód deszczowych zarówno na terenie zlewni, jak w dolinach rzecznych; Wprowadzanie dostosowanych do lokalnych uwarunkowań systemów łączących sprawność techniczną z walorami estetycznymi, krajobrazowymi i niskimi kosztami utrzymania WDROŻENIE POWYŻSZYCH ZASAD SKŁADA SIĘ NA SYSTEMOWĄ I ZRÓWNOWAŻONĄ GOSPODARKĘ WODAMI OPADOWYMI

8 Współdziałanie w płaszczyźnie WERTYKALNEJ I HORYZONTALNEJ

9 Istniejące już systemy deszczowe można przystosować do nowych wymagań (poprzez retrofityzację); rozwiązania retrofitowe umownie dzieli się na 3 grupy: urządzenia retencjonujące wody z obszaru zlewni, retrofity przechwytujące/podczyszczające on-site z terenów publicznych, retrofity przechwytujące/podczyszczające z zabudowy indywidualnej.

10 Źródło: consult.kettering.gov.uk Źródło: england.all.biz Źródło:

11 Lokalne rozwiązanie gospodarki wodami deszczowymi przykład kształtowania zielonej infrastruktury miasta (Portland, Tanner- Springs- Park, USA) Rozwiązania o funkcji hydrologicznej, ekologicznej i rekreacyjnej (wykorzystanie wody do poprawy jakości przestrzeni miejskiej) Źródło: landperspectives.com

12 W zrównoważonym gospodarowaniu wodami opadowymi ważną role odgrywają rozwiązania bioinżynieryjne, przypominające naturalne zbiorniki/mokradła/zbiorowiska roślinne, często w połączeniu z renaturyzacją koryt rzecznych ZIELONA INFRASTRUKTURA JEST WAŻNĄ CZĘŚCIĄ GOSPODARKI WODAMI OPADOWYMI Kształtowanie zielono-niebeskiej infrastruktury wymaga pełnej integracji gospodarki przestrzennej i zarządzania wodami opadowymi

13 W idei zielonej infrastruktury oraz w zamyśle RDW tkwi świadomość, że zielononiebieska przestrzeń ma być możliwie ciągła Źródło: smithgroupjjr.com

14 Zielona infrastruktura wprowadzona do istniejącej wcześniej zabudowy w ramach nowego podejścia do gospodarki wodami deszczowymi i redukowania efektu wyspy ciepła Philadelphia (USA) Źródło:

15 Przestrzeń transportu publicznego, elementy tradycyjnej infrastruktury a nawet pojazdy mogą pełnić funkcje zielonej infrastruktury (Nantes, Stuttgart, Filadelfia) Źródło: Źródło: wwww.greenroofs.com

16 Źródło: Zielone dachy są standardowym elementem konstrukcyjnym budynków pasywnych (przedszkole w Staddskogen, Szwecja)

17 ponownym urządzaniu terenów porzuconych (zbiornik i mokradło w dolinie rzeki Ślepiotki, w miejscu po porzuconych ogródkach działkowych. Fot. L. Trząski

18 lub przy odsłanianiu zarurowanych cieków wodnych (odsłonięty historyczny kanał w śródmieściu Lipska) Fot. S. Nielsen

19 Działania rewitalizujące w skali zlewni: Uporządkowanie gospodarki ściekowej w zlewni (redukcją zrzutów biogenów); Prowadzenie zrównoważonej produkcji rolniczej Fot. Ł Pierzchała (racjonalne nawożenie, ograniczenie erozji). Zmiana sposobu zagospodarowania zlewni (wzrost udziału mokradeł, lasów i zakrzewień); Renaturalizacja cieków wodnych (zmniejszenie prędkości przepływów w korycie). źródło: wwf.pl

20 Zabudowa separatorów na wylotach kanalizacji deszczowej (ograniczenie ilości wprowadzanej zawiesiny); Tworzenie płytkich zbiorników wstępnych na dopływach (oczyszczalnie typu constructed wetlands); Budowa barier geochemicznych (rowy opaskowe z materiałem wychwytującym zanieczyszczenia z źródeł powierzchniowych); Kreowanie stref ekotonowych (szeroka strefa brzegowa z roślinnością szuwarową); Usuwanie osadów dennych; Zastosowanie szczepionek z mikroorganizmami (rozkład materii organicznej w osadach dennych) Inaktywacja fosforu w osadach (ograniczenie wtórnego zasilania zbiornika); Wspomaganie rozwoju roślinności zanurzonej (intensyfikacja procesów samooczyszczania, zwiększenie bioróżnorodności).

21 Regulacje prawne umożliwiające wprowadzanie racjonalnych systemów gospodarki wodami deszczowymi Możliwość (ale nie obowiązek!) stwarzają: zapisy rozporządzeń w sprawie ustaleń warunków korzystania z wód regionu wodnego oraz warunków korzystania wód zlewni, zapisy planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych, plany zagospodarowania przestrzennego.

22 Przykłady programów wspierających zrównoważoną gospodarkę wodami opadowymi Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego zagospodarowanie przestrzeni nadrzecznych i rzek jako bezpiecznych, wielofunkcyjnych przestrzeni publicznych Program Operacyjny Infrastruktura I Środowisko systemy zbierania i retencjonowania wody w szczególności na obszarach miejskich, renaturalizacja obszarów zalewowych i wodno-błotnych; Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 (opracowany przez Ministerstwo Środowiska) - uwzględnianie w lokalnych planach zagospodarowania przestrzennego konieczności zwiększenia obszarów zieleni i wodnych; opracowanie miejskich planów adaptacji z uwzględnieniem zarządzania wodami opadowymi.

23 Przykłady programów wspierających zagospodarowanie wód opadowych Krakowski program małej retencji wód opadowych - dofinansowanie do 50% poniesionych kosztów na budowę zbiorników i montaż instalacji, służących zbieraniu wody deszczowej (osoby fizyczne oraz przedsiębiorcy); Motywacja - ograniczenie zużycia wody wodociągowej; Programy tego typu realizowane są także w Sopocie, Warszawie, Poznaniu, Gdańsku. Źródło: heatingireland.ie

24 Opłaty za odprowadzanie wód opadowych jako mechanizm regulacyjny Taryfy za odprowadzanie wód opadowych systemem kanalizacyjnym skutkuje wzrostem świadomości użytkowników odnośnie znaczenia i kosztów utrzymania systemu odwodnienia; Taryfa nie powinna być stymulatorem rozbudowy sieci kanalizacji deszczowej, ale narzędziem zachęcającym do wprowadzania systemów retencjonowania i zagospodarowania wody w miejscu powstania; Taryfy za wody opadowe zostały wprowadzone m.in: w Warszawie, Bielsku Białej, Pile, Żorach i Radomiu.

25 Nowoczesne systemy zagospodarowania wód opadowych i terenów zalewowych zintegrowane z planowaniem przestrzennym dają możliwość funkcjonalno - ekonomicznej optymalizacji przestrzeni miejskiej oraz szansę poprawy jakości życia mieszkańców Praktyczna wiedza o nowoczesnych rozwiązaniach inżynieryjnych dla gospodarki wodami opadowymi jest łatwo dostępna i zilustrowana dobrymi przykładami wdrożeń dla indywidualnych obiektów (w skali miejsca) W polskich miastach powstają pierwsze systemy zlewniowej gospodarki wodami opadowymi, jednak nie jest to efektem działania mechanizmów prawnych i finansowych lecz determinacji samorządów

26 Zmiana paradygmatu z odprowadzania (rury i wyloty) na gospodarowanie (przestrzeń, zasoby) napotyka na barierę mentalną, Barierą jest także słabość mechanizmów prawnych i finansowych; obecna nowelizacja prawa wodnego nie zmienia sytuacji, Dla integracji zarządzania wodami deszczowymi w skali zlewni potrzebna jest zasadnicza poprawa współpracy międzysektorowej, a także współpracy między jednostkami samorządu terytorialnego.

27 Zrównoważone gospodarowanie wodami opadowymi w skali lokalnej powinno być wynikiem rezultatem wdrożenia programu gospodarowania wodami opadowymi. Program powinien zawierać: Szczegółową inwentaryzacje zlewni i aktualnych systemów odprowadzenia wód opadowych Dobór rozwiązań inżynieryjnych dostosowanych do lokalnych uwarunkowań Analizę skuteczności zaproponowanych rozwiązań w odniesieniu do ekstremalnych zjawisk hydrologicznych Aspekty kreowania krajobrazu miasta i wartości przyrodniczych; Studium wykonalności (uzasadnienie ekonomiczne przyjętych rozwiązań i analiza możliwości finansowania)

28 Dziękuję za uwagę Zapraszamy na stronę projektu Patronat honorowy: Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Niniejszy materiał został opublikowany dzięki dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Za jego treść odpowiada wyłącznie Główny Instytut Górnictwa