KONIUNKTURA W ROLNICTWIE I KWARTAŁ 2019

Transkrypt

1 Instytut Rozwoju Gospodarczego Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Piotr Szajner Konrad Walczyk KONIUNKTURA W ROLNICTWIE I KWARTAŁ 219 ISSN Badanie okresowe nr 122

2 BADANIA KONIUNKTURY GOSPODARCZEJ INSTYTUTU ROZWOJU GOSPODARCZEGO SGH Rada Programowa: Elżbieta Adamowicz (Przewodnicząca), Joanna Klimkowska (Sekretarz), Andrzej Kowalski, Marco Malgarini, Gernot Nerb, Ataman Ozyildirim, István János Tóth Komitet Redakcyjny i adres Redakcji: Konrad Walczyk (Redaktor naczelny) Piotr Szajner Anna Jacygrad ul. Madalińskiego 6/8, 2-13 Warszawa Wydawnictwo: Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Al. Niepodległości 162, 2-4 Warszawa Opracowanie powstało w wyniku wspólnych badań Instytutu Rozwoju Gospodarczego SGH z Instytutem Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej - PIB Publikacja została zrecenzowana zgodnie z wytycznymi MNiSW Copyright by Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 219 Wszelkie prawa zastrzeżone. All rights reserved. ISSN Nr Rej. PR Informacje zawarte w niniejszym biuletynie oparte są na wynikach ankietowego badania koniunktury nr 122. W badaniu uczestniczyło 228 gospodarstw rolnych. Metoda badawcza opisana jest na stronie

3 3 SPIS TREŚCI I. OMÓWIENIE WYNIKÓW BADANIA...4 II. WYNIKI SZCZEGÓŁOWE...7 1) Wskaźnik koniunktury...7 2) Nastroje gospodarstw rolnych... 3) Przychody pieniężne ) Oszczędności ) Zadłużenie ) Zakupy nawozów mineralnych ) Zakupy pasz treściwych ) Zakupy środków ochrony roślin ) Inwestycje w maszyny i urządzenia ) Inwestycje w budynki i budowle ) Dostępność kredytów preferencyjnych ) Zamiar wzięcia kredytu ) Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego ) Zaciągnięcie kredytu rynkowego ) Znaczenie dopłat UE względem uzyskanych przychodów III. SUMMARY... 1 IV. KONIUNKTURA W ROLNICTWIE W 218 R.... 2

4 4 I. OMÓWIENIE WYNIKÓW BADANIA 1. W I kwartale 219 r. koniunktura w polskim rolnictwie pogorszyła się. Wartość wskaźnika koniunktury IRG SGH (IRGAGR) obniżyła się o 2,4 punktu, z poziomu -9,3 pkt do -11,7 pkt. Pogorszenie się koniunktury jest skutkiem zmniejszenia się przychodów pieniężnych gospodarstw rolnych (wartość wskaźnika wyrównanych przychodów spadła o 6,6 pkt, z wysokości -13,4 pkt do -2 pkt). Poprawiły się natomiast nastroje rolników; wartość mierzącego je wskaźnika zaufania, drugiej ze składowych IRGAGR, wzrosła o,8 punktu (z poziomu -1,1 pkt do 4,7 pkt). Pogarszanie się koniunktury trwa niemal nieprzerwanie od III kwartału 217 r., kiedy wskaźnik IRGAGR osiągnął szczyt obecnego cyklu. Poprawa nastrojów w gospodarstwach rolnych jest jednak zaskoczeniem z uwagi na ostatnie protesty rolników domagających się wypłat odszkodowań za skutki epidemii ASF i ochrony rodzimej produkcji rolnej. Wartości wskaźnika IRGAGR oraz obu wskaźników cząstkowych obniżyły się w porównaniu z I kwartałem 218 r. o, odpowiednio: 8,6, 9,6 i 6,8 pkt. Roczne spadki wartości wskaźników są jednak niższe niż kwartał temu, co może być zapowiedzią wygaśnięcia trwającej już blisko dwa lata tendencji spadkowej, zwłaszcza że przewidywania ankietowanych rolników są raczej pomyślne. Kolejny, drugi kwartał roku jest zazwyczaj okresem wiosennego ożywienia w rolnictwie i tym razem również powinien przynieść poprawę koniunktury. Symptomy nadchodzącego ożywienia widać w pozostałych wynikach styczniowego badania koniunktury wzrosły wartości sald odpowiedzi na pytania o zakupy nawozów mineralnych i środków ochrony roślin oraz o inwestycje w maszyny, urządzenia, budynki i budowle. Tak jak w przypadku wskaźnika koniunktury i jego składowych, wartości sald zakupowych są niższe niż w I kwartale 218 r., lecz te ujemne przyrosty w skali roku są mniejsze niż przed kwartałem, co jest oznaką wyczekiwanego odwrócenia się tendencji spadkowej. 2. Pogorszenie się koniunktury jest powszechne kwartalny spadek wartości wskaźnika IRGAGR odnotowano dla większości wyróżnianych grup gospodarstw rolnych. Najsilniej pogorszenie się koniunktury odczuły gospodarstwa największe, tj. o powierzchni powyżej ha (wartość wskaźnika IRGAGR obniżyła się o 3,1 pkt), położone w makroregionie zachodnim (o 6,7 pkt), prowadzone przez rolników w wieku powyżej 6 lat (o 3,9 pkt), z wykształceniem podstawowym i zasadniczym zawodowym (o 3,4 pkt). W ocenie gospodarstw najmniejszych, tj. o powierzchni do 7 ha oraz położonych w makroregionach: północnym i południowym koniunktura poprawiła się (wartości wskaźnika wzrosło o, odpowiednio:,, 1,4 i,1 pkt). 3. Zmniejszyły się przychody gospodarstw rolnych. Wartość salda 1 jest niższa niż kwartał wcześniej aż o 14,9 pkt i wynosi -2,4 pkt (trzeci najniższy wynik w ciągu ostatniej dekady). Jest również niższa od wartości sprzed roku (o 7,6 pkt). Niższe przychody pieniężne gospodarstw rolnych są po części skutkiem spadku cen produktów rolnych, w tym w szczególności mleka, owoców i warzyw oraz żywca drobiowego i wieprzowego. Spadek przychodów wystąpił we wszystkich grupach gospodarstw rolnych; największy w gospodarstwach dużych, o powierzchni powyżej ha (spadek wartości salda o 19,3 pkt), 1 Salda odpowiedzi na pytanie o wielkość przychodów pieniężnych nie należy mylić ze wskaźnikiem wyrównanych przychodów pieniężnych. Wskaźnik jest średnią ważoną czterech sald odpowiedzi na pytania dotyczące przychodów pieniężnych gospodarstw rolnych: salda diagnostycznego i salda prognostycznego z okresu, w którym wskaźnik jest liczony, oraz salda diagnostycznego i salda prognostycznego z okresu poprzedzającego. Jest więc niejako obciążony przeszłością, a zarazem zorientowany na przyszłość. Taka konstrukcja ma na celu osłabić jego podatność na silne wahania poszczególnych sald pod wpływem czynników nadzwyczajnych i działających krótkotrwale.

5 położonych w makroregionie zachodnim (o 22, pkt), prowadzonych przez osoby w wieku powyżej 6 lat (o 21,3 pkt), z wykształceniem wyższym (o 2,6 pkt). Rolnicy spodziewają się, że ich przychody w drugim kwartale spadną, jednak w mniejszym stopniu niż w kwartale pierwszym (wartość salda diagnostycznego jest równa -12 pkt). 4. Zmniejszyły się również oszczędności gospodarstw rolnych. Wartość salda obniżyła się o,1 pkt do poziomu -29 pkt. Jest również niższa niż w I kwartale 218 r. (o 6,9 pkt). Spadek oszczędności odnotowano miał miejsce w niemal wszystkich grupach gospodarstw rolnych (z wyjątkiem położonych w makroregionie środkowozachodnim i prowadzonych przez osoby z wyższym wykształceniem). Największy spadek wartości salda zanotowano dla gospodarstw największych (o 7,2 pkt), położonych w makroregionie południowym (o,6 pkt), prowadzonych przez osoby w wieku powyżej 6 lat (o 9,9 pkt), z wykształceniem podstawowym lub zasadniczym zawodowym (o,2 pkt). Przewidywany jest dalszy spadek oszczędności w następnym kwartale.. Pomimo spadku przychodów i oszczędności nieco poprawił się stan zadłużenia gospodarstw rolnych. Wartość salda obniżyła się 2 o,9 punktu. Jest jednak wyższa niż w I kwartale 218 r. (o 3,4 pkt). Poprawa stanu zadłużenia dotyczy większości badanych grup gospodarstw rolnych; najbardziej tych o powierzchni do 7 ha (wartość salda zmniejszyła się o,6 pkt), położonych w makroregionie środkowozachodnim (o 2,7 pkt), kierowanych przez osoby w wieku 31-4 lat (o 1,9 pkt), z wykształceniem średnim lub pomaturalnym zawodowym (o 2,1 pkt). Rolnicy przewidują, że stan ich zadłużenia w kolejnym kwartale ulegnie dalszej poprawie. 6. W kształtowaniu się zakupów obrotowych środków produkcji rolnej wyraźnie widać sezonowość. W pierwszym kwartale roku zazwyczaj następuje ich wzrost, większy w przypadku środków obrotowych produkcji roślinnej. Nie inaczej było w I kwartale 219 r. Wartości sald odpowiedzi na pytania dotyczące zakupów nawozów mineralnych oraz środków ochrony roślin zwiększyły się o, odpowiednio:,2 i 4,6 pkt do wysokości - i -16,4 pkt. Wciąż są niższe niż rok wcześniej (odpowiednio o:,1 i 2,1 pkt). Kwartalne przyrosty wartości obu sald okazały się jednak znacznie większe niż przeciętnie o tej porze roku. Tak dużych ich wzrostów nie notowaliśmy od 2 roku. Zmniejszyły się natomiast wydatki na nabycie pasz treściwych (wartość salda spadła o,2 pkt do poziomu -3,3 pkt; mimo to jest wyższa od wartości z I kwartału 218 r. o 3,8 pkt). Obserwując jak kształtują się zakupy pasz w ciągu ostatnich 2 lat, daje się zauważyć, że ich trend wzrostowy jest wyraźnie słabszy niż trend wzrostu zakupów obrotowych środków produkcji roślinnej. Może to oznaczać, że zmienia się struktura produkcji rolnej, a zanotowany w I kwartale 219 r. spadek zakupów pasz treściwych jest kolejnym tego przejawem. 7. Po trzech kwartałach spadku wzrosły, i to znacznie, inwestycje. O 3,6 punktu proc. (do wysokości 39,6) zwiększył się odsetek gospodarstw rolnych, które dokonały lub zamierzają dokonać zakupu maszyn i urządzeń rolniczych, a odsetek gospodarstw, które poczyniły lub planują poczynić inwestycje w budynki i budowle, wzrósł o 1, pkt proc. (wynosi obecnie 19,1). Pomimo wzrostów oba odsetki są niższe niż rok wcześniej o, odpowiednio: 2,7 i,2 pkt proc. 8. Wzrósł odsetek gospodarstw rolnych, które zaciągnęły kredyt preferencyjny (z 3,8 przed kwartałem do 33,3 w obecnym). Z kolei odsetek gospodarstw, które wzięły kredyt na zasadach rynkowych, zmniejszył się o 1,2 pkt proc. do poziomu 18,6. Obniżył się również odsetek gospodarstw, które zamierzają zaciągnąć kredyt (z 27,8 do 26,4). Towarzyszy temu spadek dostępności kredytów preferencyjnych (o 4,7 pkt proc. do poziomu 71,8, najniższego od 4 lat). 2 W przypadku tego pytania spadek wartości salda oznacza poprawę sytuacji.

6 6 9. W ocenie rolników zmniejszyło się nieco znaczenie dopłat bezpośrednich z funduszy UE w finansowaniu produkcji rolnej. Wartość salda odpowiedzi na to pytanie obniżyła się z 31 pkt do 28 pkt. 41,3 ankietowanych uważa, że dopłaty mają duże znaczenie dla ich działalności, a jedynie 1 rolników jest zdania, że dopłaty ze środków UE mają niewielkie znaczenie bądź w ogóle z nich nie korzystają. Pytanie o znaczenie dopłat bezpośrednich zadaliśmy po raz pierwszy w styczniu 29 r. i ani razu odsetek gospodarstw rolnych, dla których dopłaty są znaczącym źródłem finansowania produkcji, nie spadł poniżej 82.

7 7 II. WYNIKI SZCZEGÓŁOWE 3 1. Wskaźnik koniunktury w rolnictwie ,,,, -, -, -4-1, IRGAGR średnia trend liniowy składnik cykliczny (prawa skala) Q4 217 Q1 218 Q2 218 Q3 218 Q4 218 Q wskaźnik przychodów pieniężnych,8 -,4-7, -3,8-13,4-2, 2. wskaźnik zaufania 11,9 11, 9, -,6-1,1 4,7 wskaźnik koniunktury (1.ˣ2 ) 3 3 4, -3,1-1,7-2,7-9,3-11, wskaźnik wyrównanych przychodów pieniężnych wskaźnik zaufania 3 Z uwagi na wprowadzone w 219 r. zmiany w podziale gospodarstw rolnych wg rodzaju prowadzonej działalności (PKD27) wartości wskaźnika koniunktury i sald są nieporównywalne z prezentowanymi wcześniej. Z tego powodu dane bieżące i historyczne nie zostały tu zestawione.

8 8 Wskaźnik koniunktury wg makroregionów 3,, ,3-8,6-13,9-1,3-14,7 -, -11,7-4,3-6,8-6,6-9,9-9, , -2 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 218 Q4 218 Q1 219 Wskaźnik koniunktury wg powierzchni gospodarstw rolnych 1, -, - -,4 - -8,7-8, ,7-16,3-13,1-13,9-1,8-1,7-11, -2 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 218 Q4 218 Q ,4 Wskaźnik koniunktury wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne,9,6 -, -4,9-7,9-7,1 -,4-14,4-13, -17, -17,4 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q1 218 Q4 218 Q1 219

9 9 Wskaźnik koniunktury wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 4, , -3,1-9, -4,2 -, ,3-11,7-1,7-2 podstawowe i zasadnicze zawodowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 218 Q4 218 Q Wskaźnik koniunktury wg grup PKD 27, ,6 uprawa roślin innych niż wieloletnie -3,9 uprawa roślin wieloletnich chów i hodowla zwierząt działalność mieszana -7,3

10 2. Nastroje gospodarstw rolnych saldo średnia trend liniowy Q4 217 Q1 218 Q2 218 Q3 218 Q4 218 Q z ufnością 28,7 27,8 26,3 21,8 2,9 23,7 2. z obawą 6, 62,1 62, 62, 63,4 63,7 3. ze strachem,8,1 11,1 16,2 1,7 12,6 saldo (1.-3.) 17,9 17,7 1,2,6,2 11,1 wskaźnika zaufania (1.-2.ˣ,1-3.) 11,9 11, 9, -,6-1,1 4,7 3 3 Nastroje gospodarstw rolnych wg makroregionów 3, ,3 12,1 11,2, 1, 16,6 17,7 18,8 8,7 12,6 7,8, - -1,1 - -7,4 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 218 Q4 218 Q1 219

11 Nastroje gospodarstw rolnych wg powierzchni gospodarstw rolnych 21,7 26, 18,2 1 4, 1,9 6, 8,2,8 9, ,2-7, -11, do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 218 Q4 218 Q ,7 Nastroje gospodarstw rolnych wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 3 23,7 29, 22,8 2 11,9 16,2 13, 3,7 4,9 - -2,1-4,7-9,9-2 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q1 218 Q4 218 Q1 219

12 12 3 Nastroje gospodarstw rolnych wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne ,6 24,9 2,9 1 11, 6,4,8 7,4 7,2,3 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 218 Q4 218 Q Nastroje gospodarstw rolnych wg grup PKD , 19,8 1 12,8,9 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich chów i hodowla zwierząt działalność mieszana

13 13 3. Przychody pieniężne stan przewidywania średnia stanu trend liniowy stanu Q4 217 Q1 218 Q2 218 Q3 218 Q4 218 Q1 219 przewidywania 1. wzrosły 32, 21,2 21,4 23, 28,3 17, 21, 2. nie zmieniły się 37,2 39,8 46,1 41,1 32,9 39,7 4, 3. zmalały 3,4 39, 32,4 3,4 38,8 43,4 44, 4. brak,3 8,,1 9,3,7 8,4 7,7 saldo (1.-3.) 2,1-17,8-11, -11,9 -, -26,4-12, Przychody pieniężne wg makroregionów - - -, ,1-16,3-17,1-17,2-12,4-1,4-13, -11,1-13, ,1-2,7-31, -32,6-34,9 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 218 Q4 218 Q1 219

14 14 Przychody pieniężne wg powierzchni gospodarstw rolnych - -3, ,6-14,3-16, -11,3-9, ,9-24, -26,2-29,7-31, -33,1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 218 Q4 218 Q1 219 Przychody pieniężne wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne , ,8-13,2-13, -13, -12,3-1, ,4-22,1-24, , do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat -36,3 Q1 218 Q4 218 Q1 219

15 1 Przychody pieniężne wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne, ,8-16,6-16,7-1,1-2,8-26,3-3,9 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 218 Q4 218 Q ,3 Przychody pieniężne wg grup PKD , ,1 uprawa roślin innych niż wieloletnie -28,4-31,4 uprawa roślin wieloletnich chów i hodowla zwierząt działalność mieszana

16 16 4. Oszczędności stan przewidywania średnia stanu trend liniowy stanu Q4 217 Q1 218 Q2 218 Q3 218 Q4 218 Q1 219 przewidywania 1. wzrosły 19,3 14,1,6 11,8 16,7 12,4 11,9 2. nie zmieniły się 43,1 49,7 48,9 4,6 4,9 46,2 43,3 3. zmalały 37,6 36,2 4, 42,6 42,4 41,4 44,8 4. brak 1,4 1,1 17,9 17, 17,2 1,7 1, saldo (1.-3.) -18,3-22,1-29,9-3,8-2,7-29, -32,9 Oszczędności wg makroregionów ,6-19, -18,3-18,3-2,3-21,2-2,8-2,7-27,9-3,4-3,3-33,6-36,4-36,3-4,2 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 218 Q4 218 Q1 219

17 17 Oszczędności wg powierzchni gospodarstw rolnych ,7-21,2-22,4-24,8-27,1-28,8-28,9-28,1-29,6-29,6-32,7-3,6 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 218 Q4 218 Q1 219 Oszczędności wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne ,1-18, -21,1-23,7-23,8-24,3-23, -2,1-3,1-3,9-33,3-4,8 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q1 218 Q4 218 Q1 219

18 18 Oszczędności wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne ,6-18,1-22,7-23, -28,2-26,9-3,7-33,4 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 218 Q4 218 Q ,2 Oszczędności wg grup PKD , , uprawa roślin innych niż wieloletnie -34,9-32, uprawa roślin wieloletnich chów i hodowla zwierząt działalność mieszana

19 19. Zadłużenie stan przewidywania średnia stanu trend liniowy stanu Q4 217 Q1 218 Q2 218 Q3 218 Q4 218 Q1 219 przewidywania 1. wzrosło 16,4 13,1 13,6 16,3 1,3 14, 13,9 2. nie zmieniło się 36, 39, 41,9 49, 42,1 43,8 4,1 3. zmalało 47,1 47,9 44,6 34,2 42,6 42,2 4,9 4. brak 33,1 36, 38,8 3,2 3, 33,4 33,3 saldo (1.-3.) -3,7-34,8-31, -17,9 27,3-28,2-32, Zadłużenie wg makroregionów -16,7-21,4-21,1-23,9-27,3-27,8-27,6-31, -32,6-3,2-3,4-3,7-3,9-41,7-4, północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 218 Q4 218 Q1 219

20 2 Zadłużenie wg powierzchni gospodarstw rolnych ,1-22,7-22, -23,8-26,8-26,9-26, -31,2-29,4-31,7-34,3-38,2 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 218 Q4 218 Q1 219 Zadłużenie wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne , ,9-17, -17,4-21,9-21, ,2-28,1-29,3-3, ,8-37,3 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q1 218 Q4 218 Q1 219

21 21 Zadłużenie wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne , -18,9-2, ,6-29,7-28,8-3, ,3-38,1 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 218 Q4 218 Q1 219 Zadłużenie wg grup PKD ,4-27, uprawa roślin innych niż wieloletnie -43, -37,1 uprawa roślin wieloletnich chów i hodowla zwierząt działalność mieszana

22 22 6. Zakupy nawozów mineralnych saldo średnia trend liniowy Q4 217 Q1 218 Q2 218 Q3 218 Q4 218 Q wzrosły 1,9 16,7 17,9 1, 14,3 14,2 2. nie zmieniły się 6,9 61,7 64,6 61,7 6,2 61,6 3. zmalały 23,2 21,6 17, 22,8 29, 24,2 4. nie dokonano 7, 7,8,2 4,1 7,6 7,6 saldo (1.-3.) -7,3-4,9,4-7,3-1,2 -, Zakupy nawozów wg makroregionów 2, ,8-1, -,7 -,8-11,9-8,6-8,8-1, -14,1-7, -4,3-12,1 -, ,8 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 218 Q4 218 Q1 219

23 23 Zakupy nawozów wg powierzchni gospodarstw rolnych, , -3, -11, -13,2-13,7-14,7-14,1-13,1-17, -19, -2,1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 218 Q4 218 Q1 219 Zakupy nawozów wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne,7 4,1,3, , -9, -12,6-12,4-14,8-19,8-26,3-29,9 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q1 218 Q4 218 Q1 219

24 24 Zakupy nawozów wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 6, ,2 -,8-8,6-11, -16, -1,2-2,6 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 218 Q4 218 Q ,8-8 Zakupy nawozów wg grup PKD , -9,1-11 -, ,9 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich chów i hodowla zwierząt działalność mieszana

25 2 7. Zakupy pasz treściwych saldo średnia trend liniowy Q4 217 Q1 218 Q2 218 Q3 218 Q4 218 Q wzrosły 14,6 13, 13,2 17,4 24,2 2, 2. nie zmieniły się 62,9 67, 6,2 6,3 48, 6,6 3. zmalały 22, 2,1 21,7 22,3 27,3 23,3 4. nie dokonano 36,4 37, 3,2 38,3 37,9 37,3 saldo (1.-3.) -7,9-7,1-8, -4,9-3,1-3,3 Zakupy pasz wg makroregionów ,1 1,4-2,7 -,8-1,2-3, -4,7-4, -6,4-8,4-9,8-11,4-1,4-2,1-2,4 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 218 Q4 218 Q1 219

26 26 Zakupy pasz wg powierzchni gospodarstw rolnych 4,4, 4,1 - -2, ,7-9,3-7, -9, ,6-17,8-19, -18,1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 218 Q4 218 Q1 219 Zakupy pasz wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne ,2 6,2 2,,4 -,7-3,4-6, -,4-11,4-1, -16,3-28,1 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q1 218 Q4 218 Q1 219

27 Zakupy pasz wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne -,4-2,3-2, -3,2-4,2-7,3-9,2-13, podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 218 Q4 218 Q , Zakupy pasz wg grup PKD 27 13,8-7, -17, uprawa roślin innych niż wieloletnie -2,8 uprawa roślin wieloletnich chów i hodowla zwierząt działalność mieszana

28 28 8. Zakupy środków ochrony roślin saldo średnia trend liniowy Q4 217 Q1 218 Q2 218 Q3 218 Q4 218 Q wzrosły 13,4 13,4 14,4 13,8,7,3 2. nie zmieniły się 9,6 8,8 66, 61,1 7,7 63, 3. zmalały 27, 27,7 19,6 2,1 31,7 26,7 4. nie dokonano 11,4 13,9 6,4 4,6 11,4 13,8 saldo (1.-3.) -13,6-14,3 -,2-11,3-21, -16,4 Zakupy środków ochrony roślin wg makroregionów ,1-22, -11,1-19,6-13,6-7,1-12,6-12, -14,9-16,8-19,3 -,2-14,4-16, , północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 218 Q4 218 Q1 219

29 29 Zakupy środków ochrony roślin wg powierzchni gospodarstw rolnych - -, ,1-17,1-18,2-17,7-19,7-19,7-2,3-22, -22,9-2,3-2,4 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 218 Q4 218 Q1 219 Zakupy środków ochrony roślin wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne ,7-1, -4, ,2-14,7-17,1-16,6-18,3-26,6-28,4-3,8-36,1 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q1 218 Q4 218 Q1 219

30 3 Zakupy środków ochrony roślin wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne - -, ,8-2,3-14,4-2,2-1,7-12, -12, , podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 218 Q4 218 Q1 219 Zakupy środków ochrony roślin wg grup PKD ,1-16,3-1, uprawa roślin innych niż wieloletnie -21,7 uprawa roślin wieloletnich chów i hodowla zwierząt działalność mieszana

31 31 9. Inwestycje w maszyny i urządzenia dokonano średnia trend liniowy w Q4 217 Q1 218 Q2 218 Q3 218 Q4 218 Q1 219 dokonano 39,2 42,3 39,8 38,1 36, 39,6 nie dokonano 6,8 7,7 6,2 61,9 64, 6,4 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg makroregionów , 39, 4,8 37,2 31, 28,7 4, 33,1 38, 43,7 42,8 39,2 39,7 34, 31,2 2 1 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 218 Q4 218 Q1 219

32 32 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg powierzchni gospodarstw rolnych 6 3,3 2, ,1 21,1 28,7 2,8 26,8 22,6 43,7 38,7 39,9 44,6 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 218 Q4 218 Q1 219 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 6 6, ,6,1 48,4 4,8 4,6 36,3 31,2 34,6 29,2 19,7 24,8 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q1 218 Q4 218 Q1 219

33 33 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne ,1 28, 34,1 4, 38,3 4,1 48,9 43,6 47, 2 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 218 Q4 218 Q ,9 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg grup PKD 27 43, ,6 3,2 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich chów i hodowla zwierząt działalność mieszana

34 34. Inwestycje w budynki i budowle dokonano średnia trend liniowy w Q4 217 Q1 218 Q2 218 Q3 218 Q4 218 Q1 219 dokonano 17,6 19,3 17,9 18,4 17,6 19,1 nie dokonano 82,4 8,7 82,1 81,6 82,4 8,9 Inwestycje w budynki i budowle wg makroregionów ,9 2,1 2,2 18,4 17,6 17,4 17,1 17,7 1,8 22,8 21,1 19,9 13,1 8,3, północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 218 Q4 218 Q1 219

35 3 Inwestycje w budynki i budowle wg powierzchni gospodarstw rolnych 3 28,1 2 22,6 23, ,6 16,7 1,6 14,7 14, 12, 17,6 17,4 19, do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 218 Q4 218 Q1 219 Inwestycje w budynki i budowle wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 3 32, 3 26,9 2 23,4 21,8 23, ,8 16,4 16,2 16,7 14,8,6,8 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q1 218 Q4 218 Q1 219

36 36 Inwestycje w budynki i budowle wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 3 28,1 2 22,8 23, ,1 1, 16,2 18, 17,6 19, podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 218 Q4 218 Q Inwestycje w budynki i budowle wg grup PKD 27 27, ,2 14,7 19,2 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich chów i hodowla zwierząt działalność mieszana

37 Dostępność kredytów preferencyjnych tak średnia trend liniowy w Q4 217 Q1 218 Q2 218 Q3 218 Q4 218 Q1 219 tak 77,2 78,4 77,7 7,9 76, 71,8 nie 22,8 21,6 22,3 24,1 23, 28, Dostępność kredytów preferencyjnych wg makroregionów 86,7 8,9 81,8 81,9 78,6 79,9 7,9 74,1 76, 78,8 73,7 7,6 71,9 68,1 64,6 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 218 Q4 218 Q1 219

38 38 Dostępność kredytów preferencyjnych wg powierzchni gospodarstw rolnych ,6 63,6 8,2 68,8 67,7 63,2 8,7 78,7 72,3 83, 81,4 81, do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 218 Q4 218 Q1 219 Dostępność kredytów preferencyjnych wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne ,8 82,1 71, 83,8 76,3 77,2 77,1 73,3 71,4 67,7 67,1 66, do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q1 218 Q4 218 Q1 219

39 Dostępność kredytów preferencyjnych wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 7,8 71,7 79, 79,7 78,6 78, 71,9 72, 72, podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 218 Q4 218 Q1 219 Dostępność kredytów preferencyjnych wg grup PKD ,9 74,3 68,7 6 8, uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich chów i hodowla zwierząt działalność mieszana

40 4 12. Zamiar wzięcia kredytu tak średnia trend liniowy w Q4 217 Q1 218 Q2 218 Q3 218 Q4 218 Q1 219 tak 2,3 26, 22,8 26,1 27,8 26,4 nie 74,7 74, 77,2 73,9 72,2 73,6 4 Zamiar wzięcia kredytu wg makroregionów 4 38,1 37, ,8 22, 3, 21,1 31,4 27, 26, 24,1 22,9 21,7 18, 14,4 14,4 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 218 Q4 218 Q1 219

41 41 Zamiar wzięcia kredytu wg powierzchni gospodarstw rolnych , 4,8 4, ,4 1,3 1, 1, 14,3 1,1 24, 28,3 2, do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 218 Q4 218 Q1 219 Zamiar wzięcia kredytu wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne ,2 33,4 34,7 29,2 32,4 28,7 23,6 23,7 24, , 17, 17,1 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q1 218 Q4 218 Q1 219

42 42 Zamiar wzięcia kredytu wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 4 38, ,8 28,8 27,8 33, 3, ,2 2,3 21, 1 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 218 Q4 218 Q ,9 Zamiar wzięcia kredytu wg grup PKD ,6 23, ,1 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich chów i hodowla zwierząt działalność mieszana

43 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego tak średnia trend liniowy w Q4 217 Q1 218 Q2 218 Q3 218 Q4 218 Q1 219 tak 3,2 32,7 32,3 31,4 3,8 33,3 nie 64,8 67,3 67,7 68,6 69,2 66, Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg makroregionów 42,9 4,3 38, 34,6 32,9 33,2 31, 32,2 31,7 28,3 28,8 27,1 2, 19,7 2,9 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 218 Q4 218 Q1 219

44 44 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg powierzchni gospodarstw rolnych 6 46,1 42,7 1, ,3 33,3 33,1 2 11, 11,3 1,2 16,7 1,3 17,7 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 218 Q4 218 Q1 219 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne ,9 29,6 32,7 39,2 34,3 36,2 31, 29,4 32,6 14,4 2,3 21,3 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q1 218 Q4 218 Q1 219

45 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 28,6 2,8 29,2 3,1 31,2 3,4 33,8 38,8 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 218 Q4 218 Q ,6 4 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg grup PKD ,4 38, ,4 27, uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich chów i hodowla zwierząt działalność mieszana

46 Zaciągnięcie kredytu rynkowego tak średnia trend liniowy w Q4 217 Q1 218 Q2 218 Q3 218 Q4 218 Q1 219 tak 22, 19,9 19, 19, 19,8 18,6 nie 78, 8,1 8, 8, 8,2 81, ,6 22,3 21,9 Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg makroregionów 22,9 22, 21,4 2,4 2,1 18, 17,3 17,1 17, 1 11,3 13,8 11,2 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 218 Q4 218 Q1 219

47 47 Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg powierzchni gospodarstw rolnych ,7 21,2 26,1 24,9 28, 2 18,3 1,4 11,9 12,2,6,7 9,1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 218 Q4 218 Q1 219 Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 2 2 2, 22, 22,9 21,9 2, 19,6 18,1 19,8 18,7 17, 1 11,9 9,6 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q1 218 Q4 218 Q1 219

48 48 Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne ,9 17,9 17,1 2,1 2,4 19, 23,2 21,2 17,8 1 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 218 Q4 218 Q Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg grup PKD 27 29, ,8 13, 1,7 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich chów i hodowla zwierząt działalność mieszana

49 49 1. Znaczenie dopłat UE względem uzyskanych przychodów Q1 214 Q1 21 Q1 216 Q1 217 Q1 218 Q duże 42,4 3,1 3,6 42,2 43,1 41,3 2. średnie 4,2 48,9 4,6 44, 44,8 4,3 3. małe 12, ,8 13,3 12,1 13,3 4. żadne, nie otrzymuję,,9,6 1, 1,4 1,7 saldo (1.-3.) 3,1 19,1 16,8 28,9 31, 28, 6 Znaczenie dopłat bezpośrednich wg makroregionów 4 46,7 46,4 47,4 37,1,9 4,3 4,1 3,7 32,1, , 19,3 17,1 8,9 6,9 1,4 2,6 2,3,4 1,2 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy duże średnie małe żadne Znaczenie dopłat bezpośrednich wg powierzchni gospodarstw rolnych 49,1 49, 46,4 4,6 43,1 41, 34,8 29,3 21,6 18,8 12,9 7,9 4,8 1,4 1,9,6 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha duże średnie małe żadne

50 6 4 Znaczenie dopłat bezpośrednich wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 4,2 4,6 41,2 4,6 41,9 41, 39,9 49, ,2 13, 13,4,8 1,2 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat duże średnie małe żadne Znaczenie dopłat bezpośrednich wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne ,8 4, 46,8 4, 39,8 4, 12,7 13,4 14, 1,3 1,7 2, podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe duże średnie małe żadne Znaczenie dopłat bezpośrednich wg grup PKD ,8 44,4 43,6 42,1 37,6 38,7 46,9 4, 32,9, 3 2,7 uprawa roślin innych niż wieloletnie 18,8 19,2 1, 2,2 2,1 1,6 2,6 uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin 12,6 chów i hodowla zwierząt 17,1 działalność mieszana duże średnie małe żadne

51 1 III. SUMMARY In the 1 st quarter of 219 situation in the Polish agriculture deteriorated again. The agricultural confidence indicator (IRGAGR) declined by 2.4 pts to pts, due to a slump in income of farms (the smoothed money income indicator, one of the two components of IRGAGR, dropped by 6.6 pts to -2 pts). On the other hand, farmers sentiments increased (the confidence indicator, another component of IRGAGR, grew by.8 pts to 4.7 pts). The slowdown in the agricultural activity has been continuing since the 3 rd quarter of 217 when IRGAGR reached its latest peak. However, in view of the latest protest by Polish farmers demanding compensation for losses incurred due to the outbreak of ASF (African Swine Fever), the rise in farmers sentiments was highly unexpected. The composite indicator and its components are, respectively, 8.6, 9.6 and 6.8 pts down from the respective last year figures. The annual declines are, however, smaller than one quarter earlier, what may forerun the cease of the declining tendency that have affected the Polish agriculture for the recent two years. Usually, the second quarter of a year sparks off recovery, and the upcoming quarter shouldn t be different, esp. taking into account that farmers raised their purchases of current assets and investment, and are optimistic about their future business prospects.

52 2 IV. KONIUNKTURA W ROLNICTWIE W 218 R. Rok 218 był dla polskiego rolnictwa rokiem postępującej dekoniunktury. Aktywność rolnicza, mierzona wskaźnikiem IRGAGR, stopniowo słabła. Wprawdzie w drugim kwartale roku nastąpiło krótkotrwałe wiosenne ożywienie, nie zahamowało ono jednak tendencji spadkowej, zapoczątkowanej jeszcze w końcu 217 r. W pierwszym kwartale wartość wskaźnika koniunktury zmniejszyła się względem IV kwartału 217 r. o 7,6 pkt. Pogorszenie się koniunktury było przede wszystkim skutkiem spadku przychodów pieniężnych gospodarstw rolnych, ale również pogorszenia się nastrojów, które nasilało się nieprzerwanie do końca roku. W drugim kwartale wskaźnik IRGAGR zyskał 1,4 pkt w wyniku poprawy sytuacji finansowej gospodarstw, jednak już w trzecim kwartale, który jest okresem największej aktywności rolniczej w cyklu rocznym, wartość wskaźnika ponownie obniżyła się (o 1, pkt). Tym razem powodem spadku było silne osłabienie się nastrojów rolniczych mierzący je wskaźnik zaufania stracił na wartości aż 9,6 pkt. W ostatnim kwartale roku wartości obu wskaźników cząstkowych, tj. wskaźnika wyrównanych przychodów pieniężnych i wskaźnika zaufania, zmniejszyły się, a w rezultacie wartość wskaźnika koniunktury spadła o 6,6 pkt, osiągając poziom -9,3 pkt, niższy niż w IV kwartale 217 r. o 13,8 pkt. W skali roku wartości wskaźników cząstkowych obniżyły się o, odpowiednio: 14,2 i 13 pkt. Pogorszenie się koniunktury w skali roku było powszechne i dotkliwe; odczuły je wszystkie grupy gospodarstw rolnych (zob. rys. niżej). Średnioroczne wartości wskaźnika koniunktury dla wszystkich grup gospodarstw były niższe niż w roku 217. Największe spadki zanotowano dla gospodarstw: położonych w makroregionie północnym (o 9,6 pkt), dużych, tj. o powierzchni pow. ha (o 7,3 pkt), zajmujących się uprawą roślin wieloletnich (o 12 pkt), kierowanych przez osoby młode, w wieku do 3 lat (o 9,9 pkt), z wykształceniem średnim i pomaturalnym zawodowym (o 6,2 pkt). 6 4 Przeciętna wartość wskaźnika koniunktury wg makroregionów 4,1 3,6 2,2 1,3,1, , ,4-9,3 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy -7, Sytuacja finansowa gospodarstw rolnych uległa w 218 r. pogorszeniu. W badaniu koniunktury rolnej sytuację finansową gospodarstw opisują trzy salda: przychodów pieniężnych, oszczędności i stanu zadłużenia. Wszystkie trzy mimo wahań w ciągu roku w czwartym kwartale osiągnęły wartości niższe (wyższe 4 ) niż rok wcześniej o, odpowiednio: 12,6, 7,4 i 3,4 pkt. W szczególności należy zwrócić uwagę na bardzo wysokie, ujemne odchylenie wartości salda od trendu w III kwartale 4 W przypadku pytania o zadłużenie wzrost wartości salda oznacza pogorszenie się sytuacji.

53 3 roku, sięgające 18 pkt. Tego rzędu ujemne odchylenie od trendu zdarzyło się wcześniej tylko raz, w drugim kwartale 2 r. Oznacza to, że spadek przychodów, wynikający w znacznym stopniu z niższych (niż w 217 r.) cen na rynkach rolnych, pociągnął za sobą pogorszenie się spłacalności zaciągniętych kredytów. Zmniejszenie się zdolności kredytowej gospodarstw rolnych odbiło się echem w postaci osłabienia akcji kredytowej odsetek gospodarstw, które zaciągnęły kredyt na zasadach rynkowych, obniżył się z 22 w IV kwartale 217 r. do 19,8 w IV kwartale 218 r., a odsetek gospodarstw, które wzięły kredyt na warunkach preferencyjnych, z 3,2 do 3,8. Przeciętna wartość wskaźnika koniunktury wg powierzchni gospodarstw rolnych 8,6 2,3 1,3 - -3, ,3 -,4 -,7-12,8 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Przeciętna wartość wskaźnika koniunktury wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 17,1 1 7,2,4,2 - -2, ,1-8,4-9,7 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Spadek produkcji ujawnił się również zmniejszeniem zakupów środków obrotowych i nakładów inwestycyjnych. Na koniec roku wartości sald odpowiedzi na pytania o wielkość wydatków na nabycie nawozów sztucznych i środków ochrony roślin były niższe niż w IV kwartale 217 r. o, odpowiednio: 7,9 i 7,4 pkt, zaś odsetek gospodarstw podejmujących inwestycje w maszyny i urządzenia rolnicze zmniejszył się z 39,2 do 36. Wzrosła natomiast wartość salda dot. zakupów pasz treściwych, z -7,9 pkt w IV kwartale 217 r. do -3,1 pkt w końcu 218 r.

54 Przeciętna wartość wskaźnika koniunktury wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne -3,8-8,3 podstawowe i zasadnicze zawodowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe 2,4-3,8 9,2 3, Przeciętna wartość wskaźnika koniunktury wg grup PKD ,2 1,7 3,9, ,1 uprawa roślin innych niż wieloletnie -2,6-7, -8,1 uprawa roślin wieloletnich chów i hodowla zwierząt działalność mieszana W sumie rok 218 był dla polskiego rolnictwa bardzo niepomyślny. Przyniósł spadek produkcji i pogorszenie się wyników finansowych gospodarstw rolnych, które silnie oddziałało na osłabienie się nastrojów (zwłaszcza że rok wcześniejszy był dla polskiego rolnictwa najlepszy od dekady). Wyniki badania koniunktury przeprowadzonego w styczniu 219 r. zwiastują jednak zakończenie półtorarocznej recesji i nadejście w II kwartale 219 r. wyczekiwanego ożywienia.